Конспект урока по марийскому языку в 7 классе "Ах, глагол,глагол, кумылым тарватышыч тый чот!" по теме "Морфологический разбор глагола"
план-конспект урока (7 класс) по теме

Урокын темыже: «Ах, глагол, глагол, кумылым тарватышыч тый чот!»

                         Глаголым морфологический лончылымаш.

Класс: 7

Урокын типше: комбинированный.

Задаче-влак:

1. Глагол дене тунеммым иктешлаш, глагол лончылымо алгоритмым чоҥаш.

(Обобщить знания о глаголах, вывести алгоритм морфологического разбора глагола).

2. Кутырымо йылмым лывырташ, возымо йылмым вияндаш, анализым ыштыме да иктешлен моштымашым вияндаш. Изи тушка дене пашам ышташ кумыландаш.

 (Развивать устную и письменную речь обучающихся, умения анализировать, обобщать; работать в подгруппе).

3. Йоча-влак коклаште, тазалыклан энгекым ыштыде, ваш-ваш келшен да полшен ыштыме паша кумылым шуараш.

(Воспитывать положительные отношения к спорту, здоровому образу жизни, дружбу между детьми, взаимовыручку).

Оборудований: мультимедиа, картычке-влак, презентаций

Урок эртымаш

1. Организационный момент

(Йоча-влак шогалыт)

Туныктышо: Поро кече! Ужам, кумылда сай, поро.

Айста тачысе тиде сылне теле кечылан куанен шыргыжалына.

Уна-влаклан йывыртен манына: «Поро кече!»

Доскашке ончалын ойлена: «Ах, глагол, глагол, кумылым тарватышыч тый чот!»

Глагол тӱням шерын лектына.

2. Кодшо уроклаште тунеммым иктешлымаш.

(Систематизация уже имеющихся знаний.)

( Презентаций, турло тус йодыш-влакын нелытыштлан келшен толеш, цвет соответствует уровню сложности заданий.)

Слайд 1

1. Йодыштмаш.

Мом глагол маныт?

Глагол могай йодышлан вашмутым пуэн сеҥа?

Глагол кузе вашталтеш?

Глагол предложенийыште утларакшым могай член лиеш?

Слайд 2

2) Слайдысе предложений дене паша.

(Предложенийым тетрадьыш возат, заданийым шуктат.)

Сергей футболым йӧрата, тудо ече денат талын коштеш.

• Предложенийым лудса.
• Предложенийыште грамматический рӱдым палемдыза. Сказуемый-влак могай ойлымаш ужаш дене каласалтыныт?
• Глагол-влакын числа дене лицажым палемдыза, мут мучашым ойырыза.

ПРОЕКТОРЫМ ЙОРЫКТАШ

Йодыш: Мом оҥайым ужыда?

Вашмут: Нине кок глагол-влак ик числа-ед.ч., ик лица-3 лица форман улыт, но мут мучашышт тӱрлӧ.

Йодыш: Могай йодыш лектеш?

Вашмут: Молан икгай числа ден лица форман глаголын мут мучашышт тӱрлӧ? (Тунемме проблеме йодыш семын).

Йодыш: Иктаж-кӧ каласен сеҥа? (Уке гын, шонаш тӱҥалына)

Слайд 3

• Пуымо глагол-влакым единственный числа 1-ше лица формыш шындыза.

ече дене кошташ

мечым поктылаш

талын куржаш

футболым йӧраташ

ийын мошташ

спортым пагалаш

ПРОЕКТОРЫМ ЧУКТЕНА

• Тыге:

ече дене коштам

мечым поктылам

талын куржам

футболым йӧратем

ийын моштем

спортым пагалем

• Вашмут:1 спр. - -ам; 2 спр. - -ем 

Слайд 4

• Скобкысо глагол-влакым кызытсе-шушаш жап формыш шынден каласыза.

Чумыр тӱня спорт дене келшен (илаш).

Теат ушныза!

Южо тунемше (шонаш): «Физкультуржо молан (кулаш)? Мый лучо компьютер дене шер теммешке (модаш) але йолташ-влак дене мутланен (шинчаш)». Чаманаш логалеш, тудо (ок умылаш), вет физкультур да спорт тазалыкым (пеҥгыдемдаш). Эрдене кынелын, физзарядкым ыштен ончыза-ян, кап-кыллан кузе сайын чучеш! Шымлызе-влакын ойышт почеш, зарядкым ыштыме годым эндоферин (лекташ), тиде — настроенийым кузыктышо вещества. Тугеже те эр годсекак весела кумылан да чулым (лияш). Адакшым спорт кап-кылым яшкатам, йытырам ышта. Тидым сайын палыман.(«Ямде лий», 2012 ий 14 январь).

• Скобкышто пуымо глагол-влак могай форман улыт?
• (Неопределённый форман глагол-влак).
• Кузе палышда? Молан тыге шонеда?
• (Неопределённый форман глаголын суффиксше -аш, йодышыжо - мом ышташ?)
• Н.ф.г. суфиксше да йодышыжо икте веле?
• Тыгай глагол текстыште уло мо? ПРОЕТОРЫМ ЙОРЫКТЕНА

4) Глаголын эше могай жап формыжо уло?

Эртыше жап.

Ик подгруппо вес подгруппылан йодышым пуэдат да вашештат.

5) «Ямде лий» газетысе «Спорт элышке пагален ӱжына!» темылан пӧлеклалтше лаштыклаже гыч изъявительный, повелительный, желательный наклонений форман глагол-влакым возен лукташ. ПРОЕКТОРЫМ ЧУКТЕНА

III. Основная часть урока

1. Целеполагание.

Слайд 5

- ӱдыр-рвезе-влак, слайдыште «Шернур вел» газетын пытартыш номерже гыч спортлан пӧлеклалтше ик лаштык. Тыште мемнан школын туныктышыжо нерген интервью уло. Тиде интервью гыч ик ужышым лудын лектына.

- ӱдыр-рвезе-влак, слайдыште изирак текст.

- Школышто тунеммем годым класснам спортлан шӱман А.С. Марченков вуйлатен. Тудо химий предметым туныктен, тыгак эрыкан кучедалмаш дене тренировкылам эртарен. Александр Сергеевич мыйымат секцийыш кошташ кумыланден. Тыге спорт дене кылым кучаш туналынам. Школ деч вара Йошкар-Оласе совхоз-техникумышто шинчымашым нолтенам. Тушто эрыкан кучедалмаш секцийым СССР-ын чемпионжо Э.Ф. Четкарёв вӱда ыле, тунамак спортын ты видше дене 1-ше разрядым налынам.

Йодыш: Текст гыч таче могай ойлымаш ужаш дене пашам ыштена, тыгай шомак-влакым ойырен каласыза.

Вашмут: Вуйлатен, туныктен, кошташ кумыланден, кучаш тӱҥалынам, нӧлтенам, вӱда ыле, налынам.

Йодыш:  Ойырымо шомак-влак чынже денак глагол улыт. Молан нуно глагол улыт? -Туныктен глагол нерген мом паледа, каласыза.

Йодыш:  Пеш сай. А те паледа глагол нерген ойлымо але лончылымо радамым?

Вашмут: Уке.

Йодыш:  Тугеже ме таче мом ыштышаш улына. Мом вучеда тачысе урок деч?

Вашмут: Глагол лончылымо алгоритмым (радамым) чоҥаш.

Йодыш:  Молан тыгай алгоритм кӱлеш?

Вашмут: Радам дене морфологический лончылымашым эртараш.

Йодыш:  Кӧ каласен сеҥа: урокын темыже могай?

Вашмут: Глаголым морфологический лончылымаш.

2) Алгоритмым чонымо паша. Работа над алгоритмом.

• Лӱм мут ден пале мутым морфологический лончылымо годым мо гыч тӱҥалыт? (Ойлымаш ужаш гыч)
• Тугеже, икымше ошкыл(шаг) — ойлымаш ужаш, тудо мом ончыкта.
• Глаголын тӱҥалтыш формыжо могай. (Тӱҥалтыш формо — тиде глаголын неопределённый формыжо). Кокымшо ошкыл (шаг) — тиде глаголын морфологический ойыртемже. 1) Тӱҥалтыш формо (неопределённый формо).
• Глаголын неопределенный формыжо гыч мом пален налаш лиеш (спряженийым). Спряжений — глаголын вашталтдыме палыже.
• 2) Вашталтдыме пале: спряжений.
• 3) Глагол кузе вашталтеш? (Наклонений, числа, лица, жап да аклыме формо). Вашталтше пале: а) наклонений, б) числа, в) лица, г) жап, д) аклыме формо.
• Вес ошкыл - глагол предложенийыште могай член лиеш.
• Предложений член.
• Тыге ме глаголым лончылымо алгоритмым чоҥышна. Айста ончалына: учебникыште тыгак пуымо? 75-ше странице.

Физкультминутка.

1. Колюш ден Мишук вашлийыт. «О-о, Мишук, ужат могай таза кап-кылан. Туп-вачыже могай лопка!» - кӧранен шоналтыш Колюш.
2. «Эх! Мыйже йыл гай вичкыж улам! Кидыште мышцемат (чогашыл) уке,- воштончыш ончылно шкенжым ончыштшыжла, келгын шулалтыш Колюш. - Чу!»
3. Тиде кече деч вара Колюш кажне кечын тренироватлалташ тунале: эрдене зарядкым ышта, урок деч вара куржталеш, вийжылан ситыше штангым нӧлтыштеш, пакча шеҥгелсе турникыште шкенжым нӧлтыштеш.
4. Ик арня гыч уэш воштончышыш ончале. «Ого!! - куанен пелештыш. - Арам огыл тыршенам, мышцемат кузе оварен! Пеш сай. Умбакыжат физкультур дене пенгыде кылым кучаш тӱҥалам».
5. (Кӧ Мичу дене келша — верышке шичса, кӧ ок келше эше ик гана воштончышыш ончалза.)

3) Глаголым лончылымо алгоритм почеш паша.

Вот вет, кузе вет

Рвезе-влак ала-кушто юзо ола улмо нерген колыныт. Пуйто тушто ен-влак поро улыт, юж ласка, а кава гыч йӱр олмеш сылне сем йоҥга.

- Ах, палаш ыле кушто тиде ола верланен? Мый тушко илаш кудалам ыле, - манын икымше йоча.

- Мыят кудалам ыле,- пелештен кокымшо икшыве.

- Мыят, - каласен кумшо рвезе.

- А тый? - йодыныт Миклай деч.

- Уке, мый тушко ом кудал ыле, - вашештен Миклай.

- Молан?

- Мый йолын каем ыле.

• Ойырымо предложений гыч глаголым возен лукташ, морфологический лончылымашым ышташ.

Колыныт — глагол.

2.1 т.ф. - колаш 2.2 — 1 спр. 2.3 — изъяв.н., мн.ч., 3 л.,2-шо эртыше ж.

3. Предложенийыште — сказуемый.

Каем ыле — глагол.

2.1 т.ф. - каяш ыле 2.2 — 2 спр. 2.3 — изъяв.н., ед.ч.,1 л., составной эртыше жап.

3. Предложенийыште — сказуемый.

Руш йоча-влаклан:

«Ямде лий» гыч Андрей Емельяновын почеламутшо гыч чыла глагол-влакым возен лукташ.

Тергымаш.

IV. Рефлексия.

• Таче урокышто ме чоненна …
• Тунеммынна лончылаш …
• Глаголым лончылымо годым икымше ошкыл …
• Глаголын вашталдыме палыже …
• Глаголын вашталтше палыже-влак …
• Глагол предложенийыште утларакше лиеш …
• Глагол кумылым тарватыш (мом ышташ?) ...

V.Мӧҥгысӧ паша.

Тазалык нерген калыкмут-влакым возаш, глагол-влакым возен луктын, морфологический разборым ышташ.

Максимова С.М., марий йылмым да литературым туныктышо

Шернур район,  Марисола школ