Урок культуры народов Республики Саха (Якутия) "Алгыс"
план-конспект урока (7 класс) на тему

Учитель КНРСЯ Заболоцкая Туйара Михайловна

МБОУ «Крест-Хальджайская средняя общеобразовательная  школа имени Героя Советского Союза Ф. М. Охлопкова»

МР «Томпонский район»

Предмет:Культура народов Республики Саха (Якутия)

Сценарнай былаан.Аьа5ас уруок.Тема Алгыс.

Уруок барыла.

Уруок сыала:Алгыс дьону утуе5э уерэтэр кууьун биллэрии.

Уруок соруга:1.Алгыс суолтатын биллэрии.

2.Алгыс этэргэ уерэтии.

3.Дор5оонноохтук санарарга уерэтии.

Кылааска о5олор ус белеххе арахсан олороллор.

Уруок хаамыыта.

Утуе кунунэн!

Утуе кунунэн!

Музыка тыаьыыр Алгыс этэбин (Ойгут санаа5ыт ойор кун сарыалын сарданалаах мичээрин курдук сырдаатын…)

Слайдка кестер. Сахалар, биьиги ебугэ сиэринэн утуе, урун алгыьы алгыы уерэниэ5ин

Дьэ эрэ о5олоор ити мин тугу этим.(Алгыьы эттин)Саамай сеп.

Оччо5о уруокпут темата туох диэн буолуой?(Алгыс) Маладьыастар.

Аан дойдубут алгыьынан тутуллан турар.

Слайдка кестер уруок хаамыыта.Учуутуал доргуччу аа5ар уруок хамыытын.

•     Алгыс – ейдебулэ

•     Айыы суолун тутуьуу

•     Алгыс арааьа

•     Алгыьы таайыы этии

•     Тумук

Слайдка кестер ыьыах алгыьа Хартыына. учуутал кэпсиир.

Ыьыах алгыьа- саамай улахан алгыспыт ыьыахха оноьуллар,оппут маспыт силигилии ууннун диэн,оччо5уна суеьулэрбит кыстыгы этэннэ кыстыахтара уут-ас дэлэй буолуо этэ диэн санааттан.Ону тэнэ дьон сэргэ эмиэ алгыс ылаллар ыьыахха сылдьан.

Слайдка кестер уруу алгыьа хартыына учуутал кэпсиир.                                            

Уруу алгыьа-саха норуотугар биир саамай улахан алгыьа буолар, ыал буолбут эдэр дьону ал5аан,этэннэ олорун о5ото уруута тэнитин диэн саамай тыл кэрэтин аныыллар.

Слайдка кестер окко киири алгыьа хартыына учуутал кэпсиир.

Окко киирии- алгыс-сири дойдуну аьатан этэннэ учугэйдик оттуурбут туьугар диэн алгыьы онороллор.

Слайдка кестер айан алгыьа хартыына учуутал кэпсиир.

Айан алгыьа-ыраах айанна туруммут киьиэхэ, айан алгыьын аал уоту аьатан туран ал5ыыллар этэннэ айаннаа а5ыс аартык хотун арыллан биэрдин диэн ал5аан атаараллар.

Слайдка кестер байанай алгыьа(Хартыына) учуутал кэпсиир.

Байанай алгыьа-эмиэ сурдээх улахан алгыс буолар,былыр ебугэлэрбит булдунан аьаан таннан олорбуттара,ол иьин булчут тыа5а тиийдэ5инэ аал уот ненуе байанайы кытта кэпсэтэр. Туох киьи кэлэн бэйэтин билиьиннэрэн булка-аска то5о наадыйарын кэпсээн ылыннарар кердеьер.

Дьэ эрэ о5олоор бары ручкабытын ыллыбыт уонна Алгыс туьунан   суруйабыт.(определение)

 Аны билигин остуолбутагар сытар кумаа5ылары ылан аа5абыт толкуйдуубут уонна уеьэ еттугэр ручканан суруйабыт бу этиилэр ханнык кэрчиктэргэ сеп тубэьэр эбиттэрий, наардаан суруйабыт уонна кэпсиибит.

Слайды керебут суруйабыт. (Ус хамаанда ба5алаахтар кэпсииллэр)

1 Алгыс сиэрэ-туома (ый бастакы быакатыгар алгыьы онороллор оччо5о кини кыа5а улаатар.Алгысчыт бастаан Айыл5аттан кенуллэтэр(улахан тумсуугэ,ыьыахха биир хонук иннинэ)

2 Алгыс тэрилэ (эбир хамыйах(ус харахтаах, угар ус сиэллээх)кымыстаах далбар чабычах,кытыйалаах саламаат,туос урдугэр манан сиэли бэлэмнииллэр.)

3 Алгыс тыла-еhе ( Алгыс тыла еье сымна5ас буолар.Алгыс харыстыыр,хос санаата суох буолар.Алгыьы сатаан этэргэ киьи уерэнэр.Ыллаан да ,этэн да толороллор.Дьэ-буо диэн тыл айыыларга аартыгы аьыы буолар.Суру кете5ер Куегэл нусхал, Кулум-мичил-айыыларга хайыьыннарарга,Уруй-тускул айыылартан кууьу ыларга эбэтэ Уруй-айхал, бигэргэтэргэ Дом диэн тылы тутталлар.уо.д.а.)

4 Алгыс хамсаныыта-(саха айыылартан алгыс кердеете5унэ илиитин ере кете5ер,ытыстарын сирэйин туьунан тутар.Куну керсуугэ бэйэ диэки илиини сапсына5ын,Алгыс хамсаныытын онорорго дом диэн тылы тутталлар)

Физкультминутка.Сынньалан алгыс хамсаныыларын онороллор.

Чэ эрэ о5олор кыратык сынньанан ылыахха аны,бары турдубут уонна алгыс хамсаныыларын оноруохпут.-Илиибитин ере кете5ебут алгыьы бэйэбитигэр тардардыы илиибитин бэйэбит диэки тардабыт.Аны билигин сеьургэстээн олоробут,теттеру турдубут.Онотон алгыска битийиини тутталлар, битийэн ылыа5ын(атахтарынан битийэллэр.)

Алгыьы таайыы.1(оргууй а5ай музыка тыаьыгар оьох тыаьа тыаьыыр байанайга алгыс толоруута иьиллэр о5олор таайаллар.)Маладьыастар таайдыгыт.

•     2.Куус алгыьын аа5ыы. (Эрдэ тиэксти уерэппит о5о тахсан доргуччу аа5ар о5олор таайаллар)

•     Угдэрийбэт
Урут куустэниим,
Алларыйбат
Алын куустэниим.
Тирэ5им хамсаабатын,
Суьуе5ум мехсубэтин.
Кемускэнэр куннэ
Илиим муос буоллун,
Харыстанар куннэ
Ата5ым туйах буоллун.
Матайдар тостумуум,
Чырбайдар быстымыым,
Уел талах курдук
Эриллиим.
Унмат уьун тыыннаныым,
Бэттибэт
Бе5е еттуктэниим,
Албастаах хамсаныыланыым,
Талааннаах
Тарбахтаныым.
Дом!

•     3.Тулуур алгыьа.(Эрдэ тиэксти уерэппит уерэнээччи тахсан доргуччу аа5ар о5олор таайаллар )

Булгуруйбат санааланыым,

Тостубат тулуурданыым,

Тон диэн толлумуум,

Ириэнэх диэн иннимиим,

Ууга тимиримиим,

Уокка умайымыым.

Быстыбат бырдыланыым,

Еьуллубэт енненуум.

Тэппит атахпын

Кубулутумуум,

Уктэммит уллунахпын

Уларытымыым.

Кэми сатаан

Кэтэьиим,

Тугэни таба

Тубэьиннэриим.

Уьун диэн

Уурайымыым,

Ыраах диэн

Ыксаамыым.

Дом!

Маладьыастар .

Тумук. Аал Луук маспытын оноробут.О5олор тэтэрээккитигэр аал луук маьы оноро5ут тугу ейдеебуккутун лабааларга суруйа5ыт.

Эрдэттэн бэлэмнэниллибит кырыллыбыт сэбирдэхтэр учуутал остуолугар сыталлар ус ен куех,ара5ас,кыьыл.( Куех сэбирдэх барытын ейдеетум,ара5ас сэбирдэх соро5ун ейдеетум.Кыьыл сэбирдэх тугу да ейдеебетум дуоска5а ейдебуллэр сыстан тураллар)

Дуоска5а Аал луук маьа магнитынан сыьыарыллан турар ол маска сэбирдэхтэри ыйыыгыт.Куех сэбирдэх барытын ейдеетум,ара5ас сэбирдэх соро5ун ейдеетум.Кыьыл сэбирдэх тугу да ейдеебетум.

Кылаас Аал Луук маьын оноробут. Сэбирдэхтэри ыйыыгыт.

Дьэ маладьыастар уруогу бары ейдеебуккут.

Аны билигин бол5ойон керебут слайды дьиэ5э улэ биэрэбин.

Учуутал доргуччу аа5ар дьиэ5э улэни.

Уруьуйдаа. Малааьын алгыьа.

Бул. «Олонхо эйгэтэ» кинигэттэн айан алгыьын булан суруй.

Уерэт. «Дойду иччитэ» с 21Толкуйдаа. Итэ5эл киьиэхэ то5о нааданый?

Бу ус дьиэ5э улэттэн биири талан оноро5ут.Ойдоотугут дуо?Маладьыастар ейдеебуттэр.

Манан уруокпут буттэ уонна эьиэхэ анаан алгыс тойукпун толорорбун кенуллээн. (Уус аас бэйэлээх урун аар тойон урун туналы тыына урут еттугутунэн куруету кете турдун,аьыныылаах санаалаах айыы тойон а5а5ыт алын еттугутунэн араначчылыы турдун…)