Рус телле укучыларны БДИ әзерләү материаллары
материал для подготовки к егэ (гиа, 9 класс) на тему

Эшне башкару өчен күрсәтмә.

Татар теленнән төп дәүләт имтиханын тапшыру өчен, 3 сәгать 55 минут вакыт бирелә.Имтихан эше 36 биремне үз эченә  алган 5 бүлектән тора, I нче бүлектәге 13 бирем (I — 13 иче биремнәр) укучыларның тыңлап аңлау күнекмәләрен тикшерүгә юнәлтелгән. 2 нче бүлектәге 7 бирем (14 -20 нче биремнәр) укучыларның уку күнекмәләрен  тикшерү максатыннан бирелә. 3 нче бүлектәге 8 бирем (21 - 28 нче биремнәр) укучыларның лексик-грамматик күнекмәләрен тикшерүгә кайтып кала. 4 нче бүлектәге 29 нчы бирем укучыларның язма сөйләмен тикшерүгә юнәлдерелгән. 5 нче бүлек укучыларның телдән сөйләмен тикшерүне үз эченә ала һәм 3 биремнән тора: текстны сәнгатьле итеп укуны тикшерү (30 нчы бирем), диалогик сөйләмне тикшерү (31 нче бирме), монологик сөйләмне тикшерү (32 нче бирем). Телдән сөйләмне тикшерү өчен һәр укучыга 15 минут вакыт каралган.

Биремнәрне үтәгәндә, орфографик сүзлекләрдән файдаланырга рөхсәт ителә. Карамаладагы язулар тикшерелми!

                                  Уңышлар телибез!

3 нче вариант

 1 нче бүлек

Сез кыска җиде диалог тыңларсыз. 1-7 нче сорауларга туры килгән җавапны билгеләгез. Сез аудиоязманы ике тапкыр тыңларсыз. 

1. Кунаклар иң соңыннан кайда булганнар?

1) Кремльдә          2) паркта        3)  Мәрҗәни мәчетендә         4) елга портында

2. Сәрия ике сессиягә барлыгы ничә имтихан   бирәчәк?

1) 5                  2) 9              3) 10               4) 6

3.  Алсу Мәскәүдә ничә урында булган?

1) 3                  2) 4                3) 2                 4) 5

4. Азат әфәнде табибка ни өчен мөрәҗәгать итмәгән?

1) үзе табиб        2) күршесе табиб     3) дусты табиб       4) кызы табиб

5. Музейда урнашкан кайсы экспонатлар шагыйрьнеке түгел?

1) фотографияләр               2) китаплар           3) өй җиһазлары        4) барысы да аныкы

6. Казанда иң тәмле чәкчәкне кайда ясыйлар?

1) теләсә кайда        2) “Бүләкләр” кибетендә     3) “Татар ашлары йорты”нда    

4) Бауман урамында

7. Сәнгать музеена нәрсә белән барып була?

1) трамвай     2) машина һәм трамвай     3) машина     4) теләсә нинди транспорт

Ике дусның сөйләшүен тыңлагыз. 8-13нче биремнәрдәге раслауларның текстка туры килүен (1) яки туры килмәвен (2) билгеләгез. Сез диалогны ике тапкыр тыңларсыз.

8. Дуслар иң беренче булып,  базарга барырга булалар.

   1) туры килә           2) туры килми

9. Уенчыклар бүлеге беренче катта.

    1) туры килә           2) туры килми

10. Базарга беренче троллейбус йөри.

     1) туры килә           2) туры килми

11. Алар барлыгы өч килограмм бозау һәм сарык ите алганнар.

     1) туры килә           2) туры килми

12.Яшелчә кибетенә кергәнче, сатып алган әйберләрен өйдә калдырырга уйлыйлар.

      1) туры килә           2) туры килми

13. Яшелчә кибетенең көндезге ялы бер сәгать.

      1) туры килә           2) туры килми

2 нче бүлек

14-16 нчы биремнәрдәге текстларны укыгыз. Куелган сорауга туры килгән җавапны билгеләгез.

       Текстны укыгыз. 17-20 нче биремнәрдәге сорауларны укыгыз һәм туры килгән җавапны билгеләгез.

Алдакчы Наил.

       Нинди рәхәт. Кояш кыздыра. Су өсте җөм-җем итеп тора. Яфраклар да селкенми, җил дә бөтенләй юк.

      Җирдәге ком аякны пешерә. Менә шундый вакытта су керәсе бик килә. Без елга буена барабыз. Их, рәхәтләнеп су коенырга тотынабыз, йөзәбез, чумабыз.

    Беркөнне Наил дә су коенырга безнең белән барды. Су сикерде, йөзеп эчкә кереп китте.

    Без кычкырабыз:

    -Кермә, кермә, батасың!

    Ә ул берни дә ишетми. Бер кулын күтәреп, бер кулы белән генә йөзә. Имеш, шундый батыр. Әй мактанчык! Безнең белән коенучы апа да кычкырды: “Наил, Наил!”

   Ә бераздан Наил яр кырыена ук йөзеп килде һәм кинәт  кычкыра башлады:

• Батам, батам, коткарыгыз!

          Без йөзеп килсәк гаҗәпләнеп калдык: ул урын сап-сай, ә Наил бата.

          Наилнең кулыннан тотып сөйрәдек. Ул күзләрен йомган, үлгән кеше кебек булган. Ә без бик      курыктык. Апа да курыкты. Ул, Наилне күтәреп, ярга алып чыккан иде:

• Ха-ха-ха! – дип, Наил көлеп җибәрде. Без шатланып киттек. Апа да куанды.

Апа әйтә:

-Алай алдакчы булырга ярамый,-ди.

Наил әйтә:

-Мин уйнап кына.

-Уйнап кына да ярмый, - ди апа.

      Ә икенче бер тапкыр менә болай булды. Без рәхәтләнеп су коена идек. Тагын Наил эчкә керә башлады. Без кычкырабыз:

           -Кермә, кермә!

           Апа да кычкыра:

          -Наил, Наил!

        Ә ул йөзә дә, йөзә. Менә инде шактый ерак эчкә керде. Аңа сузылып та җитәрлек түгел. Янәсе, ул әйбәт йөзә. Ә кырыйда су беткәнме йөзәргә?

       Кинәт Наил юк. Ә, чумган икән. Башын калкытты. Тагы чумды. Кычкыра башлады:

      -Батам, батам, коткарыгыз!

      -Шаяра, шаяра,-диделәр малайлар. Апа да алдый дип уйлый, ахрысы:

      -Наил, алдама, тиз бул, чык! – ди. Бервакыт Наил кычкыра да алмый башлады. Бата да калка, бата да калка.

      Ә шул вакыт елга буеннан узучы бер абый киемнәре белән суга сикерде һәм йөзеп эчкә кереп китте. Наилне ярга алып чыкты.

       Йөзе аның ап-ак сөлге кебек. Борыннарыннан шаулап су ага. Үзе сөйләшә дә алмый.

       Апа белән абый аны җиргә куеп әйләндерделәр, тәгәрәттеләр. Аның авызына су тулган. Шул суы да чыкты. Ул күзен  ачты.

      Уңайсызланып апага карады. Кызарды. Ә апа:

• Менә ни була бит ул,-диде. Ә бу юлы Наил бер дә көлмәде.

                                                                                                               Абдулла Алиштан

Җәйге эссе көндә балалар нишләргә яраталар?

1) Аларның кызу кояш астында кызынасылары килә.

         2) Алар елгада йөзәргә телиләр.

         3) Аларның урманда агачлар арасында йөриселәре килә.

         4) Алар сикереп уйнарга яраталар.

Наил ничек шаярткан?

1. Ул балаларга су сипкән.
2. Ул балалар белән су коенучы апага күзләрен йомарга кушкан.
3. Ул балаларны кулларыннан тотып сөйрәгән.
4. Ул суга батучы булып кыланган.

Икенче тапкыр су кергәндә, нинди хәл булган?

1)Наил апаның да, балаларның да  сүзен тыңлаган.

         2)Барлык балалар шактый эчкә йөзеп кергәннәр.

         3)Наил чыннан да бата башлаган.

         4)Балалар Наил белән суга чумып уйнаганнар.

Наилне кем коткарган?

1. Алар белән су коенучы апа суга сикергән һәм малайны алып чыккан.
2. Үтеп баручы бер кеше малайга ярдәм иткән.
3. Узып баручы бер апа эчкә йөзеп кергән һәм малайны коткарган.
4. Малай белән су керүче балалар аңа ярдәм күрсәткәннәр.

3 нче бүлек

Тексттны укыгыз һәм 21-28 нче биремнәрдәге туры килгән сүзне билгеләгез.

         Спорт  сәламәтлекне сакларга, үзеңне (21) ... хис итәргә ярдәм итә. Кешеләр спортны шуңа күрә яраталар, шуңа күрә спорт белән шөгыльләнәләр. Шәһәрләрдә стадионнар, бассейннар бар, төрле спорт клублары эшли. Спорт залы булмаган нинди дә булса уку йортын (22) ... да кыендыр.

        Профессиональ спорт өлкәсендә иң зур ярышлар – Олимпия уеннары. Анда спортның (23) ... төрләре буенча көч сынала: җиңел атлетика, авыр атлетика, гимнастика, футбол, волейбол һәм башкалар.

     Олимпия уеннары безнең эрага (24) ... үк 1777 елда Грециядә барлыкка килгән. Ул 12 гасыр дәвамында Олимпия дигән шәһәрдә дүрт ел саен уздырылып килгән. Анда йөгерү, бокс, көрәш һ.б. буенча ярышканнар. Олимпия уеннарының дәрәҗәсе бик югары булган. Олимпия уеннары тынычлык һәм (25) ... символы булган. Шуңа күрә ярышлар уздырылганда хәтта сугышлар тукталып торган.

     Хәзерге вакытта һәр илдә Милли Олимпия уеннары уздырыла. Ә бөтендөнья Олимпия уеннары кыш һәм җәй көне үткәрелә. Күп илләр халыкара  Олимпия уеннарын үзләрендә (26) ... телиләр. Ләкин бу бик (27) ... чыгымнар таләп итә. Спорт залларын, стадионнарны, кунакханәләрне төзекләндерү яки яңаларын төзү өчен күп акча (28) ...   . Ярышлар узган көннәрдә төрле очрашулар, күргәзмәләр, фестивальләр оештырыла.  Шуңа күрә бирегә спортчылардан  башка меңнәрчә журналистлар һәм кунаклар килә

1. начар     2) ярыйсы    3) яхшы     4) күңелле

1) табу    2)  табып   3) эзләү      4) белү

1. бар   2) барлык    3) бөтенесе   4) барысы да

1. соң  2) таба    3)  тыш   4) кадәр

1) дуслык   2) яшьлек   3)  матурлык     4) сафлык

1. күрергә  2) уздырырга   3) уздырылырга    4) үткәрелергә

1) аз   2)  кечкенә 3) зур   4)  бәләкәй

1) кирәкми  2) тиеш   3) мөмкин    4) кирәк

4 нче бүлек

Сез татар дустыгызан хат алдыгыз. Сорауларына җавап биреп, аңа хат языгыз. Язма эшегез 80 сүздән торырга тиеш.

... Ял көнне мин дусларым белән шугалакка бардым. Без анда рәхәтләнеп тимераякта шудык. Аннары бергәләп кафеда утырдык, аралаштык, сөйләштек.  Дусларым белән аралашу – минем өчен бәйрәм.

... Ә син ял көннәрен кемнәр белән үткәрергә яратасың? Сез кайларга барасыз? Бергәләп нәрсәләр турында сөйләшәсез?

Эшне башкару өчен күрсәтмә.

Татар теленнән төп дәүләт имтиханын тапшыру өчен, 3 сәгать 55 минут вакыт бирелә.Имтихан эше 36 биремне үз эченә  алган 5 бүлектән тора, I нче бүлектәге 13 бирем (I — 13 иче биремнәр) укучыларның тыңлап аңлау күнекмәләрен тикшерүгә юнәлтелгән. 2 нче бүлектәге 7 бирем (14 -20 нче биремнәр) укучыларның уку күнекмәләрен  тикшерү максатыннан бирелә. 3 нче бүлектәге 8 бирем (21 - 28 нче биремнәр) укучыларның лексик-грамматик күнекмәләрен тикшерүгә кайтып кала. 4 нче бүлектәге 29 нчы бирем укучыларның язма сөйләмен тикшерүгә юнәлдерелгән. 5 нче бүлек укучыларның телдән сөйләмен тикшерүне үз эченә ала һәм 3 биремнән тора: текстны сәнгатьле итеп укуны тикшерү (30 нчы бирем), диалогик сөйләмне тикшерү (31 нче бирме), монологик сөйләмне тикшерү (32 нче бирем). Телдән сөйләмне тикшерү өчен һәр укучыга 15 минут вакыт каралган.

Биремнәрне үтәгәндә, орфографик сүзлекләрдән файдаланырга рөхсәт ителә. Караламадагы язулар тикшерелми!

                                  Уңышлар телибез!

4 нче вариант

 1 нче бүлек

Сез кыска җиде диалог тыңларсыз. 1-7 нче сорауларга туры килгән җавапны билгеләгез. Сез аудиоязманы ике тапкыр тыңларсыз. 

1. Кунаклар иң соңыннан кайда булганнар?

1) Кремльдә          2) паркта        3)  Мәрҗәни мәчетендә         4) елга портында

2. Сәрия ике сессиягә барлыгы ничә имтихан   бирәчәк?

1) 5                  2) 9              3) 10               4) 6

3.  Алсу Мәскәүдә ничә урында булган?

1) 3                  2) 4                3) 2                 4) 5

4. Азат әфәнде табибка ни өчен мөрәҗәгать итмәгән?

1) үзе табиб        2) күршесе табиб     3) дусты табиб       4) кызы табиб

5. Музейда урнашкан кайсы экспонатлар шагыйрьнеке түгел?

1) фотографияләр               2) китаплар           3) өй җиһазлары        4) барысы да аныкы

6. Казанда иң тәмле чәкчәкне кайда ясыйлар?

1) теләсә кайда        2) “Бүләкләр” кибетендә     3) “Татар ашлары йорты”нда    

4) Бауман урамында

7. Сәнгать музеена нәрсә белән барып була?

1) трамвай     2) машина һәм трамвай     3) машина     4) теләсә нинди транспорт

Ике дусның сөйләшүен тыңлагыз. 8-13нче биремнәрдәге раслауларның текстка туры килүен (1) яки туры килмәвен (2) билгеләгез. Сез диалогны ике тапкыр тыңларсыз.

8. Дуслар иң беренче булып,  базарга барырга булалар.

   1) туры килә           2) туры килми

9. Уенчыклар бүлеге беренче катта.

    1) туры килә           2) туры килми

10. Базарга беренче троллейбус йөри.

     1) туры килә           2) туры килми

11. Алар барлыгы өч килограмм бозау һәм сарык ите алганнар.

     1) туры килә           2) туры килми

12.Яшелчә кибетенә кергәнче, сатып алган әйберләрен өйдә калдырырга уйлыйлар.

      1) туры килә           2) туры килми

13. Яшелчә кибетенең көндезге ялы бер сәгать.

      1) туры килә           2) туры килми

2 нче бүлек

14-16 нчы биремнәрдәге текстларны укыгыз. Куелган сорауга туры килгән җавапны билгеләгез.

Текстны укыгыз. 17-20 нче биремнәрдәге сорауларны укыгыз һәм туры килгән җавапны билгеләгез.

Җиңәсем килде.

    Беседкалар янына кешеләр җыелган. Анда һәвәскәрләр шахмат уйныйлар. Илгиз кайберләрен танып та белә. Бер читтәрәк кулына шахмат тактасы тоткан таза гәүдәле абый тора. Малай аңа таба китте:

      -Абый, әйдәгез икәү уйныйбызмы? Минем хрусталь шахматларым бар. Бүген генә бүләк итеп бирделәр.

     Таныш түгел абый аңа таба кулын сузды:

      -Син бик бәләкәй түгелме соң?

      -Булса ни, мин сыйныфташларыма мат куям.

      -Мин үземнең шахматларга ияләшкән, әйдә, бу да ярар,- диде таныш түгел абый. Шулчак Илгиз аның күзләренә карап тетрәнеп китте. Абыйның күзләре кибеп баручы күлгә охшаган иде. Илгиз аларда көн нурын күрмәде.

       Сукыр абый ягымлы итеп елмайды. Әйтерсең, күзендәге бөтен нуры аның йөзенә күчкән иде.

        Күрмичә уйный торган кешегә Илгизнең бер дә җиңеләсе килмәде. Ләкин уен һаман катлаулана бара. Абый бик төгәл уйный, әйтерсең, бармаклары белән күрә. Илгиз иреннәрен кысты: “Мин җиңәргә тиеш. Җиңәргә!”

       Һәм үзе дә сизмәстән, сукыр шахматчының почмакта торган ладьясын учына яшерде. Абый бераздан нәкъ   менә шул ладья торган урынга үрелде. Ләкин аның кулы бушлыкта калды. Кул, бераз хәрәкәтсез торганнан соң, икенче фигурага күчте. Ладья Илгизнең учын пешерә башлады. Фигураны кире урынына утырту соң иде инде.

      -Я, я, күңелеңне төшермә, бүген җиңелсәң дә, иртәгә, һичшиксез, җиңәчәксең – дип абый кеше аның җилкәсенә кулын салды.

       Шулчак кырыйга килеп баскан Зөлфия:

    -Ә сез элек күрә идегезме? – дип сорап куйды.

    - Әйе, кызым. Танк эчедә яндым. Күзләрем дә...

     Илгизнең күңеле тулды, күзләреннән яшь тамды. Оялудан ул комачтай кызарган иде:

     -Абый, сез мине гафу... гафу итегез инде... Минем бик җиңәсем... җиңәсем килгән иде...

                                                                                                                              М.Галиевтан

Беседкалар янына кешеләр ни өчен килгәннәр?

1) Халык монда ял итәргә ярата.

         2) Әти-әниләр балаларын уйнарга алып килгәннәр.

         3) Монда профессионал булмаган шахматчылар шахмат уйныйлар.

         4) Бер-берсе белән очрашу өчен.

Илгиз бер ир-атка нинди тәкъдим ясаган?

1. Аны үзе белән шахмат уйнарга чакырган.
2. Һәвәскәрләрнең шахмат уйнаганнарын карарга чакырган.
3.  Хрусталь шахматларын аңа бүләк итәргә теләгән.
4. Илгиз аның яныннан дәшмичә генә үтеп иткән.

Уен барышында нинди хәл килеп чыккан?

1. Абый сукыр булып кыланган.
2. Абыйның бик тә җиңәсе килгән.
3. Илгиз көндәшенең бер фигурасын яшергән.
4. Сукыр кеше бернәрсә дә сизмәгән.

Илгиз үз гаебен ничек таныган?

1)Аның күңеле бик шат булган.

2)Оятыннан кып-кызыл булган.

3)Ул үзен гаепле санамаган.

4) Абыйга карап елмайган.

3 нче бүлек

Тексттны укыгыз һәм 21-28 нче биремнәрдәге туры килгән сүзне билгеләгез.

       Борынгылар вакытның кадерле булуын белгәннәр һәм аны аңларга, туктатырга (21) ... караганнар. Ләкин бернәрсә дә барып чыкмаган.

      Без исә борынгы кешеләрнең (22) ... вакыты күп булган дип уйлыйбыз. Алар аны кояш, су яки ком сәгатьләре белән генә исәпләгәннәр. Борынгыларның вакытлары күп булганга (23) ..., алар вакыт җитмәүнең нәрсә икәнен белмәгәннәр.

      Без (24) ... заманында яшибез. Ул эшлекле кешенең вакытын арттырырга тиеш. Шуңа күрә кешеләр чанадан поездга утырганнар, ә соңрак алар самолетка алышынган. Хат урынына – телеграммалар һәм телефон, театр урынына телевизор (25) ... Эскалаторлар, компьютерлар һәм башкалар, барысы да – кешенең вакытын арттыру (26) ...  уйлап табылган нәрсәләр. Әмма кешегә һаман вакыт җитми!

    Күп эштә кешене машиналар алыштыра, әмма буш вакыт юк. Дуслар белән аралашырга да, табигать матурлыгын (27) ... дә, сәнгать турында уйларга да вакытыбыз юк, чөнки эшлисе эшләребез күп. Вакыт каядыр юкка чыга. Буш вакытны (28) ... алырга соң?

1. тырышырга     2) тырышып    3) тырышкач     4) тырышу

1. аз    2)  тиеш   3) буш      4) кирәк

1. күрә   2) сәбәпле    3) саен    4) өчен

1. арттыру  2) бәйләнеш    3) алдынгы    4) алгарыш

1. юк булган   2) алып барган   3)  барлыкка килгән     4) ярдәм иткән

1. турында  2) өчен   3) соң    4) кебек

1. күрсәтергә   2) күнегергә    3) каршыларга   4)  күзәтергә

1. кайдан  2) кайда    3) кая    4) кайчан

4 нче бүлек

Сез татар дустыгызан хат алдыгыз. Сорауларына җавап биреп, аңа хат языгыз. Язма эшегез 80 сүздән торырга тиеш.

... Миңа информатика дәресләре ошый, чөнки компьютер программалары белән кызыксынам. Мин дусларым белән электрон почта яки социаль челтәр аша аралашырга яратам. Дәресләргә әзерләнгәндә, Интернеттан файдаланам.  

...Ә син компьютер белән «дус»мы? Син электрон почта аша кемнәр белән аралашасың? Сине кайсы социаль челтәрдән табып була?