Башҡорт дәүләт телен рус теле менән сағыштырып өйрәнеү.
статья на тему

                      Вопросы  по башкирскому языку.

1)У3ы, м939лд9р2е4 дауамын тап.

У3ыу -                                           -- а3ылы4ды би29

Бите4де би29м9 -                          -- 8у3ыр кеше

Белем8е2 кеше -                            -- у3ыма1ан к5н к7рм96

У3ы1ан 7лм96 -                            -- белем шишм98е.

2)Т9ржем9 итеп я2.

Я – Наташа. Мне … й9ш. А я – Оля. Я тоже у3ыусы. А он кто? Его исеме … Ему … й9ш. Он бе22е4 м9кт9пт9 у3ый. Мы берг9 у3ыйбы2.

3)Ял1ау2ар 3уй..

Раилде4 йырла1ы8ы кил9.

К5н матур бул1ан1а ( ме, мы)?

Кулында  (1ы, ге ) г5л-с9ск9 ( г9, 1а)?

К7б9л9к 3ун1ан1а ( мы, ме)?

(л(ла, л9) 56т5нд9( ге, 1ы)  кейем.

%р-я4ы бул1ан1а (мы, ме)?

(л (да, д9) инде Раилд ( е4, ы4).

Шатлы (1ы, ге) 2ур бул1ан( 1а, г9)

Сентябр ( е4, ы4 ) 3ы41ырау  (лы, ле).

Г7з9л та4ы тыу1ан  (1а, г9).

72ен б5г5н т97  (ге, 1ы) тап3ыр.

У3ыу ( сы, се)  итеп той1ан  (1а, г9).

4)*орау2ар1а тулы 89м к9м 85йл9мд9р мен9н яуап бир.

-- *ин нинд9й т56 ярата8ы4?

-- Баш3ортостан флагында нинд9й т56т9р бар?

-- *и49 3ы2ыл, й9шел т56т9р о3шаймы?

5)*5йл9мд9р т525.

Бик, Баш3ортостанды, яратам, мин.

Районда, мин, к5нья3, й9ш9йем.

Ямантау, бейек, и4, тау.

М9л97ез, 3ала, матур.

Т5рл5, бе229, милл9т, й9ш9й, кешел9ре.

6)Т9ржем9 ит.

Третий ученик, одиннадцатый класс, в пятом классе, двадцать учеников, сто рублей,  в семь часов.

7)*5йл9мде4 баш ки69кт9рен тап, а6тына 8ы2.

Б5г5н мин н9фис фильм 3араным. Кы22ар яланда с9ск9 йыялар. Бе2 урман1а экскурсия1а бар2ы3. (ли9 китаптар у3ыр1а ярата.  М9л97езд9  л9 Ленин урамы бар.

8)Н5кт9л9р урынына тейешле ял1ау2ар 3уй.

Мин йырлайым                    Бе2 йырла…

*ин йырла…                       *е2 йырла…

Ул йырла…                          Улар йырла…

9)Кылымдар1а к7плек ял1ау2ары 3ушып я2.

*5йл9…, ала…, й5р5…, 3алды…, 85йл9не…, ты4ла…, 3айтты…

10)Капма-3аршы м919н9ле 87229р2е тап.

Йылы                                          и69р

Та2а                                            е4ел

Ауыр                                           бысра3

Эшс9н                                         8ал3ын

А3ыллы                                     ял3ау

                             Баш3ортостан  Республика8ы

                  М9л97ез районы муниципаль районыны4

   8 - се урта д5й5м белем бире7 м9кт9бе бюджет учреждение8ы

                   ДОКЛАД

  Баш3орт д97л9т телен рус теле

    мен9н са1ыштырып 5йр9не7.

                                             У3ыны: Р9хм9туллина Г.Р., баш3орт

                                                                 теле 89м 929би9те у3ытыусы8ы.

                                        М9л97ез -- 2010

        Баш3орт теле – баш3орт м929ни9тен9 ине7 сара8ы, баш3орт донъя8ына алып ине7се ас3ыс. У3ытыусы, балалар2ы4 й9ш 72енс9лект9рен 5йр9неп, баш3орт телен беле7 ким9лен и69пк9 алып телде 72л9штерерг9 й7н9лтелг9н эффектлы алымдар2ы э2л9й. Рус м9кт9пт9ренд9, ерле шарттар ниге2енд9 баш3орт телен 5йр9те72е к5сл9п т7гел, 3ы2ы38ынып 5йр9не7г9 иреше7 у3ытыусылар2ы4 т5п бурысы.

Баш3орт телен а4лама1ан балалар2ы нисек баш3ортса 85йл9шерг9 5йр9терг9; нисек улар1а а4лы у3ыу, я2ыу к7некм9л9рен бирерг9; нинд9й юлдар мен9н балалар2а телг9 85й57 т9рби9л9рг9? (лбитт9, был у3ытыусыны4  тырышлы1ына, о6талы1ына, белемен9 б9йл9нг9н.

Баш3орт д97л9т телен у3ытыу рус балаларыны4 72 ту1ан телен9 таянып, са1ыштырып  алып барыл8а отошлора3 була, мине4с9. Быны4 5с5н у3ытыусы 72 ф9нене4  неск9лект9рен ген9 т7гел, 9 рус телене4 неск9лект9рен д9 белерг9 тейеш.

Шуны4 5с5н мин 72емде4 д9рест9ремде ике телде са1ыштырып 7тк9рерг9 тырышам.

М969л9н, бишенсе класта, «Исем» тема8ы 5йр9нел9. У3ыусылар башлан1ыс кластар2ан у3 исем 872 т5рк5м5н54 предметты белдере7е  баш3орт теленд9 л9, рус теленд9 л9 бер 7к ик9нен а4ланылар. Ике телд9 л9 я41ы2лы3 (собственные) 89м урта3лы3( нарицательные)  исемд9р барлы1ы тура8ында белдел9р.

Мин ошондай т5р29ге к7неге729р т93дим ит9м:

-- Бирелг9н исемд9р2е  баш3ортса1а й9ки  кире8енс9 русса1а т9ржем9 итерг9 (у3ытыусы, 9с9й, ат, 8ыйыр, 3уян, таш, 39л9м, себен …) ;

--Ике ба1ана1а айырып я2ыр1а:

Кем?                                     Ним9? 8орауына яуап бирг9н предметтар.

Исемд9р2е4  морфологик билд9л9рен асы3лай башла8а3 грамматик категориялар2ы4 тап килм97е мен9н осрашабы2. *9м бер29м тырышлы3 мен9н ошондай таблица т525йб52.

Таблицанан к7рене7енс9, рус 89м баш3орт теленд9 грамматик категориялар тап килм9й.

Баш3орт теленд9 тик кешене белдере7се 87229р ген9 кем? 8орауына яуап бир89, рус теленд9 хайуандар, б5ж9кт9р, 3оштар 8.б. кем?- кто? 8орауына яуап бир9.

*ан категория8ы ике телд9 л9 бар. Тик рус теленд9 исемд9р 5с т5рк5мг9 б7лен9: беренсе8е—берлект9л9, к7плект9 л9  3улланыл1ан 87229р; книга - книги; икенсе8е—тик берлект9 ген9 3улланыл1ан 87229р; страх, смелость; 5с5нс585—тик к7плект9 ген9 3улланыл1ан 87229р; брюки, сутки, сани, лыжи, 9 баш3орт теленд9 исемд9р  т97ге ике т5рк5мг9 б7лен9: китап—китаптар; ба3ыр, тимер.

Был ике телд9 л9 к7плек ял1ауы ял1ау2ар аша бирел9, л9кин рус теленд9 ял1ау2ар2ан тыш баш3а формалары ла бар, 9 баш3орт теленд9 – ю3.

Шулай итеп, д9рест9р29 е4ел эшл9нел9 тор1ан ошондай типта1ы к7неге729р т93дим ит9м:

-- *7229рг9 к7плек ял1ауы 3уш;

-- Тексты у3ы, к7плект9ге исемд9р2е ген9 к7сереп ал;

-- Текстан берлект9ге исемд9р2е к7сереп ал, улар1а 8орау2ар 3уй 8.б.

Килешт9р ике телд9 л9 бар, 9мм9 улар2ы4 а4лат3ан м919н9л9ре тап килм9й. Был осра3та ла  т5рл5-т5рл5 эш т5р29ре т93дим ит9м.

Рус телле балалар баш3ортса 85йл9м т525г9нд9 к7п осра3та х9б9р2е4 урынын й9ки 85йл9мд9 87229р т9ртибен бутай2ар.С5нки улар баш3ортса 85йл9м т525г9н х9лд9 л9 русса фекер й5р5т9л9р. М969л9н, Пришла золотая осень. – Алтын к52 килде килде. Япра3тар 8ар1ай2ы – Пожелтели листья. Баш3орт телене4 бер 72енс9леге : х9б9р к7п осра3та 85йл9мде4 а2а1ында кил9. Шулай у3 рус теленд9ге «предлог» т5ш5нс98ене4 баш3орт теленд9 ял1ау2ар аша биреле7ен 3ай8ы бер у3ыусылар а4лап еткерм9й29р. М969л9н, Мы идем в школу. – Бе2 м9кт9пк9 барабы2. Мама пришла с работы.—(с9й эшт9н 3айтты.

Баш3орт телен 5йр9нг9н са3та, 9лбитт9, м939лд9рг9, 9йтемд9рг9 89м фразеологик бер9мект9рг9 м5р9ж919т итм9й булмай. С5нки телд9 халы3ты4 тарихы ла, философия8ы ла, психология8ы ла, м929ни9те л9 са1ыла. Ошо м939лд9р2е, ны1ын1ан 872б9йл9нешт9р2е  т9ржем9 итк9нд9  ике телде4 д9 8ы1ылмалылы1ын, тел байлы1ын, 3улланыу осра3тарын аны3 8и2емл9й белерг9 к9р9к. М969л9н, Бер атыу2а ике 3уян. – Одним махом семерых побивахом. Кем икм9кле – шул хикм9тле. – Не красна изба углами, красна пирогами.

Шулай итеп, телде 5йр9не7 – ул телде4 м919н9 неск9лект9рен 3улланыу осра3тарын беле7. Коммуникатив  й7н9лешле у3ытыу барышында у3ыусылар2ы4 телм9рен 76тере7г9, аралашыу процесында тел сараларын д5р56 89м урынлы  фай2аланыу1а ирешерг9 бурыслыбы2.

 Материалы для аттестации

 в  2010/2011 учебном году

учителя башкирского языка и

литературы МОБУ СОШ №8 

          г. Мелеуза РБ

    Рахматуллиной

       Гульназиры

    Рахимьяновны