Дорвн зюсн мал. Темян. Темяна шинж
план-конспект урока (5 класс) по теме

Келлh ѳргҗүллhнә кичәл (4 класс)

Кичәлин төр: Дөрвн зүсн мал. Темән. Темәнә шинҗ

Кичәлин күцл: 

Сурhулин: темән –хальмг улсин ѳскдг дѳрвн зүсн малын тоод ордгинь, ямаран олз-тус хальмг улст күгдгинь цәәлhҗ ѳглhн; бәәдл-зүсинь, насна йилһвринь  медүлҗ сурhульчнрин келнә кѳрңгинь байҗах; күүкдин чикәр умшлhна, бичлhнә чадвринь ѳѳдлүлх;  күүндвр тогтадг, сурврмудт чикәр хәрү ѳгдг, зургар кѳдлдг дасмҗ ѳгх.

Сурhмҗин: кѳдлмшт дурта болхмн, мал ѳскхмн гисн уха заах, тѳрскнч седкл үүдәх, омг дурдх.

Кѳгҗлтин күсл: билгин тѳлҗлт.

Кичәлин теткүл: зургуд, кроссворд, магнитофон, компьютер (презентац), проектор, карточкс.

Кичәлин йовуд: I.  1.Фоноразминк.   Дарҗңгуд                                               (1 мин.)

     А)Темән, темән - теерүхә,  Темәнә ботхн буульмха.

   Һунҗн үкр мөөрмхә,   Һурвн туһл һууруха.

Б)Темәч темәг тергнд татҗ, / Тергән дүүргәд темс ачҗ  (зург олзлх).

2.Багшин үг: Кезәнә хальмг улс дѳрвн зүсн мал ѳскдг бәәсмн. Кен эн малмудын нерд зургудар дамҗулад келҗ ѳгнә?  (презентацд бәәсн зургуд олзлад, с-нр малмудын нерд келх: үкр, мѳрн, хѳн, темән – гиhәд.                                                            (2 мин)                                                                                    

3.Йир сән, күүкд. Чикәр хәрү ѳгвт. Ода «Баахн орчулач» гидг наадна эвәр күүндвр тогтахмн. (Багшин сурвр  күүкд орсар орчулна, хәрүһинь хальмгар өгнә).

Б: Танад үкр бәәнү?                          С.:  Э-э, манад  үкр бәәнә.                      (4 мин)

Б: Кен тана үкр саана?                         -  Мана үкр ээҗ (аак, би) саана(в).

Б: Үкрәс ямаран олз авна?                  - Үкрәс үс, тос, мах, арс, төл авна.

Б: Кен үкр хәрүлнә? Кен хѳд хәрүлнә?    Хөөнәс ямаран олз авна?

- Хөөнәс мах, ноос, арс, төл авна.

II.Шин тѳр: 1. Багш самбрт бичәтә тәәлвртә тууль hарарн үзүләд (перевод жестами показывая)  умшҗ ѳгх. Дарунь күүкдиг ормаснь босхх.  Эдн багшин ардас бас үзүләд (также перевод жестами показывая), оларн умшх. Хѳѳннь умшсан үгмүдәр орчулх,  тәәлвринь олад келх.

     а) Хойр бөкнь холас үзгднә,

         Хойр нүднь хатханчг хәәнә.                                                                        (2 мин)

         Ус уулго удан теснә,

         Адһм уга аца зѳѳнә.

    б)Хойр бѳктә,  Хатханчг иднә,

      Туула  урлта,  туурсн нертә                                          (темән)

2.Багш: Тегәд, күүкд, эндрк кичәлдән бидн ямаран малын тускар тѳр кехәр бәәнәвидн? Чик, темән малын тускар.Мана кичәлин тѳр эндр «Темән. Темәнә шинҗ». (цааранднь багш кичәлин күслмүд с-чнрт бас цәәлhҗ ѳгх).               (1 мин)                                                                                     

3. а)Толин кѳдлмш күцәлhн (самбрт бичәтә үгмүд с-чнрар умшулад, девтртнь бичүлх). 

    Толь:  Әрвҗго – немного, небольшим количеством;  теҗәл – пропитание;

əрвн – бережливый;     тергнд татна – запрягают в телегу;        (3 мин)

унна – седлают;    цар мет – как вол.

б)«Темән» келвр умшлhн, орчуллһн  (на слайде – күүкд «Цев» - гидг эвәр умшад орчулна).

Темән – хамгин өндр мал. Халунас әәхш, киитнд даархш. Әрвҗго өвсәр теҗәл кенә, хотд йир әрвн. Темәг тергнд татна, мөрн кевтә унна. Темән мөрн мет хурдн, цар мет чидлтә. Темән хальмг күүнә нөкд. Күнд аца нурһндан ачад зөөнә, тергәр чирнә. Темән һурвн җилд нег ботх һарһна.

4. «Синквейн» - гидг эв-арh олзлад, текстар кѳдллhн:                                        (9 мин)

            1 мѳр – 1 б. н.:  темән                        

            2 мѳр – 2 ч. н.:  ѳндр, чидлтә

            3 мѳр – 3 ү-гч:  татна, унна, зѳѳнә      

            4 мѳр – Темән - хальмг күүнә нѳкд.      

            5 мѳр -   мал  

5.Физзарядк: (с-чнр ормасн босад, багшин ардас үзүләд, келсиг давтх):                            (1 мин)

Темән хамгин ѳндр мал.  Темән мѳрн мет хурдн, цар мет чидлтә. Күнд аца зѳѳнә, тергәр чирнә.                                                                                                                        

III.1.Темән гисн үг киискврәр хүврәһәд, зәңгс умшулх. Киискврмүд давтх:        (7 мин)

Н.к.        Темән -       хамгин өндр мал.

Т.к.        Темәнә        дурта хот хатханчг.

Ө.к.        Темәнд        хойр бөк бәәнә.

Г.к.        Темәг        тергнд татна, мөрн кевтә унна.

Б.к.        Темәһәр        аца зөөнә.

Н.к.        Темәнлә        хамдан ботхн йовна.

Х.к.        Темәтә        күн байн.

Һ.к.        Темәнәс        һурвн җилд нег ботхн һарна.

З.к.        Темәнүр        бичкн ботхн гүүҗ йовна.

2. Учр - утхар күүндән:  - Темән ямаран мал?     -  Энүнд хойр юн бәәнә?

                                           - Дурта хотнь юмб?

                                  -Темәнлә хамдан юн йовна?  

                                 - Темәг яһҗ олзлна?

3.Темәнә насна йилһвр медүлх таблиц олзлад: (на слайде):                          (2 мин)

Багшин цәәлhвр: Темән киисәрн эр болн эм гиҗ хувагдна. Эм темән – иңгн, эр темән – буур. Иңгн ботхлна, түрүн җилд – ботхн, дарук җилд – торм, цааранднь – таальг, бөдүн темән – атн.

IV.Кроссворд:  (багш сурврмуд умшҗ ѳгх, ѳгсн хәрүhинь бичх):                   (2 мин)

Даалһвр:   1. Эр темән      2. Хойр җилтә темән        3. Һурвн җилтә темән

4. Иддг дурта хотнь          5. Эм темән                (Багшин үг: Тәәлврнь юн болв?)

-- Чик, ботхн. Ботхн темәнә юн болна?(Ботхн темәнә тѳл болна).

V.  1.Зург олзлад, темәнә шинҗлә таньлдлhн: а) умшад орчулх;        

 б)умшад орчулсна хѳѳн «Темәнә шинҗ» с-чнр девтртән бичҗ авх;

в)бичәд чиләснә хѳѳн, неҗәд-хошад с-чнр самбрур дуудулх. Эдн зург олзлад,     темәнә шинҗ зургар цәәлhәд, үзүләд келх.

«Хулhн чиктә,  Үкр гестә,                     Мѳрн делтә, Хѳн нооста,

 Барс тавгта,  Туула урлта                                Мѳчн бѳктә, Така ѳрүлгтә        

Лу бийтә,  Моhа  нүдтә,                                    Ноха hуйта, hаха  сүүлтә            (8 мин)

VI.Кичәлин ашлвр: 1.Күүндвр:  - Ямаран герин малын тускар күүндвидн?     (3 мин)

                                                 - Күүнд темән ямаран олз-тус күргнә?      

                                                 - Дурта хотнь юмб?  

                                                 -Юңгад темән «Цаhан сарин боорцгудын тоод орна?            

                                 2.Кичәлин эклцд келсн темәнә туск тәәлвртә туульс оларн давтх.                                                                                                              

 VII.     Герин кѳдлмш: темәнә туск тәәлвртә туульс дасх; темәнә шинҗ медх.

 VIII.   Темдг тәвлhн