"Бэлигэй толи" Эрдэни Хайбзан Галшиев Презентация
творческая работа учащихся (11 класс) по теме

Министерство образования и науки Республики Бурятия

Джидинский район

МБОУ «Цагатуйская СОШ имени Н.С. Сосорова»

Районная  научно–практическая конференция школьников

«Шаг в будущее»

Секция: Бурятская литература

0

Тема:    Эрдэни Хайбзан Галшиевай  ба

  «Бэлигэй толи» зохёолойнь алтан ойнуудтань зорюулһан дурасхаал.

Выполнила:  Чагдурова Сарана, ученица 11-го класса МБОУ «Цагатуйская средняя общеобразовательная школа  им. Н.С. Сосорова»

Руководитель: Балданова Баярма Дашиевна, учитель бурятского языка и литературы

2015-2016

Гаршаг

Оролто үгэ

1. Эрдэни Хайбзан Галшиев  - Хэжэнгын «табан наранай» нэгэн
2. «Бэлигэй толи»  - эрдэм ухаанай туяа
3. «Бэлигэй толи» соо  хүнэй мүнхэ удха шанар харуулалга
4.    «Бэлигэй толиин» нангин һургаалнууд манай үетэндэ

Тобшолол

Хэрэглэгдэһэн литература

Оролто γгэ

Хубисхалай урда тээхи зохёолнуудтай танилсахадаа, Эрдэни Хайбзан Галшиев ба тэрэнэй «Бэлигэй толи» зохёол  тухайнь мэдэхэ боложо ехэтэ һонирхооб. Буддын шажанай гүн ухаата бэлигтэй  эрдэмтэн болохын түлөө Эрдэни Хайбзан Галшиев  XIX зуун жэлдэ арбаад жэл соо Түбэд орондо дасанай һургуули гараа. Бэлигтэй эрдэмтэн  «Бэлигэй толи»  бүтээл соогоо хүн зониие үнэн зүб мүрөөр хүмүүжүүлхэ, һургаха зорилготой һургаалай үгэнүүдые тон тааруугаар 1000 шүлэг болгон бэшээ.  Хубисхалай урда бии болоһон энэ зохёол мүнөөшье сагта удхаяа алдаагүй, тэрэ сагайнгаа ба мүнөөшье сагай сэгнэшэгүй хүшөө болонхой гэжэ һананаб.

Эрдэни Хайбзан Галшиевай түрэһөөр 160 жэлэй ойдонь зорюулжа, «Бэлигэй толи» зохёолойнь 100 жэлдэ зорюулан, энэ зохёолыень шудалан шэнжэлгэ хэжэ,  буряад арадай омогорхохо хүнүүдэй нэгэн болохо,  Буддын шажанай гүн ухаатай бэлигтэй дооромбо ламын,  арадайнгаа дунда Мархаанзайн дооромбо  гэгдэһэн  хүнэй нэрыень  энэ ехэ юбилейнэ жэлээрнь дурсан,  мүнхэлхэ һаналтайб.  Энэ минии  шэнжэлгын ажалай гол зорилго (цель) болоно.

Тодорхой зорилгонууд (задачи):

• Эрдэни Хайбзан Галшиев тухай элдэб материал суглуулжа үзэхэ, шэнжэлэн хараха;
• «Бэлигэй толи» зохёол уншаха, удхыень элирүүлхэ;
• Буряад арадайнгаа  хүнэй мүнхэ удха шанар харуулан, «Бэлигэй толи» соо тэрэниие харуулалга тодорхойлхо;
• Энэ зохёол манай  залуу үедэ нүлөө үгэнэ гү гэһэн зохёолго бэшэн, ажалаа элидхэл болгон, зураглан бэшэхэ;

Шэнжэлгын объект:  Буряадай суутай хүнүүд

Шэнжэлгын предмет: Эрдэни Хайбзан Галшиевай намтар ба «Бэлигэй толи» зохёол.

Шэнжэлгын методγγд:  бэдэрэлгын, лингвистическэ зураглан бэшэлгын.

Һүүлэй жэлнүүдтэ буряад хэлэнэй хүгжэлтын асуудал олохон зоной һанал бодол хүдэлгэдэг, элдэб хэмжээ ябуулганууд үнгэргэгдэдэг болонхой.  Буряад түрэл хэлэн дээрээ Буряад оронойнгоо суута хүнэй бүтээлээр шэнжэлгэ хэжэ  байхадаа, түрэл  хэлэнэйнгээ  хүгжэлтэдэ багаханшье хубитаяа оруулнаб гэжэ һананаб. Энээгээрээ шэнжэлгын шухала байлга  (актуальность) болоно.

Эрдэни Хайбзан Галшиев  - Хэжэнгын «табан наранай» нэгэн

Эрдэни Хайбзан Галшиевай түрэһөөр 160 жэлэй ойдонь зорюулжа, «Бэлигэй толи» зохёол  тухайнь  ажал бэшэхэ гэһэн даабари багшын үгэхэдэ,  элдэб ном бэшэлгэнүүдые оложо уншабаб. Тиигээд «Буряад Үнэн» сониной  2005 оной декабриин 15 –най 147  номерто  нэгэ һонин статьятай дайралдабаб. Дансаран Доржогутабайн Эрдэни Хайбзан Галшиевай 150 жэлэй ойдо зорюулан бэшэһэн статья байба. Тэрэ статьяда дооромбын Түбэд орондо онсо ондоохон, тэндэхи ламанарые булин номоо уншаһандаа хатуу хэһээлтэ абаха боложо тулиһан ба тэрэниие дабажа гараһан  тухай уншааб. Хубисхалай урда тээ «Хэжэнгын дасанай табан наран» гэжэ эрдэм  шудалжа, боди сэдьхэл олоһон табан ехэ ламанар байһан тухай хэлэгдээ. Тэдэнэй нэгэн Эрдэни Хайбзан Галшиев арадтаа Мархаанзайн дооромба алдартай байгаа.  Дээдын шажанай эрдэм ухаан шудалһан хүн тухай багахан хөөрөөн.  «Эрдэни Хайбзан Галшиев дасанай хашаан соо юрын, багахан бараан гэртэ байратай һэн гэдэг. Номойнгоо шэрэйн саана саг үргэлжын уншалгада  һуубашье, хүнэй ороходо, гараа залан һуухын тэмдэг үгэжэ, тиин номоо орхижо, хэнэй ямар хэрэгээр ерэһые мэдээд, тума ямагүй туһалдаг зантай байгаа.  Бурхан тэнгэри ехээр дарайтар тахидаггүй,  сомоор һонор байдалтай һуудаг һэн гэхэ.  Өөрөө сахидаг санаартай:

Шэнээр хубсалдаггүй,

Эдлэл абдаралдаггүй,

Бэеэ ямбалдаггүй,

Хүндэ тумархалгүй,

Хоол – нөөдэггүй,

Хогшол – нюудаггүй,

Хоморойхёор хооллодог,

Хожомойхёо – тоолодог,

Хүмүүн дүрим хүндэлдэг,

Номуун гурим сахидаг, - тусгаар шанга заршамтай һэн гэхэ.

Иимэл хадаа «Хэжэнгын табан наранай» нэгэн гэгдэжэ, имагтал гэгээн ехэшүүлэй дундаһаа онсо соносхогдохо хубитай, соёрхогдохо заяатай ехын изагууртан түрэһэн байгаа гээшэ даа» гэжэ Дансаран Доржогутабай  статьядаа бэшээ.   Энээнһээ хараад үзэхэдэ, Эрдэни Хайбзан Галшиев  ехэ  даруу зантай,  зондоо хүндэтэй, юумэндэ обтодоггүй, үлүү үгэгүй, ехэ һайн, боди сэдьхэлтэй хүн байһаниинь харагдана.  Намтар тухайнь богонёор хэлэхэдэ,  иимэ: Тэрэ 1855 ондо түрэһэн, бага наһанһаа хубараг боложо, шажанай һургуули гараад, холын Түбэд орон ошожо, Һасада буддын шажанай эрдэм олон жэлдэ шудалжа, алдар суута Брайбун дасанда дооромбо ламын үндэр зиндаада хүртөө һэн гэдэг. Удаань 42-той гэлэн лама 1897 ондо Түбэд оронһоо бусажа, Худанай дасанда алба хэжэ эхилээ.  1898 оной майн 31-дэ Забайкалиин можын сэрэгэй губернаторай зарлигаар Эрдэни Хайбзун Галшиев Худанай дасанай шэрээтээр баталагдаа. 1915 оной хабар Эрдэни Хайбзун Галшиевай үбдэхэдэнь, тэрэниие өөрынь гуйлтаар  Худанай дасанай шэрээтын тушаалһаа болюулһан байгаа. Дооромбо зандаатай Эрдэни Хайбзун Галшиев 1915 оной июниин 26-да тагаалал болоо.  Ехэ бэлигтэй эрдэмтэ лама хубисхалай урда тээхи буряад уран зохёолой гайхамшагта эрдэни зэндэмэни болохо «Бэлигэй толи» гэһэн суута шүлэглэмэл зохёол бэшэһэн алдартай.

«Бэлигэй толи»  - эрдэм ухаанай туяа

1993 ондо элитэ эрдэмтэн Цырен-Анчик Дугар Нимаев «Бэлиг-үүн толи» гэһэн ехэ бүтээлые буряад, ород хэлэнүүд дээрэ оршуулжа, 5 мянган хэһэгээр хэблэһэн байна. Энэ зохёол суута лама Эрдэни Хайбзун Галшиев  1915 ондо түбэд, монгол хэлэнүүд дээрэ бэшэжэ дүүргэһэн гэжэ эрдэмтэд  тааруулна .  «Алтан гадаһан» номдо монгол шэнжэлэгшэ Д. Цагаанай һанамжа дурадхагдана: «Урдань эрдэмтэй зон гол түлэб ламанар байгаа. Тэдэ зохёолнуудаа илангаяа түбэд, хуушан монгол хэлэнүүд дээрэ бүтээдэг һэн…».

«Бэлигэй толи» гээшэ эртэ сагта Энэдхэг гүрэндэ дэлгэрһэн «Субашид» гэһэн зохёолой жанрта дүтэрхы уран һайханай аргаар бэшэгдэһэн бүтээл.   Тэрэ бэе ба зөөри сахилга, эрдэм бэлиг шудалалга, һэримжэтэй ябалга, дайсан садан хоёрто хандалга, хожомой холые бодолго, буян бүтээлгэ г.м. 1000 шүлэгһөө бүридэһэн һургаалай зохёол болоно.

 Энэ ном соогоо хүнэй ажабайдалай болон шажанай арюун ябадалай ёһо заншалда түшэглэн, яажа   ажаһууха тухай  заабаринуудые автор бэшэнэ. Дүрбэн мүртэй шүлэглэмэл энэ бадагайнь түрүүшын хоёр мүртэ хүн ажабайдалай элдэб ушарнуудта яажа бэеэ абажа ябахаб гэжэ заана, харин нүгөө хоёртонь тэрэнэй үйлэ хэрэгэйнь шалтагааниие гү, али хойшолонгые элирхэйлнэ. Энэл  хадаа субашид  жанрай маяг болоно. Эрдэни Хайбзан Галшиевай бүтээлые сэдэбүүдэйнь талаһаа харахада, иимэ байна: хүнэй бэеын элүүр энхэдэ хандаса, бэе эмнэлгэдэ, эмдэ хандаса, аба эжыдээ, аха зондо хүндэтэйгөөр хандаса, һуралсалда хандаса, үхибүүдэй хүмүүжүүлгэдэ хандаса, өөрынгөө хэрэгүүдтэ хандаса, өөрынгөө зөөридэ, баялигта хандаса, буряад эрэ хүнэй ёһо заршам, айлшаниие угталга,хёрхо байлгада хандаса, харгы замда бэеэ абажа ябалга, ариг сэбэртэ хандаса, туһа хүргэлгэдэ хандаса, үгэдэ хандаса, анда нүхэртөө, дайсандаа хандаса, өөртөө хандаса, гоё һайхан хубсаһанда хандаса, бурхан шажанда хандаса.  Сэдэбүүдые хараад үзэхэдэ,  эрдэм ухаанай толи гэрэлдэл туяаран, хүнэй ажабайдалые һаруул болгон байһан шэнги үзэгдэнэ. Эртэ урдаһаа хойшо арад түмэнэй гүн ухаагаар, дүй дүршэлөөр байгуулагдажа, ажабайдалаар баталагдаһан «Бэлигэй толи» - эрдэм ухаанай туяагай һургаалнууд хэзээдэшье гүн удхаяа алдахагүй, гэжэ һананаб.

«Бэлигэй толи»  соо  хүнэй мүнхэ удха шанар харуулалга

Хүн - ажабайдал зохёогшо. Тэрэ  өөрынгөө  мүнхэ удха шанар болохо ёһо заншалнуудаа, баян аман зохёолнуудаа  энэ хүрэтэр сахин абажа ерэһэн түүхэтэй.

Буряадай бэе бэеэ хүндэлхын гол ёһонь хадаа аха захын ёһо болоно.  Айлай һүр һүлдэнь аба, эсэгэ хүн болоно. Хүн болгоһон эхэ эсэгэеэ хүндэлхэ, ашыень харюулхые оролдохо гэжэ буряад зон үхибүүдтээ заадаг байгаа. «Бэлигэй толиин» 35-дахи шүлэг соо энээн тухай тон тодоор үгөөтэй:

Ашата эхэ эсэгэ хоёрые

Номой ёһоор хүндэлэн яба.

Энэ наһандаа амиды бурхан

Гэжэ юртэмсын зон хэлсэдэг.

Эхэ эсэгэеэ хүндэлөөгүй һаа, бурхандашье мүргэһэнэй үрэ туһа болохогүй гэдэг байһан байна. Табан ехэ буян байдаг юм гэжэ Цырендоржиева Буда-Ханда Жигмитовнагай «Хүн болохо багаһаа» номһоо мэдэхэ болооб:

1. Аба эжын аша туһа харюулһан буян
2. Арад зоной ашаар жаргажа ябахые хүсэһэн буян
3. Алтан дэлхэйн амитанай амииень түбшэхэ буян
4. Дэлхэйн зоной амгалан ябахые хүсэһэн буян
5. Дайда гэмтээгшэдтэ үгэлигэ болюулхын буян.  

Эхэ эсэгын аша харюулһан буян эгээн дээрэ тоологдодог байна. Аха захатанаа хүндэлэн ябалга манай нютагта нягтаар  сахигдадаг, сахигданшье  ябаха гэжэ һананаб.

Манай буряад зон һуралсалда аргагүй наринаар хандадаг байгаа:  

Хүн хэншье гээшэ һаа,

Ухаан эрдэмдэ һуралса…

Илангаяа эрдэмдэ һуралсаха сагтаа

Айха ба эшэхые орхёод һуралса…

Нюдөөрөө али гайхалтайе үзөө һаа,

Тэрэнээ мартангүй сэдьхэлдээ һана.

Үзэһэн соносоһон бүгэдэеэ дурдажа шадаа һаа,

Үхэршэн болбошье мэргэн гээшэ.

Энэ һургаалнууд мүнөө үеын хүнүүдэй эрдэм бэлигэйнь хүгжэлтэдэ үндэрөөр сэгнэгдэн, ажабайдалайнь тулга боломоор байна гэжэ һананаб.

Манай энэ хёмороото сагта сухалтай, харуу хатуу, хомхой  сэдьхэлтэй, мэхэтэй зондо һургаал болоһон шүлэгүүд  зохёолдо ехэ олон үгтэнэ. Бэеэрээ мууе хэнгүй, зүб мүрөөр ябахые һургаалнуудаараа  заана.

Тахир, һохор, дүлии, дохолон,

Бүхэтэрнүүдые һажаажа,

Хэзээдэшье бү дууряа.

Өөрын хүл хухарха ба нюдэн һохор болобошье, магадгүй гээшэ.

Хүн хүнтэеэ харилсан ярилдаха гурим тухай  625-662 бадагууд дотор ойлгуулан бэшэгдэнхэй: олоной дунда хэлэхэгүй үгэ бү хэлэ, өөрынгөө хэлэһэн үгэдэ хэзээшье өөрөө бү энеэ, ухаатай үгэ хэлэбэ хаб гээд, олоной нюурые адаглан бү шэртэ, урдань хэлэһэн үгэнүүдээ сэдьхэлдээ һанажа яба г.м. хоорондоо харилсаха ёһо гурим тухай сэсэн захяа заабаринууд олон.  Эндэ заабарилагдаһаниие  баримталагдаһан сахижа ябаа һаа, ажабайдалай орёо, хүшэр хүндые дабан гаталхада, ехэл туһатай гэжэ һанагдана.

 Хүнэй досоо хара сагаан  хоёр тэмсэлдэн байдаг, тиимэ тула доторхи хараяа даража, сэдьхэл соогоо сагаанай диилэхэ байдал тогтоохо зэргэтэйт  гэжэ багшамнай ходо хэлэдэг. «Бэлигэй толи» соо  хэлэгдэһэн заабаринуудай  оюун бодолой дээжэдэ түшэглэн багшамнай хэлэдэг байна. Сэбэр сэхэ зантай, һэшхэлтэй, хүн зонтой зүб мүрөөр харилсан ябахаһаа үлүү юумэн үгы гэжэ ойлгооб:

Хүнөөр хэнтэйшье ушараа һаа,

Баясан миһэрхын дүрэтэйгөөр угта.

Тэрэ юртэмсын хүнтэй

Зохилдон орохын ябадал мүн.

«Бэлигэй толи» буряад арадайнгаа ёһо заншалнуудые бидэндэ ойлгуулхын нангин үүргэ дүүргэжэ байһан  гүнзэгы удхатай зохёол болоно. Арадай һургаалай баян дүй дүршэл дээрэ үндэһэлэн бэшэгдэһэн энэ зохёол хэзээдэшье хүнэй анхаралһаа гарахагүй, мүнхэ удха шанартай байха.

«Бэлигэй толиин» нангин һургаалнууд манай үетэндэ

 «Манай буряад арадай эртэ сагһаа дамжажа ерэһэн ёһо заншалнууд, һургаалнууд ехэ олон. Хүн бүхы наһаараа юумэндэ һуража, һургаал заабарида хүртэжэ ябадаг»,- гэжэшье  багшамнай хэлэдэг.  Энэ зохёол һургуулидаа гарахадаа, ехэ олон юумэ бидэ ойлгожо абаабди. «Бэлигэй толи» соо ажабайдалай «абаха» «орхихо» хоёр ёһоной һургаалай үгэнүүд үгтэнхэй. Энэ зохёол уншахада, автор  хүнэй сэдьхэл ехэ ойлгохо, ехэ нарин «психолог» гэжэ хэлэхээр. Энэ юун дээрэһээ харагданаб гэхэдэ, үгэ бүхэниинь юрын лэ найдамтай хүнтэй хөөрэлдэжэ байһандал хүндэмүүшэ зангаар зохёолоо эхилнэ.  Тэрэнэй һургаалнууд баяд ноёдто зорюулагдаагүй, хүн нэрэеэ алдаагүй, буддын шажанай номдо ба  ажабайдалай нюусануудта түшэглэн, байдалаа заһан ажаһууха гэһэн тэрэ сагайнгаа юрын хүнүүдтэ һанаагаа зобон зорюулаа гэжэ һананаб.

Эрдэни Хайбзан Галшиевай 1000 алтан һургаалнууд мүнөөшье сагта бидэндэ хэрэгтэй. Аха захатаниие хүндэлэн ябаха тухай:
Ашата эсэгэ эхэ хоерые 
Номой ёһоор хүндэлэн яба. 
Энэ наһанда 
Амиды бурхан гэжэ юртэмсын зон хэлсэдэг. 
Ундэр наһатанииешье 
Эсэгэ эхэ мэтэ хүндэлэн яба. 
Наһанай саг ба хэшэг олохо гэжэ 
Эртын зоной хуушан үгэ бии .

Урдын  «эхэ эсэгэдэл адли үндэр наһатаниие хүндэлэ»  гэһэн үгэнүүд   манай гэр бүлын нангин һургаал болонхой.  Хүниие хүндэлжэ ябахадаш,  өөрыншни байдалда һайн һаруул  байха гэжэ эжымни заадаг.
Галшиевай хэлэһэн энэ һургаал:

Алдар ехэтэй хүнүүдһээ

Ушаргүй бү ай.

Хойтын ехэ аюул һанаа һаа,

Энэ наһанда айха газар байхагүй -   намда  (бүхы юумэнһээ зүрхэ алдажа, айдаг хүндэ)  ехэ нүлөө үгөө.  Хүмүүжэлгэтэй хүн  юумэнһээ айжа, һүрдэжэ ябахагүй, намдуу һайхан зангаараа  хүнэй дунда хүндэтэй ябаха гэжэ ойлгооб.

Манай буряад арад зон ехэ хүндэмүүшэ зон гэжэ хэлэгдэдэг. Хүлеэгдэһэн, хүлеэгдээгүй  айлшанда адли хандаха:

Хүнэй гэртэшни ерэхэ үедэ

Манайда морилһонтнай һайн гэжэ хэлэ.

Баясхалангай үгөөр угтадаг гээшэ

Мэргэн зоной ябадал мүн.

Буряад арад зоной хүндэмүүшэ зан  манай республикын герб соо ороһон сэнхир хүхэ хадаг гэршэлнэ.

Мархаанзайн дооромбо багшын  айлшаниие угталгын  һургаалнууд ерээдүйм гэр бүлым байдалай шухала зүйл болохо:

Гэнтэ ерэһэн айлшадта 
Ураг садандаа мэтэ эдеэ умда найруула. 
Тэрэ хадаа энэ ороной

Эртын һайн журам мүн г.м.

«Бэлигэй толи» ном соо хүнэй ажабайдалда тон хэрэгтэй  нангин һургаалнууд мүнөө сагташье, хожом хойнодоошье сахижа,  баримталан ябаха ёһо заншалнай болон 1000 шүлэгтэ   тогтонижоо.     XX зуун жэлэй эхиндэхи хүнүүдэйнгээ абари зангые зүбөөр ойлгоһон, Эрдэни Хайбзан Галшиев эрхим һайн зохёол бэшээ.   Тиигээд энэ номой һургаалнуудые үеһөө үедэ  ойлгон,   уншажа, бодомжолжо   байбалнай,  ажабайдалдамнай ехэ хэрэгтэй гэжэ һананаб.

 Тобшолол

Эрдэни Хайбзан Галшиевай түрэһөөр 160 жэлэй,  «Бэлигэй толи» зохёолойнь 100 жэлэй ойдо зорюулһан энэ ажал  хээд,  иимэ тобшолол хэхэ байнаб:

• . Хубисхалай урда тээ «Хэжэнгын дасанай табан наран» гэжэ эрдэм  шудалжа, боди сэдьхэл олоһон табан ехэ ламанар байһан тухай хэлэгдээ. Тэдэнэй нэгэн Эрдэни Хайбзан Галшиев арадтаа Мархаанзайн дооромба алдартай байгаа. Эрдэни Хайбзан Галшиев  ехэ  даруу зантай,  зондоо хүндэтэй, юумэндэ обтодоггүй, үлүү үгэгүй, ехэ һайн, боди сэдьхэлтэй хүн байһаниинь харагдана. Тэрэ 1855 ондо түрэһэн, бага наһанһаа хубараг боложо, шажанай һургуули гараад, холын Түбэд орон ошожо, Һасада буддын шажанай эрдэм олон жэлдэ шудалжа, алдар суута Брайбун дасанда дооромбо ламын үндэр зиндаада хүртөө һэн гэдэг. Удаань 42-той гэлэн лама 1897 ондо Түбэд оронһоо бусажа, Худанай дасанда алба хэжэ эхилээ.  1898 оной майн 31-дэ Забайкалиин можын сэрэгэй губернаторай зарлигаар Эрдэни Хайбзун Галшиев Худанай дасанай шэрээтээр баталагдаа. 1915 оной хабар Эрдэни Хайбзун Галшиевай үбдэхэдэнь, тэрэниие өөрынь гуйлтаар  Худанай дасанай шэрээтын тушаалһаа болюулһан байгаа. Дооромбо зандаатай Эрдэни Хайбзун Галшиев 1915 оной июниин 26-да тагаалал болоо.  Ехэ бэлигтэй эрдэмтэ лама хубисхалай урда тээхи буряад уран зохёолой гайхамшагта эрдэни зэндэмэни болохо «Бэлигэй толи» гэһэн суута шүлэглэмэл зохёол бэшэһэн алдартай.

• «Бэлигэй толи» гээшэ эртэ сагта Энэдхэг гүрэндэ дэлгэрһэн «Субашид» гэһэн зохёолой жанрта дүтэрхы уран һайханай аргаар бэшэгдэһэн бүтээл.   Тэрэ бэе ба зөөри сахилга, эрдэм бэлиг шудалалга, һэримжэтэй ябалга, дайсан садан хоёрто хандалга, хожомой холые бодолго, буян бүтээлгэ г.м. 1000 шүлэгһөө бүридэһэн һургаалай зохёол болоно.
•  Энэ ном соогоо хүнэй ажабайдалай болон шажанай арюун ябадалай ёһо заншалда түшэглэн, яажа   ажаһууха тухай  заабаринуудые автор бэшэнэ. Дүрбэн мүртэй шүлэглэмэл энэ бадагайнь түрүүшын хоёр мүртэ хүн ажабайдалай элдэб ушарнуудта яажа бэеэ абажа ябахаб гэжэ заана, харин нүгөө хоёртонь тэрэнэй үйлэ хэрэгэйнь шалтагааниие гү, али хойшолонгые элирхэйлнэ.
• «Бэлигэй толи» буряад арадайнгаа ёһо заншалнуудые бидэндэ ойлгуулхын нангин үүргэ дүүргэжэ байһан  гүнзэгы удхатай зохёол болоно. Арадай һургаалай баян дүй дүршэл дээрэ үндэһэлэн бэшэгдэһэн энэ зохёол хэзээдэшье хүнэй анхаралһаа гарахагүй, мүнхэ удха шанартай байха. Энэниие доро үгтэһэн таблица дээрэ харуулааб. (приложени)

Үни сагай саана ажаһууһан сэсэн ухаатай Эрдэни Хайбзан Галшиевай гүнзэгы һургаалнууд саг жэлэй ошохо бүри һайн үрэһэеэ олон зоной ухаан бодолдо тарижа, хүн зоной сэдьхэлдэ һайхан туяа гэрэлээрээ шэнгэжэ, ажабайдалыень амгалан тэнюун, элдин   элбэг,  һайхан болгожол байхань болтогой!

Хэрэглэгдэһэн литература

1. Доржогутабай Д. «Эрдэни Хайбзан Галшиев», «Буряад Үнэн» №7, 15.12.2005
2. Махатов В.М., Цыденова Х.Г. «Алтан гадаһан», У-У, «Бэлиг», 2008
3. Цырендоржиева Б-Х. Ж. «Хүн болохо багаһаа» У-У, «Бэлиг», 2000