О5о оонньуунан айар дьо5урун сайыннарыы.
элективный курс (5 класс) на тему
О5о оонньуунан айар дьо5ура сайдар. 5 кл. элективнэй куруьуок программата
Скачать:
| Вложение | Размер |
|---|---|
 o5o_oonnuunan_ayar_do5urun_sayynnaryy_.docx | 26.89 КБ |
Предварительный просмотр:
Муниципальнай бюджетнай уопсай уерэхтээьин тэрилтэтэ
“Эдьигээн орто оскуолата”
Бигэргэтилиннэ______
Оскуола научнай-методическай
Сэбиэтин мунньа5ар
Уерэх таьынан ыытыллар улэ программата:
О5о оонньуунан айар дьо5урун сайыннарыы.
Толордо :Иванова Мария Ивановна,
саха тылын уонна литературатын учуутала.
Эдьигээн, 2017с.
О5о оонньуунан айар дьо5урун сайыннарыы.
Тыл - омук биир саамай ураты бэлиэтэ.Хайа да омук бэйэтэ тыллаах буолан, туспа омук аатырар.Тыла суох –омук суох.Тыл баайа ,кыа5а,кууьэ-омук баайа,кыа5а,инники кэскилэ.
Төрөөбүт тыллаах киьи ийэ куттаах, бигэ силистээх.Ийэ тыл киһи этэ-хаана ситэр, иһирэх иэйиитэ уһуктар, өйө-санаата чэбдик, көхсө киэн, санаата бө5өх.Ол иһин тыл-омук тыына, дьыл5ата диэн этэллэр.
Билиҥҥи сайдыылаах үйэҕэ саха о5ото төрөөбүт тылын эрэ тутар, санаабыт санаабыт санаатын толору этэр буолла5ына, кэлин кини улаатан улэһит буоларыгар туһалаа5а биллэр. Үөрэх тиһигэр төрөөбут тыл киһиэхэ, норуот дьыл5атыгар, сайдыытыгар суолтатын дьицнээхтик сыаналыыр, ийэ тылын сайыннарар, кэлэр көлүөнэҕэ тириэрдэр ытык иэстээҕин өйдуур ыччаты иитэр – үөрэтэр сорук турар.Онон учуутал уэрэтэр предметигэр билиини биэрэр, биллэрэр ньымалары сэргэ бу улэтигэр умсугутар, тартарар ис хоһоону уонна улэ көруҥнэрин булара эрэйиллэр. Онуоха кылаас таһыгар ыытыллар улэ улахан суолталанар.
Кылаас таьынан ыытыллар « О5о оонньуунан айар дьо5урун сайыннарыы» диэн элективнэй кууруска о5олору дьарыктыыбын. Манна араас тыл оонньууларын үөрэтэн, уруокка ылбыт билиилэрин чицэтэн, бэйэлэрэ тыл оонньууларын, бастакы хоьооннорун, кэпсээннэрин айарга холоноллор. Тылы билээри тылдьыттары хасыһаллар, тэттик айымньылары ааҕаллар. Оонньууттан саҕалаан хоһоон, остуоруйа, дьоҕус кэпсээн айаллар. Суруйбут айымньыларын туспа айымньы кинигэтин оҥоруохтаахпыт.
Улэлиир хайысхам:
-суруйар –айар дьо5уру сайыннарыы
-чинчийэр улэнэн дьарыктаныы
-айар курэхтэргэ кыттыы
-хомуурунньук он,оруу
Куурус темаларын былааннааьын.
№ | Дьарык темата | Чааһа | Керу н,э | Он,оһуллар улэ (Ис хоьооно) |
1 | Киирии уруок | 1ч | Лекция Бэсиэ дэ | Эппэр ийэм уутун кытта Ин,мит эбит быьыыта, Кустук ен,неех, Кымыс сыттаах Сахам мындыр сан,ата... Кини миэнэ- Бар5а баайым, Олбот мэн,эм-мин дьолум. Кини миэнэ Ыалдьар ыарыым, Улэм,кунум-мин соргум. (Семен Данилов). |
2 | Кистэлэн,нээх этиини аах, эппиэти тылга кордоо. | 1ч | суругунан улэ. толкуйдааьын | Эппиэти тылга кордоо.
|
3 | Ыьыллы быт буукуба лартан дьиэ тэрилин тан, | 1ч | толкуйдааһын | Туол+ос Иэл+ кир+иэь Каап+ыс Пос+олоп Тылы сепке суруйуу |
4 | Таабырын таайсыыта. | 1ч | толкуйдааһын | О5о бэйэтэ таабырын толкуйдаан таайтарар. |
5 | Кетердер ааттара | 1ч | Лекция Бэсиэ дэ | Умсаах,мороду,барыллыа,туруйа,кыталык,тон,со5ой,тураах,чооруос,харан,аччы,мэкчиргэ,хаххан,тон,со5ой.татыйык. (хаас+ум, йа+туру) |
6 | Балыктар ааттара | 1ч | Лекция Бэсиэ дэ толкуйдааһын | Хатыыс,кундуебэй,быран,аатта,бил,сыалыьар,собо (сыыт+ха) |
7 | Кыыллар | 1ч | Лекция Бэсиэ дэ толкуйдааһын | Тайах,таба,киис,саьыл,кырынаас,андаатар,туртас,чубуку,тыатаа5ы,бере.( ба+та,хай+та) |
8 | Тимир он,оьуктар | 1ч | Лекция Бэсиэ дэ толкуйдааһын | быһах,тоһо5о,ин,эьэ,эрбии,кыьыах,чохороон. (ьах+бы) |
9 | Араас тыллар | 1ч | толкуйдааһын | туьук,омук,ыраахтаа5ы,о5уруо,Тобуруокап,Уваровскай,мутук,быраап,оскуола,баьылык,хороон,салалта,кулуус,дьокутаат,ол буор,ыскаап,дор5оон,буукуба. |
10 | Омоним | 1ч | Лекция Бэсиэ дэ толкуйдааһын | Ас,аьыы,ба5а,ис,кетех,кес,сытый,таай,тимир,утах,уу. Куйааска соруун утах абырыыр.Хас да утах бииргэ хатыллан быа буолар.(Омоним тылар суолталарын быьаарын,.) |
11 | Синоним | 1ч | Лекция Бэсиэ дэ толкуйдааьын | Эьэ,тыатаа5ы.Киис,саарба.До5ор,атас,табаарыс.Куут,кеьут,кэ тэс,кэтээ.Бэргэн,табыгас. Синоним кэккэтин ситэрии.1.Бут- 2Сэмэй- 3Ойуо 4.Урумэччи- 5.Кыай- 6.Ыйыталас- |
12 | Бэйэ крос сворд он,оруу та. | 1ч | толкуйдааьын | Кен,ул тиэмэ5э кроссворд он,оруу. |
13 | Хоьоон холонуу та | 1ч | толкуйдааьын | (Барыта биир буукубаттан са5аланыахтаах) Таптыыбын торообут тылбын. |
14 | Кэпсээн холонуу та | 1ч | Бэсиэ дэ толкуйдааьын | Кен,ул тиэмэ5э кэпсээн холонор. |
15 | Тылдьыты сепке туьаныы,тыл суолтатын билии. | 1ч | Тылдьытынан улэ. | Тылдьытынан сепке туьаныы. 1.Быьаарыылаах тылдьыт 2.Орфографическай тылдьыт 3.Омоним тылдьыта. |
16 | Тыл курэ 5э | 1ч | Бэсиэ дэ толкуйдааьын | 1) Сан,а дьыл туьунан биир этиинэн э5эрдэлээьин. 2)Сан,а дьыл туьунан хоьоон айыы.( ис хоьооно, уратыта. кулуулээ5э-керудьуеьэ). 3)Тыл таьаарыы.Ким элбэх тылы булар. 4)Ос хоьоонун са5алааьын. 5)Сан,а дьыллаа5ы кер-кулуу(оонньоон эб.кэпсээн куллэрэллэр) 6) Харыйа,тымныы о5онньор,Хаарчаана Туьунан хоьооннору айыы. |
17 | Инниттэн кэнниттэн аахтахха тэн тыллары булуу. | 1ч | Бэсиэ дэ толкуйдааьын | Х-р:хах, хаппах, суус, харах, аппа, хабах. |
18 | Тиэкис тэн этии тутаах уонна ойо5ос чилиэннэрин булуу | 1ч | Суругунан улэ | Кинигэ киһи ейун-санаатын сайыннарар.Беһуелэктэн чугас улахан куел баар.Мин кинигэни библиотекаттан ылан аа5абын.Эн тэтэрээтин, ыраас.Кыстык хаар тустэ.Кыьын буолла.Кыра Ваня таьырдьа салааскатынан оонньоото.Кини тон,но.Сотору дьиэтигэр киирдэ. |
19 | Тылы сыыьа кеьеруу ну кеннеруу | 1ч | Суругунан улэ | Тылы суһуехтэринэн арааран кеһеруллэр.(Ту-ру-йа,ха-ры-йа-лаах). |
20 | Элбэх суолта лаах тыл холобу рун сал5аан, | 1ч | Суругунан улэ | 1.Бас: киһи баьа, орон баьа,... 2.Харах: киьи хара5а,илим хара5а,... 3.Тумус: чыычаах,тумса,тыы тумса,... 4.Атах: киьи ата5а,остуол ата5а,... |
21 | Сирэй сан,а5а сурук бэлиэлэрин туруоруу. | 1ч | Суругунан улэ | Этиилэр схемаларын он,оруу уонна быһаарыы. 1.Учуутал ыйытта:”Дьиэ улэтин бары толордугут дуо?” 2. “Биьиги билигин барыахпыт”,-диэтэ аргыьым. |
22 | Эпитеты,тыыннаа5ымсы тыы холобурун туттан этии толкуйдааьын. | 1ч | бэсиэдэ толкуйдааьын |
Эпитеты, тыыннаа5ымсытыы холобурун туттан этии толкуйдааьын. |
23 | Мэтириэ ти хоьуйуу | 1ч | толкуйдааьын | Биир эрэ этиинэн бэриллибит мэтириэти хоьуйуу. |
24 | Биир уустаах чилиэннэргэ сурук бэлиэтин сепке туруоруу | 1ч | Суругунан улэ | 1.Саха сиригэрсахалар,нууччалар,эвенкилэр,эвеннэр,чукчалар, юкагирдар олороллор.2Хонууга куех,кыьыл,ман,ан,сибэккилэр ууммуттэр.3.Айанньыттар киэн, алаастары,халын, тыалары ааьыталаан истилэр. |
25 | Солбуйар аат суолунан. | 1ч | толкуйдааьын | “Мин саллаат уолабын”, “Истиий, мин баяным тыастарын”, “Мин ийэм”. |
26 | Суруйан дьо5ургун кердер. | 1ч | Суругунан улэ толкуйдааьын | Бэйэн, олорор туелбэн, учугэйин дакаастаан суруйуу. |
28 | Тыллар кене уонна кеспут суолталарын быьаа рыы. | 1ч | толкуйдааьын | Кытаанах (кытаанах киьи,кытаанах тыл,кытаанах санаа,кытаанах кэм). 1.Куех халлаан,куех от,куех сурэх,куех экран. 2.О5о куллэ,кун куллэ. |
29 | Ейтен суруйуу. | 1ч | Суругунан улэ | (Ойуулааьын тиибинэн) 1) Эбэн,килэр сурун дьарыктара. 2) Сааскы сарсыарда. |
30 | Буукубалартан тыллары таьаа рыы.Этии он,оруу. | 1ч | Бэсиэ дэ толкуйдааьын | Б,А,У,О,М,Т,Нь,К,Ы,Н,Д,Р,Дь,Х,И,С,А. |
31 | Таайба ран,нары таайыы | 1ч | бэсиэдэ толкуйдааьын | Хаьыаттан ,кинигэттэн араас таайбаран,нары таайыы. |
32 | Тыллары туьанан “Мин до5орум” диэн кэпсээн он,оруу. | 1ч | Суругунан улэ | Хр:Сэмэй,көрсуө,алама5ай,холку,аьыныгас,чиэьинэй,утуө, сайа5ас,учугэй уөрэнээччи, улэьит,хорсун,чэгиэн,доруобай,куустээх,сым са. |
33 | Анаграм ма. | 1ч | Бэсиэ дэ толкуйдааһын | Тобуруокаптыы. |
34 | Хатылаа һын. | 1ч | Бэсиэ дэ | Суруйбут айымньыларын туспа кинигэ он,орон таһаарыы. |
Улэм тумугунэн маннык тумук он,оруохха сөп:
1.Айар дьо5уру сайыннардахха, о5о билиитэ-көрүүтэ кэн,иир, интэриэһэ кэн,иир, дьулуура үрдүүр.
2.Сатаан сааһылаан суруйар, чинчийэр, айымньылаахтык толкуйдуур буолар.
3.О5о улэлии уөрэнэр.Интэриэс уөскээн , сыал- сорук туруорунан улэлиир.
4.Олоххо актыыбынай көруулээх, позициялаах буола үүнэллэр.
Тумуктээн эттэххэ, оонньуу о5о таайар, толкуйдуур, айар, тутар, тэҥниир дьо5ура сайдарыгар,тылдьыт туьанан бэйэтин кууһунэн ыарахаттары туорууругар, о5олору кытта кэпсэтэн – бодоруһан, учууталга субэлэтэн оонньууну сыаналыыр, ырытар буоларыгар үөрэ5и ылынарыгар көмөлөһөр, айар улэ5э кэ5уллуур, билиитин айымньылаахтык туһанарыгар тирэх буолар. О5о өркөн өйүн, чиҥ билиитин чочуйар, имитэр. Тыл оонньуутугар оҕо коллектив туруорбут сыалыгар, итэ5эйбит оруолугар быдан эппиэтинэстээхтик сыһыаннаһар. Тыл оонньуутун хаьыаттан, сурунааллартан эрэ буолбакка, бэйэ оҥороро олус умсул5аннаах эбит диэн түмүккэ кэлэр. Онон бэйэ5ит о5олору кытта тэҥҥэ таайбараҥнары оҥорорго, айымньылары суруйарга кыһаллыҥ, дьарыктаныҥ уонна сайдыҥ.
По теме: методические разработки, презентации и конспекты
Айар дьо5уру сайыннарыы
Развитие творческих способностей учащихся...
Ођо суруйар үөрүйэђин сайыннарыы
Грамматиканы да, литератураны да үөрэтии биир сүрүн соругунан тылы сайыннарыы буолар. Ситимнээх саҥаны сайыннарыы диэн оҕо кэпсиир уонна суруйар үөрүйэххэ үөрэниитэ буолар.Ситимнээх саҥаҕа...
