Конспект урока Тоогой нэрэ байгалаар аяншалга
план-конспект урока (6 класс) на тему

Хэшээлэй темэ: Тоогой нэрэ Байгалаар аяншалга 6 класс

Хэшээлэй зорилгонууд:

1. Һуралсала: Һурагшадай тоогой нэрэ тухай олоһон дүршэл ба шадабари элирүүлжэ дабтаха, согсолго.

2.Хүгжөөлгын: Үхибүүдтэ даабаринуудые дүргүүлхэ; холбоо хэлэлгэ хүгжөөхэ; үгын нөөсэ баяжуулха; тэдэнэй ухаан бодолыень гүйлгүүлхэ; анхарал, һонирхол дээшэлүүлхэ; өөһэдынь һанал, бодол элеэр, тодоор, ураар хэлүүлжэ һургаха.

3.Хүмүүжэлгын: Буряад хэлэндээ, оршон тойрон байһан байгаалидаа һайнаар хандахые хүмүүжэлхэ; тоогой нэрэ мэдэхэ болохо эрмэлзэл түрүүлхэ.

Хэшээлдэ хэрэглэгдэхэ зүйлнүүд: Видеофильм «Байгалай хажууда», Байгал далайн карта, словарна үгэнүүд, сэгнэлтын тэмдэгүүдэй таблица, даабаритай конвертнүүд, «Байгал» гэһэн открытканууд, тоогой нэрын илгаралай таблица, презентаци.

Хэшээлэй ябаса:

1. Эмхидхэлэй үе:

-Сайн байна үхибүүд! Һуугты. Бидэ энэ хэшээлдээ корабльда һуугаад Байгал далайгаар аяншалга үнгэргэхэбди. Тоогой нэрэ гэһэн темэ бүхы дээрэнь дабтахабди, даабаринуудые дүүргэхэбди.

2. Хэлэнэй бэлэдхэл:

Үгэнь Г. Чимитовэй, хүгжэмынь А. Андреевэй «Байгал далаймнай»

Багша: - Энэ аяншалга хэжэ байхадаа иимэ үгэнүүдээр ушархабди.

Словарна үгэнүүд:

• Аяншалга-путешествие
• Шэнжэлэн үзэхэ-изучать
• Нөөсэ-запас
• Баялиг-богатство, сокровище
• Элһэтэ далайн тохой-бухта Песчаная
• Байса-утес
• Сүмэрхэй булан – залив Провал
• Олтирог – остро
• Шэхэтэ олтирогууд – Ушканьи острова
• Эрье сохижо байһан долгиной шааян – шум прибоя
• Хилмэ –осетр
• Хаб загаһан – нерпа
• Омоли – омуль
• Тоһон жараахай – голомянка

Энэ аяншалга дүүргэхын урда бидэ зрительнэ диктант бэшэхэбди.

1. Зрительнэ диктант

Гэрэл мэтэ гэгээн, сэгээн Байгал.

Толи мэтэ толорно торгон Байгал.

• Дэбтэрээ һэлгэлдээд, бэе бэеэ шалгагты. Сэгнэлтын тэмдэгүүдые табигты.

Хэн «5»абааб? «4»?  «3»?  «2»? Гараа үргэгты.

2. Багша: - Өөрынгөө аяншалга Листвянка гэжэ һууриһаа эхилхэбди. Эндэ Ломонологическа эрдэм шэнжэлгын институт бии. Тэндэ Байгал далайе шэнжэлэн үзэдэг. Мүнөө маанадта Лариса Бурунова Байгал тухай хөөрэжэ үгэхэ, таанар анхаралтайгаар шагнаад, ямар тоогой нэрэнүүдые нэрлэхэб, дэбтэр соогоо бэшэгты, тиигээд бэе бэеэ шалгахад.

Лариса: - Нэлэнхы ехэ Ази түбиин тэг дунда Байгал далаймнай нэлбыдэг. Байгалай ута 639 км., эгээл үргэн газартаа 79 км., эгээл нарин газартаа 25 км болодог. Энэмнай бүмбэрсэг дэлхэй дээрэ эгээл гүнзэгы нуур болоно. Нуурай гүнзэгынь 1737 метр болодог. Энэл гүнзэгыгэй ашаар айхабтар ехэ уһанай нөөсэтэй. Уһанай нөөсэ 23 мянган дүрбэлжэн километр гэхэ гү, али дэлхэйн дабһагүй арюун уһанай дарасын табанайнь нэгэ хубиие эзэлнэ. Байгал далайн тунгалаг уһан ехэдээл һаа 13 градус хүрэтэр бүлеэсэдэг. Январь һарада нуур тогтодог, харин июнь һарын эхеэр мүльһэнһөө сүлөөрдэг. Тэрэ 22 олтирогтой. Эгээл томонь 74 км утатай Ойхон юм. Байгал далайда 336 гол горход шудхан ородог, тиихэдэ оройдоол нэгэ мүрэн – Ангара далайһаа урдан гарадаг. Байгал далаймнай гансашье хэмжүүрээрээ, гүнзэгыгөөрөө бэшэ, мүн баялигаараа бүхы дэлхэйдэ мэдээжэ юм.

(Энэ текстын тоогой нэрэнүүд түүжэ бэшээтэй: 639, 79, 25, 1737, 23, 13, 22, 74, 336, 1)

• Эдэ зүб харюунуудые хаража, бэеэ шалгаад, сэгнэлтэ табигты.

Хэн бэедээ «5» табяаб? «4»?  «3»?  «2»? Гараа үргэгты.

Тобшолол: - Ямар хэлэлгын хубиие тоогой нэрэ гэдэг бэ?

• Тоогой нэрэнүүд бүридэлөөрөө ямар байдаг бэ? Жэшээнүүдые харагты.

3. – Корабльда һуужа Элһэтэ далайн тохойдо (Бухта Песчаная) хүрэжэ ерэбэбди.

Арюна хөөрэнэ: Байгалай баруун урда эрьедэ Элһэтэ далайн тохой гэжэ бии. Элһэтэ далайн тохой Томо ба Жаахан гэһэн байсын дунда байһан газар. Элһэтэй эрье, Байгалай дулаан уһан туристнуудые наашань татадаг. Хүн бүхэн энэ газарые Байгалай эгээл гое газарынь гэжэ нэрлэдэг.

Багша: Улаан үнгэтэй конверт сооһоо даабари абажа дүүргэгты.

Даабари: даабари нээгты, тиигээд үгтэһэн мэдүүлэлнүүд соо ямар тоогой нэрэнүүд оронхойб гэжэ элирүүлэгты:

1. Зургаадахи классай үхибүүд зундаа Байгал далайда ошохо һанаатай.
2. Байгал шадарай ой тайга соо хэдэн зуугаад түрэлэй ан гүрөөлнүүд, шубууд амидардаг юм.
3. Алдарта далайдамнай табин хоер түрэлэй загаһан амидардаг.
4. Үхибүүд табуулан һуужа Байгал тухай викторина үнгэргэбэ.

• Хэнтнай «5» сэгнэлтэ абааб? «4»?  «3»?  «2»? Гараа үргэгты.

Тобшолол: Тоогой нэрэнүүд удхаараа, түхэлөөрөө яажа илгардаг бэ?

Таблица хаража хөөрэжэ үгэгты. Жэшээнүүдые һанагты.

 6 Багша: - Аяншалгаа саашань үргэлжэлүүлжэ Сүмэрхэй гэжэ уһанай буланда хүрэжэ ерэбэбди (Залив Провал). Энэ уһанай булан тухай Даба хөөрэжэ үгэхэ.

• 1862 ондо Байгал далай дээрэ 11 балл газар хүдэлгэ болоһон. Тиихэдэ хоер зуун дүрбэлжэн км газар хоер метр уһан доро ороһон. Шэнэ уһанай булла хүн зон Сүмэрхэй гэжэ нэрлэһэн. Тэрэ газарай доошоо орохоһоо урда тээ табан тосхонтой Сагаан Маряан (Белая степь) байдаг байгаа гэжэ үбгэд хүгшэд хөөрэдэг. Мүнөө Сүмэрхэй гэжэ уһанай булангай гүнзэгынь арбаад метр.

Багша: - Ногоон үнгэтэй конверт сооһоо даабари абажа дүүргэгты.

Даабари: Доро үгтэһэн тоогой нэрэнүүдые сээжээр падежээр зохилдуулагты: 11 балл.

Тобшолол: - Тоогой нэрэнүүд ямар хэлэлгын хубитай адляар зохилдодог бэ?

• Үшөө тоогой нэрэнүүдэй зохилдол тухай юу мэдэнэбтэ, хөөрэжэ үгэгты.

7. Багша: - корабальдаа һуугты, тамаралгаа үргэлжэлүүлэебди. Корабльнай Байгалай эгээл ехэ олтирогто – Ойхондо хүрэжэ ерэбэ. Энэ олтирог тухай Аяна хөөрэжэ үгэхэ.

Байгал далай дээрэ 20 гаран олтирогууд бии. Тэдэнэй тоодо Ехэ Тойн, Букачан, Борогчин, Изохой г.м. Эгээл бага олтирог гэхэдэ – Модотой, эгээл томонь – Ойхон (Ольхон). Ойхон – Байгалай зүрхэн гэхэдэалдуу болохогүй. Юундэб гэхэдэ, энэ олтирог Байгалай эгээл тэг дунда оршодог, мүн дүрсөөрөөшье далайдаа адлирхуу. Тэрэнэй утань – 74 км, үргэниинь 12 км шахуу болодог. Ойхон шадар Байгалай эгээл гүнзэгынь 1637 м№ Энэ олтирогто сүл губи, тала газар, ой модон, хада хабсагайнууд дайралдадаг. Олтирог дээрэ ехэнхидээ наратай үдэрнүүд болодог.

Багша: - Ягаан үнгэтэй конверт сооһоо даабари абажа дүүргэгты.

Дабари: Тоогой нэрэнүүдэй хамаадал тухай хөөрэгты. 12, 70, 143 – нюурта хамадуулагты.

Багша: Садбо, Нарана, Сэржэма – самбарта ажаллаха.

8. Амаралтын үе.

9. Багша: - Зай, хуу булта бэрхэнүүд байнад, саашаа тамарая. Үхибүүд, манай корабльнай хүдэлжэ эхилээ. Байгалай һалхин үлеэжэ байна. (багша Байгалай һалхинуудай карта үлгэнэ). Мүнөө шара үнгэтэй конверт сооһоо даабари абаад дүүргэгты. (Эрье сохижо байһан долгиной шааяанай абяан доро үхибүүд ажал дүүргэнэ.)

Мүнөө шара үнгэтэй конверт сооһоо даабари абаад дүүргэгты.

Даабари (1уровень) Үгтэһэн текст сооһоо тоогой нэрэнүүдые түүжэ үгөөр бэшэгты:

Байгал суута һалхинуудаар олон. Далай дээрэ бултадаа 30 гаран янзын хүсэтэй һалхинууд хүдэлдэг. Иимэ олон һалхитай нуур дэлхэй дээрэ үгы юм. Дэмы энэ нуурые далай гэжэ нэрлээгүй бэзэ. Эгээ мэдээжэ һалхинай нэгэниинь Баргажан юм. Энэ һалхин Баргажанай гол талаһаа үлеэжэ эхилээд, Ойхон олтирог хүрэдэг.

Хүсэтэ, тон аюул ехэтэ байгалай һалхин Сарма юм. Сарма мэхэтэй һалхин. Тэрэ гэнтэ үлеэжэ улам түргөөр һалхилдаг. 1секунда соо 40 метр хүрэтэр хүсэтэйгөөр үлеэдэг. Энэ һалхиие үнэндөө шуурган гэжэ нэрлэмээр. Сарма далай дээрэ  10-аад метр үндэртэй долгинуудые хүдэлгэжэ байдаг. Иимэ туйлай ехэ хүсэтэй һалхинууд   20-еод үдэрэй туршада үргэлжэлдэг.

Далайн баруун урдаһаа зүүн хойшоо үлеэдэг һалхиие Хүлтүүг гэжэ нэрлэдэг. Энэ һалхин шииг нойто бороо асардаг.

(2уровень ) Үгтэһэн тоогой нэрэнүүдые үгөөр бэшэгты: 20 гаран,  863 метр, 200 кубическэ метр. (Багша хүн бүхэндэ зүб харюутай карточка үгэнэ, үхибүүд сэгнэлтын тэмдэгүүдые табина)

10. Багша: - Сааша тамаржа Шэхэтэ олтирогуудта хүрэжэ ерэбэбди. Эндэ Байгалай эгээл һонин загаһад ушардаг. Энээниие мэдэхын түлөө таанад өөһэдөө олоод уншахат.

Багша: - Сагаан конверт сооһоо даабари абажа дүүргэгты.