Кичээл конкурс
план-конспект урока по теме

Кичээл "Домак кежигуннери"

   Сорулгалары: 

Ооредилгелиг: Домак болгаш домак кежигуннеринин дугайында уругларнын алган билиглерин    катаптап быжыглаар, системажыдар.

Сайзырадыглыг: Айтырыгларга долу харыыны бээрин негеп, домактар чогааттырып, аас болгаш бижимел чугаазын сайзырадыр.

Кижизидилгелиг: Тыва дылга сонуургалдыг болурунга, кичээлге идепкейлиг болурунга, бодун школага-даа, даштыгаа-даа мозулуг алдынып чоруурунга, дузааргак чорукка кижизидер.

  Эдилгелиг солрулгазы: Мергежилгелернин дузазы-биле уругларнын салаа-сайгыдын сайзырадыр.

      Кичээлдин дерилгези: Экран, компьютер, проектор, болук бурузунге тус-тус карточкалар, аас-биле ажылга чуруктар болгаш даяныр состер, сулараашкын карточкалары.

Кичээлдин чорудуу

1. Организастыг кезээ.

II.                Катаптаашкын.

Башкынын созу:

- Богун бистин кичээливиске тыва тоолдун маадыры аалдап келген. (Слайдыда чурукту коргузер).

- Ол кым-дыр, уруглар?

- Балыкчы Багай-оол. Ол школага ооренир кузелдиг, ынчалза-даа ону бай, каржы Караты-Хаан салбайн турар болгаш кууседир онаалгалар берип-тир. Ынчангаш Багай-оол бистен дуза дилеп турар-дыр, уруглар.

-   Сос каттыжыышкыны, домак болгаш домактын кежигуннеринге хамаарыштыр алган билиглеривисти катаптап, быжыглавышаан, Багай-оолга дузалажыр бис.  Оон ангыда школага оореникчи кижинин сагылга-чурумун база тайылбырлап бээр бис.

- Караты-Хааннын Багай-оолга берген онаалгаларын кууседиилинер.

1. Шилилге диктант.

     Хой сектер орнунга т азы д деп ужуктерни киирип, сос каттыжыышкыннарын ийи одуругга шилип бижиир.

Сос каттыжыышкыннары (слайдыда):

      Кичээлге …енектенмес, …омаанныг олурар, кичээнгейлиг …ыннаар, …ода харыылаар, …дынзыг номчуур, эштеринге …узалажыр, дневнигин …олдурар, …ергиин эки.

Шын харыызы:

Кичээлге тенектенмес,                                             Кичээнгейлиг дыннаар,

томаанныг олурар,                                                    дынзыг харыылаар,

тода харыылаар,                                                        эштеринге дузалажыр,

тергиин эки,                                                              дневнигин долдурар.

Самбырага бир оореникчи карточка-биле ажылдаар.

Карточка

    Хой сектер орнунга т азы д деп ужуктерни  киирип бижээш, шын бижилгезин тайылбырланар.

,,,уран (хоорай), …ыва, …уман, …урар, …айга, …ес-Хем.

Шилилге диктантызын хынааш, шын бижилгезин айтырар. (1 одуруг т –дан, 2 одуруг д-дан эгелээн сос каттыжыышкыннарын номчуур).

Самбырага ажылдап турган оореникчинин  ажылын хынааш, дурумун айтырар.

2. Сос каттыжыышкыннарында озек болгаш чагырткан состерин аас-биле тодарадыр. (Одуруглар аайы-биле)

- Кандыг состу озек сос дээрил дээрил, а кандыызын чагырткан сос дээрил?

3. Сос каттыжыышкыннарындан домактар тургузуп чогаадыр.

Уругларнын харыыларын туннээр:

1. Школага, даштыгаа – каяа-даа тенектенмес, чурум уревес.
2. Кичээлге томаанныг олурар, башкынын тайылбырын кичээнгейлиг дыннаар.
3. Айтырыгларга тода болгаш дынзыг харыыны бээр.
4. Дневнигин ой-шаанда долдурар.
5. Тергиин эки ооренирин кызар.
6. Эш-оорунге берге уеде дузалажыр.

4. Шын болгаш шын эвес тодарадыглар.

Дурумнерни (слайдыда) коргеш, кайызы шын, кайызы шын эвес деп чувени тодарадыр.

Медээ домаа – дилээн, дужааган утка кирген домак.

Айтырыг домаа – айтырыг салган домак.

Кыйгырыг домаа – бир чуве дугайын дыннадып турар домак.

Шын харыызы:

Медээ домаа – бир чуве дугайын турар домак.

Айтырыг домаа – айтырыг салган домак.

Кыйгырыг дома - дилээн дужааган утка кирген домак.

5. Домактар-биле ажыл.

Домактарны кыдырааштарынга бижиир:

1 одуруг – Эш-оорунге берге уеде дузалажыр.

2 одуруг -  Тергиин эки ооренирин кызар.

- Домаанарнын утказынын аайы-биле кандыг домак-тыр? (Медээ дома).

Домакты айтырыг, кыйгырыг домактары болу бээр кылдыр эде тургузар.

Самбырага оореникчи дараазында домакты эде тургузар:

Кичээлге томаанныг олурар.

Бижик демдектерин тайылбырлаар.

Дыштанылга минутазы.

Шупту туруп келгеш, херлир, холдарын шимчедип дыштандырар.

6. Домак кежигуннери. Беседа.

- Домакта сос бурузу кандыг-бир айтырыгга харыылаар, оларны чуу дээрил? (Домактын кежигуннери).

- Домактын чугула кежигуннеринге чулер хамааржырыл?

- Ийиги черге кежигуннери?

- Домак кежигуннеринин айтырыгларын кым мурнай чугаалай кааптарыл?

7. Домактын синтаксистиг сайгарылгазы.

Школа – ийи дугаар бажынывыс.

Домакта бижик демдээн тайылбырлаар.

Делгеренгей болгаш делгеренгей эвес домак дугайында айтырар.

8. Сюжеттиг чурук-биле ажыл.

Чурукка хамаарыштыр делгереёгей домактар чогаадыр. Одуруглар аразында чарыш чарлап болур. Кайы одуругнун толээзи домаан соолгу номчуурул, ол одуруг тиилээн болур.

 Самбырага оореникчи делгеренгей эвес домак чогаадыр.

III.             Туннел.

- Богун кичээлге чунун дугайында катаптадывыс?

- Ооренкчи кижи кандыг болур ужурлуг? (Чурумнуг).

- Кымга дузалаштывыс, уруглар?

Ынчангаш Дон-Хоожук бистин дузазывыс-биле Караты-Хааннын онаалгаларын куусеткеш, школага ооренир аргалыг болганы ол.

 (Слайдыда «Четтирдим, уруглар!» деп аттыг чурукту коргузер).

IV. Онаалга. Мергежилге 84, арын 33.