Дәүләт Йомгаклау Аттестациясенә биремнәр
материал для подготовки к егэ (гиа, 9 класс) на тему
9нчы сыйныф рус төркеменә Дәүләт Йомгаклау Аттестациясенә биремнәр
Скачать:
Вложение | Размер |
---|---|
Дәүләт Йомгаклау аттестациясе рус төркеме | 84.52 КБ |
Предварительный просмотр:
Рус телендә гомуми белем бирү оешмаларының рус төркемнәрендәге IX сыйныф укучыларына ТАТАР ТЕЛЕННӘН бердәм республика тесты
Эшне башкару өчен күрсәтмә
Татар теленнән тест эше 38 биремне үз эченә алган 4 бүлектән тора.
1нче бүлек 8 биремнән тора (1нче – 8 нче биремнәр). Алар укучыларның тыңлап аңлау күнекмәләрен тикшерүгә юнәлтелгән. Тәкъдим ителә торган башкару вакыты - 30 минут.
2 нче бүлек 9 биремнән тора: 9 нчы – 16 нчы биремнәр укыганның эчтәлеген аңлау, 17 нче бирем диалогик сөйләм төзүне бәяләү максатыннан бирелә.Тәкъдим ителә торган башкару вакыты - 30 минут.
3 нче бүлек 15 биремнән тора (18 нче – 32 нче биремнәр). Алар укучыларның лексик-грамматик күнекмәләрен тикшерүгә юнәлтелгән. Башкару вакыты - 30 минут.
4 нче бүлек 2 өлештән тора. 33 нче- 37 нче биремнәр сөйләм бурычына туры килгән репликалар язуны күздә тота. Тәкъдим ителә торган башкару вакыты - 20 минут. 38 нче бирем укучыларның язма монологик сөйләмен тикшерүдән гыйбарәт. Башкару вакыты - 40 минут.
УҢЫШЛАР ТЕЛИБЕЗ!
Единое республиканское тестирование
по ТАТАРСКОМУ ЯЗЫКУ для обучающихся, изучающих татарский язык
в русских группах общеобразовательных организаций
с русским языком обучения
Тестовая работа по татарскому языку состоит из четырёх разделов, включающих 4 раздела.
Раздел 1 (задания по аудированию) включает 8 заданий на понимание аутентичных тестов (задания 1-8). Рекомендуемое время на выполнение данного раздела – 30 минут.
Раздел 2 включает в себя 9 заданий. 8 заданий ( задания 9-16) на понимание содержания прочитанного текста и 1 задание ( задание 17) на умение составлять диалогическую речь. Рекомендуемое время на выполнение данного раздела – 30 минут.
Раздел 3 (задания по лексике и грамматике) состоит из 15 заданий ( задания 18-32). Рекомендуемое время на выполнение– 30 минут.
Раздел 4 (задания по письму) состоит из двух частей. В заданиях 33-37 необходимо написать реплики в соответствии с заданной речевой ситуацией. Рекомендуемое время на выполнение – 20 минут. В задании 38 предлагается написать личное письмо. Рекомендуемое время на выполнение – 40 минут.
ЖЕЛАЕМ УСПЕХОВ!
1 нче вариант
1 нче бүлек
Ответом к заданиям 1 и 2 является последовательность цифр, запишите её в бланке ответов № 1 справа от номера соответствующего задания, начиная с первой клеточки. При переносе ответа на бланк следует указать только эту последовательность, без запятых, пробелов и прочих символов. Каждый символ пишите в отдельной клеточке в соответствии с приведёнными образцами. |
Вы услышите запись дважды. Занесите свои ответы в таблицу. |
Место действия:
- Паркта. 2 Урманда . 3. Урамда. 4. Өйдә. 5. Мәктәптә.
Диалог | А | Ә | Б | В |
Место действия |
Вы услышите запись дважды. Занесите свои ответы в таблицу. |
Утверждения:
- Сөйләүче композиторның татар музыкасын өйрәнүе турында әйтә.
- Сөйләүче Александр Ключаревның гаиләсе турында әйтә.
- Сөйләүче танылган язучылар турында әйтә
- Сөйләүче Сашаның зыялы гаиләдә үсүе турында әйтә.
- Сөйләүче композитор язган әсәрләр турында әйтә.
- Сөйләүче Александр Ключаревның музыкаль белеме турында әйтә.
Говорящий | А | Ә | Б | В | Г |
Утверждение |
Вы услышите разговор двух друзей. В заданиях 3-8 обведите цифру 1, 2 или 3, соответствующую выбранному Вами варианту ответа. Вы услышите запись дважды. |
- Казан университеты ... ачыла.
- XIX гасырның ахырында
- XIX гасырның башында
- XX гасырда
- Университетта башта ... факультет була.
- дүрт
- биш
- ун
- Майкл университетта эшләгән бик күп ... белә.
- эшмәкәрләрне
- галимнәрне
- композиторларны
- Айзинә ... факультетында укый
- география һәм геоэкология
- журналистика һәмсоциология
- татар филологиясе һәм тарихы
- Майкл ... язучыларыннан Кол Гали, Утыз-Имәни, Каюм Насыйри, Гаяз Исхакый һәм Габдулла Тукайны белә.
- татар
- рус
- инглиз
- Университетның бер филиалы ... шәһәрендә урнашкан.
- Зәй
- Бөгелмә
- Яр Чаллы
По окончании выполнения заданий 1 - 8 не забудьте перенести свои ответы в бланк ответов № 1. |
1 нче вариант. Мәктәп тормышы
2 нче бүлек
Прочитайте текст. Определите, какие из приведенных утверждений 9-16 соответствуют содержанию текста (1 - текстка туры килә), какие не соответсвуют (2 – текстка туры килми). |
Җәйге каникуллар сизелми дә узып китте. Иртәгә 1нче сентябрь. Бер караганда рәхәт тә, бер караганда моңсу да бу көн. Моңсу - чөнки каникуллар төгәлләнде, рәхәт - чөнки яңадан белем йортына киләбез, дуслар белән очрашабыз, укытучыларны күрәбез. Менә шундый кичерешләр белән Федя Наилләргә юнәлде. Наил яңа уку елына мин әзер дип шалтыратты. Нәрсәләр алды икән? Аларга Юра да киләм дигән иде. Бәлки килгәндер инде.
Наил Федяны подъезд төбендә үк каршы алды.
- Сәлам, дустым!
- Сәлам, Федя! Хәлләрең ничек?
- Рәхмәт, яхшы. Иртәгә мәктәпкә барабыз. Безнең тантаналы линейка икенче
сменада була. Ә сезнеке кайчан?
- Безнеке беренче сменада. Әйдә мәктәпкә барып кайтыйк. Дәресләр расписаниесен
дә карарбыз.
- Мин әлегә иртәгә мәктәпкә барырга әзер түгел. Бәлки кибеткә бергә барырбыз.
Син миңа рюкзак сайларга булышырсың. Әниләр эштән соң кайта. Уку-язу әсбаплары сатыла торган торган кибеткә дә керербез, ярыймы?
- Әлбәттә. Әле сыйныфташларны да очратырбыз.
- Бик күңелле булыр иде!
9. Җәйге каникуллар тәмамланды.
1) текстка туры килә 2) текстка туры килми
10. Наил яңа уку елына яхшы әзерләнде.
1) текстка туры килә 2) текстка туры килми
11. Юра Наилләргә китте.
1) текстка туры килә 2) текстка туры килми
12. Федя да мәктәпкә барырга әзер.
1) текстка туры килә 2) текстка туры килми.
13. Малайлар мәктәптә дәресләр расписаниесен карарга теләделәр.
1) текстка туры килә 2) текстка туры килми
14. Наилгә уку-язу әсбаплары кирәк.
1) текстка туры килә 2) текстка туры килми
15. Малайлар кибетләргә барырга уйлыйлар .
1) текстка туры килә 2) текстка туры килми
16. Малайлар юлда сыйныфташларын очраттылар.
1) текстка туры килә 2) текстка туры килми
17. Прочитайте реплики. Из данных реплик составьте диалог. Прономеруйте реплики согласно логической последовательности диалога, используя цифры 1-7. Получившуюся последовательность цифр запишите в бланк ответов № 1 справа от номера соответствующего задания, начиная с первой клеточки. При переносе ответа на бланк следует указать только эту последовательность, без запятых, пробелов и прочих символов. Каждый символ пишите в отдельной клеточке в соответствии с приведенными образцами. |
а |
|
ә |
|
б |
|
в |
|
г |
|
д |
|
е |
|
Репликалар | а | ә | б | в | г | д | е |
Репликалар тәртибе номеры |
По окончании выполнения заданий 9 -17 не забудьте перенести свои ответы в бланк ответов № 1. |
3 нче бүлек
Ответы на задания 18 - 32 запишите в бланке ответов № 1 справа от номера соответствующего задания, начиная с первой клеточки. Каждый символ пишите в отдельной клеточке в соответствии с приведёнными образцами. |
Прочитайте предложения. Преобразуйте слова, написанные заглавными буквами в конце строк, обозначенных номерами 18-25 так, чтобы они грамматически и лексически соответсвовали содержанию текста. Заполните пропуски полученными словами. Каждый пропуск соответсвует отдельному заданию 18-25. |
18. | Яңа уку елы төрле ______ төрлечә башлана. | ИЛЛӘР |
19. | Китап - миңа якын дус, чөнки мин _____ күп сорауларга җавап табам. | КИТАПЛАР |
20. | Китап миңа якын дус,чөнки ул _______ яшәргә өйрәтә. | МИН |
21. | Яхшы уку өчен кирәкле _______ кечкенәдән тәрбияләргә кирәк. | СЫЙФАТЛАР |
22. | Алсу контроль эштән бишле алды, чөнки ул _______ язды. | ХАТА |
23. | Мин Габдулла Тукай_______ яттан беләм. | ШИГЫРЬЛӘР |
24. | ________ сентябрьдә тантаналы линейкада Татарстанның Дәүләт гимны яңгырады. | БЕР |
25. | Татарстан Дәүләт гимнын ____________ татар композиторы Рөстәм Яхин язган. | ТАНЫЛЫРГА |
Прочитайте текст. Преобразуйте глаголы, написанные заглавными буквами в конце строк согласно указанным формам в левой части таблицы, и заполните пропуски полученными формами глаголов. Каждый пропуск соответсвует отдельному заданию 26-32. | ||
26. | Инглиз теленнән бишле _______ (исем фигыль) Олег өчен зур шатлык булды. | АЛЫРГА |
27. | Көн саен дәрес ______ (хәл фигыль), Олег инглиз телен яхшы белә. | ӘЗЕРЛӘРГӘ |
28. | Ул инглиз теленнән олимпиадада ________(хәл фигыль), беренче урын алды. | КАТНАШЫРГА |
29. | Олимпиадага _______ (үткән заман сыйфат фигыль) укучылар арасында Олегның дусты Айдар да бар иде. | КИЛЕРГӘ |
30. | Олег та, Айдар да киләчәктә тәрҗемәче _________ (инфинитив) телиләр. | БУЛ |
31. | Тантаналы линейкада мәктәп директоры малайларга җиңүче дипломы ____________ (билгеле үткән заман хикәя фигыль). | ТАПШЫРЫРГА |
32. | Олег, шатланып, дустына: “Дипломны әниләргә _______ (теләк фигыль)”,- диде. | КҮРСӘТЕРГӘ |
4 нче бүлек
Для ответа на задания 33-38 используйте бланк ответов № 2. При выполнении заданий 33 - 38 обратите внимание на то, что ваши ответы будут оцениваться только по записям, сделанным на бланке № 2. Записи в черновиках при проверке экспертом не учитываются. |
В заданиях 33-37 необходимо написать реплики в соответсвии с заданной речевой задачей. |
33. Сообщи Никите о том, что в понедельник на втором уроке будет контрольная работа.
34. Узнай у Оли, куда он поступит после окончания 9 класса.
35. Пригласи Марину к себе и предложи вместе готовить уроки.
36. Скажи о том, что, если хорошо подготовишься, то сможешь сдать экзамены.
37. Сообщи маме, что ты математику знаешь хорошо, а английский язык знаешь плохо.
38. Сез татар дустыгыздан хат алдыгыз. Сорауларга җавап биреп, дустыгызга хат языгыз. Язма эшегез 80 сүздән торырга тиеш.
... Безнең бүген биш дәрес булды. Математика дәресендә мөстәкыйль эш эшләдек. Минем бер хатам бар иде, шуңа күрә дүртле алдым. Тарих дәресендә дә билге алдым. Укытучы апа миңа бишле куйды. Дәрестән соң бию түгәрәгенә бардым. ... Синең мәктәптәге бер көнең ничек уза? Бүген расписаниедә нинди дәресләр бар иде? Син нинди билгеләр алдың? |
2 нче вариант
Туган җирем – Татарстан
2 нче бүлек
Прочитайте текст. Определите, какие из приведенных утверждений 9-16 соответствуют содержанию текста (1 - текстка туры килә), какие не соответсвуют (2 – текстка туры килми). |
Нәрсә ул Туган ил? Ул — синең туган, яшәгән йортың, урамың, шәһәрең, авылың. Ул — синең әтиең, әниең, апаң, энең, сеңелең, әбиең, бабаң. Безнең барыбыз өчен дә кадерле туган илебез — Татарстан Республикасы. Татарстан Республикасы Россия Федерациясе составына керә. Татарстан Республикасы – экономик яктан һәм кеше саны буенча Россиянең иң зур республикаларының берсе.
Ул калын урманнарга, мул сулы елгаларга, биек тауларга бай. Безнең якларның һавасы да уртача. Кышлары бик салкын, җәйләре бик эссе түгел.
Татарстан – күпмилләтле республика. Республикабызда 115 милләт вәкиле яши. 1992 нче елның 8 нче июлендә кабул ителгән “Татарстан Республикасы халыклары телләре” турындагы Закон нигезендә Татарстан Республикасында татар һәм рус телләре тигез хокуклы дәүләт телләре булып расланды.
Республикабызның үз дәүләт символлары бар: Дәүләт флагы, Дәүләт гербы, Дәүләт гимны. Флагның авторы – Тавил Хаҗиәхмәтов. Татарстанның флагындагы ак төс – сафлык тынычлык билгесе, яшел төс – яшәү, яшьлек билгесе, кызыл төс – кояш, яшәү танатанасы.Дәүләт гимнының сүзләрен Рамазан Байтимеров, музыкасын Рөстәм Яхин иҗат иткән. Дәүләт гербының авторы – Риф Фәхретдинов. Гербта ак барс сурәтләнгән.
Татарстан – экономик яктан зур үсешкә ирешкән республика. Монда машина, химия промышленносте, җиңел промышленность, азык-төлек промышленносте нык үскән. “Казан вертолёт заводы”, “С. П. Горбунов исемендәге Казан авиация җитештерү берләшмәсе”, “Казан Оргсинтез”, “Тасма”, “Спартак”, “Нәфис”, “Мелита” акционерлык җәмгыятьләренең продукцияләре төрле илләргә чыгарыла.
Татарстанны “кара алтын” республикасы дип атыйлар. Татарстанның иң зур байлыгы – нефть. Татарстанда чыгарылган нефтьнең күп өлеше Россиянең башка төбәкләренә һәм чит илләргә җибәрелә.
9. Безнең туган җиребез – Татарстан Республикасы.
1) текстка туры килә 2) текстка туры килми
10. Татарстанда 100 гә якын милләт вәкиле яши.
1) текстка туры килә 2) текстка туры килми
11. Рус, татар һәм инглиз телләре – республикабызның дәүләт телләре.
1) текстка туры килә 2) текстка туры килми
12. Флагтагы яшел төс - яшәү, яшьлек билгесе.
1) текстка туры килә 2) текстка туры килми
13. Татарстанда биек таулар юк.
1) текстка туры килә 2) текстка туры килми
14. Татарстанның экономикасы зур үсешкә ирешкән.
1) текстка туры килә 2) текстка туры килми
15. “ Мелита” акционерлык җәмгыяте үз продукцияләрен чит илләргә чыгармый.
1) текстка туры килә 2) текстка туры килми
16. Һәр кешегә үзенең туган җире кадерле.
1) текстка туры килә 2) текстка туры килми
17. Прочитайте реплики. Из данных реплик составьте диалог. Номера реплик запишите согласно логической последовательности диалога, используя цифры 1 - 7. Получившуюся последовательность цифр запишите в бланк ответов № 1 справа от номера соответствующего задания, начиная с первой клеточки. При переносе ответа на бланк следует указать только эту последовательность, без запятых, пробелов и прочих символов. Каждый символ пишите в отдельной клеточке в соответствии с приведенными образцами. |
а |
|
ә |
|
б |
|
в |
|
г |
|
д |
|
е |
|
Репликалар | а | ә | б | в | г | д | е |
Репликалар тәртибе номеры |
По окончании выполнения заданий 9 -17 не забудьте перенести свои ответы в бланк ответов № 1. |
3 нче бүлек
Прочитайте текст. Преобразуйте слова, написанные заглавными буквами в конце строк, обозначенных номерами 18-25 так, чтобы они грамматически и лексически соответсвовали содержанию текста. Заполните пропуски полученными словами. Каждый пропуск соответсвует отдельному заданию 18-25. |
18. | Татарстанның __________ искиткеч матур. | ТАБИГАТЬ |
19. | Биек таулар, калын _____, мул сулы елгалар бик күп анда. | УРМАН |
20. | Габдулла Тукай _____ табигате турында болай язган: “Анда бик салкын вә бик эссе түгел, урта һава”. | УЛ |
21. | Татарстан территориясе аша дүрт зур елга, _______артык вак елга ага. | ЙӨЗ |
22. | Чулман елгасының озынлыгы 445 км, ә Идел Чулманнан ______. | ОЗЫН |
23. | Татарстан _______ нефтькә бай. | ҖИРЛӘР |
24. | Түбән Камада нефть эшкәртү _______ эшли. | ПРЕДПРИЯТИЕ |
25. | Алабугада “Форд Соллерс” заводы _______ җиңел машиналар чыгара. | ЗАМАН |
Прочитайте текст. Преобразуйте глаголы, написанные заглавными буквами в конце строк согласно указанным формам в левой части таблицы, и заполните пропуски полученными формами глаголов. Каждый пропуск соответсвует отдельному заданию 26-32. |
26. | Без сыйныфташларыбыз белән Казанга экскурсиягә _____ (инфинитив) уйладык. | БАР |
27. | Иртән сәгать 8 дә Казанга _____ (х.з. сыйфат фигыль) автобуска утырдык. | КИТӘРГӘ |
28. | 3 сәгать _______ (хәл фигыль), без Казанга барып җиттек. | ҮТӘРГӘ |
29. | “Әйдәгез, башта Казан Кремлен _______ (теләк фигыль)”, - диде укытучы апабыз. | КАРАРГА |
30. | Миңа әни: “Казан Кремленда ______ (шарт фигыль), фотографиягә төшәргә онытма”, – диде. | БУЛЫРГА |
31. | Көне буе Казанның истәлекле урыннарын карадык, безгә Сөембикә манарасы, Кол Шәриф мәчете бик ________ (үткән заман хикәя фигыль) | ОШАРГА |
32. | Башкалабыз Казанга ______ (исем фигыль) безнең күңелләрдә бик озак сакланыр. | БАРЫРГА |
4 нче бүлек
Для ответа на задания 33-38 используйте бланк ответов № 2. При выполнении заданий 33 - 38 обратите внимание на то, что ваши ответы будут оцениваться только по записям, сделанным на бланке № 2. Записи в черновиках при проверке экспертом не учитываются. |
В заданиях 33-37 необходимо написать реплики в соответсвии с заданной речевой задачей. |
33. Предложи Азату пойти на экскурсию в Кремль.
34. Попроси Альбину помочь тебе найти в Интернете материал о природе Татарстана.
35. Спроси у экскурсовода, какие памятные места есть в Казани.
36. Сообщи Андрею, что Александр Ключарев – известный татарский композитор.
37. Скажи бабушке, что ты изучаешь в школе татарский язык, так как в Татарстане русский и татарский языки – государственные языки.
38. Сез татар дустыгыздан хат алдыгыз. Сорауларга җавап биреп, дустыгызга хат языгыз. Язма эшегез 80 сүздән торырга тиеш.
... Мин Баулы районының Исергәп авылында яшим. Безнең авыл бик борынгы, зур, матур. Авылыбызда бик күп танылган язучылар, галимнәр туган. ... Син кайда яшисең? Туган ягың, туган шәһәрең (авылың) турында син нәрсәләр беләсең? Анда нинди истәлекле урыннар бар? Син туган авылыңны (шәһәреңне) яратасыңмы? |
3 нче вариант.
Минем дусларым, яшьтәшләрем
2 нче бүлек
Прочитайте текст. Определите, какие из приведенных утверждений 9-16 соответствуют содержанию текста (1 - текстка туры килә), какие не соответсвуют (2 – текстка туры килми). |
Кызык... Ни өчен берәүләрне яраталар, ә берәүләрне юк? Кайбер малайлар, кызлар белән күпләр дус була ала, ә кайберәүләр белән озак дуслашып булмый.
Мәктәптәге дус кызларым малайларның әдәпсез, тупас кыланышларына рәнҗиләр. Ә үзләре оялчан, кызара белә торган яисә артык ябык, я артык таза егетләрдән көләләр.
Кайбер малайларыбыз әдәпле булырга оялалар. Әдәпле булу модада түгел, дип уйлыйлар.
Минем фикеремчә, әдәпле кешеләр түгел, ә тупас, тәрбиясез кешеләр оялырга тиеш.
Ә кайбер кызлар һәм малайлар белән, киресенчә, модалы киенмәсәләр дә, аралашу рәхәт. Чөнки алар сине тыңлый беләләр, синнән көлмиләр, кимчелекләреңне гафу итә беләләр. Бәлки, мин искечә фикер йөртәмдер...
9. Әдәпсез кешеләр белән дуслашып булмый.
1) текстка туры килә 2) текстка туры килми
10. Оялчан, кызара белә торган егетләрне барлык кызлар да ярата.
1) текстка туры килә 2) текстка туры килми
11. Тупас, тәрбиясез булу кешеләрне бизәми.
1) текстка туры килә 2) текстка туры килми
12. Бүгенге көндә әдәпле булу модада түгел.
1) текстка туры килә 2) текстка туры килми
13. Кайбер кызлар тәрбиясез малайларга үпкәлиләр, ә үзләре тәрбияле малайлар белән дуслашырга яратмыйлар.
1) текстка туры килә 2) текстка туры килми
14. Малайлар кимчелекләрне гафу итә белә торган кызлар белән тизрәк дуслашалар.
1) текстка туры килә 2) текстка туры килми
15. Сине тыңлый белгән кешеләр белән аралашу рәхәт.
1) текстка туры килә 2) текстка туры килми
16. Дус булу өчен модалы киенү төп шарт түгел.
1) текстка туры килә 2) текстка туры килми
17. Прочитайте реплики. Из данных реплик составьте диалог. Прономеруйте реплики согласно логической последовательности диалога, используя цифры 1-7. Получившуюся последовательность цифр запишите в бланк ответов № 1 справа от номера соответствующего задания, начиная с первой клеточки. При переносе ответа на бланк следует указать только эту последовательность, без запятых, пробелов и прочих символов. Каждый символ пишите в отдельной клеточке в соответствии с приведенными образцами. |
а | - Сез бергә ниләр эшлисез? |
ә |
|
б |
|
в |
|
г |
|
д |
|
е |
|
Репликалар | а | ә | б | в | г | д | е |
Репликалар тәртибе номеры |
По окончании выполнения заданий 9 -17 не забудьте перенести свои ответы в бланк ответов № 1. |
3 нче бүлек
Прочитайте предложения. Преобразуйте слова, написанные заглавными буквами в конце строк, обозначенных номерами 18-25 так, чтобы они грамматически и лексически соответсвовали содержанию предложении. Заполните пропуски полученными словами. Каждый пропуск соответсвует отдельному заданию 18-25. |
18. | Миңа __________бик күп сыйфатлары ошый. | АЙДАР |
19. | Дустым Айдар тыныч, сабыр ____________ . | ХОЛЫК |
20. | Айдар _________ да, русча да яхшы белә. | ТАТАР |
21. | Һәр кеше үз _________ анализларга, хаталарын төзәтергә тиеш. | ТӘРТИП |
22. | Үзеңне иркен тотып ___________ бик мөһим. | СӨЙЛӘШЕРГӘ |
23. | Дустым, сине бүген ____________ сәгать алтыда туган көнгә чакырам. | КИЧ |
24. | Бәйрәм белән котлап, дустым _________ чәчәкләр бүләк итте. | МИН |
25. | Дуслар булган җирдә һәрвакыт ___________ . | КҮҢЕЛ |
Прочитайте текст. Преобразуйте глаголы, написанные заглавными буквами в конце строк согласно указанным формам в левой части таблицы, и заполните пропуски полученными формами глаголов. Каждый пропуск соответсвует отдельному заданию 26-32. |
26. | Мин Олег белән походта ________ (үткән заман хикәя фигыль). | ТАНЫШЫРГА |
27. | Соңрак без аның белән ________ (хәл фигыль) киттек. | ДУСЛАШЫРГА |
28. | Безнең _______ (сыйфат фигыль) шөгыльләребез күп. | ЯРАТЫРГА |
29. | Без бер-беребезгә дәресләр _______ (инфинитив) дә булышабыз. | ӘЗЕРЛӘ |
30. | Темалар авыр _________ (шарт фигыль), бер-беребездән сорыйбыз. | БУЛЫРГА |
31. | Яхшы дустың ______ (исем фигыль) – зур бәхет. | БУЛЫРГА |
32. | Әнием дә миңа: “Дуслыкның кадерен _______ (боерык фигыль) “, - ди. | БЕЛЕРГӘ |
4 нче бүлек
Для ответа на задания 33-38 используйте бланк ответов № 2. При выполнении заданий 33 - 38 обратите внимание на то, что ваши ответы будут оцениваться только по записям, сделанным на бланке № 2. Записи в черновиках при проверке экспертом не учитываются. |
В заданиях 33-37 необходимо написать реплики в соответсвии с заданной речевой задачей. |
33. Пригласи Алёшу вместе сходить на дискотеку.
34. Скажи Самату, что ты хочешь вместе с ним идти на праздник.
35. Узнайте у друга, идёт ли он сегодня играть в хоккей.
36. Сообщи маме, что сегодня Андрей придет к вам и вы вместе будете готовить проект по географии.
37. Предложите другу встретиться возле школы.
38. Сез татар дустыгыздан хат алдыгыз. Сорауларга җавап биреп, дустыгызга хат языгыз. Язма эшегез 80 сүздән торырга тиеш.
...Минем дусларым бик күп. Ә иң якын дусларым – Валера һәм Айнур. Алар бик тәрбияле, акыллы малайлар. Без бергә дәрес әзерлибез, кино-театрларга йөрибез. Буш вакытыбызны да бергә уздырабыз. ...Яхшы дус нинди була? Синең дустың бармы? Ул нинди? |
4 нче вариант
Без бергә ял итәбез
2 нче бүлек
Прочитайте текст. Определите, какие из приведенных утверждений 9-16 соответствуют содержанию текста (1 - текстка туры килә), какие не соответсвуют (2 – текстка туры килми). |
Буш вакыт... Ул нинди вакыт? Аны ничек файдаланырга? Бу сорауларга төрлечә җавап бирәләр. Берәүләр: “Буш вакыт ул минем өчен. Мин үзем теләгәнчә яшим. Я урамда йөрим, я тик ятам”, - дип мактаналар. Бу дөрес фикер түгел. Икенчеләр: “Минем буш вакытым булса, бертуктаусыз төрле фильмнар карар идем”, - диләр. Бу да дөрес түгел. Өченчеләр: “Буш вакыт ул – дәрестән тыш вакыт, өйдә булышканнан соң калган вакыт. Ул – ирекле вакыт, теләсәң ни эшләргә була”, - диләр. Буш вакытта төрле китаплар укысаң, театр, концертларга йөрсәң, бик яхшы була.
Яшьләр арасында соңгы елларда почта аша открытка алышу – посткроссинг популярлашып киткән. Посткроссингны, беренче чиратта, аралашу чарасы дип саныйлар. Дөньяның төрле илләреннән әллә нинди һөнәр ияләре белән открыткалар аша сәлам алышасың, хәтта дуслашып та китәсең. “Урамда эшсез йөргәнче, компьютер каршында теләсә кайсы сайтларда утырганчы, улыбызның бу шөгыльгә кереп китүен файдалырак дип санадык. Хәзер бөтен гаиләбез белән открытка көтәбез”, - дип яза бер әни.
Шунысы ачык: буш вакытны файдалы яки файдасыз үткәрергә була. Буш вакытны файдалы үткәрсәң, үзеңә яхшы була.
9. Буш вакыт – барлык эшләр беткәннән соң калган вакыт.
1) текстка туры килә; 2) текстка туры килми.
10. Бу вакытта үзең теләгәнчә яшәү, урамда йөрү, тик яту – дөрес фикер.
1) текстка туры килә; 2) текстка туры килми.
11. Буш вакытны файдалы үткәрергә кирәк.
1) текстка туры килә; 2) текстка туры килми.
12. Буш вакытта театр- концертларга йөрмичә, китап укырга кирәк.
1) текстка туры килә; 2) текстка туры килми.
13. Мин буш вакытта шахмат уйнарга яратам.
1) текстка туры килә; 2) текстка туры килми.
14. Посткроссинг – интернет аша хатлар алышу.
1) текстка туры килә; 2) текстка туры килми.
15. Посткроссинг аша төрле илләрдән дуслар табарга була.
1) текстка туры килә; 2) текстка туры килми.
16. Посткроссинг белән шөгыльләнү белемне үстерә.
1) текстка туры килә; 2) текстка туры килми.
17. Прочитайте реплики. Из данных реплик составьте диалог. Номера реплик запишите согласно логической последовательности диалога, используя цифры 1-7. Получившуюся последовательность цифр запишите в бланк ответов № 1 справа от номера соответствующего задания, начиная с первой клеточки. При переносе ответа на бланк следует указать только эту последовательность, без запятых, пробелов и прочих символов. Каждый символ пишите в отдельной клеточке в соответствии с приведенными образцами. |
а |
|
ә |
|
б |
|
в |
|
г |
|
д |
|
е |
|
Репликалар | А | Ә | Б | В | Г | Д | Е |
Репликалар тәртибе номеры |
По окончании выполнения заданий 9-17 не забудьте перенести свои ответы в бланк ответов № 1. |
3 нче бүлек
Прочитайте предложения. Преобразуйте слова, написанные заглавными буквами в конце строк, обозначенных номерами 18-25 так, чтобы они грамматически соответсвовали содержанию предложений. Заполните пропуски полученными словами. Каждый пропуск соответсвует отдельному заданию 18-25. |
18. | Минем буш вакытым күп түгел, шуңа күрә мин __________ файдалы үткәрергә тырышам. | УЛ |
19. | Буш вакытым булса, мин ____________ барам. | КИТАПХАНӘ |
20. | Мин маҗаралы китаплар __________ бик яратам. | УКЫ |
21. | Бүген __________ белән театрга барабыз. | ДУС |
22. | Һәркемнең _____________ җырчылары була. | ЯРАТЫРГА |
23. | Минем яраткан ______________ - төрле чәчәкләр үстерү. | ШӨГЫЛЬ |
24. | Без барасы концертта Казаннан килгән “Айфара” _______ чыгыш ясаячак. | ТӨРКЕМ |
25. | Мин дусларга барганда, _____________ рөхсәт сорыйм | ӘТИ-ӘНИ |
Прочитайте предложения. Преобразуйте глаголы, написанные заглавными буквами в конце строк согласно указанным формам в левой части таблицы, и заполните пропуски полученными формами глаголов. Каждый пропуск соответсвует отдельному заданию 26-32. |
26. | Яраткан эшне ______________(исем фигыль) рәхәт. | ЭШЛӘРГӘ |
27. | Мин _____________(үткән заман сыйфат фигыль) хат аңа барып җитмәгән. | ЯЗАРГА |
28. | Тамаша бик күңелле булды, без _____________(хәл фигыль) күңел ачтык. | РӘХӘТЛӘНЕРГӘ |
29. | Әгәр минем буш вакытым ____________( шарт фигыль), интернеттан кызыклы материал эзлим. | БУЛЫРГА |
30. | Без, бәлки, җәй көне Кара диңгез буена ___________ (киләчәк заман хикәя фигыль). | БАРЫРГА |
31. | Якшәмбе көнне әтием белән футбол ___________(инфинитив) барачакбыз. | КАРА |
32. | Әйдәгез, бүген Г. Камал исемендәге театрга ________(теләк фигыль). | БАРЫРГА |
4 нче бүлек
Для ответа на задания 33-38 используйте бланк ответов № 2. При выполнении заданий 33 - 38 обратите внимание на то, что ваши ответы будут оцениваться только по записям, сделанным на бланке № 2. Записи в черновиках при проверке экспертом не учитываются. |
В заданиях 33-37 необходимо написать реплики в соответсвии с заданной речевой задачей. |
33. Предложи другу вместе проводить свободное время.
34.Узнай у Саши, есть ли у него свободное время.
35. Посоветуй друзьям в свободное время заниматься спортом.
36. Предложи родителям в субботу сходить на концерт татарской эстрады.
37. Уточни у брата, какие книги он любит читать.
38. Сез татар дустыгыздан хат алдыгыз. Сорауларга җавап биреп, дустыгызга хат языгыз. Язма эшегез 80 сүздән торырга тиеш.
... Мин буш вакытымны дусларым белән үткәрергә яратам. Без бергә киноларга, театрларга барабыз, музыка мәктәбенә йөрибез. Буш вакытны файдалы үткәрергә тырышабыз. ... Синең буш вакытың бармы? Син буш вакытыңны ничек уздырасың? Яраткан шөгылең бармы? |
5 нче вариант
Табигать һәм без
2 нче бүлек
Кем генә урманны яратмый икән! Шагыйрьләр дә, язучылар да аны яратып тасвирлыйлар. Габдулла Тукайның да Кырлай урманнары турында язганнары барыбызның хәтерендә саклана. Без дә урманны бик яратабыз.
Ә урманның файдасы күпме! Ул һаваны сафландыра, аны тузаннан чистарта. Бер гектар җирдә үсә торган чыршы агачы бер ел эчендә 32 тонна тузанны үзенә ала. Шуның чаклы ук имән 56 тонна тузанны бетерә. Шуңа күрә дә урманда тузан булмый. Аның һавасы һәрвакыт чиста була.
Яз һәм җәйләрен урманнарда нинди генә кошлар сайрамый! Дару үләннәренең дә күбесе шунда үсә.
Урманда һәр агач үзенә бер ямь биреп тора. Аларның файдасы да төрле була. Мисалга ямь-яшел бөдрә яфраклы ак каенны алыйк. Аның суы кешеләрне ревматизм авыруыннан дәвалый. Май аенда җыйналган каен яфракларыннан чәй эчү бавыр, бөер һәм эчәкләргә файда китерә. Мунча яратучылар да каенга рәхмәт белдерәләр.
Урман матур да, файдалы да. Аны сакларга кирәк.
9. Урманны яратучылар күп.
1) текстка туры килә; 2) текстка туры килми.
10. Без урманны файдасы өчен генә яратабыз.
1) текстка туры килә; 2) текстка туры килми.
11. Чыршы, имән агачлары күп булганга, урманда тузан юк.
1) текстка туры килә; 2) текстка туры килми.
12. Яз айларында урманда кошлар сайрамый.
1) текстка туры килә; 2) текстка туры килми.
13. Быел без урманда дару үләннәрен күп җыйдык.
1) текстка туры килә; 2) текстка туры килми.
14. Каен суы кешеләрне ревматизмнан дәвалый.
1) текстка туры килә; 2) текстка туры килми.
15. Бигрәк тә июнь аенда җыйган яфраклары бавыр, бөерләргә бик файдалы.
1) текстка туры килә; 2) текстка туры килми.
16. Урман матур да, файдалы да.
1) текстка туры килә; 2) текстка туры килми.
17. Прочитайте реплики. Из данных реплик составьте диалог. Прономеруйте реплики согласно логической последовательности диалога, используя цифры 1-7. Получившуюся последовательность цифр запишите в бланк ответов № 1 справа от номера соответствующего задания, начиная с первой клеточки. При переносе ответа на бланк следует указать только эту последовательность, без запятых, пробелов и прочих символов. Каждый символ пишите в отдельной клеточке в соответствии с приведенными образцами. |
а |
|
ә |
|
б |
|
в |
|
г |
|
д |
|
е |
|
Репликалар | А | Ә | Б | В | Г | Д | Е |
Репликалар тәртибе номеры |
По окончании выполнения заданий 9 -17 не забудьте перенести свои ответы в бланк ответов № 1. |
3 нче бүлек
Прочитайте предложения. Преобразуйте слова, написанные заглавными буквами в конце строк, обозначенных номерами 18-25 так, чтобы они грамматически соответсвовали содержанию текста. Заполните пропуски полученными словами. Каждый пропуск соответсвует отдельному заданию 18-25. |
18. | Әхмәт бүген урамда озак йөрде һәм шәһәр ___________ керде. | БАКЧА |
19. | Ул бакчадагы яшел эскәмиягә ______________ утырды. | КИЛЕРГӘ |
20. | Эскәмия янында бик матур ___________ үсәләр иде. | ЧӘЧӘК |
21. | Тирә-якта кеше юклыгын күргәч, Әхмәт түтәлдән дүрт чәчәк _________ алды. | ӨЗӘРГӘ |
22. | Чәчәкләрне ул өенә алып ____________ . | КАЙТЫРГА |
23. | Нинди матур чәчәкләр! Каян __________ син бу чәчәкләрне? – дип сорады әнисе. | АЛЫРГА |
24. | Шәһәр бакчасындагы ____________өздем. Алар сиңа, әнием, - диде Әхмәт. | ТҮТӘЛ |
25. | Улым, бу _________ бүләк түгел, бу миңа хәсрәт. Яхшы бала әнисенә хәсрәт китерми, - диде әнисе. | МИН |
Прочитайте текст. Преобразуйте глаголы, написанные заглавными буквами в конце строк согласно указанным формам в левой части таблицы, и заполните пропуски полученными формами глаголов. Каждый пропуск соответсвует отдельному заданию 26-32. |
26. | Кеше үзенә кирәкле әйберләрне табигатьтән __________ (хикәя фигыль). | АЛЫРГА |
27. | Табигать бай, ләкин аны ______________(инфинитив) кирәк | САКЛА |
28. | Табигатьне ____________(исем фигыль) – безнең уртак максатыбыз | САКЛАРГА |
29. | Туган як турында материаллар ___________(хәл фигыль), без кичә үткәрдек. | ҖЫЯРГА |
30. | Туган як турында күп ____________(шарт фигыль) та, табигать серләрен белмибез икән. | УКЫРГА |
31. | Урманда ___________(үткән заман сыйфат фигыль) дару үләннәре безгә никадәр файда бирә! | ҖЫЯРГА |
32. | Әйдәгез, барыбыз да табигать дуслары ___________ (теләк фигыль). | БУЛЫРГА |
4 нче бүлек
Для ответа на задания 33-38 используйте бланк ответов № 2. При выполнении заданий 33 - 38 обратите внимание на то, что ваши ответы будут оцениваться только по записям, сделанным на бланке № 2. Записи в черновиках при проверке экспертом не учитываются. |
В заданиях 33-37 необходимо написать реплики в соответсвии с заданной речевой задачей. |
33. Пригласи друзей отдыхать на природе.
34. Скажите о том, что охрана природы – долг каждого человека.
35. Посоветуй друзьям не оставлять мусор в парке, в лесу.
36. Скажи, какое время года тебе нравится и почему.
37. Уточни у брата, тепло ли сегодня, не ветрено ли.
38. Сез татар дустыгыздан хат алдыгыз. Сорауларга җавап биреп, дустыгызга хат языгыз. Язма эшегез 80 сүздән торырга тиеш.
... Минем туган авылым Идел елгасы буенда урнашкан. Туган ягымның табигате искиткеч матур. Без сыйныфташларыбыз белән дә, әти-әниләр белән дә Идел буенда ял итәргә яратабыз. ... Син кайда яшисең? Синең туган ягыңның табигате нинди? Табигатьтә ничек ял итәсез? |
6 нчы вариант
Һөнәр
2 нче бүлек
Прочитайте текст. Определите, какие из приведенных утверждений 9-16 соответствует содержанию текста (1 - текстка туры килә), какие не соответсвуют (2 – текстка туры килми) |
Җир йөзендә нинди генә һөнәр ияләре юк: укытучы, табиб, эшче, сатучы, юрист, бухгалтер һәм башкалар. Хәзер яңа һөнәрләр барлыкка килде: брокер, эшмәкәр, банкир, менеджер ... Кайсын сайларга?
Республиканың яшьләр эшләре, спорт һәм туризм буенча элеккеге министры Марат Бариев болай дигән иде: “Яшьләр бит һөнәр сайламый, ә уку йортын сайлый. Безгә шулкадәр юрист, психолог, экономист кирәк түгел, ә инженерлар, технологлар, төзүчеләр, токарьлар кирәк. Шуңа күрә мәктәпне бетергәндә, укырга кая барасыңны түгел, ә яраткан һөнәрең турында уйларга кирәктер”.
Чынлап та, һөнәр сайлау – бик җаваплы эш, икенче төрле әйткәндә, киләчәгеңне планлаштыру дигән сүз ул. Менә киләчәген планлаштыручылар өчен берничә киңәш-сорау:
- Миңа нинди һөнәр ошый? Мин нәрсә эшләргә яратам?
- Булдыра аламмы?
- Ул һөнәргә ихтыяҗ бармы?
Әгәр шушы өч сорауга төгәл җавап бирә аласың икән, сайлаган һөнәрең сиңа бары тик уңышлар һәм канәгатьләнү хисе генә алып киләчәк.
9. Җир йөзендә һөнәрләр бик күп.
1) текстка туры килә; 2) текстка туры килми.
10. Хәзерге министр әйтүенчә, безгә юристлар һәм экономистлар кирәк.
1) текстка туры килә; 2) текстка туры килми.
11. Мәктәпне бетергәндә, яраткан һөнәрең турында уйларга кирәк.
1) текстка туры килә; 2) текстка туры килми.
12. Мин әле киләчәгемне планлаштырмадым.
1) текстка туры килә; 2) текстка туры килми.
13. Мин сайлаган һөнәргә ихтыяҗ бармы?
1) текстка туры килә; 2) текстка туры килми.
14. Бу сорауларга төгәл җавап бирә алмыйм.
1) текстка туры килә; 2) текстка туры килми.
15. Яшьләр уку йортын түгел, ә иң элек һөнәр сайларга тиеш.
1) текстка туры килә; 2) текстка туры килми.
16. Өч сорауга төгәл җавап бирсәң, сайлаган юлың, һичшиксез, уңышлы булачак.
1) текстка туры килә; 2) текстка туры килми.
17. Прочитайте реплики. Из данных реплик составьте диалог. Прономеруйте реплики согласно логической последовательности диалога используя цифры 1-7. Получившуюся последовательность цифр запишите в бланк ответов № 1 справа от номера соответствующего задания, начиная с первой клеточки. При переносе ответа на бланк следует указать только эту последовательность, без запятых, пробелов и прочих символов. Каждый символ пишите в отдельной клеточке в соответствии с приведенными образцами. |
а |
|
ә |
|
б |
|
в |
|
Г |
|
д |
|
е |
|
Репликалар | А | Ә | Б | В | Г | Д | Е |
Репликаларның тәртип номеры |
По окончании выполнения заданий 9 -17 не забудьте перенести свои ответы в бланк ответов № 1. |
3 нче бүлек
Прочитайте предложения. Преобразуйте слова, написанные заглавными буквами в конце строк, обозначенных номерами 18-25 так, чтобы они грамматически соответсвовали содержанию текста. Заполните пропуски полученными словами. Каждый пропуск соответсвует отдельному заданию 18-25. |
18. | Мин җәй көне ________ урнашырга телим. | ЭШ |
19. | Минем теләгем – җәйге ______ эшләү. | ЛАГЕРЬ |
20. | Сайлаган һөнәре турында укучы ________ да белергә тиеш. | БАРЫСЫ |
21. | Син кайсы ____________ керергә телисең? | УКУ ЙОРТЫ |
22. | Уку йортлары турында __________ интернет сайтларыннан алырга була. | МӘГЪЛҮМАТ |
23. | Ничек уйлыйсың, укытучы булу _______? | ҖИҢЕЛ |
24. | Әниемнең сеңлесе математика _________. | УКЫТЫРГА |
25. | Һөнәр _________ сорамый, үзе ашата. | АША |
Прочитайте предложения. Преобразуйте глаголы, написанные заглавными буквами в конце строк согласно указанным формам в левой части таблицы, и заполните пропуски полученными формами глаголов. Каждый пропуск соответсвует отдельному заданию 26-32. |
26. | Миңа күбрәк эшче һөнәрләре ____________ (хикәя фигыль). | ОШАРГА |
27. | Төзүче ____________ (исем фигыль) өчен, кимендә урта профессиональ белем кирәк. | БУЛЫРГА |
28. | Дустым педагогика институтына укырга __________(инфинитив) тели. | КЕР |
29. | БДИ нәтиҗәләре яхшы ___________ (шарт фигыль), мәктәптә укуны дәвам итәчәкмен. | БУЛЫРГА |
30. | Чит илләр белән бәйләнешләр ___________ (боерык фигыль) өчен, яхшы белгечләр кирәк | ҮСӘРГӘ |
31. | Казан университетының экономика факультетында заман таләпләренә ____________ (үткән заман сыйфат фигыль) икътисадчылар әзерлиләр. | ҖАВАП БИРЕРГӘ |
32. | Һөнәр _____________(хәл фигыль) ныклап уйла: ул синекеме? | САЙЛАРГА |
4 нче бүлек
Для ответа на задания 33-38 используйте бланк ответов № 2. При выполнении заданий 33 - 38 обратите внимание на то, что ваши ответы будут оцениваться только по записям, сделанным на бланке № 2. Записи в черновиках при проверке экспертом не учитываются. |
В заданиях 33-37 необходимо написать реплики в соответсвии с заданной речевой задачей. |
33 .Сообщи о том, что ты интересуешься математикой.
34. Поинтересуйся у папы, какие рабочие профессии сегодня востребованы.
35. Вырази желание стать учителем.
36. Спроси у Пети, куда собирается после 9 класса.
37. Пожелай Азату успешно сдать экзамены.
38. Сез татар дустыгыздан хат алдыгыз. Сорауларга җавап биреп, дустыгызга хат языгыз. Язма эшегез 80 сүздән торырга тиеш.
...Минем әтием шәһәр хастаханәсендә табиб булып эшли, ә әнием - банкта хисапчы. Миңа дизайнер һөнәре бик ошый. Мин реклама дизайны белән кызыксынам, дизайн түгәрәгенә йөрим. ... Әти-әниең кем булып эшли? Ә син киләчәктә кем булырга телисең? Сайлаган һөнәрең турында нәрсәләр беләсең? |
По теме: методические разработки, презентации и конспекты
Татар теленнән яңа формада дәүләт йомгаклау аттестациясенә әзерләнү
Мәктәптә татар телен һәм әдәбиятны нәтиҗәле укыту – бүгенге көндә иң мөһим мәсьәләләрнең берсе. Моның сәбәпләре барыбызга да мәгълүм: бу фәннәрне тирәнтен өйрәнү – милләт бу...
“Татар теленнән практикум. Дәүләт йомгаклау аттестациясенә әзерлек” түгәрәгенең эш планы
Әлеге түгәрәк 8 нче сыйныфтан ук укучыларны ДЙА әзерләү максатыннан оештырылды....
ТУГЫЗЫНЧЫ СЫЙНЫФ ӨЧЕН ТАТАР ТЕЛЕННӘН ЙОМГАКЛАУ АТТЕСТАЦИЯСЕНӘ ӘЗЕРЛӘНҮ МАТЕРИАЛЫ
МАТЕРИАЛ ДЛЯ ПОДГОТОВКИ К ИТОГОВОЙ АТТЕСТАЦИИ ПО ТАТАРСКОМУ ЯЗЫКУ ДЛЯ УЧАЩИХСЯ 9 КЛАССАХ...
Укучыларны Дәүләт (йомгаклау) аттестациясенә әзерләүнең алшартлары.
БҮЛЕК. УКУЧЫЛАРНЫ ДӘҮЛӘТ (ЙОМГАКЛАУ) АТТЕСТАЦИЯСЕНӘ ӘЗЕРЛӘҮНЕҢ АЛШАРТЛАРЫ1.1. Татар телен чит тел буларак өйрәтүнең торышы ..........................61.2....
Дәүләт йомгаклау аттестациясенә әзерлек вакытында ата-аналарның балаларга психологик ярдәме
Дәүләт йомгаклау аттестациясенә әзерлек вакытында ата-аналарның балаларга нинди психологик ярдәм күрсәтә алулары турында аңлату өчен ...
Дәүләт йомгаклау аттестациясенә әзерлек өчен
Дәүләт йомгаклау аттестациясенә әзерлек өчен биремнәр...
Лексика курсы буенча өлкән сыйныфларда дәүләт йомгаклау аттестациясенә әзерлек эшләре
Мастер – классның максаты: 1. Татар теле дәресләрендә дәүләт йомгаклау аттестациясенә әзерлек эшләре; авыр темаларны өйрәнүне җиңеләйтү;2. Хәтерне, игътибарны, логик фикерләү сәләтләрен үстерү...