Календарно-тематическое планирование родного языка .5-6 классы.
календарно-тематическое планирование (5, 6 класс) на тему
КТП составлен по новой программе
ТЫВА ДЫЛ
БОЛГАШ ХАРЫЛЗААЛЫГ ЧУГАА САЙЗЫРАДЫЛГАЗЫНГА
ЧИЖЕК АЖЫЛЧЫН ПРОГРАММАЛАР
КОЛ НИИТИ ƟƟРЕДИЛГЕ
(5-9 КЛАССТАР)
ОРТУМАК (ДОЛУ) НИИТИ ƟƟРЕДИЛГЕ
(10-11 КЛАССТАР)
Составители А.К. Ойдан-оол, Ш.Ч. Сат, Н.Д. Сувандии, К.Б. Доржу, Ч.А. Сарыглар, 2017
Скачать:
| Вложение | Размер |
|---|---|
 5_klass_tyva_dyl_2017.doc | 316.5 КБ |
| 6_klass_tyva_dyl.docx | 55.07 КБ |
Предварительный просмотр:
Республиканың өөредилге болгаш эртем яамызы
Муниципалдыг бюджет хандырылгалыг ниити өөредилге чери
Б.И.Араптан аттыг Сукпак ортумак школазы
ШМК-ның хуралынга көрген. Директорнуң өөредилге Школа директорунуң
Протокол№____ талазы-биле оралакчызы ___ дугаар дужаалы-биле
“___” _________ 2016. чөпшээрээн. бадылаан
_________/Сарыглар С.Ч./ ____________/Кан-оол У.К./ _________/Донгак Ю.У./
Тыва дыл эртеминге
АЖЫЛЧЫН ПРОГРАММА
Ажылчын программаны Сукпак ортумак
школаның тыва дыл, чогаал башкызы
Сарыглар С.В. кылган
2017
Тайылбыр бижик
Документиниң статузу
5 -11 класстарга тыва дыл программазын Тыва Республиканың ниити өөредилгезиниң кол (долу эвес) школага тыва дыл талазы –биле күрүне стандарттарынга дүүштүр тургускан.
Тыва дылды 5-11 класстарга ооредиринге тайылбыр бижик.
Тыва-дыл тыва нациянын дылы болур.Ында тыва улустун торээн дылын сайзырадып келген байлак дуржулгазы,мерген угааны,угаан-бодалынын чедиишкиннери мооннеттинген.Ол-тыва культуранын-улустун аас чогаалынын,литературанын,театр уран чуулунун болгаш уран чуулдун оске-даа янзыларынын,парлалганын,эртемнин,ажыл-херек чорудулгазынын,ооредилганин болгаш кижизидилгенин дылы апарган.Ынчангаш тыва дылды ооредиринин программазы ундезин(базовая) деннелге Тыва Республиканын Ооредилге яамызынын « 5-11 класстарга Программалар.Тыва дыл.Харылзаалыг чугаа сайзырадылгазы.Тыва аас чогаалы болгаш литература» деп номунга ундезилеп делгеренгей(развёрнутая) кылдыр тургустунган.
Тыва школаларга ,ооредилге черлеринге торээн дылды ооредири уругларнын угаан-медерелин сайзырадырынга,оларны эки мозу-шынарга кижизидеринге хой таарымчалыг аргаларлыг.Торээн дылын шингээдип алыры-оореникчилерге оске эртемнерни билип албышаан,долгандыр турар амыдырал,бойдус билиглерин калбартып,улуг салгалдын дуржулгазын ажыглап билиринге чанчыктырар.
«Тыва дыл» эртеминиң кол ниити ѳѳредилгеге киирер үлүг-хуузу
Тыва дыл – Россия Федерациязының бир субъектизи Тыва Республиканың девискээринде орус дыл-биле чергелештир күрүне дылдарының бирээзи, тыва улустуң тѳрээн дылы болгаш аразында харылзажыр чепсээ. Ында тыва улустуң чүс-чүс чылдар ѳттүр кадагалап келгени байлак дуржулгазы, мерген угааны, угаан-бодалының эң-не бедик үлегерлери мөөңнеттинген. Тыва дыл амгы үеде тыва культураның – тыва улустуң байлак аас чогаалының, чечен чогаалдың, уран чүүлүнүң – болгаш массалыг информация чепсектериниң, эртемниң, өөредилгениң болгаш кижизидилгениң дылы болбушаан, ажыл-агыйның аңгы-аңгы адырларында калбаа-биле ажыглаттынып турар. Тыва дылды сонуургап, ону ѳѳренир күзелдиг ѳске этностарның тѳлээлериниң саны база чылдан чылче немежип олурары ук дылдың ажыглалының калбарып, делгемчип кел чыдарын бадыткап турар.
Тѳрээн дылдың метапредметтиг (предметтен дашкаар азы ооң-биле чергелештир билип алыр харылзашкак чүүлдери) хүлээлгелери уругларны школага бүгү талалыг хевирлээринге салдарлыг. Тыва дыл уругларның бодунуң кѳрүжүн шын илередиринге, угаап боданыышкынын, интеллектуалдыг болгаш чогаадыкчы аян-биле бодун сайзырадырынга, чаагай мѳзү-бүдүшке хевирлээринге; чаа билиглерни, мергежилдерни шиңгээдип алырынга улуг ужур-дузалыг. Тѳрээн дыл кижиниң бот-хуузунда чонунуң (тыва кижиниң) иштики сагыш-сеткил культуразының болгаш чечен чогаалының байлактары-биле кижи тѳрелгетенниң культура-тѳѳгүлүг дуржулгазын байлакшытпышаан, ниитилелдиң негелделеринге чаңчыктырар харылзаа чепсээ болур.
Тыва дыл кандыг-даа билиглерни чедип алырының кол аргазы болбушаан, оон-даа соңгаар мергежил-чаңчылдарын шиңгээдип алырынга салдарлыг. Ɵске улус-биле харылзажып билири, тодаргай түңнелдерни чедип ап шыдаары, хѳй ниитичи болгаш шилип алган мергежилиниң талазы-биле бедик идепкейжизи дээрге-ле херек кырында амыдыралдың бүгү-ле адырларында, ниитилелде болгаш делегейде болуп турар ѳскерилгелерге таарыштыр бодун ап чаңчыкканын илередир кижиниң шынарлары болур. Тѳрээн дылын шиңгээдип алыры – ѳѳреникчилерге ѳске эртемнерни чедиишкинниг билип алырының, долгандыр турар амыдырал болгаш бойдус дугайында билиглерин калбартырының, ѳгбелериниң байлак дуржулгазын ажыглап билириниң база чаагай мѳзү-бүдүш, сүзүктериниң хевирлеттинериниң үндезини болур.
Кол школага (5-9 класстарга) тѳрээн (тыва) дылды ѳѳредириниң сорулгалары:
• Иштики сагыш-сеткили аажок байлак, бедик мөзү-бүдүштүг база бот-медерели бедик, Россияга, ооң иштинде төрээн Тывазынга – бодунуң чуртунга бердинген, шынчы; төрээн тыва дылынга ынак болгаш ону эки билир, хүндүлээр хамаатыны кижизидери;
• тѳрээн дылын культураның болуушкуну кылдыр медереп хүлээп ап, ону чугаа чорударының, амыдыралдың аңгы-аңгы адырларынга билиг, дуржулга чедип алырының болгаш ниитилелде тургустунган мораль-этиктиг негелделерин, дылдың эстетиктиг үнезин медереп билириниң кол аргазы кылдыр хүлээп алыры;
• тыва дылды хүн бүрүде амыдыралдың болгаш ѳѳредилгениң ажыл-чорудулгазында ажыглаар аргаларның бирээзи кылдыр хүлээп алыры; кижилер аразында харылзаа тударының кол аргазы кылдыр ажыглаары, ѳѳредилгениң бүгү талалыг кылдыныгларын шиңгээдип алырынга (ажыл-чорудулганың сорулгаларын тургузуп, оларны планнап, чугаага хамаарыштыр бот-хыналданы болгаш бот-эдилгени кылыр; чугула медээ бээр аргаларны ажыглаар; библиографтыг дилээшкиннерни кылып билир, словарьлар, энциклопедялардан болгаш ѳске-даа бижимел барымдаалардан, массалыг медээ чепсектеринден болгаш Интернет четкизинден тыва дылда херек медээлерни, сѳзүглелдерни тып, ушта бижип, эде тургузуп билир дээш о.ѳ.) ужур-дузалыг чугула дыл болуп турарын билиндирери;
• дыл системазының тургузуун, ону ажыглаарының дүрүмнерин, чугааның аянын болгаш литературлуг тыва дылдың кол негелделерин шиңгээдири; дылдың болуушкуннарын танып билири, оларны сайгарып, деңнеп, дүүштүрүп, бѳлүктеп, үнелеп билир арга-дуржулгазын сайзырадыры, аңаа даянып аас болгаш бижимел чугаа культуразын сагыыры, чугаа чорударының хевирлерин билири, аңгы-аңгы байдалдарга дылды ажыглап шыдаары, чугаа этикединиң негелделерин шиңгээдип алыры; бодунуң ажыглап турары (потенциалдыг) сѳс курлавырын улам байыдары; чугаада ажыглаттыннып турар грамматиктиг аргаларның хемчээлин делгемчидери; чедип алган билиглерин, мергежил, чаңчылдарын ѳѳредилге ажыл-чорудулгазынга болгаш хүн бүрүде амыдыралынга чугаа чорудуп тура, ажыглаар аргаларын улам байыдып сайзырадыры дээш о.ѳ.
Кол ниити ѳѳредилге черлерин доозуп турда, регионалдыг түңнел хыналданы кылдырары албан, а түңнел күрүне аттестациязын доозукчуларның шилип алганы-биле дужаар. 9 класстың доозукчуларынга регионалдыг түңнел хыналда ажылды эдертиг хевиринге 3 шак (180 минута), а кадыының байдалы-биле кызыгаарлыг уругларга диктантыны 1 шак (60 минута) иштинде кылдырары кѳрдүнген. Тыва дылга күрүне шылгалдазын хыналда-хемчег материалдарының негелделеринге чагыртып эрттирери болгаш онаалгаларны 4 шак (240 минута) дургузунда күүседири кѳрдүнген. Бо программа тыва дылга түңнел күрүне аттестациязының хыналда-хемчег материалдарын тургузарының үндезини болур.
Ниити ѳѳредилгениң национал-девискээр кезээн шиңгээдип алганының түңнелинде ѳѳреникчи ниити ѳѳредилге билиглерин, арга-мергежилин болгаш ѳѳренир ажыл-чорудулгазының аргаларын бедидип болгаш калбартыр аргалыг болур. Ниити билиглерни, арга-мергежилдерни, ажыл-чорудулганың аргаларын, культураның чугула кезээ дег, шиңгээдип алыры ѳѳреникчилерниң сайзыраар болгаш амыдырал-чуртталгага чаңчыгарының чогумчалыг байдалы болур.
5-11 класстарга тыва дыл эртеминин утказы болгаш тургузуу.
Школага тыва дыл эртемин(курузун) ооредиринин программазында фонетика,лексика,сос чогаадылгазы,грамматика(морфология,синтаксис)дугайында билиглерни,шын бижииринин,бижик демдектерин шын салырынын чанчылдарын,аас,бижимел чугаанын чанчылдарын,стилистика элементилерин,дыл дугайында чамдык билиглерин киирген.
Торээн дылдын школа курузунда теориялыг билиглерин тыва дыл эртеминин база амгы уеде дыл эртеминин чедиишкиннерин барымдаалап тайылбырлаан.
Программа шуушкак принцип ёзугаар тургустунган.Чамдык берге ,улуг темаларны(лексика,сос чогаадылгазын)ангы-ангы класстарга чадаланчак ооредири кордунген.
5-9 класстарга торээн дыл курузу 1-4 класстарга ооренген чуулдеринин дорт уланчызы ,системажытканы болур.
5 класска дылдын ниитилел амыдыралга ужур-дузазын коргускеш,эге класстарга ооренген чуулдерин катаптаан соонда «Синтаксис,пунктуация болгаш чугаа культуразы», «Лексика болгаш чугаа культуразы» «Сос тургузуу,сос чогаадылгазы,орфография», «Морфология, орфография, чугаа культуразы» деп улуг болуктун «Чуве ады», «Демдеек ады», «Сан ады»деп кезектерин ооренир.
6 класска «Тыва дыл дугайында»деп эгени ооренгеш,ѳ класска ооренген чуулдерин катаптааш, «Лексика болгаш чугаа культуразы» ,«Сос тургузуу,сос чогаадылгазы,орфография,Чугаа культуразы» деп эгелерни,анаа улай «Морфология, орфография, Чугаа культуразы» деп улуг болуктун «Ат орну», «Кылыг созу», «Наречие», «Эдеринчи болгаш дузалал аттар», «Артынчылыа», «Аян состери» деп чугаа кезектерин ооренип доозар.
7 класска «Тыва дылды носке дылдар-биле холбаазы»деп эгени ооренгеш,6 класска ооренген чуулдерин катаптааш,анаа улай «Синтаксис болгаш пунктуация »деп улуг болуктун «Сос каттыжыышкыны болгаш домак», «Бодуун домак»деп эгелерни ооренир.
8 класска «Тыва бижикти чогаатканы»деп эгени эрткеш,7 класска ооренген чуулдерин катаптааш,анаа улай «Тускайлаан кежигуннерлиг домактар», «Оске кижинин чугаазын дамчыдар аргалар», «Нарын домак»деп болуктун «Чагырышпаан нарын домак», «Чагырышкан нарын домак»деп эгелерин ооренир.
9 класска катаптаашкын кылгаш, « Синтаксис болгаш пунктуация »деп бюлуктун «Хой кезектерлиг нарын домак», «Дыл дугайында нити билиглер»деп эгени ооренир.
10 класска 9 класска ооренгенин катаптааш , «Тыва дыл-турк дылдарнын бирээзи», «Лексика болгаш фразеология», «Фонетика,графика,орфография», «Сос тургузуу болгаш сос чогаадылгазы», «Грамматика.Морфология»деп болуктерни ханыладыр ооренир .
11 класска 10 класска ооренгенин катаптааш, «Орфогрфия-шын бижилге», «Синтаксис болгаш пунктуация», «Созуглел»деп эгелерин ооренир
5-11 класстарга тыва дыл эртеминин утказы болгаш тургузуу ниити ооредилге программазынын негелделеринге дугжуп турар.
5-11 класстарга тыва дыл эртемин ооредиринин кол угланыышкыны,негелделери.
Программанын кол угланыышкыны- школага тыва дыл эртемин(курузун) ооредиринин программазында фонетика,лексика,сос чогаадылгазы,грамматика(морфология,синтаксис) дугайында билиглер,шын бижииринин болгаш бижик демдектерин шын салырынын чанчылдарын,аас болгаш бижимел чугаанын чанчылдарын,стилистика элементилерин,дыл дугайында чамдык билиглерни киирген.
Торээн дылдын школа курузунда теориялыг билиглерни(медээлерни) тыва дыл эртеминин база амгы уеде дыл эртеминин чедиишкиннерин барымдаалап тургускан.
Торээн дыл башкыларынын ажылынын кол уг-шии оореникчилерни литературлуг дылдын нормаларынга чанчыктырар,оларнын чугаазын,боданыр аргаларын сайзырадыры болур.Программада ооредилге материалын быжыг шингээттирери-биле катаптаашкынче чугула кичээнгейни угландырган.Чылдын эгезинде болгаш тончузунде ону чорударынга тускай шактар кордунген турар ужурлуг.
Программанын кол негелдези –тыва дыл кичээлдеринге ооредилге болгаш кижизидилге ажылын чангыс аай харылзаалыг чорудары.
Дыл –кижилернин аразында харылзажырынын чугула чепсээ,торээн дылынын байлак сос курлавырлыын,оон амыдыралга ужур-дузалыын практика кырында коргузери
Оореникчилернин билиглерни быжыг,медерелдиг шингээдип алырын чедип алыры,торээн чугаазын сайзырадыры:чаа состерни,фразеологизмнерни,дылдын уран чечен аргаларын шингээттирери,состун утказын кожуруп ажыглаарынга мергежидери,сеткил-сагышты,бодалды ,минниишкинни илередир дылды чедимчелиг ажыглаарынга чанчыктырары
Практиктиг угланыышкынын куштелдирери-шын бижилгенин чанчылдарын чедип алыры,дурумнерни чижектер-биле бадыткап,ажыглап билири
Сос-биле ажылче кичээнгейни салыры:состерни тема аайы-биле тускай лексиктиг болуктерге чарары,олар-биле сос каттыжыышкыннары,домактар тургузары,тывылган тоогузун сайгарары,янзы-буру словарьлар-биле ажылдаары
Чараштыр бижилгеже,состернин,домактарнын грамматиктиг сайгарылгаларынче болгаш мозу-шынарынын кижизидилге-зинче кичээнгей салыры.
Өөредилге планында тыва дыл курузунуӊ туружу
Ɵѳредилге планынга хамаарыштыр Россия Федерациязының болгаш Тыва Республиканың ѳѳредилге яамыларының дужаалдарын үндезинге алыр таварылгалар тургустунуп кээр. Ындыг таварылгада школаның ажылының угланыышкынын, онзагайын барымдаалап, тыва дыл ѳѳредир шактар хуваалдазынга ѳскерилгелер туруп болур.
Федералдыг базистиг ѳѳредилге планында РФ-ниң ѳѳредилге черлеринге тѳрээн (тыва) дылды 5-9, 10-11 класстарга шуптузунга неделяда 2 шак (азы ѳѳредилге чылының дургузунда неделя санын барымдаалап 68/70 шак) ѳѳредир кылдыр киирген, ынчалза-даа школа компонентизинде бердинген 1-2 шакты ѳѳредилге черинге национал-девискээр кезээн шынарлыг ѳѳредири-биле немээрин сүмелээн. Чижээлээрге, 5 класска тыва дылды неделяда 2 шакка ѳѳредир деп кѳрдүнген болза, ол шакка база 1 шакты школа компонентизинден немеп болур. Ынчаарга, неделяда тыва дылды 3 шакка азы ѳѳредилге чылында неделяларны барымдаалап 102 азы 105 шакка ѳѳредир.
Бо программаны дараазында шактарга ѳѳредип болур кылдыр чижеглей кылган: 5 класска – 105 шак, 6 класска – 105 шак, 7 класска – 105 шак, 8 класска – 70 шак, 9 класска – 35 шак (доозукчу класска ам-даа 1 (35) шакты немээри негеттинип турар). 10 класска – 35 шак, 11 класска – 35 шак.
Бо шактарга дүүштүр бердинген темаларның 8-9 хуузун (%) класс бүрүзүнге башкының ажылчын программазынга ѳскертирин чѳпшээреп турар.
Тыва дыл эртемин өөренгениниӊ түӊнелдери
Кол школаның (5-9 класстар) доозукчуларының тыва дылдың программазын шиңгээдип алгаш, чедип алыр түңнелдери:
Бот-тускайлаң түңнелдер:
• кижиниң интеллектуалдыг болгаш чогаадыкчы салым-чаяанын база мѳзү-бүдүш шынарларын сайзырадырынга тѳрээн дылының чугулазын медереп билири, уругларның билиг чедип алырынга ук дылдың ужур-утказын тодарадып, ону тыва чоннуң ыдыктыг, үнелиг эртинелериниң бирээзи деп билири;
• тыва дылдың эстетиктиг үнезин медереп билири; тѳрээн дылынга ынак болгаш ону хүндүлеп, ол дээш чоргаарланыры; ону национал культураның кезээ кылдыр билип, арыг эдилээри;
• дылдың байлак сѳс курлавырын болгаш грамматиктиг аргаларын бодунуң бодалдарын болгаш сагыш-сеткилин хостуг илередирде четче ажыглап шыдаары; бодунуң чугаа-домаан хайгаарап, сайзырадып, экижидеринче чүткүлдүг болуру.
Метапредметтиг түңнелдер:
1) Чугаа чорудулгазының бүгү-ле хевирлерин ажыглап билири:
Дыңнаары болгаш номчууру:
• бижимел болгаш аас медээниң утказын шын билип алыры (чугааның утказы, сѳзүглелдиң темазы, кол утказы; кол болгаш немелде медээ);
• аңгы-аңгы стильдерниң болгаш жанрларның сѳзүглелдерин номчулганың янзы-бүрү хевирлеринге (сѳзүглелден херек информацияны дилеп-тып номчууру, чүгүртү азы улуг-каралап номчууру, таныжып номчууру, шинчилел-сайгарылгалыг номчууру) таарыштыр ажыглап билири;
• аңгы-аңгы стильдерниң болгаш жанрларның сѳзүглелдерин шын дыңнап билири; дыңнаарының янзы-бүрү хевирлерин (бир кижиниң тайылбыр чугаазындан болгаш аудио-, видеотехникадан сѳзүглелдиң кайы-бир кезээн шилип алгаш дыңнаары, сѳзүглелдиң кыска утказы-биле таныжары болгаш ону тодазы-биле дыңнаары) ажыглап билири;
• информация ап болур чүүлдерден, ооң иштинде ѳѳредиглиг компакт-дискилерден, Интернет четкизинден; янзы-бүрү словарьлардан тайылбыр номнардан (справочниктер) болгаш электроннуг шыгжамырлардан медээлерни тып билири;
• бердинген темага материалдарны тып, системажыдып билири; херек медээлерни боду тып билири; медээлерни чаартып азы ол-ла хевээр дамчыдып билири;
• сѳзүглелдерниң утка, стилистика талазы-биле онзагайларын болгаш ажыглаан аргаларының аайы-биле дүүштүрүп болгаш деңнеп билири;
Чугаалаары болгаш бижиири:
• кылыр дээн ажыл-херээниң сорулгаларын (хууда болгаш эштери-биле) тодазы-биле билип, кандыг-даа ажылды чурум аайы-биле кылып, чедип алган түңнелдерин үнелеп, аас болгаш бижимел чугаага илередип билири;
• дыңнаан азы номчаан сѳзүглелиниң утказын даалга езугаар дамчыдып (планны тургузуп, утказын чугаалап, допчулай бижип, үнелел берип) шыдаары;
• сѳзүглелдиң утказын, кымга хамаарыштырганын, чугааның байдалын барымдаалавышаан, аңгы-аңгы хевирлерге болгаш жанрларга тургузуп шыдаары;
• аас болгаш бижимел чугаага бодунуң бодалын хостуг илередири, сѳзүглелдиң тургузуунуң негелделерин сагыыры (бодалының ужур-уткалыын, дес-дараалашкаан, харылзаалыын, темага дүүшкээн дээш о.ѳ.); номчаан, дыңнаан, кѳрген чүүлдеринге бодунуң хамаарылгазын шын илередири;
• монологтуң янзы-бүрү хевирлерин (тоожуушкун, чурумал, угаап бодааныышкын болгаш оларны холуй); диалогтуң янзы-бүрү хевирлерин: (хүндүлел аянын илередир диалог (этикетный диалог), айтырыг-харыы (диалог-расспрос), чугаалажып орар кижизин чугаа чорударынче кыйгырары (диалог-побуждение), ѳске кижи-биле бодал солчуру (диалог-обмен мнениями) дээш о.ѳ.) ажыглап билири;
• амгы тыва литературлуг дылда шын адалганың, лексиканың, грамматиканың кол нормаларын, стиль нормаларын херек кырында ажыглап билири; бижимел чугаага шын бижилгениң, пунктуацияның кол дүрүмнерин сагыыры;
• чугаа этикединиң нормаларын хажытпайн, чугаага киржип шыдаары; чугаа үезинде арын-шырайын болгаш шимчээшкиннерин эптиг болгаш шын алдынары;
• хүн бүрүде ѳѳренип азы ажыл кылып турар үезинде бодунуң чугаазын хайгаарап билири; чугааның утказының болгаш шын ажыглалының аайы-биле бодунуң дылын үнелеп билири; дылында грамматиктиг болгаш чугаа частырыгларын тып болгаш эдип билири; бодунуң тургусканы сѳзүглелин хоюглап азы эдип, ѳскертип, делгередип билири;
• бодунуң үежилериниң мурнунга улуг эвес дыңнадыг, илеткелди кылып, рефераттың утказын дамчыдып билири; маргылдаалыг, чидиг айтырыгларны бадыткалдарга даянмышаан, шиитпирлеп билири;
2) алган билиглерин, мергежилдерин, чаңчылдарын хүн бүрүде амыдыралга ажыглап билири; тѳрээн дылды ѳске эртемнерге билиг чедип алырының кол чепсээ кылдыр шын ажыглаары; ону ѳске-даа эртемнерде (даштыкы дыл, орус дыл болгаш чогаал дээш о.ѳ) дылдың аргаларын сайгарарынга ажыглап билири;
3) долгандыр турар улус-биле харылзажып, кандыг-бир ажылды кылып тура, маргылдаалыг, чидиг айтырыглар шиитпирлээрде, эптиг чугаалажып, харылзажып билири; амыдыралчы болгаш ажыл-агыйжы чугаа үезинде чугаа культуразының негелделерин сагыыры.
Предметтиг түңнелдер:
• Дылдың хүлээлгелериниң дугайында, тыва дыл – Россия Федерациязында Тыва Республиканың үндезин чурттакчылары тыва чоннуң тѳрээн дылы база күрүне дылдарының бирээзи дээрзин, тѳрээн дыл болгаш чоннуң культуразының сырый харылзаалыг болурун, тѳрээн дылдың кижи бүрүзүнүң болгаш ниитилелдиң амыдыралынга ужур-дузазын билири;
• тыва дылдың гуманитарлыг эртемнер аразында болгаш ниити ѳѳредилгеде туружун болгаш ужур-дузазын билири;
• тѳрээн дылдың эртем талазы-биле үндезиннерин; оларның чадаларының болгаш билиглериниң аразында харылзааларын шиңгээдип алыры;
• дыл эртеминиң кол баазалыг билиглерин болгаш ооң кезектерин шиңгээдири: дыл болгаш чугаа, харылзажыр чугаа, бижимел болгаш аас чугаа, монолог, диалог болгаш оларның хевирлери; чугааның байдалы; чугаа (чугаалажыры), эртем, публицистика, албан-херек, чечен чогаал стильдери болгаш оларның жанрлары, дылы; чугааның утка-хүлээлгелериниң аайы-биле хевирлери (тоожуушкун, чурумал, угаап боданыышкын); сѳзүглел, сѳзүглелдиң хевирлери; дылдың кол-кол кезектери, оларның демдектери болгаш чугаага ажыглалының онзагайларын шиңгээдип алыры;
• тыва дылдың лексика болгаш фразеологиязының кол стилистиктиг курлавырларын, тыва литературлуг дылдың нормаларын (шын адалганың, грамматиктиг, орфографтыг, пунктуастыг), чугаа этикединиң дүрүмнерин шиңгээдири болгаш оларны херек кырында амыдыралга аас болгаш бижимел чугаага ажыглаары;
• дылдың кол кезектерин, дылдың грамматиктиг категорияларын танып билири болгаш сайгарары, чугаага шын ажыглаары;
• сѳстүң янзы-бүрү сайгарылгаларын (фонетиктиг, лексиктиг, морфемниг, морфологтуг), сѳс каттыжыышкынының болгаш домактың синтаксистиг сайгарылгазын шын кылып, сѳзүглелдиң тургузуунуң болгаш кол демдектериниң аайы-биле, дылдың кандыг хүлээлгелерин күүседип чоруурунуң болгаш уран аргаларны ажыглаанының аайы-биле сайгарары;
• лексиктиг болгаш грамматиктиг синонимнерни ажыглаанындан кижиниң чугаазының чечен-мерген, а чечен чогаал дылының каас-чараш, байлак болу бээр аргаларын билири болгаш чугаазынга шын ажыглаары;
• тѳрээн дылдың эстетиктиг хүлээлгелерин медереп билири, чечен чогаалдың дылын сайгарып тура, чугааның эстетиктиг талазын үнелеп билири.
ЭРТЕМНИң ƟƟРЕДИЛГЕ-МЕТОДИКТИГ БОЛГАШ
МАТЕРИАЛ-ТЕХНИКТИГ ХАНДЫРЫЛГАЗЫ
Ɵѳредилгениң ажыл-чорудулгазы ѳѳреникчилерниң чүве билип алыр, интеллектуалдыг болгаш чогаадыкчы салым-чаяанын сайзырадып, оларның бүгү талалыг кижизидилгезинче угланган болганда, тыва дылды ѳѳредириниң системазында ѳѳредириниң аргалары болгаш дериг-херекселдери чугула черни ээлеп турар.
Амгы үениң дериг-херексели чүгле кѳргүзүглүүн эвес, а боданып чугаалаарын дүрген сайзырадыры-биле ѳѳредилге шѳлүнге мультимедийлиг чаа аргаларны тургузарын хандырар ужурлуг. Ол чүгле дыл системазының болгаш чугаа мергежил-чаңчылдарын эвес, а ниити ѳѳредиглиг чаңчылдарын база хевирлээр.
Ɵѳреникчилерниң аас болгаш бижимел чугаазын сайзырадырынга орус болгаш тыва чурукчуларның сюжеттиг чуруктарын, тыва болгаш ѳске-даа чоннарның ус-шеверлериниң кылган ажылдарын кѳргүзүг материалдары кылдыр ажыглаары – тыва болгаш ѳске-даа чоннарның культуразы, тѳѳгүзү-биле таныштырары. Оларның онзагай чурумалдыг талаларын чугаалап тура, ѳѳреникчилер аас болгаш бижимел чугаазын сайзырадыр аргалыг болур. Ол ышкаш электроннуг курлавырларны (презентацияларны, тыва дылдың электроннуг корпузун, мультимедийлиг кѳргүзүглер, тыва дылга хамаарышкан аудио-, видеороликтер, электроннуг ѳѳредилге болгаш номчулга номнары дээш о.ѳ) ажыглаары чугула. Сюжеттиг чуруктар болгаш кѳргүзүг материалдары ѳѳреникчилерниң сѳс курлавырын байыдар, аас болгаш бижимел чугаазын идепкейжидер, эстетиктиг кижизидилгениң айтырыгларын шиитпирлээринге дузалаар. Ɵѳредилге номнарынга методиктиг удуртулгалар болгаш ѳске-даа методиктиг дузаламчы ажылдарның башкыга турары чугула.
Өѳреникчилерни ном болгаш билиглерниң ѳске-даа үндезиннери-биле (справочниктер, словарьлар, эртем ажылдары дээш о.ѳ) ажылдаарынга идепкейлиг ѳѳредир. Ɵѳредилге ному-биле ажылдап билиринге чаңчыктырар. Ном-биле ажылды тодаргай утка-сорулгалыг чорударын башкыга хүлээндирип турар.
Программаны ѳѳредирде, бар ѳѳредилге номнарын ажыглаар: «ƟФКС. Тыва дыл. 5 класс.» (М.В.Бавуу-Сюрюн, К.Б.Доржу, Н.Д.Сувандии, А.Б.Хертек, Б.Ч.Ооржак, Ч.А.Сарыглар., 2014), «ƟФКС. Тыва дыл. 6 класс» (М.В.Бавуу-Сюрюн, К.Б.Доржу, Б.Ч.Ооржак, А.Б.Хертек., 2015), «Тыва дыл. 6-7 класс» (Д.А. Монгуш, К.Б. Куулар., 2007), «Тыва дыл. 8-9 класс» (М.Д. Биче-оол, Д.А. Монгуш, М.В. Бавуу-Сюрюн, А.К. Ойдан-оол., 2006), «Тыва дыл. 10-11 класс» (А.К.Ойдан-оол, Б.К.Ондар, К.Б.Доржу, Е.М. Куулар., 2007). Чаа ƟФКС негелделериниң аайы-биле 2015-2016 ѳѳредилге чылындан тура класстар массалыы-биле чаа стандарттың ѳѳредилгезинче кирип эгелээн, ынчангаш тыва дылга ѳѳредилге номнарын чаартыры кѳрдүнүп турар. 5-6 класстарның (2014, 2015) ƟФКС-биле тургустунган номнары бо программа чок турда-ла үнген болгаш, карышкактарлыг. Ук программа-биле (2017) ѳске-даа ѳѳредилге номнарының темалары дүүшпейн турар болза, башкы ажылчын программазын (календарь-темалыг планын) чаа программага даянып тургузар. Кичээлге уругларның ажыл-чорудулгазын, темаларның тайылбырын бодунуу-биле чогаадыкчы арганы ажыглап тургузар. Чижээлээрге, класска болгаш бажыңга ажыглаар тускай карточкаларны, сѳзүглелдерни, ажылчын кыдырааштарны, дүрүмнер дептерин, презентацияларны, таблицаларны, схемаларны дээш оон-даа ѳске кичээлге болгаш онаалга кылырынга херек чүүлдерни белеткеп ап болур.
Тыва дыл кичээлдеринге амгы үениң техниктиг херекселдерни ажыглап тура, уругларның кадыын камгалап алырының айтырыгларынче кичээнгейни салыры чугула. Презентациялар кылып тура, ында кѳргүзүп турар чүүлдериниң ѳң-чүзүнүнче, үжүктерниң хемчээлинче, тыва алфавитте ѳ,ү,ң деп үжүктерниң шын ажыглалынче кичээнгей салыры чугула. Интернет четкилеринден болгаш электроннуг номнардан материалдар тып ажылдаарда, үе хемчээлин сагыыры кѳрдүнүп турар.
Амгы үеде ѳѳредилгениң методтарын сайзыраңгайжыдарын, кичээлдерниң лекция, дискуссия, семинар, практикум, консультация, ѳѳредиглиг диалог; тѳлевилел тургузарының, шинчилелдер чорударының кичээлдерин дээш, оон-даа ѳске дээштиг хевирлерин калбаа-биле чаа ѳѳредилге стандартынга дүүштүр ажыглаарын, оларны практиктиг угланыышкынныг болдурарын амыдырал негеп турар.
Кичээлдерге ѳѳредилгениң чаа технологияларын билдилиг ажыглаарын сүмелеп турар. Чижээлээрге, дилеп-тып болгаш шинчилеп ѳѳредир технология; чѳрүлдээлиг байдал тургузуп ѳѳредир технология; системниг, боду кылып ѳѳредир технология; мѳѳңнеп ѳѳредир технология; медээ-харылзажылга технологиязы; сайгарылгалыг угаап-боданыышкын сайзырадыр технология; ѳѳредилгениң кадыкшыл технологиязы; ѳѳредилгениң тѳлевилел технологиязы; сайзырадып ѳѳредириниң технологиязы; уругларның деңнелин барымдаалап, аңгылап ѳѳредириниң технологиязы; ѳѳредилгениң демнештирилгелиг технологиязы; ѳѳредилгениң оюннар ажыглаар технологиязы; бот-сайзырадып ѳѳредириниң технологиязы; педагогиктиг арга-дуржулга технологиязы; кейс технологиязы дээш о.ѳ. Тус технологиялар хыналданың, үнелелдиң болгаш ѳѳреникчилерниң чедиишкиннерин хайгаараарының системазынче кире берген турар ужурлуг.
Амгы Ɵѳредилгениң федералдыг күрүне стандартының негелделеринге дүүштүр «Тыва дыл» эртеминиң башкылаашкынын экижидеринге чаартылгаларны ажыглавышаан, хѳй чылдарда практикага ажыглап келгени чаңчыл болган ѳѳредилгениң аргаларын, дериг-херекселдерини болгаш кѳргүзүг материалдарын ажыглаары база кѳрдүнүп турар.
5-11 класстарга тыва дыл эртеминге хыналда ажылдарнын унелели.
Хыналда ажылдарнын созуглелдери амгы уенин негелделеринге,амыдыралчы дуржулгага барымдаалаан кижизидикчи уткалыг болуру чугула.Олар уругларнын назы-харынга,ооренген темаларынга,амыдыралчы чижектерге дуушкек болуру албан. Хевирлерин башкы ыяап-ла уругларнын билиинин,кадыкшылынын,ооренген темаларынын аайы-биле таарыштыр шилип алыр.
5-ки класстын тыва дыл кичээлдеринин календарь-тематиктиг планы
Өөредилге чылында шактарның хуваалдазы
5-ки класстыӊ тыва дыл кичээлдериниӊ календарь-тематиктиг планы
Шактар саны:
Шупту – 102 шак; неделяда – 3 шак.
Ниити дугаары | Кичээлдин темазы. | Шагы | Кичээлдин чугула билиглери Основные понятия урока | Кичээлге ажыл хевири Виды деятельности на уроке | Кичээлдиң хевири Тип урока | Бажынга онаалга | Хуусаазы | ||
1 | Киирилде кичээл. Дыл – кижилерниң харылзажырының кол чепсээ. | 1 | Кижи тѳрелгетениниң ѳске дириг амытаннардан чугааланыр ылгалын билири; дыл кижилерниң харылзажырының кол чепсээ болбушаан, ѳѳредилге системазында «Тѳрээн дыл» деп эртеми бооп чоруурун билири. | Башкынын тайылбыры. Беседа.Ном-биле ажыл. Арыг шын чугаа. | Киирилде кичээл | Конспект | |||
Эге класстарга ѳѳренген чүүлдерни катаптаары (5 шак) | |||||||||
2 | Сөстүң тургузуу: дазыл, чогаадылга кожумаа, ѳскертилге кожумаа. | 1 | Эге класска сөс тургузуу, дазыл, чогаадылга кожумаа, өскертилге кожумаа дугайында алган билиглерин бадыткаары. | Кыдырааштарга, ном-биле самбырага, ажылдар | Катаптаашкын | Сөстерниӊ морфемниг сайгарылгазы | |||
3 | Үннер болгаш үжүктер: кыска болгаш узун ажык үннер . | 1 | Сѳстүң кезектерин, үннер болгаш үжүктерни ылгаары. сѳстерниң эгезинге т-д, п-б деп ажык эвес үннерни шын бижиири; я, е, ё, ю деп ажык үжүктерлиг сѳстерни шын бижиири. | Словарьлыг диктант Кыдырааштарга, ном-биле, самбырага ажылдар . | Катаптаашкын | Фонетиктиг сайгарылга | |||
4 | Чугаа кезектери. Чүве ады. Демдек ады. | 1 | Эге класска чүве ады, демдек ады, ат орну, кылыг сѳзүнүң дугайында алган билиглерин бадыткаары. | Кыдырааштарга, ном-биле самбырага, ажылдар | Катаптаашкын | Чүве адын падежтерге өскертир | |||
5 | Арынның ат оруннары. Домакка ийиги черге кежигүннер болуру. Кылыг сөзүнүң арыннарга, саннарга, үелерге өскерлири. | 1 | Эге класска чүве ады, демдек ады, ат орну, кылыг сѳзүнүң дугайында алган билиглерин бадыткаары. | Словарьлыг диктант Кыдырааштарга, ном-биле самбырага, ажылдар | Катаптаашкын | Морфологтуг сайгарылга | |||
6 | Диктант | 1 | Орфографтыг дурумнер, билиглерин системчидип быжыглаары | Кыдырааштарга, ном-биле, самбырага ажылдар . | Билиг хыналдазы | Катаптаар | |||
7 | Чугаа сайзырадылгазы: «Чай – солун үе» деп темага угаап боданыышкынныг чогаадыг бижиири. | 1 | Аас болгаш бижимел чугааның онзагайларын медереп билири. | Орфографтыг,пунктуастыг дурумнер ёзугаар созуглелди бижиири | Чугаа сайзырадылгазы | Чедир бижиир | |||
Чугаа болгаш чугаалажып харылзажыры (3 шак) | |||||||||
8 | Чугаа болгаш чугаалажыры. Диалог болгаш монолог чугаа. | 1 | Аас болгаш бижимел чугааның онзагайларын медереп билири; аас болгаш бижимел чугааның чижектерин сайгарары. . Сѳзүглелде кол болгаш немелде медээни дыңнап болгаш номчуп тура, шын билип алыры. | Башкынын тайылбыры. Беседа.Ном-биле ажыл. Арыг шын чугаа. | Чаа тема тайылбыры | Диалог тургузар | |||
9 | Чугаа чоруждулгазыныӊ хевирлери: номчууру, дыӊнаары, чугаалаары болгаш бижиири | 1 | Номчаан болгаш дыңнаан сѳзүглелиниң утказын кыска азы долу кылдыр чугааның байдалының аайы-биле дамчыдары. | Башкынын тайылбыры. Беседа.Ном-биле ажыл. Арыг шын чугаа | Чаа тема тайылбыры | Дүжүрүп бижилге | |||
10 | Дорт чугаа. Дорт чугаага бижик демдектери. . | 1 | Дорт чугааны авторнуң сѳстеринден аңгылай чугаалаары, номчууру. Диалог болгаш монолог чугааны аңгылаары. Чугаалажырының кол хевирлерин билири | Башкынын тайылбыры. Беседа.Ном-биле ажыл. Арыг шын чугаа. | Чаа тема тайылбыры | Дорт чугаалыг домактар чогаадыр | |||
11 | Чугаа сайзырадылгазы: Чугааның янзыларының аайы-биле сѳзүглелдер сайгарары. | 1 | Сѳзүглелде кол болгаш немелде медээни дыңнап болгаш номчуп тура, шын билип алыры. | Башкынын тайылбыры. Беседа.Ном-биле ажыл. Арыг шын чугаа. | Чугаа сайзырадылгазы | Чедир кылыр | |||
Синтаксис, пунктуация болгаш чугаа культуразы (9 шак) | |||||||||
12 | Сөс каттыжыышкыны. Сөс каттыжыышкынында өзек болгаш чагырткан сөстер | 1 | Медээ, айтырыг, кыйгырыг, алгы домактарын аңгы-аңгы аялгалыг номчууру, чугаалаары, чугаага ажыглаары. | Ном-биле ажыл Мергежилгелер кууселдези Домак сайгарылгазы | Чаа тема тайылбыры | Мергежилге 476, дүрүм | |||
13 | Домак. Медээ, айтырыг, кыйгырыг домактары. Алгы домактары. | 1 | Домактың ийиги черге кежигүннери-биле бѳдүүн домактарны делгередири болгаш оларны чугаага ажыглаары. Чаңгыс аймак кежигүннерлиг домактарны; мурнунда азы соонда түңнекчи сѳстерлиг домактарны тургузуп, чугаага ажыглаары, оларны шын аялгалыг номчууру. Нарын домактарны шын тургузуп, чугаага ажыглаары. | Башкынын тайылбыры. Беседа.Ном-биле ажыл. Арыг шын чугаа. | Чаа тема тайылбыры | Домактар чогаадыр | |||
14 | Домактың чугула кежигүннери (катаптаашкын). | 1 | Орфографтыг дурумнер, янзы-буру грамматиктиг сайгарылгалар | Кыдырааштарга, ном-биле, самбырага ажылдар . | Катаптаашкын | Домактарныӊ синтаксистиг сайгарылгазы | |||
15 | Домактың ийиги черге кежигүннери: немелде, тодарадылга, байдал. | 1 | Домактың ийиги черге кежигүннери-биле бѳдүүн домактарны делгередири болгаш оларны чугаага ажыглаары. | Башкынын тайылбыры. Беседа.Ном-биле ажыл. Арыг шын чугаа. | Чаа тема тайылбыры | Домактарныӊ синтаксистиг сайгарылгазы | |||
16 | Ийи чугула кежигүннүг делгереңгей эвес болгаш делгереңгей бѳдүүн домактар. | 1 | Домактың ийиги черге кежигүннери-биле бѳдүүн домактарны делгередири болгаш оларны чугаага ажыглаары. | Словарьлыг диктант Кыдырааштарга, ном-биле, самбырага ажылдар . | Чаа тема тайылбыры | Делгереӊгей эвес домакты делгереӊгейжидип бижиир | |||
17 | Чаңгыс аймак кежигүннерлиг домактар, оларга бижик демдектерин салыры. | 1 | Чаңгыс аймак кежигүннерлиг домактарны; мурнунда азы соонда түңнекчи сѳстерлиг домактарны тургузуп, чугаага ажыглаары, оларны шын аялгалыг номчууру. Нарын домактарны шын тургузуп, чугаага ажыглаары. | Башкынын тайылбыры. Беседа.Ном-биле ажыл. | Чаа тема тайылбыры | Чаӊгыс аймак кежигүннерлиг домактар чогаадыр | |||
18 | Чаңгыс аймак кежигүннерлиг домактарда түңнекчи сѳстер. | 1 | Чаңгыс аймак кежигүннерлиг домактарны; мурнунда азы соонда түңнекчи сѳстерлиг домактарны тургузуп, чугаага ажыглаары, оларны шын аялгалыг номчууру. | Словарьлыг диктант Кыдырааштарга, ном-биле, самбырага ажылдар . | Чаа тема тайылбыры | Мергежилге дүрүм | |||
19 | Нарын домактар дугайында эге билиг. | 1 | Нарын домактарны шын тургузуп, чугаага ажыглаары. Нарын домакта эвилелдер чокка каттышкан бѳдүүн домактар, оларның кезектериниң аразынга биче сек салыры. | Башкынын тайылбыры. Беседа.Ном-биле ажыл. Арыг шын чугаа. | Чаа тема тайылбыры | Мергежилге дүрүм | |||
20 | . Нарын домактарда ынчалза-даа, а, харын, чүге дээрге деп эвилелдерниң мурнунга биче сек салыры | 1 | Нарын домактарны шын тургузуп, чугаага ажыглаары. | Ном-биле ажыл Мергежилгелер кууселдези Домак сайгарылгазы | Чаа тема тайылбыры | Мергежилге дүрүм | |||
21 | Диктант | 1 | Орфографтыг дурумнер, билиглерин системчидип быжыглаары | Орфографтыг,пунктуастыг дурумнер ёзугаар созуглелди бижиири | Билиг хыналдазы | Катаптаар | |||
22 | Частырыглар-биле ажыл | 1 | Орфографтыг дурумнер, билиглерин системчидип быжыглаары | Орфографтыг,пунктуастыг дурумнер ёзугаар созуглелди бижиири | Катаптаашкын | Домактарныӊ синтаксистиг сайгарылгазы | |||
23 | Чугаа сайзырадылгазы: «Ачамны чүге хүндүлээр мен?» деп темага угаап боданыышкынныг чогаадыг бижиири. | 1 | Созуглел-биле ажыл,оон темазы,кол бодалы | Грамматиктиг чогаадыг | Чугаа сайзырадылгазы | Чедир бижиир | |||
Лексика болгаш чугаа культуразы | |||||||||
24 | Лексика дугайында билиг. Сөс болгаш ооң лексиктиг утказы. Тайылбырлыг словарь дугайында | 1 | Хөй уткалыг сөстерниң лексиктиг уткаларын словарьлар дузазы-биле тодарадыры, оларны чугаага шын ажыглаары; сѳзүглелдерде синонимнер, антонимнер, омонимнерни, хоруглуг болгаш ойзу адаан сѳстерни тывары, оларны чугаага шын хереглээри; сѳстүң доора болгаш дорт уткаларын эки билири; орус-тыва, тыва-орус, тайылбырлыг болгаш орфографтыг словарьларны ажыглаары. | Башкынын тайылбыры. Беседа.Ном-биле ажыл. Арыг шын чугаа. | Чаа тема тайылбыры | Мергежилге 18 Словарь-биле ажыл | |||
25 | Чангыс болгаш хой уткалыг состер Состун дорт болгаш доора уткалары | 1 | Сѳстүң доора болгаш дорт уткаларын эки билири; орус-тыва, тыва-орус, тайылбырлыг болгаш орфографтыг словарьларны ажыглаары. | Башкынын тайылбыры. Беседа.Ном-биле ажыл. Арыг шын чугаа. | Чаа тема тайылбыры | Мергежилге 25 Мергежилге 30 | |||
26 | Омонимнер. Лексиканыӊ темалыг бөлүктери | 1 | Сѳстүң доора болгаш дорт уткаларын эки билири; орус-тыва, тыва-орус, тайылбырлыг болгаш орфографтыг словарьларны ажыглаары. | Башкынын тайылбыры. Беседа.Ном-биле ажыл. | Чаа тема тайылбыры | Мергежилге 38,45 | |||
27 | Синонимнер. Антонимнер. | 1 | Хөй уткалыг сөстерниң лексиктиг уткаларын словарьлар дузазы-биле тодарадыры, оларны чугаага шын ажыглаары; сѳзүглелдерде синонимнер, антонимнер, омонимнерни, хоруглуг болгаш ойзу адаан сѳстерни тывары, оларны чугаага шын хереглээри | Ном-биле ажыл Мергежилгелер кууселдези | Чаа тема тайылбыры | Мергежилге 56, 66 | |||
28 | Табу(хоруглуг состер) болгаш эвфемизмнер(ойзу адаан состер) | 1 | Хөй уткалыг сөстерниң лексиктиг уткаларын словарьлар дузазы-биле тодарадыры, оларны чугаага шын ажыглаары; сѳзүглелдерде синонимнер, антонимнер, омонимнерни, хоруглуг болгаш ойзу адаан сѳстерни тывары, оларны чугаага шын хереглээри | Башкынын тайылбыры. Беседа.Ном-биле ажыл. | Чаа тема тайылбыры | Дүрүм Чижектер тывар | |||
29 | Фразеологизмнер азы быжыг сөс каттыжыышкыннары | 1 | Хөй уткалыг сөстерниң лексиктиг уткаларын словарьлар дузазы-биле тодарадыры, оларны чугаага шын ажыглаары; сѳзүглелдерде хоруглуг болгаш ойзу адаан сѳстерни тывары, оларны чугаага шын хереглээри | Кыдырааштарга, ном-биле самбырага, ажылдар | Чаа тема тайылбыры | Мергежилге 81 | |||
30 | Катаптаашкын | 1 | Орфографтыг дурумнер, янзы-буру грамматиктиг сайгарылгалар | Ном-биле ажыл Мергежилгелер кууселдези Домак сайгарылгазы | Катаптаашкын | Арын 50, айтырыгларга харыылаар | |||
31 | Диктант «Теве-Даш» | 1 | Орфографтыг дурумнер, билиглерин системчидип быжыглаары | Орфографтыг,пунктуастыг дурумнер ёзугаар созуглелди бижиири | Билиг хыналдазы | Лексиктиг сайгарылга | |||
32 | Чугаа сайзырадылгазы: «Тѳрээн дылым дугайында бодалым» деп темага монолог тургузары | 1 | Созуглел-биле ажыл,оон темазы,кол бодалы | Орфографтыг,пунктуастыг дурумнер ёзугаар созуглел-биле ажыл | Чугаа сайзырадылгазы: | Чедир бижиир | |||
Фонетика, орфография болгаш чугаа культуразы (9 шак) | |||||||||
33 | Фонетика дугайында билиг. Чугаа органнары болгаш чугаа уннери. Артикуляция болгаш транскрипция дугайында эге билиг | 1 | Фонетика дугайында билиглер болгаш мергежилдерин бодунуң чугаазынга херек кырында ажыглаары Үннер болгаш үжүктерни шын ылгап, оларны шын адаары, бижиири; сѳстерни шын кѳжүрүп, оларның транскрипциязын кыдлыры. Орфографтыг словарьларны, орфография дүрүмнерин ажыглаары | Башкынын тайылбыры. Беседа.Ном-биле ажыл. Арыг шын чугаа. | Чаа тема тайылбыры | Мергежилге 97, 102 | |||
34 | Ажык уннернин болуктээшкини | 1 | Кыска, узун, ѳк-биле адаар ажык үннерни; кадыг болгаш чымчак ажык үннерни; ыыткыр, дүлей ажык эвес үннерни; кошкак, күштүг, аяар ажык эвес үннерни ылгаары. Сѳстүң фонетиктиг сайгарылгазын кылыры. Чугаа үезинде болу бээр үн ѳскерилгелерин литературлуг нормага дүүштүр адаары. Шын адалганың дүрүмнеринге хамаарыштыр бодунуң болгаш ѳске кижиниң чугаазын үнелээри. . | Словарьлыг диктант Кыдырааштарга, ном-биле самбырага, ажылдар . | Чаа тема тайылбыры | Мергежилге 112 | |||
35 | Ок-биле адаар ажык уннерлиг состер, оларны шын бижиири | 1 | Кыска, узун, ѳк-биле адаар ажык үннерни; кадыг болгаш чымчак ажык үннерни; ыыткыр, дүлей ажык эвес үннерни; кошкак, күштүг, аяар ажык эвес үннерни ылгаары. Сѳстүң фонетиктиг сайгарылгазын кылыры. | Башкынын тайылбыры. Беседа.Ном-биле ажыл. Арыг шын чугаа. | Чаа тема тайылбыры | Мергежилге 121 | |||
36 | Й уннуг ажык ужуктер( Я, Е, Ё, Ю), оларны шын бижиири болгаш ажыглаары | 1 | Үннер болгаш үжүктерни шын ылгап, оларны шын адаары, бижиири; сѳстерни шын кѳжүрүп, оларның транскрипциязын кыдлыры. Орфографтыг словарьларны, орфография дүрүмнерин ажыглаары | Ном-биле ажыл Мергежилгелер кууселдези | Чаа тема тайылбыры | Мергежилге 126 | |||
37 | Ажык эвес уннернин болуктээшкини. Дулей, ыыткыр, аяар ажык эвес уннер | 1 | Үннер болгаш үжүктерни шын ылгап, оларны шын адаары, бижиири; сѳстерни шын кѳжүрүп, оларның транскрипциязын кыдлыры. Орфографтыг словарьларны, орфография дүрүмнерин ажыглаары | Словарьлыг диктант Кыдырааштарга, ном-биле самбырага, ажылдар . | Чаа тема тайылбыры | Мергежилге 130 | |||
38 | Куштуг, кошкак, эн кошкак ажык эвес уннер | 1 | Үннер болгаш үжүктерни шын ылгап, оларны шын адаары, бижиири; сѳстерни шын кѳжүрүп, оларның транскрипциязын кыдлыры. Орфографтыг словарьларны, орфография дүрүмнерин ажыглаары | Словарьлыг диктант Кыдырааштарга, ном-биле самбырага, ажылдар | Чаа тема тайылбыры | Мергежилге 133 | |||
39 | Ажык эвес уннернин ужуктерин шын бижиири. Т-Д, П-Б деп уннернин каттыжар чуруму. | 1 | Үннер болгаш үжүктерни шын ылгап, оларны шын адаары, бижиири; сѳстерни шын кѳжүрүп, оларның транскрипциязын кыдлыры. Орфографтыг словарьларны, орфография дүрүмнерин ажыглаары | Словарьлыг диктант Кыдырааштарга, ном-биле самбырага, ажылдар | Чаа тема тайылбыры | Мергежилге 143 | |||
40 | Фонетикага катаптаашкын | 1 | Орфографтыг дурумнер, янзы-буру фонетиктиг, грамматиктиг сайгарылгалар | Башкынын тайылбыры. Беседа.Ном-биле ажыл. Арыг шын чугаа. | Катаптаашкын | Фонетиктиг сайгарылга Мергежилге 158 | |||
41 | Диктант | 1 | Орфографтыг дурумнер, билиглерин системчидип быжыглаары | Орфографтыг,пунктуастыг дурумнер ёзугаар созуглелди бижиири | Билиг хыналдазы | Катаптаар | |||
42 | Чугаа сайзырадылгазы: Чогаадыг «Бойдуста үннер» | 1 | Хѳѳмей-сыгыт дугайында бодалдар-биле таныжары (эртем стилинге сѳзүглел-биле ажыл). Ч.Ч.Кууларның «Шораан» деп тоожузундан үзүндүлерни сайгарары (чечен чогаал стилин хайгаараары). | Башкынын тайылбыры. Беседа.Ном-биле ажыл. Арыг шын чугаа. | Чугаа сайзырадылгазы | Чедир бижиир | |||
Графика, орфоэпия болгаш чугаа культуразы (6 шак) | |||||||||
43 | Графика, оон хевирлери. Алфавит . ъ болгаш ь демдектерни хереглээри | 1 | Сѳстерни (ооң иштинде үлегерлеп алган сѳстерни) шын адаары болгаш бижиири, оларга кожумактар немеп билири. Сѳстүң фонетика-графиктиг сайгарылгазын кылыры. Сѳстерни слогтарга чарып, кѳжүрери. Аас чугааның негелделерин сагыыры. | Словарьлыг диктант Кыдырааштарга, ном-биле самбырага, ажылдар . | Чаа тема тайылбыры | Мергежилге 158, 159 | |||
44 | Слог болгаш ооң хевирлери. | 1 | Сѳстерни (ооң иштинде үлегерлеп алган сѳстерни) шын адаары болгаш бижиири, оларга кожумактар немеп билири. Сѳстүң фонетика-графиктиг сайгарылгазын кылыры. Сѳстерни слогтарга чарып, кѳжүрери. Аас чугааның негелделерин сагыыры. | Башкынын тайылбыры. Беседа.Ном-биле ажыл. Арыг шын чугаа. | Чаа тема тайылбыры | Мергежилге 161, 167 | |||
45 | Орфоэпия дугайында билиг. | 1 | Сѳстерни (ооң иштинде үлегерлеп алган сѳстерни) шын адаары болгаш бижиири, оларга кожумактар немеп билири. Сѳстүң фонетика-графиктиг сайгарылгазын кылыры. Сѳстерни слогтарга чарып, кѳжүрери. Аас чугааның негелделерин сагыыры. | Башкынын тайылбыры. Беседа.Ном-биле ажыл. Арыг шын чугаа. | Чаа тема тайылбыры | Мергежилге 170 | |||
46 | Сөс иштинге кошкак ажык эвес үннерниң ыыткыр болгаш дүлей хевирлериниң солчуру. Ударение дугайында билиг. | 1 | Сѳстерни (ооң иштинде үлегерлеп алган сѳстерни) шын адаары болгаш бижиири, оларга кожумактар немеп билири. Сѳстүң фонетика-графиктиг сайгарылгазын кылыры. Сѳстерни слогтарга чарып, кѳжүрери. Аас чугааның негелделерин сагыыры. | Башкынын тайылбыры. Беседа.Ном-биле ажыл. Арыг шын чугаа. | Чаа тема тайылбыры | Мергежилге 167 | |||
47 | Диктант | 1 | Орфографтыг дурумнер, билиглерин системчидип быжыглаары | Орфографтыг,пунктуастыг дурумнер ёзугаар созуглелди бижиири | Билиг хыналдазы | Катаптаар | |||
48 | Частырыглар-биле ажыл | 1 | Орфографтыг дурумнер, билиглерин системчидип быжыглаары | Орфографтыг,пунктуастыг дурумнер ёзугаар созуглел-биле ажыл | Катаптаашкын | Дүрүмнерин номчуур | |||
49 | Чугаа сайзырадылгазы «Кыжын» | 1 | Созуглел-биле ажыл,оон темазы,кол бодалы:Деңнелгелерни болгаш ѳске-даа уран-чечен аргаларны чугаага ажыглавышаан, чогаадыг-чурумалды бижиири. | Орфографтыг,пунктуастыг дурумнер ёзугаар созуглелди бижиири | Чугаа сайзырадылгазы | Чедир бижиир | |||
Сѳс тургузуу. Сѳс чогаадылгазы. Орфография. (7 шак) | |||||||||
50 | Сѳстүң уткалыг кезектери (морфемалар) – дазыл, чогаадылга, ѳскертилге кожумактары.... | 1 | Сѳстүң тургузуун сайгарары. Чогаадылга болгаш ѳскертилге кожумактарын танып, ылгаары. Тѳрел сѳстерни тывары. Укталган болгаш укталбаан дѳстерни ылгаары. Кандыг аргалар-биле сѳстерниң тургустунарын билири. Дазыл (дѳс) болгаш кожумактың каттышканында дакпырлаан сс, пп, мм, нн, кк, тт деп үннерниң үжүктерин шын бижиири. | Ном-биле ажыл Мергежилгелер кууселдези Домак сайгарылгазы | Чаа тема тайылбыры | Мергежилге 181 | |||
51 | Чогаадылга болгаш ѳскертилге кожумактары, оларның вариантылыг болуру. Тѳрел сѳстер | 1 | Сѳстүң тургузуун сайгарары. Чогаадылга болгаш ѳскертилге кожумактарын танып, ылгаары. Тѳрел сѳстерни тывары. Укталган болгаш укталбаан дѳстерни ылгаары. Кандыг аргалар-биле сѳстерниң тургустунарын билири. Дазыл (дѳс) болгаш кожумактың каттышканында дакпырлаан сс, пп, мм, нн, кк, тт деп үннерниң үжүктерин шын бижиири. | Башкынын тайылбыры. Беседа.Ном-биле ажыл. Арыг шын чугаа. | Чаа тема тайылбыры | Морфемниг сайгарылга | |||
52 | Сѳстүң дѳзү болгаш ѳскертилге кожумактары. Укталган болгаш укталбаан дѳстер | 1 | Чогаадылга болгаш ѳскертилге кожумактарын танып, ылгаары. Тѳрел сѳстерни тывары. Укталган болгаш укталбаан дѳстерни ылгаары. Кандыг аргалар-биле сѳстерниң тургустунарын билири. Дазыл (дѳс) болгаш кожумактың | Башкынын тайылбыры. Беседа.Ном-биле ажыл. | Чаа тема тайылбыры | Морфемниг сайгарылга | |||
53 | Сѳс чогаадылгазы. Морфологтуг (кожумактыг) арга.. | 1 | Чогаадылга болгаш ѳскертилге кожумактарын танып, ылгаары. Тѳрел сѳстерни тывары. Укталган болгаш укталбаан дѳстерни ылгаары. Кандыг аргалар-биле сѳстерниң тургустунарын билири. | Башкынын тайылбыры. Беседа.Ном-биле ажыл. | Чаа тема тайылбыры | Мергежилге 203 | |||
54 | Синтаксистиг арга-биле (ийи дѳстүң каттышканындан) чаа сѳстү чогаадыры | 1 | Сѳстүң тургузуун сайгарары. Чогаадылга болгаш ѳскертилге кожумактарын танып, ылгаары. Тѳрел сѳстерни тывары. Укталган болгаш укталбаан дѳстерни ылгаары. Кандыг аргалар-биле сѳстерниң тургустунарын билири. Дазыл (дѳс) болгаш кожумактың каттышканында дакпырлаан сс, пп, мм, нн, кк, тт деп үннерниң үжүктерин шын бижиири. | Словарьлыг диктант Кыдырааштарга, ном-биле самбырага, ажылдар . | Чаа тема тайылбыры | Арын 109, сайгарылгалар | |||
55 | Хурааңгай нарын сѳстер, оларны шын адаары болгаш бижиири. | 1 | Сѳстүң тургузуун сайгарары. Чогаадылга болгаш ѳскертилге кожумактарын танып, ылгаары. Тѳрел сѳстерни тывары. Укталган болгаш укталбаан дѳстерни ылгаары. Кандыг аргалар-биле сѳстерниң тургустунарын билири. Дазыл (дѳс) болгаш кожумактың каттышканында дакпырлаан сс, пп, мм, нн, кк, тт деп үннерниң үжүктерин шын бижиири. | Башкынын тайылбыры. Беседа.Ном-биле ажыл. Арыг шын чугаа. | Чаа тема тайылбыры | Мергежилге 120 | |||
56 | Хыналда ажыл: Сѳстүң тургузуун сайгарары. | 1 | Чогаадылга болгаш ѳскертилге кожумактарын танып, ылгаары Орфографтыг дурумнер, янзы-буру грамматиктиг сайгарылгалар | Башкынын тайылбыры. Беседа.Ном-биле ажыл. Арыг шын чугаа. | Билиг хыналдазы | Морфемниг сайгарылга | |||
57 | Чугаа сайзырадылгазы: Кыска эдертигни бижиири. | 1 | Созуглел-биле ажыл,оон темазы,кол бодалы | Орфографтыг,пунктуастыг дурумнер ёзугаар созуглелди бижиири | Чугаа сайзырадылгазы | Чедир бижиир | |||
Морфология болгаш орфография. Чугаа культуразы. (34 шак) | |||||||||
58 | Морфология дугайында билиг. Чугаа кезектери. | 1 | Тускай болгаш дузалал чугаа кезектери, оларның грамматиктиг демдектерин ылгаары. | Башкынын тайылбыры. Беседа.Ном-биле ажыл. | Чаа тема тайылбыры | Мергежилге 220 | |||
59 | Чүве ады. Тодаргай болгаш туугай чүве аттары. Чүве аттарының тургустунары. | 1 | . Чүве аттарының хамаарылга кожумактарын шын бижиири. Хуу чүве аттарынга бижик демдектерин ажыглаары. Домакка сѳстерни харылзаштырарынга чүве адының падеж хевирлерин шын ажыглаары. Үлегерлеп алган сѳстерниң сан, падеж болгаш хамаарылга хевирлерин шын тургузуп, оларны аас болгаш бижимел чугаага шын ажыглаары. Чүве адының морфологтуг сайгарылгазын кылып билири. | Башкынын тайылбыры. Беседа.Ном-биле ажыл. Арыг шын чугаа. | Чаа тема тайылбыры | Дүрүм, мергежилге | |||
60 | Хуу болгаш ниити чүве аттары. | 1 | Хуу болгаш ниити чүве аттары шын адаары болгаш бижиири. | Ном-биле ажыл, Билиглеринин деннелин хынаар созуглелдер | Чаа тема тайылбыры | 10 хуу ат бижиир | |||
61 | Чүве аттарының бичеледир, чассыдар хевирлери. | 1 | Янзы-бүрү чогаадылга кожумактары-биле укталган чүве аттарын тургузары. Чүве аттарының бичеледир, чассыдар хевирлерин шын бижип, ажыглаары | Башкынын тайылбыры. Беседа.Ном-биле ажыл. Арыг шын чугаа. | Чаа тема тайылбыры | Дүрүм Мергежилге | |||
62 | Чүве аттарының саннары. Оларның кожумактарын шын бижиири. | 1 | . Үлегерлеп алган чүве аттарының хамаарылга кожумактарын шын бижиири. Үлегерлеп алган сѳстерниң сан, падеж болгаш хамаарылга хевирлерин шын тургузуп, оларны аас болгаш бижимел чугаага шын ажыглаары. Чүве адының морфологтуг сайгарылгазын кылып билири. | Словарьлыг диктант Кыдырааштарга, ном-биле самбырага, ажылдар . | Чаа тема тайылбыры | Домактар чогаадыр | |||
63 | Чүве аттарының хамаарылга хевири болгаш ооң кожумактары. | 1 | Чүве аттарының хамаарылга кожумактарын шын бижиири. Чүве адының морфологтуг сайгарылгазын кылып билири. | Башкынын тайылбыры. Беседа.Ном-биле ажыл. Арыг шын чугаа. | Чаа тема тайылбыры | Дүрүм Мергежилге | |||
64 | Чүве аттарының адалга болуру. . | 1 | Адалганы кол сѳстен ылгаары. Чугаага ол-ла сѳстерни катаптавазы-биле синоним чүве аттарын ажыглаары. Хуу чүве аттарынга бижик демдектерин ажыглаары. Домакка сѳстерни харылзаштырарынга чүве адының падеж хевирлерин шын ажыглаары. | Ном-биле ажыл, Билиглеринин деннелин хынаар созуглелдер | Чаа тема тайылбыры | Адалгалыг домактар чогаадыр | |||
65 | Диктант | 1 | Орфографтыг дурумнер, билиглерин системчидип быжыглаары | Орфографтыг,пунктуастыг дурумнер ёзугаар созуглелди бижиири | Билиг хыналдазы | Катаптаар | |||
66 | Чүве аттарының падежтерге ѳскерлири. | 1 | . Домакка сѳстерни харылзаштырарынга чүве адының падеж хевирлерин шын ажыглаары. Үлегерлеп алган сѳстерниң сан, падеж болгаш хамаарылга хевирлерин шын тургузуп, оларны аас болгаш бижимел чугаага шын ажыглаары. Чүве адының морфологтуг сайгарылгазын кылып билири. | Ном-биле ажыл, Билиглеринин деннелин хынаар созуглелдер | Чаа тема тайылбыры | Чурт, сыын, дыт деп сөстерни падежтерге өскертир | |||
67 | Чүве аттарының падежтерге ѳскерлири. | 1 | Домакка сѳстерни харылзаштырарынга чүве адының падеж хевирлерин шын ажыглаары. Үлегерлеп алган сѳстерниң сан, падеж болгаш хамаарылга хевирлерин шын тургузуп, оларны аас болгаш бижимел чугаага шын ажыглаары. | Грамматиктиг ажыл | Чаа тема тайылбыры | Дүрүм Мергежилге | |||
68 | Үлегерлеп алган сѳстерниң сан, падеж болгаш хамаарылга хевирлерин шын бижиири. | 1 | Үлегерлеп алган чүве аттарының хамаарылга кожумактарын шын бижиири. Үлегерлеп алган сѳстерниң сан, падеж болгаш хамаарылга хевирлерин шын тургузуп, оларны аас болгаш бижимел чугаага шын ажыглаары. Чүве адының морфологтуг сайгарылгазын кылып билири. | Башкынын тайылбыры. Беседа.Ном-биле ажыл. Арыг шын чугаа. | Чаа тема тайылбыры | Дүрүм Мергежилге 352 | |||
69 | Чүве адының морфологтуг сайгарылгазы | 1 | Чүве адының морфологтуг сайгарылгазын кылып билири. | Ном-биле ажыл, Билиглеринин деннелин хынаар созуглелдер | Чаа тема тайылбыры | Морфололгтуг сайгарылга | |||
70 | Хыналда ажыл | 1 | Орфографтыг дурумнер, билиглерин системчидип быжыглаары | Созуглелди Орфографтыг, пунктуастыг дурумнерге дууштур бижииринге чогаадыкчы ажыл | Билиг хыналдазы | Катаптаар | |||
71 | Частырыглар-биле ажыл | 1 | Орфографтыг дурумнер, янзы-буру грамматиктиг сайгарылгалар, сөзүглел-биле ажылдаары | Ном-биле ажыл Мергежилгелер кууселдези Домак сайгарылгазы | Катаптаашкын | Чүве адыныӊ дүрүмнерин номчуур | |||
72 | «Мээң төрээн черим (суурум, кудумчум…)» деп темага чурумалды бижиири. | 1 | Созуглел-биле ажыл,оон темазы,кол бодалы | Орфографтыг,пунктуастыг дурумнер ёзугаар созуглелди бижиири | Чугаа сайзырадылгазы | Чедир бижиир | |||
Демдек ады | |||||||||
73 | Демдек ады. Демдек адынын тургузуунун аайы-биле болуктери болгаш чогаадылгазы | 1 | Демдек аттарының утказын болгаш морфологтуг демдектерин тодарадыры. Чугаага чүвениң янзы-бүрү демдектерин, шынарын демдек аттары-биле кѳргүзери. Синоним, антоним болгаш доора уткалыг демдек аттарын чугааның утказынга дүүштүр ажыглаары. | Башкынын тайылбыры. Беседа.Ном-биле ажыл. Арыг шын чугаа. | Чаа тема тайылбыры | Дүрүм Мергежилге 372 | |||
74 | Шынарының болгаш хамаарылганың демдек аттары. . | 1 | Демдек аттарының утказын болгаш морфологтуг демдектерин тодарадыры. Чугаага чүвениң янзы-бүрү демдектерин, шынарын демдек аттары-биле кѳргүзери. Синоним, антоним болгаш доора уткалыг демдек аттарын чугааның утказынга дүүштүр ажыглаары. | Ном-биле ажыл, Билиглеринин деннелин хынаар созуглелдер | Чаа тема тайылбыры | Мергежилге 378 | |||
75 | Шынарының демдек аттары, оларның чадалары: ѳйүнде, кошкадыр, күштелдирер | 1 | Демдек аттарының утказын болгаш морфологтуг демдектерин тодарадыры. Чугаага чүвениң янзы-бүрү демдектерин, шынарын демдек аттары-биле кѳргүзери. Синоним, антоним болгаш доора уткалыг демдек аттарын чугааның утказынга дүүштүр ажыглаары. | Ном-биле ажыл Мергежилгелер кууселдези Домак сайгарылгазы | Чаа тема тайылбыры | Чадаларга сөстер өскертир | |||
76 | Демдек аттарының темалыг бѳлүктери: шынар-демдээн, ѳң-чүзүнүн, хевирин, хемчээлин кѳргүзер демдек аттары. | 1 | Демдек аттарының утказын болгаш морфологтуг демдектерин тодарадыры. Чугаага чүвениң янзы-бүрү демдектерин, шынарын демдек аттары-биле кѳргүзери. Синоним, антоним болгаш доора уткалыг демдек аттарын чугааның утказынга дүүштүр ажыглаары. | Башкынын тайылбыры. Беседа.Ном-биле ажыл. Арыг шын чугаа. | Чаа тема тайылбыры | Мергежилге 388, 389 | |||
77 | Хамаарылганың демдек аттары. . | 1 | Демдек аттарының утказын болгаш морфологтуг демдектерин тодарадыры. Чугаага чүвениң янзы-бүрү демдектерин, шынарын демдек аттары-биле кѳргүзери. Синоним, антоним болгаш доора уткалыг демдек аттарын чугааның утказынга дүүштүр ажыглаары. | Ном-биле ажыл, Билиглеринин деннелин хынаар созуглелдер | Чаа тема тайылбыры | Мергежилге 396 | |||
78 | Демдек адының синтаксистиг хүлээлгези | 1 | Демдек аттарының утказын болгаш морфологтуг демдектерин тодарадыры. Чугаага чүвениң янзы-бүрү демдектерин, шынарын демдек аттары-биле кѳргүзери. Синоним, антоним болгаш доора уткалыг демдек аттарын чугааның утказынга дүүштүр ажыглаары. | Башкынын тайылбыры. Беседа.Ном-биле ажыл. Арыг шын чугаа. | Чаа тема тайылбыры | Домактар сайгарар | |||
79 | Диктант | 1 | Орфографтыг дурумнер, билиглерин системчидип быжыглаары | Орфографтыг,пунктуастыг дурумнер ёзугаар созуглелди бижиири | Билиг хыналдазы | Дүрүмнерин катаптаар | |||
80 | Частырыглар-билеажыл | 1 | Орфографтыг дурумнер, билиглерин системчидип быжыглаары | Орфографтыг,пунктуастыг дурумнер ёзугаар созуглел-биле ажыл | Катаптаашкын | Мергежилге 404 | |||
81 | Чурук-биле ажыл. | 1 | Чурук-биле ажылдаарының чурумун тайылбырлаары. Созуглел-биле ажыл,оон темазы,кол бодалы. Харылзаалыг чугаа тургузары. | Орфографтыг,пунктуастыг дурумнер ёзугаар созуглелди бижиири | Чугаа сайзырадылгазы | Чедир чогаадыр | |||
Сан ады | |||||||||
82 | Сан ады. Морфологтуг демдектери болгаш синтаксистиг ролю. | 1 | Сан ады чүве ады-биле каттышканда, чүве адын чаңгыстың санынга ажыглаары. Үе санын (чыл, ай, хүннү) шын ажыглаары. Чүвелерниң санын чоккшуладыр сан аттары-биле кѳргүзери. Сан аттарын албан езунуң база эртем чугаазынга ажыглаары. | Башкынын тайылбыры. Беседа.Ном-биле ажыл. Арыг шын чугаа. | Чаа тема тайылбыры | Дүрүм Мергежилге 417 | |||
83 | Бѳдүүн, нарын, составтыг сан аттары. | 1 | Сан ады чүве ады-биле каттышканда, чүве адын чаңгыстың санынга ажыглаары. Үе санын (чыл, ай, хүннү) шын ажыглаары. Чүвелерниң санын чоккшуладыр сан аттары-биле кѳргүзери. Сан аттарын албан езунуң база эртем чугаазынга ажыглаары. | Ном-биле ажыл, Билиглеринин деннелин хынаар созуглелдер | Чаа тема тайылбыры | Дүрүм Домактар чогаадыр | |||
84 | Сан аттарының бѳлүктери. Түң болгаш дугаар сан аттары. | 1 | Сан ады чүве ады-биле каттышканда, чүве адын чаңгыстың санынга ажыглаары. Үе санын (чыл, ай, хүннү) шын ажыглаары. Чүвелерниң санын чоккшуладыр сан аттары-биле кѳргүзери. Сан аттарын албан езунуң база эртем чугаазынга ажыглаары. | Башкынын тайылбыры. Беседа.Ном-биле ажыл. Арыг шын чугаа. | Чаа тема тайылбыры | Мергежилге 430 | |||
85 | Чыырының, үүрмектээриниӊ сан аттары | 1 | Сан ады чүве ады-биле каттышканда, чүве адын чаңгыстың санынга ажыглаары. Үе санын (чыл, ай, хүннү) шын ажыглаары. Чүвелерниң санын чоккшуладыр сан аттары-биле кѳргүзери. Сан аттарын албан езунуң база эртем чугаазынга ажыглаары. | Ном-биле ажыл, Билиглеринин деннелин хынаар созуглелдер | Чаа тема тайылбыры | Мергежилге 437, 441 | |||
86 | Аңгылаарының, чоокшуладырының сан аттары болгаш оларны шын бижиири. | 1 | Сан ады чүве ады-биле каттышканда, чүве адын чаңгыстың санынга ажыглаары. Үе санын (чыл, ай, хүннү) шын ажыглаары. Чүвелерниң санын чоккшуладыр сан аттары-биле кѳргүзери. Сан аттарын албан езунуң база эртем чугаазынга ажыглаары. | Словарьлыг диктант Кыдырааштарга, ном-биле самбырага, ажылдар . | Чаа тема тайылбыры | Мергежилге 433, 435 | |||
87 | Сан адының нарын сѳстер тургузарынга болгаш быжыг сѳс каттыжыышкыннарынга киржилгези. | 1 | Сан аттарының бѳлүктери. Сан адының нарын сѳстер тургузарынга болгаш быжыг сѳс каттыжыышкыннарынга киржилгези. | Ном-биле ажыл Мергежилгелер кууселдези Домак сайгарылгазы | Чаа тема тайылбыры | Дүрүм | |||
88 | Араб болгаш рим чурагайлар-биле айыткан сан аттарының кожумактарын шын бижиири. | 1 | Сан аттарының бѳлүктери. Араб болгаш рим чурагайлар-биле айыткан сан аттарының кожумактарын шын бижиири. | Словарьлыг диктант Кыдырааштарга, ном-биле самбырага, ажылдар . | Чаа тема тайылбыры | Домактар чогаадыр | |||
89 | Хыналда ажыл | 1 | Орфографтыг дурумнер, янзы-буру грамматиктиг сайгарылгалар | Созуглелди Орфографтыг, пунктуастыг дурумнерге дууштур бижииринге чогаадыкчы ажыл | Билиг хыналдазы | Катаптаар | |||
90 | Катаптаашкын | 1 | Орфографтыг дурумнер, янзы-буру грамматиктиг сайгарылгалар | Словарьлыг диктант Кыдырааштарга, ном-биле самбырага, ажылдар . | Катаптаашкын кичээл | Мергежилге 468, 469 | |||
91 | Чугаа сайзырадылгазы: Тыва улустуң тоолдарында, шажын-чүдүлгеде ыдыктыг саннар | 1 | Тыва улустуң тоолдарында, шажын-чүдүлгеде ыдыктыг саннар болгаш Тывага хамаарышкан тѳѳгүлүг чылдар (1921, 1930, 1944, 1991, 2016 дээш о.ѳ) дугайында кыска таныштырылга | Грамматиктиг чогаадыг | Чугаа сайзырадылгазы | Төлевилел белеткээр | |||
92 | . «Ыдыктыг саннар» азы «Тываның тѳѳгүзүнде онзагай чылдар» деп кыска тѳлевилел тургузары | 1 | Тыва улустуң тоолдарында, шажын-чүдүлгеде ыдыктыг саннар болгаш Тывага хамаарышкан тѳѳгүлүг чылдар (1921, 1930, 1944, 1991, 2016 дээш о.ѳ) дугайында кыска таныштырылга | Чогаадыкчы ажыл | Чугаа сайзырадылгазы | Төлевилел белеткээр | |||
Чыл дургузунда өөренгенин катаптаары (10ш) | |||||||||
93 | Сос тургузуу, сос чогаадылгазы, | 1 | 5 класска чеп алган кол-кол мергежилдерин болгаш чаңчылдарын сагыыры. | Ном-биле ажыл, Билиглеринин деннелин хынаар созуглелдер | Катаптаашкын кичээл | Морфемниг сайгарылга | |||
94 | Синтаксиске катаптаашкын | 1 | 5 класска чедип алган кол-кол мергежилдерин болгаш чаңчылдарын сагыыры. | Башкынын тайылбыры. Беседа.Ном-биле ажыл. Арыг шын чугаа. | Катаптаашкын кичээл | Синтаксистиг сайгарылга | |||
95 | Лексикага катаптаашкын | 1 | 5 класска чедип алган кол-кол мергежилдерин болгаш чаңчылдарын сагыыры. | Башкынын тайылбыры. Беседа.Ном-биле ажыл. Арыг шын чугаа. | Катаптаашкын кичээл | Сөстерниӊ лексиктиг утказын сайгарар | |||
96 | Фонетикага катаптаашкын | 1 | 5 класска чедип алган кол-кол мергежилдерин болгаш чаңчылдарын сагыыры. | Словарьлыг диктант Кыдырааштарга, ном-биле самбырага, ажылдар . | Катаптаашкын кичээл | Фонетиктиг сайгарылгалар | |||
97 | Морфологияга катаптаашкын | 1 | 5 класска чедип алган кол-кол мергежилдерин болгаш чаңчылдарын сагыыры. | Ном-биле ажыл, Билиглеринин деннелин хынаар созуглелдер | Катаптаашкын кичээл | Морфологтуг сайгарылгалар | |||
98 | Морфологияга катаптаашкын | 1 | 5 класска чедип алган кол-кол мергежилдерин болгаш чаңчылдарын сагыыры. | Созуглелди Орфографтыг, пунктуастыг дурумнерге дууштур бижииринге чогаадыкчы ажыл | Катаптаашкын кичээл | Мергежилге | |||
99 | Зачет (теория) | 1 | Орфографтыг дурумнер, янзы-буру грамматиктиг сайгарылгалар | Ном-биле ажыл, Билиглеринин деннелин хынаар созуглелдер | Билиг хыналдазы | Катаптаар | |||
100 | Зачет (практика) | 1 | Орфографтыг дурумнер, янзы-буру грамматиктиг сайгарылгалар | Ном-биле ажыл Мергежилгелер кууселдези Домак сайгарылгазы | Билиг хыналдазы | Катаптаар | |||
101 | Хыналда диктант | 1 | Орфографтыг дурумнер, билиглерин системчидип быжыглаары | Орфографтыг,пунктуастыг дурумнер ёзугаар созуглелди бижиири | Билиг хыналдазы | Домактар чогаадыр | |||
102 | Түӊнел. Частырыглар-биле ажыл. | 1 | 5 класска чедип алган кол-кол мергежилдерин болгаш чаңчылдарын сагыыры. | Созуглелди Орфографтыг, пунктуастыг дурумнерге дууштур бижииринге чогаадыкчы ажыл | Катаптаашкын кичээл | Чайгы түннел онаалгалар | |||
Предварительный просмотр:
Тайылбыр бижик
Документиниң статузу
5 -11 класстарга тыва дыл программазын Тыва Республиканың ниити өөредилгезиниң кол (долу эвес) школага тыва дыл талазы –биле күрүне стандарттарынга дүүштүр тургускан.
Тыва дылды 5-11 класстарга ооредиринге тайылбыр бижик.
Тыва-дыл тыва нациянын дылы болур.Ында тыва улустун торээн дылын сайзырадып келген байлак дуржулгазы,мерген угааны,угаан-бодалынын чедиишкиннери мооннеттинген.Ол-тыва культуранын-улустун аас чогаалынын,литературанын,театр уран чуулунун болгаш уран чуулдун оске-даа янзыларынын,парлалганын,эртемнин,ажыл-херек чорудулгазынын,ооредилганин болгаш кижизидилгенин дылы апарган.Ынчангаш тыва дылды ооредиринин программазы ундезин(базовая) деннелге Тыва Республиканын Ооредилге яамызынын « 5-11 класстарга Программалар.Тыва дыл.Харылзаалыг чугаа сайзырадылгазы.Тыва аас чогаалы болгаш литература» деп номунга ундезилеп делгеренгей(развёрнутая) кылдыр тургустунган.
Тыва школаларга ,ооредилге черлеринге торээн дылды ооредири уругларнын угаан-медерелин сайзырадырынга,оларны эки мозу-шынарга кижизидеринге хой таарымчалыг аргаларлыг.Торээн дылын шингээдип алыры-оореникчилерге оске эртемнерни билип албышаан,долгандыр турар амыдырал,бойдус билиглерин калбартып,улуг салгалдын дуржулгазын ажыглап билиринге чанчыктырар.
«Тыва дыл» эртеминиң кол ниити ѳѳредилгеге киирер үлүг-хуузу
Тыва дыл – Россия Федерациязының бир субъектизи Тыва Республиканың девискээринде орус дыл-биле чергелештир күрүне дылдарының бирээзи, тыва улустуң тѳрээн дылы болгаш аразында харылзажыр чепсээ. Ында тыва улустуң чүс-чүс чылдар ѳттүр кадагалап келгени байлак дуржулгазы, мерген угааны, угаан-бодалының эң-не бедик үлегерлери мөөңнеттинген. Тыва дыл амгы үеде тыва культураның – тыва улустуң байлак аас чогаалының, чечен чогаалдың, уран чүүлүнүң – болгаш массалыг информация чепсектериниң, эртемниң, өөредилгениң болгаш кижизидилгениң дылы болбушаан, ажыл-агыйның аңгы-аңгы адырларында калбаа-биле ажыглаттынып турар. Тыва дылды сонуургап, ону ѳѳренир күзелдиг ѳске этностарның тѳлээлериниң саны база чылдан чылче немежип олурары ук дылдың ажыглалының калбарып, делгемчип кел чыдарын бадыткап турар.
Тѳрээн дылдың метапредметтиг (предметтен дашкаар азы ооң-биле чергелештир билип алыр харылзашкак чүүлдери) хүлээлгелери уругларны школага бүгү талалыг хевирлээринге салдарлыг. Тыва дыл уругларның бодунуң кѳрүжүн шын илередиринге, угаап боданыышкынын, интеллектуалдыг болгаш чогаадыкчы аян-биле бодун сайзырадырынга, чаагай мѳзү-бүдүшке хевирлээринге; чаа билиглерни, мергежилдерни шиңгээдип алырынга улуг ужур-дузалыг. Тѳрээн дыл кижиниң бот-хуузунда чонунуң (тыва кижиниң) иштики сагыш-сеткил культуразының болгаш чечен чогаалының байлактары-биле кижи тѳрелгетенниң культура-тѳѳгүлүг дуржулгазын байлакшытпышаан, ниитилелдиң негелделеринге чаңчыктырар харылзаа чепсээ болур.
Тыва дыл кандыг-даа билиглерни чедип алырының кол аргазы болбушаан, оон-даа соңгаар мергежил-чаңчылдарын шиңгээдип алырынга салдарлыг. Ɵске улус-биле харылзажып билири, тодаргай түңнелдерни чедип ап шыдаары, хѳй ниитичи болгаш шилип алган мергежилиниң талазы-биле бедик идепкейжизи дээрге-ле херек кырында амыдыралдың бүгү-ле адырларында, ниитилелде болгаш делегейде болуп турар ѳскерилгелерге таарыштыр бодун ап чаңчыкканын илередир кижиниң шынарлары болур. Тѳрээн дылын шиңгээдип алыры – ѳѳреникчилерге ѳске эртемнерни чедиишкинниг билип алырының, долгандыр турар амыдырал болгаш бойдус дугайында билиглерин калбартырының, ѳгбелериниң байлак дуржулгазын ажыглап билириниң база чаагай мѳзү-бүдүш, сүзүктериниң хевирлеттинериниң үндезини болур.
Кол школага (5-9 класстарга) тѳрээн (тыва) дылды ѳѳредириниң сорулгалары:
• Иштики сагыш-сеткили аажок байлак, бедик мөзү-бүдүштүг база бот-медерели бедик, Россияга, ооң иштинде төрээн Тывазынга – бодунуң чуртунга бердинген, шынчы; төрээн тыва дылынга ынак болгаш ону эки билир, хүндүлээр хамаатыны кижизидери;
• тѳрээн дылын культураның болуушкуну кылдыр медереп хүлээп ап, ону чугаа чорударының, амыдыралдың аңгы-аңгы адырларынга билиг, дуржулга чедип алырының болгаш ниитилелде тургустунган мораль-этиктиг негелделерин, дылдың эстетиктиг үнезин медереп билириниң кол аргазы кылдыр хүлээп алыры;
• тыва дылды хүн бүрүде амыдыралдың болгаш ѳѳредилгениң ажыл-чорудулгазында ажыглаар аргаларның бирээзи кылдыр хүлээп алыры; кижилер аразында харылзаа тударының кол аргазы кылдыр ажыглаары, ѳѳредилгениң бүгү талалыг кылдыныгларын шиңгээдип алырынга (ажыл-чорудулганың сорулгаларын тургузуп, оларны планнап, чугаага хамаарыштыр бот-хыналданы болгаш бот-эдилгени кылыр; чугула медээ бээр аргаларны ажыглаар; библиографтыг дилээшкиннерни кылып билир, словарьлар, энциклопедялардан болгаш ѳске-даа бижимел барымдаалардан, массалыг медээ чепсектеринден болгаш Интернет четкизинден тыва дылда херек медээлерни, сѳзүглелдерни тып, ушта бижип, эде тургузуп билир дээш о.ѳ.) ужур-дузалыг чугула дыл болуп турарын билиндирери;
• дыл системазының тургузуун, ону ажыглаарының дүрүмнерин, чугааның аянын болгаш литературлуг тыва дылдың кол негелделерин шиңгээдири; дылдың болуушкуннарын танып билири, оларны сайгарып, деңнеп, дүүштүрүп, бѳлүктеп, үнелеп билир арга-дуржулгазын сайзырадыры, аңаа даянып аас болгаш бижимел чугаа культуразын сагыыры, чугаа чорударының хевирлерин билири, аңгы-аңгы байдалдарга дылды ажыглап шыдаары, чугаа этикединиң негелделерин шиңгээдип алыры; бодунуң ажыглап турары (потенциалдыг) сѳс курлавырын улам байыдары; чугаада ажыглаттыннып турар грамматиктиг аргаларның хемчээлин делгемчидери; чедип алган билиглерин, мергежил, чаңчылдарын ѳѳредилге ажыл-чорудулгазынга болгаш хүн бүрүде амыдыралынга чугаа чорудуп тура, ажыглаар аргаларын улам байыдып сайзырадыры дээш о.ѳ.
Кол ниити ѳѳредилге черлерин доозуп турда, регионалдыг түңнел хыналданы кылдырары албан, а түңнел күрүне аттестациязын доозукчуларның шилип алганы-биле дужаар. 9 класстың доозукчуларынга регионалдыг түңнел хыналда ажылды эдертиг хевиринге 3 шак (180 минута), а кадыының байдалы-биле кызыгаарлыг уругларга диктантыны 1 шак (60 минута) иштинде кылдырары кѳрдүнген. Тыва дылга күрүне шылгалдазын хыналда-хемчег материалдарының негелделеринге чагыртып эрттирери болгаш онаалгаларны 4 шак (240 минута) дургузунда күүседири кѳрдүнген. Бо программа тыва дылга түңнел күрүне аттестациязының хыналда-хемчег материалдарын тургузарының үндезини болур.
Ниити ѳѳредилгениң национал-девискээр кезээн шиңгээдип алганының түңнелинде ѳѳреникчи ниити ѳѳредилге билиглерин, арга-мергежилин болгаш ѳѳренир ажыл-чорудулгазының аргаларын бедидип болгаш калбартыр аргалыг болур. Ниити билиглерни, арга-мергежилдерни, ажыл-чорудулганың аргаларын, культураның чугула кезээ дег, шиңгээдип алыры ѳѳреникчилерниң сайзыраар болгаш амыдырал-чуртталгага чаңчыгарының чогумчалыг байдалы болур.
5-11 класстарга тыва дыл эртеминин утказы болгаш тургузуу.
Школага тыва дыл эртемин(курузун) ооредиринин программазында фонетика,лексика,сос чогаадылгазы,грамматика(морфология,синтаксис)дугайында билиглерни,шын бижииринин,бижик демдектерин шын салырынын чанчылдарын,аас,бижимел чугаанын чанчылдарын,стилистика элементилерин,дыл дугайында чамдык билиглерин киирген.
Торээн дылдын школа курузунда теориялыг билиглерин тыва дыл эртеминин база амгы уеде дыл эртеминин чедиишкиннерин барымдаалап тайылбырлаан.
Программа шуушкак принцип ёзугаар тургустунган.Чамдык берге ,улуг темаларны(лексика,сос чогаадылгазын)ангы-ангы класстарга чадаланчак ооредири кордунген.
5-9 класстарга торээн дыл курузу 1-4 класстарга ооренген чуулдеринин дорт уланчызы ,системажытканы болур.
5 класска дылдын ниитилел амыдыралга ужур-дузазын коргускеш,эге класстарга ооренген чуулдерин катаптаан соонда «Синтаксис,пунктуация болгаш чугаа культуразы», «Лексика болгаш чугаа культуразы» «Сос тургузуу,сос чогаадылгазы,орфография», «Морфология, орфография, чугаа культуразы» деп улуг болуктун «Чуве ады», «Демдеек ады», «Сан ады»деп кезектерин ооренир.
6 класска «Тыва дыл дугайында»деп эгени ооренгеш,ѳ класска ооренген чуулдерин катаптааш, «Лексика болгаш чугаа культуразы» ,«Сос тургузуу,сос чогаадылгазы,орфография,Чугаа культуразы» деп эгелерни,анаа улай «Морфология, орфография, Чугаа культуразы» деп улуг болуктун «Ат орну», «Кылыг созу», «Наречие», «Эдеринчи болгаш дузалал аттар», «Артынчылыа», «Аян состери» деп чугаа кезектерин ооренип доозар.
7 класска «Тыва дылды носке дылдар-биле холбаазы»деп эгени ооренгеш,6 класска ооренген чуулдерин катаптааш,анаа улай «Синтаксис болгаш пунктуация »деп улуг болуктун «Сос каттыжыышкыны болгаш домак», «Бодуун домак»деп эгелерни ооренир.
8 класска «Тыва бижикти чогаатканы»деп эгени эрткеш,7 класска ооренген чуулдерин катаптааш,анаа улай «Тускайлаан кежигуннерлиг домактар», «Оске кижинин чугаазын дамчыдар аргалар», «Нарын домак»деп болуктун «Чагырышпаан нарын домак», «Чагырышкан нарын домак»деп эгелерин ооренир.
9 класска катаптаашкын кылгаш, « Синтаксис болгаш пунктуация »деп бюлуктун «Хой кезектерлиг нарын домак», «Дыл дугайында нити билиглер»деп эгени ооренир.
10 класска 9 класска ооренгенин катаптааш , «Тыва дыл-турк дылдарнын бирээзи», «Лексика болгаш фразеология», «Фонетика,графика,орфография», «Сос тургузуу болгаш сос чогаадылгазы», «Грамматика.Морфология»деп болуктерни ханыладыр ооренир .
11 класска 10 класска ооренгенин катаптааш, «Орфогрфия-шын бижилге», «Синтаксис болгаш пунктуация», «Созуглел»деп эгелерин ооренир
5-11 класстарга тыва дыл эртеминин утказы болгаш тургузуу ниити ооредилге программазынын негелделеринге дугжуп турар.
5-11 класстарга тыва дыл эртемин ооредиринин кол угланыышкыны,негелделери.
Программанын кол угланыышкыны- школага тыва дыл эртемин(курузун) ооредиринин программазында фонетика,лексика,сос чогаадылгазы,грамматика(морфология,синтаксис) дугайында билиглер,шын бижииринин болгаш бижик демдектерин шын салырынын чанчылдарын,аас болгаш бижимел чугаанын чанчылдарын,стилистика элементилерин,дыл дугайында чамдык билиглерни киирген.
Торээн дылдын школа курузунда теориялыг билиглерни(медээлерни) тыва дыл эртеминин база амгы уеде дыл эртеминин чедиишкиннерин барымдаалап тургускан.
Торээн дыл башкыларынын ажылынын кол уг-шии оореникчилерни литературлуг дылдын нормаларынга чанчыктырар,оларнын чугаазын,боданыр аргаларын сайзырадыры болур.Программада ооредилге материалын быжыг шингээттирери-биле катаптаашкынче чугула кичээнгейни угландырган.Чылдын эгезинде болгаш тончузунде ону чорударынга тускай шактар кордунген турар ужурлуг.
Программанын кол негелдези –тыва дыл кичээлдеринге ооредилге болгаш кижизидилге ажылын чангыс аай харылзаалыг чорудары.
Дыл –кижилернин аразында харылзажырынын чугула чепсээ,торээн дылынын байлак сос курлавырлыын,оон амыдыралга ужур-дузалыын практика кырында коргузери
Оореникчилернин билиглерни быжыг,медерелдиг шингээдип алырын чедип алыры,торээн чугаазын сайзырадыры:чаа состерни,фразеологизмнерни,дылдын уран чечен аргаларын шингээттирери,состун утказын кожуруп ажыглаарынга мергежидери,сеткил-сагышты,бодалды ,минниишкинни илередир дылды чедимчелиг ажыглаарынга чанчыктырары
Практиктиг угланыышкынын куштелдирери-шын бижилгенин чанчылдарын чедип алыры,дурумнерни чижектер-биле бадыткап,ажыглап билири
Сос-биле ажылче кичээнгейни салыры:состерни тема аайы-биле тускай лексиктиг болуктерге чарары,олар-биле сос каттыжыышкыннары,домактар тургузары,тывылган тоогузун сайгарары,янзы-буру словарьлар-биле ажылдаары
Чараштыр бижилгеже,состернин,домактарнын грамматиктиг сайгарылгаларынче болгаш мозу-шынарынын кижизидилге-зинче кичээнгей салыры.
Өөредилге планында тыва дыл курузунуӊ туружу
Ɵѳредилге планынга хамаарыштыр Россия Федерациязының болгаш Тыва Республиканың ѳѳредилге яамыларының дужаалдарын үндезинге алыр таварылгалар тургустунуп кээр. Ындыг таварылгада школаның ажылының угланыышкынын, онзагайын барымдаалап, тыва дыл ѳѳредир шактар хуваалдазынга ѳскерилгелер туруп болур.
Федералдыг базистиг ѳѳредилге планында РФ-ниң ѳѳредилге черлеринге тѳрээн (тыва) дылды 5-9, 10-11 класстарга шуптузунга неделяда 2 шак (азы ѳѳредилге чылының дургузунда неделя санын барымдаалап 68/70 шак) ѳѳредир кылдыр киирген, ынчалза-даа школа компонентизинде бердинген 1-2 шакты ѳѳредилге черинге национал-девискээр кезээн шынарлыг ѳѳредири-биле немээрин сүмелээн. Чижээлээрге, 5 класска тыва дылды неделяда 2 шакка ѳѳредир деп кѳрдүнген болза, ол шакка база 1 шакты школа компонентизинден немеп болур. Ынчаарга, неделяда тыва дылды 3 шакка азы ѳѳредилге чылында неделяларны барымдаалап 102 азы 105 шакка ѳѳредир.
Бо программаны дараазында шактарга ѳѳредип болур кылдыр чижеглей кылган: 5 класска – 105 шак, 6 класска – 105 шак, 7 класска – 105 шак, 8 класска – 70 шак, 9 класска – 35 шак (доозукчу класска ам-даа 1 (35) шакты немээри негеттинип турар). 10 класска – 35 шак, 11 класска – 35 шак.
Бо шактарга дүүштүр бердинген темаларның 8-9 хуузун (%) класс бүрүзүнге башкының ажылчын программазынга ѳскертирин чѳпшээреп турар.
Тыва дыл эртемин өөренгениниӊ түӊнелдери
Кол школаның (5-9 класстар) доозукчуларының тыва дылдың программазын шиңгээдип алгаш, чедип алыр түңнелдери:
Бот-тускайлаң түңнелдер:
• кижиниң интеллектуалдыг болгаш чогаадыкчы салым-чаяанын база мѳзү-бүдүш шынарларын сайзырадырынга тѳрээн дылының чугулазын медереп билири, уругларның билиг чедип алырынга ук дылдың ужур-утказын тодарадып, ону тыва чоннуң ыдыктыг, үнелиг эртинелериниң бирээзи деп билири;
• тыва дылдың эстетиктиг үнезин медереп билири; тѳрээн дылынга ынак болгаш ону хүндүлеп, ол дээш чоргаарланыры; ону национал культураның кезээ кылдыр билип, арыг эдилээри;
• дылдың байлак сѳс курлавырын болгаш грамматиктиг аргаларын бодунуң бодалдарын болгаш сагыш-сеткилин хостуг илередирде четче ажыглап шыдаары; бодунуң чугаа-домаан хайгаарап, сайзырадып, экижидеринче чүткүлдүг болуру.
Метапредметтиг түңнелдер:
1) Чугаа чорудулгазының бүгү-ле хевирлерин ажыглап билири:
Дыңнаары болгаш номчууру:
• бижимел болгаш аас медээниң утказын шын билип алыры (чугааның утказы, сѳзүглелдиң темазы, кол утказы; кол болгаш немелде медээ);
• аңгы-аңгы стильдерниң болгаш жанрларның сѳзүглелдерин номчулганың янзы-бүрү хевирлеринге (сѳзүглелден херек информацияны дилеп-тып номчууру, чүгүртү азы улуг-каралап номчууру, таныжып номчууру, шинчилел-сайгарылгалыг номчууру) таарыштыр ажыглап билири;
• аңгы-аңгы стильдерниң болгаш жанрларның сѳзүглелдерин шын дыңнап билири; дыңнаарының янзы-бүрү хевирлерин (бир кижиниң тайылбыр чугаазындан болгаш аудио-, видеотехникадан сѳзүглелдиң кайы-бир кезээн шилип алгаш дыңнаары, сѳзүглелдиң кыска утказы-биле таныжары болгаш ону тодазы-биле дыңнаары) ажыглап билири;
• информация ап болур чүүлдерден, ооң иштинде ѳѳредиглиг компакт-дискилерден, Интернет четкизинден; янзы-бүрү словарьлардан тайылбыр номнардан (справочниктер) болгаш электроннуг шыгжамырлардан медээлерни тып билири;
• бердинген темага материалдарны тып, системажыдып билири; херек медээлерни боду тып билири; медээлерни чаартып азы ол-ла хевээр дамчыдып билири;
• сѳзүглелдерниң утка, стилистика талазы-биле онзагайларын болгаш ажыглаан аргаларының аайы-биле дүүштүрүп болгаш деңнеп билири;
Чугаалаары болгаш бижиири:
• кылыр дээн ажыл-херээниң сорулгаларын (хууда болгаш эштери-биле) тодазы-биле билип, кандыг-даа ажылды чурум аайы-биле кылып, чедип алган түңнелдерин үнелеп, аас болгаш бижимел чугаага илередип билири;
• дыңнаан азы номчаан сѳзүглелиниң утказын даалга езугаар дамчыдып (планны тургузуп, утказын чугаалап, допчулай бижип, үнелел берип) шыдаары;
• сѳзүглелдиң утказын, кымга хамаарыштырганын, чугааның байдалын барымдаалавышаан, аңгы-аңгы хевирлерге болгаш жанрларга тургузуп шыдаары;
• аас болгаш бижимел чугаага бодунуң бодалын хостуг илередири, сѳзүглелдиң тургузуунуң негелделерин сагыыры (бодалының ужур-уткалыын, дес-дараалашкаан, харылзаалыын, темага дүүшкээн дээш о.ѳ.); номчаан, дыңнаан, кѳрген чүүлдеринге бодунуң хамаарылгазын шын илередири;
• монологтуң янзы-бүрү хевирлерин (тоожуушкун, чурумал, угаап бодааныышкын болгаш оларны холуй); диалогтуң янзы-бүрү хевирлерин: (хүндүлел аянын илередир диалог (этикетный диалог), айтырыг-харыы (диалог-расспрос), чугаалажып орар кижизин чугаа чорударынче кыйгырары (диалог-побуждение), ѳске кижи-биле бодал солчуру (диалог-обмен мнениями) дээш о.ѳ.) ажыглап билири;
• амгы тыва литературлуг дылда шын адалганың, лексиканың, грамматиканың кол нормаларын, стиль нормаларын херек кырында ажыглап билири; бижимел чугаага шын бижилгениң, пунктуацияның кол дүрүмнерин сагыыры;
• чугаа этикединиң нормаларын хажытпайн, чугаага киржип шыдаары; чугаа үезинде арын-шырайын болгаш шимчээшкиннерин эптиг болгаш шын алдынары;
• хүн бүрүде ѳѳренип азы ажыл кылып турар үезинде бодунуң чугаазын хайгаарап билири; чугааның утказының болгаш шын ажыглалының аайы-биле бодунуң дылын үнелеп билири; дылында грамматиктиг болгаш чугаа частырыгларын тып болгаш эдип билири; бодунуң тургусканы сѳзүглелин хоюглап азы эдип, ѳскертип, делгередип билири;
• бодунуң үежилериниң мурнунга улуг эвес дыңнадыг, илеткелди кылып, рефераттың утказын дамчыдып билири; маргылдаалыг, чидиг айтырыгларны бадыткалдарга даянмышаан, шиитпирлеп билири;
2) алган билиглерин, мергежилдерин, чаңчылдарын хүн бүрүде амыдыралга ажыглап билири; тѳрээн дылды ѳске эртемнерге билиг чедип алырының кол чепсээ кылдыр шын ажыглаары; ону ѳске-даа эртемнерде (даштыкы дыл, орус дыл болгаш чогаал дээш о.ѳ) дылдың аргаларын сайгарарынга ажыглап билири;
3) долгандыр турар улус-биле харылзажып, кандыг-бир ажылды кылып тура, маргылдаалыг, чидиг айтырыглар шиитпирлээрде, эптиг чугаалажып, харылзажып билири; амыдыралчы болгаш ажыл-агыйжы чугаа үезинде чугаа культуразының негелделерин сагыыры.
Предметтиг түңнелдер:
• Дылдың хүлээлгелериниң дугайында, тыва дыл – Россия Федерациязында Тыва Республиканың үндезин чурттакчылары тыва чоннуң тѳрээн дылы база күрүне дылдарының бирээзи дээрзин, тѳрээн дыл болгаш чоннуң культуразының сырый харылзаалыг болурун, тѳрээн дылдың кижи бүрүзүнүң болгаш ниитилелдиң амыдыралынга ужур-дузазын билири;
• тыва дылдың гуманитарлыг эртемнер аразында болгаш ниити ѳѳредилгеде туружун болгаш ужур-дузазын билири;
• тѳрээн дылдың эртем талазы-биле үндезиннерин; оларның чадаларының болгаш билиглериниң аразында харылзааларын шиңгээдип алыры;
• дыл эртеминиң кол баазалыг билиглерин болгаш ооң кезектерин шиңгээдири: дыл болгаш чугаа, харылзажыр чугаа, бижимел болгаш аас чугаа, монолог, диалог болгаш оларның хевирлери; чугааның байдалы; чугаа (чугаалажыры), эртем, публицистика, албан-херек, чечен чогаал стильдери болгаш оларның жанрлары, дылы; чугааның утка-хүлээлгелериниң аайы-биле хевирлери (тоожуушкун, чурумал, угаап боданыышкын); сѳзүглел, сѳзүглелдиң хевирлери; дылдың кол-кол кезектери, оларның демдектери болгаш чугаага ажыглалының онзагайларын шиңгээдип алыры;
• тыва дылдың лексика болгаш фразеологиязының кол стилистиктиг курлавырларын, тыва литературлуг дылдың нормаларын (шын адалганың, грамматиктиг, орфографтыг, пунктуастыг), чугаа этикединиң дүрүмнерин шиңгээдири болгаш оларны херек кырында амыдыралга аас болгаш бижимел чугаага ажыглаары;
• дылдың кол кезектерин, дылдың грамматиктиг категорияларын танып билири болгаш сайгарары, чугаага шын ажыглаары;
• сѳстүң янзы-бүрү сайгарылгаларын (фонетиктиг, лексиктиг, морфемниг, морфологтуг), сѳс каттыжыышкынының болгаш домактың синтаксистиг сайгарылгазын шын кылып, сѳзүглелдиң тургузуунуң болгаш кол демдектериниң аайы-биле, дылдың кандыг хүлээлгелерин күүседип чоруурунуң болгаш уран аргаларны ажыглаанының аайы-биле сайгарары;
• лексиктиг болгаш грамматиктиг синонимнерни ажыглаанындан кижиниң чугаазының чечен-мерген, а чечен чогаал дылының каас-чараш, байлак болу бээр аргаларын билири болгаш чугаазынга шын ажыглаары;
• тѳрээн дылдың эстетиктиг хүлээлгелерин медереп билири, чечен чогаалдың дылын сайгарып тура, чугааның эстетиктиг талазын үнелеп билири.
ЭРТЕМНИң ƟƟРЕДИЛГЕ-МЕТОДИКТИГ БОЛГАШ
МАТЕРИАЛ-ТЕХНИКТИГ ХАНДЫРЫЛГАЗЫ
Ɵѳредилгениң ажыл-чорудулгазы ѳѳреникчилерниң чүве билип алыр, интеллектуалдыг болгаш чогаадыкчы салым-чаяанын сайзырадып, оларның бүгү талалыг кижизидилгезинче угланган болганда, тыва дылды ѳѳредириниң системазында ѳѳредириниң аргалары болгаш дериг-херекселдери чугула черни ээлеп турар.
Амгы үениң дериг-херексели чүгле кѳргүзүглүүн эвес, а боданып чугаалаарын дүрген сайзырадыры-биле ѳѳредилге шѳлүнге мультимедийлиг чаа аргаларны тургузарын хандырар ужурлуг. Ол чүгле дыл системазының болгаш чугаа мергежил-чаңчылдарын эвес, а ниити ѳѳредиглиг чаңчылдарын база хевирлээр.
Ɵѳреникчилерниң аас болгаш бижимел чугаазын сайзырадырынга орус болгаш тыва чурукчуларның сюжеттиг чуруктарын, тыва болгаш ѳске-даа чоннарның ус-шеверлериниң кылган ажылдарын кѳргүзүг материалдары кылдыр ажыглаары – тыва болгаш ѳске-даа чоннарның культуразы, тѳѳгүзү-биле таныштырары. Оларның онзагай чурумалдыг талаларын чугаалап тура, ѳѳреникчилер аас болгаш бижимел чугаазын сайзырадыр аргалыг болур. Ол ышкаш электроннуг курлавырларны (презентацияларны, тыва дылдың электроннуг корпузун, мультимедийлиг кѳргүзүглер, тыва дылга хамаарышкан аудио-, видеороликтер, электроннуг ѳѳредилге болгаш номчулга номнары дээш о.ѳ) ажыглаары чугула. Сюжеттиг чуруктар болгаш кѳргүзүг материалдары ѳѳреникчилерниң сѳс курлавырын байыдар, аас болгаш бижимел чугаазын идепкейжидер, эстетиктиг кижизидилгениң айтырыгларын шиитпирлээринге дузалаар. Ɵѳредилге номнарынга методиктиг удуртулгалар болгаш ѳске-даа методиктиг дузаламчы ажылдарның башкыга турары чугула.
Өѳреникчилерни ном болгаш билиглерниң ѳске-даа үндезиннери-биле (справочниктер, словарьлар, эртем ажылдары дээш о.ѳ) ажылдаарынга идепкейлиг ѳѳредир. Ɵѳредилге ному-биле ажылдап билиринге чаңчыктырар. Ном-биле ажылды тодаргай утка-сорулгалыг чорударын башкыга хүлээндирип турар.
Программаны ѳѳредирде, бар ѳѳредилге номнарын ажыглаар: «ƟФКС. Тыва дыл. 5 класс.» (М.В.Бавуу-Сюрюн, К.Б.Доржу, Н.Д.Сувандии, А.Б.Хертек, Б.Ч.Ооржак, Ч.А.Сарыглар., 2014), «ƟФКС. Тыва дыл. 6 класс» (М.В.Бавуу-Сюрюн, К.Б.Доржу, Б.Ч.Ооржак, А.Б.Хертек., 2015), «Тыва дыл. 6-7 класс» (Д.А. Монгуш, К.Б. Куулар., 2007), «Тыва дыл. 8-9 класс» (М.Д. Биче-оол, Д.А. Монгуш, М.В. Бавуу-Сюрюн, А.К. Ойдан-оол., 2006), «Тыва дыл. 10-11 класс» (А.К.Ойдан-оол, Б.К.Ондар, К.Б.Доржу, Е.М. Куулар., 2007). Чаа ƟФКС негелделериниң аайы-биле 2015-2016 ѳѳредилге чылындан тура класстар массалыы-биле чаа стандарттың ѳѳредилгезинче кирип эгелээн, ынчангаш тыва дылга ѳѳредилге номнарын чаартыры кѳрдүнүп турар. 5-6 класстарның (2014, 2015) ƟФКС-биле тургустунган номнары бо программа чок турда-ла үнген болгаш, карышкактарлыг. Ук программа-биле (2017) ѳске-даа ѳѳредилге номнарының темалары дүүшпейн турар болза, башкы ажылчын программазын (календарь-темалыг планын) чаа программага даянып тургузар. Кичээлге уругларның ажыл-чорудулгазын, темаларның тайылбырын бодунуу-биле чогаадыкчы арганы ажыглап тургузар. Чижээлээрге, класска болгаш бажыңга ажыглаар тускай карточкаларны, сѳзүглелдерни, ажылчын кыдырааштарны, дүрүмнер дептерин, презентацияларны, таблицаларны, схемаларны дээш оон-даа ѳске кичээлге болгаш онаалга кылырынга херек чүүлдерни белеткеп ап болур.
Тыва дыл кичээлдеринге амгы үениң техниктиг херекселдерни ажыглап тура, уругларның кадыын камгалап алырының айтырыгларынче кичээнгейни салыры чугула. Презентациялар кылып тура, ында кѳргүзүп турар чүүлдериниң ѳң-чүзүнүнче, үжүктерниң хемчээлинче, тыва алфавитте ѳ,ү,ң деп үжүктерниң шын ажыглалынче кичээнгей салыры чугула. Интернет четкилеринден болгаш электроннуг номнардан материалдар тып ажылдаарда, үе хемчээлин сагыыры кѳрдүнүп турар.
Амгы үеде ѳѳредилгениң методтарын сайзыраңгайжыдарын, кичээлдерниң лекция, дискуссия, семинар, практикум, консультация, ѳѳредиглиг диалог; тѳлевилел тургузарының, шинчилелдер чорударының кичээлдерин дээш, оон-даа ѳске дээштиг хевирлерин калбаа-биле чаа ѳѳредилге стандартынга дүүштүр ажыглаарын, оларны практиктиг угланыышкынныг болдурарын амыдырал негеп турар.
Кичээлдерге ѳѳредилгениң чаа технологияларын билдилиг ажыглаарын сүмелеп турар. Чижээлээрге, дилеп-тып болгаш шинчилеп ѳѳредир технология; чѳрүлдээлиг байдал тургузуп ѳѳредир технология; системниг, боду кылып ѳѳредир технология; мѳѳңнеп ѳѳредир технология; медээ-харылзажылга технологиязы; сайгарылгалыг угаап-боданыышкын сайзырадыр технология; ѳѳредилгениң кадыкшыл технологиязы; ѳѳредилгениң тѳлевилел технологиязы; сайзырадып ѳѳредириниң технологиязы; уругларның деңнелин барымдаалап, аңгылап ѳѳредириниң технологиязы; ѳѳредилгениң демнештирилгелиг технологиязы; ѳѳредилгениң оюннар ажыглаар технологиязы; бот-сайзырадып ѳѳредириниң технологиязы; педагогиктиг арга-дуржулга технологиязы; кейс технологиязы дээш о.ѳ. Тус технологиялар хыналданың, үнелелдиң болгаш ѳѳреникчилерниң чедиишкиннерин хайгаараарының системазынче кире берген турар ужурлуг.
Амгы Ɵѳредилгениң федералдыг күрүне стандартының негелделеринге дүүштүр «Тыва дыл» эртеминиң башкылаашкынын экижидеринге чаартылгаларны ажыглавышаан, хѳй чылдарда практикага ажыглап келгени чаңчыл болган ѳѳредилгениң аргаларын, дериг-херекселдерини болгаш кѳргүзүг материалдарын ажыглаары база кѳрдүнүп турар.
5-11 класстарга тыва дыл эртеминге хыналда ажылдарнын унелели.
Хыналда ажылдарнын созуглелдери амгы уенин негелделеринге,амыдыралчы дуржулгага барымдаалаан кижизидикчи уткалыг болуру чугула.Олар уругларнын назы-харынга,ооренген темаларынга,амыдыралчы чижектерге дуушкек болуру албан. Хевирлерин башкы ыяап-ла уругларнын билиинин,кадыкшылынын,ооренген темаларынын аайы-биле таарыштыр шилип алыр.
5-ки класстын тыва дыл кичээлдеринин календарь-тематиктиг планы
Өөредилге чылында шактарның хуваалдазы
6-гы класстын тыва дыл кичээлдеринин календарь-тематиктиг планы
Ниити дугаары | Кичээлдин темазы. | Шагы | Кичээлдин чугула билиглери Основные понятия урока | Кичээлге ажыл хевири Виды деятельности на уроке | Кичээлдиң хевири Тип урока | Бажынга онаалга | Хуусаазы | ||
План-биле | Херек кырында | ||||||||
1 улдуң | |||||||||
1 | Дылдар дугайында ниити билиг. Тѳрел дылдар. Ɵгбе дыл.
| 1 | Делегейде чеже хире кижи чурттап турарын; ѳлүг болгаш дириг, тѳрел болгаш ѳгбе дылдар дугайында; тыва чоннуң тѳрээн дылы - ооң сагыш-сеткил ѳнчүзү, тѳѳгүзүн, амыдыралын дамчыткан кол байлаа болурун билири. «Тыва дыл» эртеминиң ужур-дузазын билири. | Башкынын тайылбыры. Беседа.Ном-биле таныжылга,оон тургузуу | Киирилде кичээл | §1 М.-1 доктаадыр | |||
5 класска ооренген чуулдерин катаптаары | |||||||||
2 | Синтаксис болгаш пунктуация. Сѳс каттыжыышкыннары. Сѳс каттыжыышкыннарында сѳстерниң холбаалары. | 1 | 5 класска чедип алган кол-кол мергежилдерин болгаш чаңчылдарын сагыыры. | Ном-биле ажыл. Башкынын тайылбыры. Беседа. Бот ажыл. | Катаптаашкын, быжыглаашкын кичээли | §42 М.-412 | |||
3 | Медээ, айтырыг, кыйгырыг, алгы домактары. Бѳдүүн домактарның чугула болгаш ийиги черге кежигүннери. | 1 | 5 класска чедип алган кол-кол мергежилдерин болгаш чаңчылдарын сагыыры. | Ном-биле ажыл. Домактар-биле ажыл | Катаптаашкын, быжыглаашкын кичээли | §43-44 М.-435, 438 | |||
4 | Лексикадан. Сѳстүң хѳй утказы. Сѳстүң дорт болгаш доора уткалары. Табу болгаш эвфемизмнер. Фразеологизмнер. | 1 | 5 класска чедип алган кол-кол мергежилдерин болгаш чаңчылдарын сагыыры. | Ном-биле ажыл, домактар-биле ажыл, чогаадыкчы ажыл | Катаптаашкын, быжыглаашкын кичээли |
| |||
5 | Фонетика болгаш орфографиядан. Ажык болгаш ажык эвес үннер. Сѳс эгезинге т-д, п-б деп ажык эвес үннерни шын бижиири | 1 | 5 класска чедип алган кол-кол мергежилдерин болгаш чаңчылдарын сагыыры. | Чогаадыкчы ажыл, фонетиктиг сайга-рылга,оон шын бижил-гези, бот ажыл | Катаптаашкын, быжыглаашкын кичээли | Бердинген состернин транскрипциязы, фонетиктиг сайгарылга | |||
6 | Морфологиядан. Чүве аттарының ѳскерлири. Демдек адының чадалары. Сан аттарының бѳлүктери. | 1 | 5 класска чедип алган кол-кол мергежилдерин болгаш чаңчылдарын сагыыры. | Тайылбыр диктант, бот ажыл | Катаптаашкын, быжыглаашкын кичээли | Морфологтуг сайгарылгалар | |||
7 | Диктант | 1 | Билиглерин системчидип быжыглаары,чазыгларын эдери | Созуглелден орфо-графтыг, пунктуастыг сайгарылгалар | Хыналда | Орфографтыг,пунктуастыг дурумнерге созуглел-биле ажыл | |||
8 | ЧСК.1. Чурук-биле чогаадыг «Хуреш» 2. Чогаадыг «Кус» | Бѳдүүн болгаш нарын план дугайында. «Күс» деп темага чогаадыг-чурумалды бижиирде, кыска планны уруглар боттары тургузары болгаш ук теманы ажыдары. | Чогаадыкчы ажыл | ЧСК | Чогаадыгны доозар | ||||
Чугаа болгаш чугаалажып харылзажыры | |||||||||
9 | Чугаалажып билири – кижиниң ниити культуразының бир кезии | 1 | Аңгы-аңгы байдалдарда чугаалап турар кижиниң чугаазының сорулгаларын болгаш чылдагааннарын билири. Ажыл-агыйжы болгаш анаа чугаа үезинде кижилер аразында чугаалажырының нормаларын сагыыры. | Шилилге диктант. Сөзүглел-биле ажыл | Чаа чуул ооредиринин кичээли | М.-450, арын 219 | |||
10 | Монолог, монологтуң хевирлери | 1 | Тоожуушкун, чурумал, угаап боданыышкын; монологтуң аңгы-аңгы хевирлерин холуй ажыглаары. | Созуглелдер-биле ажыл | Чаа чуул ооредиринин кичээли | Кыска чогаадыг «Демир-ужук», «Шак» | |||
11 | Диалог, диалогтуң хевирлери | 1 | Этикет, айтырыг-диалог, диалог – медээ солчулгазы дээш оон-даа ѳске; диалогтуң аңгы-аңгы хевирлерин холуй ажыглаары. | Созуглелдер-биле ажыл | Чаа чуул ооредиринин кичээли | Диалог тургузар | |||
12 | Чугаалажырынын нормалары | 1 | Монологтуң, диалогтуң аңгы-аңгы хевирлерин ажыглаары. Аңгы-аңгы байдалдарда чугаалап турар кижиниң чугаазының сорулгаларын болгаш чылдагааннарын билири. Ажыл-агыйжы болгаш анаа чугаа үезинде кижилер аразында чугаалажырының нормаларын сагыыры. | Созуглелдер-биле ажыл Башкынын тайылбыры. Беседа.Ном-биле ажыл. Арыг шын чугаа.. | Чаа чүүл өөредириниң кичээли | Хун чурумун тургузар | |||
13 | Эпиграф деп чул | 1 | Эпиграф дугайында тайылбыр. | Чогаадыкчы ажыл Башкынын тайылбыры. Беседа.Ном-биле ажыл. Арыг шын чугаа.. | Чаа чуул ооредиринин кичээли | Куш-ажыл дугайында улегер домактар бижиир | |||
14 | ЧСК. Чогаадыг «Куш-ажыл – кижини каастаар» | 1 | Кижилерниң ажыктыг күш-ажылының дугайында чечен тоожуушкунну уруглар-биле тургузары | Удур-дедир хынажылга | Чаа чуул ооредиринин кичээли | Чогаадыгнын планын тургузар | |||
15 | ЧСК. Чогаадыг «Куш-ажыл – кижини каастаар» | 1 | Кижилерниң ажыктыг күш-ажылының дугайында улегер домактар, эпиграфтар-биле ажыл | Чогаадыкчы ажыл. | Чаа чуул ооредиринин кичээли | Чедир бижиир | |||
Лексика болгаш чугаа культуразы | |||||||||
16 | 1. Тыва дылдың лексиказын тывылган угунуң аайы-биле бѳлүктээри. Ниити түрк лексика. | 1 | Тыва дылдың лексиказын тывылган угунуң аайы-биле болуктерин, ниити турк лексиканын кол болуктери-биле таныжары | Словарь-биле ажыл. Ном-биле ажыл. Башкынын тайылбыры. Беседа. Бот ажыл | Чаа чуул ооредиринин кичээли | §2 М.-15 | |||
17 | Ɵске дылдардан сѳстерни үлегерлеп алыры. Моол, орус дылдардан болгаш оларны дамчыштыр келген үлегерлээшкиннер. | 1 | Тыва дылдың лексиказын тывылган угунуң аайы-биле болуктерин, оске дылдар дамчыштыр улегерлеп алган состер-биле таныжар | Словарьлар-биле ажыл. Сөзүглелдер-биле ажыл | Чаа чуул ооредиринин кичээли | §3-6. Мерг.30,34,35 | |||
18 | Тыва дылдың лексиказының ажыглалының аайы-биле бѳлүктери. | 1 | Лексиканын ажыглалынын аайы-биле болуктери. Ниити ажыглалдын состери. Диалект состер. | Ном-биле ажыл. Башкынын тайылбыры. Беседа. Бот ажыл | Чаа чуул ооредиринин кичээли | Мерг.45 | |||
19 | Ниити ажыглалдың сѳстери. | 1 | Лексиканын ажыглалынын аайы-биле болуктери. Ниити ажыглалдын состери. Диалект состер. | Чогаадыкчы ажыл. Ном-биле ажыл. Башкынын тайылбыры. Беседа. Бот ажыл | Чаа чуул ооредиринин кичээли | Мерг.46 | |||
20 | Диктант | 1 | Билиглерин системчидип быжыглаары,чазыгларын эдери | Орфографтыг,пунктуастыг дурумнер ёзугаар созуглелди бижиири | Хыналда | Дурумнер катаптаар | |||
21 | Частырыглвр-биле ажыл | 1 | Орфографтыг ,пунктуастыг дурумнер | Орфографтыг,пунктуастыг дурумнер ёзугаар созуглел-биле ажыл | Быжыглаашкын | Бердинген сайгарылгаларны кылыр | |||
22 | Кызыгаарлыг ажыглалдың сѳстери: мергежил сѳстери, диалектизмнер. Терминнер. | 1 | Мергежил сѳстерин, диалектизмнерни, терминнерни кандыг байдалга, кажан хереглээрин тодарадыры болгаш оларны чугаага чѳп ажыглаары. Сѳзүглелдерден быжыг сѳс каттыжыышкыннарын тып, оларны чугаага шын ажыглаары. Ɵѳреникчилерниң чугаазында диалектизмнерни чайладыры. | Ном-биле ажыл. Мергежилгелер кууселдези | Чаа чуул ооредиринин кичээли | §8. Мерг.53 | |||
23 | Ховар ажыглалдың сѳстери: эргижирээн сѳстер (историзмнер, архаизмнер), неологизмнер. | 1 | Сѳзүглелдерде эргижирээн сѳстерни (историзмнер, архаизмнер), чаа сѳстерни тып, оларны чугаага шын хереглээри | Ном-биле ажыл. Башкынын тайылбыры. Беседа. Бот ажыл | Чаа чуул ооредиринин кичээли | §9. Мерг.69 хураангай сөстерни чазып бижиир | |||
24 | Хуу аттар дугайында билиг, оларның янзылары. | 1 | Улуг улустан алганы медээлерге, тѳрел-бѳлүүнүң дугайында сактыышкыннарга даяныры | Чогаадыкчы ажыл | Чаа чуул ооредиринин кичээли | Мерг. 76 ук сөстер-биле домактар чогаадыр | |||
25 | Топонимнер. | 1 | Улуг улустан алганы медээлерге, черлер аттарынга хамаарышкан сактыышкыннарга даяныры | Тайылбыр диктант Ном-биле ажыл. Башкынын тайылбыры. Беседа. Бот ажыл. | Чаа чуул ооредиринин кичээли | Тывада кожууннар болгаш ооӊ төптерин бижиир | |||
26 | Кижилерниң хуу аттары (антропонимнер). | 1 | Улуг улустан алганы медээлерге, бодунун адынын тоогузунун сактыышкыннарынга даяныры | Ном-биле ажыл. Башкынын тайылбыры. Беседа. Бот ажыл | Чаа чуул ооредиринин кичээли
| «Мээӊ адым төөгүзү» деп чогаадыг бижиир | |||
27 | Диктант | 1 | Билиглерин системчидип быжыглаары,чазыгларын эдери | Орфографтыг,пунктуастыг дурумнер ёзугаар созуглелди бижиири | Хыналда | Катаптаар | |||
28 | Частырыглар-биле ажыл | 1 | Орфографтыг ,пунктуастыг дурумнер | Мергежилгелер куусел-дези | Быжыглаашкын | Сайгарылгалар чурумун катаптаар | |||
29 | Этнонимнер | 1 | Улуг улустан алганы медээлерге, тѳрел-бѳлүүнүң дугайында сактыышкыннарга даяныры | Ном-биле ажыл. Башкынын тайылбыры. Беседа. Бот ажыл. | Чаа чуул ооредиринин кичээли | «Мээӊ төрел угум» деп кыска чогаадыг бижиир | |||
30 | Зоонимнер | 1 | Дириг амытаннар дугайында солун чуулдер тып, бот ажылдаарын сайзырадыры | Ном-биле ажыл. Башкынын тайылбыры. Беседа. Бот ажыл. | Чаа чуул ооредиринин кичээли | §13. Мерг.103 | |||
31 | Фразеология дугайында билиг. Фразеологизмнерниң (быжыг сѳс каттыжыышкыннарының) демдектери болгаш утказы. | 1 | Сѳзүглелдерден быжыг сѳс каттыжыышкыннарын тып, оларны чугаага шын ажыглаары. Сѳзүглелдерден быжыг сѳс каттыжыышкыннарын тып, оларны чугаага шын ажыглаары. Ɵѳреникчилерниң чугаазында диалектизмнерни чайладыры. | Ном-биле ажыл. Башкынын тайылбыры. Беседа. Бот ажыл. | Чаа чуул ооредиринин кичээли | «Алышкылар»деп созуглелден фразеологизмнер тывар | |||
32 | Быжыг сѳс каттыжыышкыны синонимнер. Фразеологтуг словарьлар. | 1 | Сѳзүглелдерден быжыг сѳс каттыжыышкыннарын тып, оларны чугаага шын ажыглаары. Сѳзүглелдерден быжыг сѳс каттыжыышкыннарын тып, оларны чугаага шын ажыглаары. Ɵѳреникчилерниң чугаазында диалектизмнерни чайладыры. | Тайылбыр диктант. Чуруктар-биле ажыл | Чаа чуул ооредиринин кичээли | Созуглелден : «Оглаа-Доруг» фразеологизмнер тывар | |||
33 | Лексикага катаптаашкын | 1 | Лексикага алган билиглерин системажыдып быжыглаары. Лексиктиг сайгарылга чурумун ооредир. | Ном-биле ажыл. Чурук-биле ажыл. Беседа. Бот ажыл. | Катаптаашкын | Лексиктиг сайгарылга. | |||
34 | ЧСК. Толевилел «Мээн ук-тоогум дугайында» | 1 | Улуг улустан алганы медээлерге, тѳрел-бѳлүүнүң дугайында сактыышкыннарга даянып, ук темага хамаарышкан тыва чечен чогаалдан чижектерни (үзүндүлерни) ажыглап, «Мээң ук-тѳѳгүм дугайында» деп кыска тѳлевилел тургузары. | Чогаадыкчы ажыл | ЧСК | Төлевилелге материалдар чыыр | |||
35 | ЧСК. Толевилел «Мээн ук-тоогум дугайында» | 1 | Улуг улустан алганы медээлерге, тѳрел-бѳлүүнүң дугайында сактыышкыннарга даянып, ук темага хамаарышкан тыва чечен чогаалдан чижектерни (үзүндүлерни) ажыглап, «Мээң ук-тѳѳгүм дугайында» деп кыска тѳлевилел тургузары. | Чогаадыкчы ажыл | ЧСК | Улаштыр ажылдаар | |||
Морфология. Ат орну. | |||||||||
36 | Ат орну – тускай чугаа кезээ. Ооң ниити утказы, морфологтуг демдектери, синтаксистиг ролю. | 2 | Ат орнунун дугайында алган эге билиин ханыладып, морфологтуг, синтаксистиг хулээлгелерин шын тодарадып ооренири | Мергежилгелер кууселдези Ном-биле ажыл | Чаа чуул ооредиринин кичээли | §35. Мерг. 342 | |||
37 | Ат орнунуң бѳлүктери: арынның а.о. | 2 | Ат оруннарын падежтерге ѳскертири болгаш оларны чугаага шын ажыглаары | Ном-биле ажыл. Башкынын тайылбыры. Беседа. Бот ажыл. | Чаа чуул ооредиринин кичээли | Мерг.352, 353 | |||
38 | Айтырыгнын ат оруннары | 2 | Домактар,созуглел кезектеринин ат оруннарынын дузазы-биле шын харылзаштырары | Тест. Ном-биле ажыл. Башкынын тайылбыры. Беседа. Бот ажыл.. | Чаа чуул ооредиринин кичээли | Айтырыгныӊ ат оруннары кирген диалог чогаадыр | |||
39 | Айтылганын ат оруннары | 1 | Ат оруннарын падежтерге ѳскертири болгаш оларны чугаага шын ажыглаары. Силер, болар деп ат оруннарын хүндүлел уткалыг ажыглап билири | Чогаадыкчы ажыл Ном-биле ажыл | Чаа чуул ооредиринин кичээли | Мерг.373 | |||
40 | Тодарадылганын ат оруннары | 1 | Ат оруннарын падежтерге ѳскертири болгаш оларны чугаага шын ажыглаары. | Мергежилгелер кууселдези Ном-биле ажыл | Чаа чуул ооредиринин кичээли | §39. Мерг.383 | |||
41 | Тодаргай эвес ат оруннары | 1 | Ат оруннарын падежтерге ѳскертири болгаш оларны чугаага шын ажыглаары. | Ном-биле ажыл. Шилилге диктант | Чаа чуул ооредиринин кичээли | §40. Мерг.391 | |||
42 | Диктант | 1 | Билиглерин системчидип быжыглаары,чазыгларын эдери | Орфографтыг,пунктуастыг дурумнер ёзугаар созуглелди бижиири | Хыналда | Ат оруннарын катаптаар | |||
43 | Частырыглар-биле ажыл | 1 | Орфографтыг ,пунктуастыг дурумнер | Орфографтыг,пунктуастыг дурумнер ёзугаар созуглел-биле ажыл | Быжыглаашкын | Ат орнунуӊ морфологтуг сайгарылгазы | |||
44 | ЧСК. Чогаадыг «Мээн ынак дириг амытаным» | 1 | Дириг амытаннарның чурумалы кирген сѳзүглелдер-биле ажылдаары, сѳзүглел тургузары. | Чогаадыкчы ажыл | ЧСК | Чедир бижиир | |||
Морфология. Кылыг созу. | |||||||||
45 | Кылыг сѳзүнүң ниити утказы, морфологтуг демдектери, синтаксистиг ролю. | 1 | Кылыг созунге эге билиглерин быжыглап, оон грамматиктиг демдектерин ооренири | Ном-биле ажыл. Башкынын тайылбыры. Беседа. Бот ажыл. | Чаа чуул ооредиринин кичээли | Дүрүм. Мерг.119 | |||
46 | Кылыг сѳстериниң уткалыг бѳлүктери | 1 | Кижиниң, дириг амытаннарның кылдыныгларын илередир кылыг сѳстери, бойдустуң болуушкуннарын болгаш кандыг-бир демдектиң илерээрин дамчыдар кылыг сѳстери | Ном-биле ажыл. Башкынын тайылбыры. Беседа. Бот ажыл. | Чаа чуул ооредиринин кичээли | Мерг.145 | |||
47 | Кылыг сѳзүнүң тургузуу. Бѳдүүн, нарын, каттышкан кылыг сѳстери. | 1 | Кылыг созунун тургузуу, соглекчи болуру | Мергежилгелер кууселдези Ном-биле ажыл | Чаа чуул ооредиринин кичээли | Мерг.154 | |||
48 | Нарын кылыг сѳстериниң тургустунары болгаш оларның шын бижилгези | 1 | Кылыг созунге билиглерин быжыглап, оон грамматиктиг демдектерин катаптаары | Ном-биле ажыл. Башкынын тайылбыры. Беседа. Бот ажыл. | Чаа чуул ооредиринин кичээли | Мерг.156 | |||
49 | Кылыг сѳзүнүң болур, болбас хевирлери. | 1 | Кылыг созунун болур, болбас хевирлери,шын бижиири,чугаага шын ажыглаары | Тайылбыр диктант. Бот ажыл | Чаа чуул ооредиринин кичээли | Болбас хевирде турар кылыг сөстерин ажыглап чогаадыг бижиир | |||
50 | Кылыг сѳзүнүң немелде утка илередир хевирлери | 1 | Кылыг созунун залогтары – немелде утка илередир хевири,шын бижиири,чугаага шын ажыглаары | Ном-биле ажыл. Башкынын тайылбыры. Беседа. Бот ажыл. | Чаа чуул ооредиринин кичээли | Мерг.176 | |||
51 | ЧСК. Эдертиг | 1 | Созуглелди негелде ёзугаар бижиири | Сөзүглел-биле ажыл | ЧСК | Черновик-биле ажыл | |||
52 | ЧСК. Эдертиг | 1 | Созуглелди негелде ёзугаар бижиири | Сөзүглел-биле ажыл | ЧСК | Чедир бижиир | |||
53 | Причастиелерниң ниити утказы, домакка тодарадылга болуру. Эрткен үениң, келир үениң причастиелери. | 1 | Причастиелернин немелде утка илередир хевири,шын бижиири,чугаага чувелернин демдээн,кылдынынгнын байдалын коргузерде шын ажыглаары | Ном-биле ажыл. Башкынын тайылбыры. Беседа. Бот ажыл | Чаа чуул ооредиринин кичээли | Причастиелер кирген домактар чогаадыр | |||
54 | Эрткен үениң, келир үениң причастиелери. | 1 | Эрткен болгаш келир уенин причастиелерин ,шын бижиири,чугаага чувелернин демдээн,кылдынынгнын байдалын коргузерде шын ажыглаары | Тайылбыр диктант Ном-биле ажыл | Чаа чуул ооредиринин кичээли | Домактарнын синтаксистиг сайгарылгазы | |||
55 | Деепричастиелерниң морфологтуг болгаш синтаксистиг ролю. | 1 | Деепричастиелернин утказы, морфологтуг демдектери, синтаксистиг ролю,составтыг кылыг созунун кезээ болгаш домак кежигуну болурун ангылап билири | Ном-биле ажыл. Башкынын тайылбыры. Беседа. Бот ажыл | Чаа чуул ооредиринин кичээли | Дүрүм. Домактар чогаадыр | |||
56 | Каттышкак, кожаланчак деепричастиелер | 1 | Каттышкак ,кожаланчак деепричастиелернин хевирлерин ылгаары, утказы, морфологтуг демдектери, синтаксистиг ролю | Мергежилгелер кууселдези Ном-биле ажыл | Чаа чуул ооредиринин кичээли | Чечен чогаалдан 2-2 каттышкак, кожаланчак деепричастиелерлиг домактар кирген домактар ушта бижиир | |||
57 | Эрткен, удекчи деепричастиелер | 1 | Эрткен,болбас деепричастие-лернин хевирлерин ылгаары, утказы, морфологтуг демдек-тери,синтаксистиг ролю | Ном-биле ажыл. Башкынын тайылбыры. Беседа. Бот ажыл | Чаа чуул ооредиринин кичээли | Чечен чогаалдан 2-2 эрткен, үдекчи деепричастиелерлиг домактар кирген домактар ушта бижиир | |||
58 | Болбас, кызыгаарлаар деепричастиелер | 1 | Болбас, кызыгаарлыг деепричастиелернин хевирлерин ылгаары, утказы, морфологтуг демдектери,синтаксистиг ролю | Мергежилгелер кууселдези ,Ном-биле ажыл | Чаа чуул ооредиринин кичээли | Чечен чогаалдан 2-2 болбас, кызыгаарлаар деепричастиелерлиг домактар кирген домактар ушта бижиир | |||
59 | Причастиелиг болуглелдер | 1 | Причастиелерни катаптап, причастиелиг бөлүглелдерни сөзүглелдерден тывары | Ном-биле ажыл. Башкынын тайылбыры. Беседа. Бот ажыл. | Чаа чуул ооредиринин кичээли | Синтаксистиг сайгарылга | |||
60 | Деепричастиелиг болуглелдер | 1 | Деепричастиелерни катаптап, причастиелиг бөлүглелдерни сөзүглелдерден тывары | Ном-биле ажыл. Башкынын тайылбыры. Беседа. Бот ажыл | Чаа чуул ооредиринин кичээли | Синтаксистиг сайгарылга | |||
61 | Хыналда ажыл | 1 | Алган билиглерин системчидери | Сайгарылгалар | Хыналда | Катаптаар | |||
62 | Частырыглар-биле ажыл | 1 | Орфографтыг ,пунктуастыг дурумнер, сайгарылгалар чурумун катаптаары | Тайылбыр диктант | Быжыглаашкын | Дүрүмнер катаптаар | |||
63 | Наклонение, оон хевирлери | 1 | Кылыг созунун наклонениелеринин хевирлери. Наклонение хевиринде кылыг состеринин соглекчи болуру | Ном-биле ажыл. Башкынын тайылбыры. Беседа. Бот ажыл | Чаа чуул ооредиринин кичээли | Мерг.193 | |||
64 | Болуушкун наклонениези | 1 | Кылыг созунун болуушкун наклонениези. Наклонение хевиринде кылыг состеринин соглекчи болуру | Мергежилгелер кууселдези Ном-биле ажыл | Чаа чуул ооредиринин кичээли | Мерг.227, 223 | |||
65 | Болуушкун наклонениезиниң үелери | 1 | Болуушкун наклонениенин келир уе хевиринде кылыг состерин чугаага шын ажыглаары | Чогаадыкчы ажыл. Ном-биле ажыл. Башкынын тайылбыры. Беседа. Бот ажыл | Чаа чуул ооредиринин кичээли | Мерг.216 | |||
66 | Даар, дужаал наклонениелери | 1 | Кылыг созунун даар наклонениези. Наклонение хевиринде кылыг состеринин соглекчи болуру | Чогаадыкчы ажыл Ном-биле ажыл. Башкынын тайылбыры. Беседа. Бот ажыл. | Чаа чуул ооредиринин кичээли | Мерг.241, 254 | |||
67 | Чопсунуг наклонениези | 1 | Кылыг созунун чөпсүнүг наклонениези. Наклонение хевиринде кылыг состеринин соглекчи болуру | Удур-дедир хынажылга, Ном-биле ажыл, чогаадыкчы ажыл | Чаа чуул ооредиринин кичээли | Чөпсүнүг наклонениези кирген домактар чогаадыр | |||
68 | Кызыгаарлаар наклонение | 1 | Кызыгаарлаар наклонение. Кылыг созунун наклонениелеринин хевирлери. | Тест Ном-биле ажыл. Башкынын тайылбыры. Беседа. Бот ажыл. | Чаа чуул ооредиринин кичээли | Кызыгаарлаар наклонение кирген домактар чогаадыр | |||
69 | Диктант | 1 | Билиглерин системчидип быжыглаары,чазыгларын эдери | Орфографтыг,пунктуастыг дурумнер ёзугаар созуглелди бижиири | Хыналда | Катаптаар | |||
70 | Частырыглар-биле ажыл | 1 | Орфографтыг ,пунктуастыг дурумнер | Мергежилгелер кууселдези | Быжыглаашкын | Дүрүмнер катаптаар | |||
71 | ЧСК. Чогаадыг «Кылыг созунун немелде утка илередир хевирлери чуге ажыктыгыл?» | 1 | Эртем стилиниң дугайында кыска тайылбыр кылыры. Эртем стилинде бижиттинген сѳзүглелдер-биле ажылдаары. | Сөзүглелдер-биле ажыл | ЧСК | Черновик-биле ажыл | |||
72 | ЧСК. Чогаадыг «Кылыг созунун немелде утка илередир хевирлери чуге ажыктыгыл?» | 1 | «Кылыг сѳзүнүң немелде утка илередир хевирлери чүге ажыктыгыл?» деп темага угаап боданыышкынныг чогаадыг бижиири. | Чогаадыкчы ажыл | ЧСК | Чедир бижиир | |||
Морфология. Наречие. | |||||||||
73 | Наречие – тускай чугаа кезээ. Ооң ниити утказы. | 1 | Наречиенин –тускай чугаа кезээ,оон ниити утказы болгаш грамматиктиг демдектери. | Ном-биле ажыл. Башкынын тайылбыры. Беседа. Бот ажыл | Чаа чуул ооредиринин кичээли | Мерг.264 | |||
74 | Наречиелерниң тургустунары болгаш оларны шын бижиири | 1 | Наречиелернин болуктери,оларны шын бижиири,наречие-биле домактарга кылдыныгнын янзы-буру байдалын илередип билири | Тайылбыр диктант. Ном-биле ажыл. Башкынын тайылбыры. Беседа. Бот ажыл | Чаа чуул ооредиринин кичээли | Мерг.279 | |||
75 | Наречиелерниң бѳлүктери: үениң | 1 | Наречиелернин болуктери,оларны шын бижиири,наречие-биле домактарга кылдыныгнын янзы-буру байдалын илередип билири | Мергежилгелер кууселдези Ном-биле ажыл. Башкынын тайылбыры. Беседа. Бот ажыл. | Чаа чуул ооредиринин кичээли | Мерг.277 | |||
76 | Туруштун наречиези | 1 | Наречиелернин болуктери,оларны шын бижиири,наречие-биле домактарга кылдыныгнын янзы-буру байдалын илередип билири | Ном-биле ажыл. Башкынын тайылбыры. Беседа. Бот ажыл. | Чаа чуул ооредиринин кичээли | Мерг.286 | |||
77 | Сорулганын наречиези | 1 | Наречиелернин болуктери,оларны шын бижиири,наречие-биле домактарга кылдыныгнын янзы-буру байдалын илередип билири | Мергежилгелер кууселдези, Ном-биле ажыл | Чаа чуул ооредиринин кичээли | Домактар чогаадыр | |||
78 | Чылдагааннын наречиези | 1 | Наречиелернин болуктери,оларны шын бижиири,наречие-биле домактарга кылдыныгнын янзы-буру байдалын илередип билири | Онаалгалыг тест. Ном-биле ажыл | Чаа чуул ооредиринин кичээли | Мерг.284 | |||
79 | Кылдыныг аргазынын наречиези | 1 | Алган билиглеринин системчи-дери. Наречие-биле домактарга кылдыныгнын янзы-буру байдалын илередип билири | Удур-дедир хынажылга | Чаа чуул ооредиринин кичээли | Мерг.324 | |||
80 | Хемчегнин наречиези | 1 | Наречие-биле домактарга кылдыныгнын янзы-буру байдалын илередип билири Алган билиглеринин хыналдазы, системчидери | Чогаадыкчы ажыл. Ном-биле ажыл | Чаа чуул ооредиринин кичээли | Мерг.329 | |||
81 | Наречиелерни ѳске чугаа кезектеринден ылгап алыры. Оларны чугаага шын ажыглаары. | 1 | Наречиени ѳске чугаа кезектеринден (ылаңгыя чүве аттарындан, демдек аттарындан, сан аттарындан, кылыг сѳзүнүң причастие, деепричастие хевирлеринден) ылгаары.. Наречиелер-биле домактарга кылдыныгның янзы-бүрү байдалын илередири. Синоним болгаш антоним наречиелерни чугаага ажыглаары | Тайылбыр диктант. Башкынын сөзү. | Чаа чуул ооредиринин кичээли | Мерг.297 | |||
82 | Диктант | 1 | Билиглерин системчидип быжыглаары,чазыгларын эдери | Орфографтыг,пунктуастыг дурумнер ёзугаар созуглелди бижиири | Хыналда | Наречиелерниӊ бөлүктерин катаптаар | |||
83 | Частырыглар-биле ажыл | 1 | Орфографтыг ,пунктуастыг дурумнер | Мергежилгелер кууселдези | Быжыглаашкын | Наречиениӊ морфологтуг сайгарылгазы | |||
84 | ЧСК. Чогаадыг «Кадыкшылын канчаар быжыглаарыл?» | 1 | Шынзылга болгаш бүзүредиг, оларны бижиириниң негелделери. Наречилерни домакка шын ажыглап, «Кадыкшылын канчаар быжыглаарыл?» деп темага угаап боданыышкынныг чогаадыг бижиири. | Чогаадыкчы ажыл | ЧСК | Чедир бижиир | |||
Чугаа чорудулгазы. | |||||||||
85 | Чугааның ажыл-чорудулга болуру. Номчууру, дыңнаары, чугаалаары болгаш бижиириниң культуразы. | 1 | Номчулганың аңгы-аңгы хевирлерин билири (дилээр, кѳѳр, таныжар, шиңгээдир), ѳѳредилге ному болгаш ѳске-даа бижимел барымдааларны ажыглаар аргаларны билир. | Башкынын тайылбыры. Беседа.Ном-биле ажыл. Арыг шын чугаа. | Чаа чуул ооредиринин кичээли | Созуглел-биле ажыл | |||
86 | Чугаа стильдериниң дугайында ниити билиг. | 1 | Номчулганың аңгы-аңгы хевирлерин билири (дилээр, кѳѳр, таныжар, шиңгээдир), ѳѳредилге ному болгаш ѳске-даа бижимел барымдааларны ажыглаар аргаларны билир. | Башкынын тайылбыры. Беседа.Ном-биле ажыл. Арыг шын чугаа. | Чаа чуул ооредиринин кичээли | Созуглел-биле ажыл | |||
87 | Чугаалажыр стиль | 1 | Дыңнаарының аңгы-аңгы хевирлерин билир (шилилгелиг, таныжылгалыг, чүве бүрүзүн). Дыңнаан азы номчаан сѳзүглелиниң утказын (кысказы-биле, долузу-биле шилилгелиг) дамчыдары. | Башкынын тайылбыры. Беседа.Ном-биле ажыл. Арыг шын чугаа. | Чаа чуул ооредиринин кичээли | Диалог чогаадыр | |||
88 | Эртем стили | 1 | Дыңнаарының аңгы-аңгы хевирлерин билир (шилилгелиг, таныжылгалыг, чүве бүрүзүн). | Башкынын тайылбыры. Беседа.Ном-биле ажыл. Арыг шын чугаа. | Чаа чуул ооредиринин кичээли | Эртем стилингде сөзүглел тывар | |||
89 | Чечен чогаал стили | 1 | Дыңнаан азы номчаан сѳзүглелиниң утказын (кысказы-биле, долузу-биле шилилгелиг) дамчыдары. | Мергежилгелер кууселдези | Чаа чуул ооредиринин кичээли | «Мээӊ өрээлим» кыска чогаадыг | |||
90 | ЧСК. Ажыл-херек стилиниң дугайында тайылбыр: ооң сорулгазы, ажыглалы, дылы. Билдириишкин. Хол үжүү. | 1 | Ажыл-херек стилиниң дугайында тайылбыр: ооң сорулгазы, ажыглалы, дылы. Билдириишкин. Хол үжүү. | Бот ажыл | Быжыглаашкын | Билдириишкин. Хол үжүү бижиир | |||
91 | ЧСК. Номчаан номнарының азы кѳрген кинофильмнериниң дугайында кыска тайылбыр (аннотация) кылыры | 1 | Номчаан номнарының азы кѳрген кинофильмнериниң дугайында кыска тайылбыр (аннотация) кылыры. | Бот ажыл. Чогаадыкчы ажыл. | ЧСК | Чедир кылыр | |||
92 | Диктант. | Билиглерин системчидип быжыглаары,чазыгларын эдери | Орфографтыг,пунктуастыг дурумнер ёзугаар созуглелди бижиири | Хыналда | Катаптаар | ||||
6 класска чыл дургузунда ѳѳренген чүүлдеринге катаптаашкын (10 шак) | |||||||||
93 | Лексика | 1 | Алган билиглеринин быжыглаары | Удур-дедир хынажылга | Катаптаашкын | Лексиктиг сайгарылга. Созуглел-биле ажыл | |||
94 | Фонетика | 1 | Алган билиглеринин быжыглаары | Чогаадыкчы ажыл | Катаптаашкын | Фонетиктиг сайгарылга | |||
95 | Синтаксис | 2 | Алган билиглеринин быжыглаары | Удур-дедир хынажылга | Катаптаашкын | Домактарныӊ синтаксистиг сайгарылгазы | |||
96 | Морфологияга катаптаашкын. Ат орну | Алган билиглеринин быжыглаары | Удур-дедир хынажылга | Катаптаашкын | Ат оруннарын тыпкаш, морфологтуг сайгарылгазын кылыр | ||||
97 | Кылыг созунге катаптаашкын | 2 | Алган билиглеринин быжыглаары | Мергежилгелер кууселдези | Катаптаашкын | Бердинген сөстерниӊ морфологтуг сайгарылгазы | |||
98 | Причастие. Деепричастие. | Алган билиглеринин быжыглаары | Удур-дедир хынажылга. Бот ажылдар | Катаптаашкын | Созуглелден прич., дееприч. ушта бижиир | ||||
99 | Наречие. | Алган билиглеринин быжыглаары | Удур-дедир хынажылга. Мергежилгелер күселдези | Катаптаашкын | Доматар чогаадыр | ||||
100 | Хыналда ажыл | Алган билиглеринин быжыглаары | Сайгарылгалар. | Хыналда | Катаптаар | ||||
101 | Частырыглар-биле ажыл | 3 | Алган билиглеринин Быжыглаары, сайгарылгалар чурумун катаптаары | Мергежилгелер күүселдези | Катаптаашкын | Дүрүмнер. Созуглел-биле ажыл | |||
102 | Туннел кичээл | 1 | Алган билиглеринин быжыглаары | Беседа | Түӊнел кичээл | Чайгы онаалгалар | |||
По теме: методические разработки, презентации и конспекты
Календарно- тематический план по русскому языку для 7 класса по учебнику С.И. Львовой
Календарно-тематический план по русскому языку для 7 класса по учебнику С.И. Львовой...
календарно-тематическое плланирование по русскому языку для 5 класса по учебнику Быстровой
календарно-тематическое планирование по русскому языку для 5 класса на 170 часов по учебнику Быстровой...
Календарно-тематический план по английскому языку за 6 класс по Биболетовой (новый учебник)
Здесь вы можете ознакомиться с поурочным распределением материала на уроках английского языка в 6 классе по программе М.З. Биболетовой....
КАЛЕНДАРНО-ТЕМАТИЧЕСКИЙ ПЛАН по АНГЛИЙСКОМУ ЯЗЫКУ ФГОС 4 класс Биболетова
РАЗВЕРНУТЫЙ КАЛЕНДАРНО-ТЕМАТИЧЕСКИЙ ПЛАН по АНГЛИЙСКОМУ ЯЗЫКУ по ФГОС 4 класс Биболетова...
календарно-тематический план по русскому языку для 7 класса по ФГОС по учебнику А.Д.Шмелева
Календарно-тематический план по русскому языку для 7 класса по ФГОС по учебнику А.Д.Шмелева рассчитан 175 часов...
Календарно- тематическое планирование. Родной язык 5,7 класс 2019-2020 год
Календарно- тематическое планирование. Родной язык 5,7 класс 2019-2020 год...
Календарно-тематический план по английскому языку для 5 класса
ФГОС 3-го поколения...