Тирэх таблицалар. Морфология.
учебно-методический материал на тему
Предварительный просмотр:
Аат тыл морфологическай бэлиэтэ
Ыйытыыта | Арааһа | Суолтата |
Ким? уол, учуутал Туох? ыт, чааскы | Уопсай: киһи, иһит Анал: Ваня, Моойторук | Предмет: сурук, эт Өйдөбүл: дьол, доҕор |
Ахсаана (биир / элбэх) | Падеһа (8 падеж) | Тардыылаах |
Ат, от Аттар, оттор | Ат, атта, акка, аты, аттан, атынан, аттыын, аттааҕар | Атым, аппыт, аттарым |
Аат тыл кэпсиирэ сыһыарыытын ылыыта
Сирэйэ | Биир ахсаан | Элбэх ахсаан |
1 | -бын (-пын, -мын) | -быт (-пыт, -мыт) |
2 | -ҕын (-гын, -хын, -ҥын) | -ҕыт (-гыт, -кыт, -хыт, -кыт) |
3 | - | - |
Аат тыл үөскүүр ньымата
Пааралаһан | Сыһыарыынан | Тыл суолтата көһөн |
сир-дойду кус-хаас саҥа-иҥэ | ырыа-һыт, уол-чаан, кулун-чук, бар-ыы, хамс-ааһын, тут-ааччы, ый-аах, ыйыт-ык, ай-ымньы, тут-ул, сата-был, болҕо-мто | дьиэлээх кыайбыттар элбэхтэр |
Аат тыл атын аат тылтан уонна туохтууртан –һыт, -чаан, -чык, -ааһын, -ыы, -ааччы о.д.а. сыһыарыынан үөскүүр.
+ ааһын өйдөө – өйдөөһүн
+ ыы бар - барыы
Саха тылыгар элбэх ахсаан суолтатын биэрэр ньыма арааһа
Аат тыл падеһа
№ | Падеж | Ыйытыыта | Сыһыарыыта | |
а.д. кэннэ | б.д. кэннэ | |||
1 | Төрүт | Ким? туох? | - | - |
2 | Араарыы | Кимнэ? Туохта? | -та | -да, -ла, -на |
3 | Сыһыарыы | Кимиэхэ? Туохха? | -ҕа | -га, -ка, -ха, -ҥа |
4 | Туохтуу | Кими? Тугу? | -ны | -ы |
5 | Таһаарыы | Кимтэн? Туохтан? | -ттан | -тан |
6 | Туттуу | Киминэн? Тугунан? | -нан | -ынан |
7 | Холбуу | Кимниин? Туохтуун? | -лыын | -дыын, -тыын, -ныын |
8 | Тэҥнии | Кимнээҕэр? Туохтааҕар? | -тааҕар | -дааҕар, -тааҕар, -нааҕар |
Тардыылаах аат тыл
Предмет кимиэнэ, туох киэнэ буоларын көрдөрөр аат тыл тардыылаах аат тыл дэнэр.
Тардыылаах аат тыл суолтата:
- бас билии: мин ытым;
- предмет чааһа: кинигэ ойуута, от силиһэ;
- предмет анала, идэтэ: ат сыарҕата, оскуола директора;
- биир бөлөххө киириини: саха дьоно, мин дойдум.
Тардыылаах аат тыл үөскүүр сыһыарыыта
Сирэйэ | Биир ахсаан | Элбэх ахсаан (-лар сыһыарыы кэнниттэн эбиллэр) |
1 с. | Оҕо-м, ат-ым | Оҕо-лор-бут, ат-тар-быт |
2 с. | Оҕо-ҥ, ат-ыҥ | Оҕо-лор-гут, ат-тар-гыт |
3 с. | Оҕо-то, ат-а | Оҕо-лор-о, ат-тар-а |
Тардыылаах аат тыл ахсаана
Биир биирдээҕэ - мин кинигэм
Биир элбэхтээҕэ – мин кинигэлэрим
Элбэх биирдээҕэ – биһиги кинигэбит
Элбэх элбэхтээҕэ – биһиги кинигэлэрбит
Аат тылы саҥа чааһынан ырытыы
- ыйытыыта, суолтата (киһи/киһиттэн атын атын тыынар тыыннаах, предмет/өйдөбүл, уопсай/анал).
- Олоҕо. Төрүт/үөскээбит, сыһыарыыта (үөскээбит олоххо), аттарыы.
- Судургу/ тардыылаах аат тыл.
- Ахсаана: судургу аат тыл (биир/элбэх ахсаан); тардыылаах (биир биирдээҕэ, биир элбэхтээҕэ, элбэх биирдээҕэ, элбэх элбэхтээҕэ).
- Падеһа.
- Тардыылаах аат тыл сирэйэ.
- Этиигэ ханнык чилиэн буолара.
Аат тыл этиигэ туттуллуута
Этии чилиэнэ | Ыйытыыта | Холобур |
Туһаан | Ким? туох? | Балаҕан иһигэр Өлөксөй ытаата. |
Кэпсиирэ | Кимий? | Эдьиийим – врач. |
Толоруу | Ойоҕос падеж ыйытыыта | Кураанах хамыйах айахха баппат. Туохха баппат? |
Сиһилии | Хантан? Ханан? Ханна? | Ас халлаантан түспэт. Кыһыл көмүс кытах түннүгүнэн төкүнүйэр үһү. Сир анныгар итии болгуо сытар үһү. |
Быһаарыы | Хайдах? | Тимир күрдьэх кутуругунан суруйар үһү. |
САҤА ЧААСТАРА
Ааттар Туохтуурдар Уларыйбат тыллар
По теме: методические разработки, презентации и конспекты
Сыйфатларны өйрәнәбез. Интерактив такта өчен таблицалар.
Сыйфат сүз төркемен интерактив такта кулланып укыту өчен, таблицалар тәкъдим ителә....
Исем сүз төркемен өйрәнү өчен таблицалар
Исем сүз төркемен интерактив такта кулланып укыту өчен таблицалар 4-7 кл....
Иярченле кушма җөмләләрне өйрәнү өчен таблицалар
Интерактив такта кулланып, иярченле кушма җөмләләрне өйрәнү өчен таблицалар...
Обобщающий урок по русскому языку в 6 классе по теме "Морфология" ("Космическое путешествие в страну Морфологию")
Обобщающий урок по теме "Морфология" ("Космическое путешествие по морфологическим планетам"). 6-й классЦели и задачи урока: Образовательная – обобщение темы “Морфология”; закрепление ...
Урок- представление в 7 классе по теме «Морфология» «В гостях у Морфологии»
Цели урока: содержательная: повторить, обобщить, систематизировать изученное ранее в разделе «Морфология»; повторить ключевые термины темы, орфограммы; совершенствовать умение различать ча...
Разработка конспекта урока по биологии 7 класс «Морфология листа. Лабораторная работа №22. «Изучение морфологии листа на живых объектах или гербарных образцах»
Урок биологии «Морфология листа» проводился в 7 классе в ходе программного изучения раздела «Строение и жизнедеятельность семенных растений. Лист.»Данный урок позволил пр...