Рабочая программа по татарскому языку для 9 класса
рабочая программа (9 класс) по теме

Татарстан Республикасы Зәй муниципаль районының

 “Зәй шәһәре аерым фәннәрне тирәнтен өйрәнү юнәлешле

7нче урта гомуми белем мәктәбе”

Муниципаль бюджет гомуми белем учреждениесе

2012-2013 нче уку елына

9 нчы сыйныфның рус төркеме өчен

татар теленнән

ЭШ ПРОГРАММАСЫ

( төп гомуми белем өчен)

Төзүче: I квалификацион категорияле

татар теле һәм әдәбияты укытучысы

Гыйниятуллина Люция Сингат  кызы

2012 нче ел

Аңлатма язуы

Эш программасы статусы

Программа нигезенә Россия, Татарстан Мәгариф һәм фән министрлыкларының мәктәпләрдә урта һәм тулы белем алу стандартлары  (“Рус мәктәпләрендәге рус төркеме укучыларына татар теленнән гомуми белем бирүнең стандарты” Казан, 2008) салынды,Татарстан Мәгариф һәм фән министрлык тарафыннан расланганР.З.Хәйдәрова, Р.Л. Малафеева“Коммуникатив технология нигезендә рус телле балаларга татар теле һәм әдәбияты укыту программасы,” 2011 ел, 9 нчы сыйныфның рус төркеме өчен чыгарылган дәреслеккә  (авторлары: Р. З. Хәйдарова, Р. Л. Малафеева)(Казан “Мәгариф”2008), мәктәпнең базис-укыту планына  нигезләнеп төзелде.

Эш программасы структурасы

Татар теленең өч өлештән тора: аңлатма язуынан, төп бүлекләрне, белем һәм күнекмәләрне үз эченә алган программаның эчтәлегеннән, укучыларның әзерлек дәрәҗәсенә таләпләреннән.

Эш программасының эчтәлеге

Әлеге эш программасы урта гомуми белем бирү мәктәбенең гамәлдәге базис планы буенча  9 нчы сыйныфының рус балалары өчен, атнага 2 сәгать татар теле исәбеннән төзелде. Ел буенча 70 сәгать. Программаның эчтәлеген тулысынча саклап, эш программасына кайбер үзгәрешләр кертелә. Әлеге үзгәрешләр түбәндәгеләр:

“Без Татарстанда яшибез” бүлеге 1 сәгатькә  кыскартылды; “Белем һәм китап”  бүлегенә   5 сәг. өстәлде;

“Һөнәр сайлау” бүлеге  6 сәгатькә  кыскартылды; “Ата-анага хөрмәт мәңгелек”  бүлеге   4 сәгатькә кыскартылды;  

“Буш “ бүлегенә тиешле 13 сәгатьнең 10 сы “Тирәбездә яхшы кешеләр”  бүлегенә бирелде, 3 сәгате  контроль эшләргә бирелде;

“Кеше һәм мохит”  бүлегенә тиешле 1 сәгать  контроль эшкә бирелде;“Беркем дә, бернәрсә дә онытылмый” бүлегенә тиешле 5 сәгать

“ Беренче хисләр”  бүлегенә бирелде. Контроль эшләргә   4 сәгать, хаталар өстендә эшкә 4 сәгать бүлеп бирелде.

Рус мәктәпләрендә укучы рус телле балаларга татар теле укытуның  төп максатлары

Билгеле булганча, укытуның максаты җәмгыять тарафыннан куелган социаль заказ белән билгеләнә. Татарстан Республикасының белем бирү системасына куйган төп бурычы - иҗади фикерләүче, инициативалы, иҗтимагый тормышта актив катнашучы, белемле һәм ике дәүләт һәм чит телләрдә дә иркен сөйләшеп аралашучы билингваль (полилингваль) шәхес тәрбияләү.

Рус телле балаларга татар теле укыту максаты киң кырлы һәм ул берничә аспекттан тора: танып белү, үстерү, тәрбия, белем бирү.                                                      

1. Танып –белү максатының эчтәлеге

Татарстан Республикасында яшәүче һәр милләт кешесенә, үз халкы тарихыннан тыш, шушы төбәктә төп халык булып саналган татар халкы мәдәниятен, гореф-гадәтләрен, тарихи үткәнен, бүгенгесен, киләчәген белү зарур. Татар халкы белән кулга-кул тотынып яшәргә әзерләнүче һәр кеше бу халыкның бәйрәмнәрен, традицияләрен аңларга, хөрмәт итәргә,әдәбият-сәнгать вәкилләренең иҗади казанышлары белән үзенең рухи үсешен баета алу мөмкинлегеннән файдаланырга тиеш. Программа эчтәлеге телгә өйрәтү процессын бала өчен “башка дөньяга тәрәзә ачу” (И.Л.Бим) булырлык һәм шуның аркылы аның үзяшәешендә тулырак аңлавына ярдәм итәрлек итеп сайланды.

Уртазвенода Татарстанда яшәүче милләтләр, Татарстан символикасы, башкалабыз Казанның тарихы, бүгенге йөзе, Татарстанның территориясе, географик урыны, экономик бәйләнешләре, татар сәнгатенең төрле тармаклары буенча билгеле булган шәхесләр, Бөек Җиңүгә Татарстанның өлеше турында укучыларның татарча сөйли алулары төп максат итеп куелды.

2. Үстерү максатының эчтәлеге

Белем бирү максаты методика фәнендә бик озак еллар буе беренчел дәрәҗәдәге максат итеп саналды. Ләкин дидактик максатларның башкаларын икенчел дәрәҗәдә дип карау, киресенчә, белем бирү максатының тиешле дәрәҗәдә тормышка ашырылмавына китерде. Шәхеснең белемле булуы, тәрбиялелек һәм аның фикерләү сәләте үсеше дәрәҗәсеннән дә тора. Укыту процессында үстерү, тәрбия максатларын даими күзаллап эшләү - укытуның практик ягы уңышлылыгының ал шарты (Л.С.Выготский). Бу хакыйкатьне балаларның белем алу эшчәнлегенең барлык этапларында да истә тоту зарур.

Балаларның психик үсешен түбәндәге юнәлешләрдә үстерүгә аеруча игътибар таләп ителә:

- фикерләүне үстерү белән бәйләп сихик функцияләр: логик фикерләү, сәбәп-нәтиҗә бәйләнешләрен табу, индуктив, дидуктив фикерләү;

- хәтерн еүстерү (ихтыярый, ихтыярсыз), игътибарлылыкны үстерү;

- аралаша белү сәләтен үстерү (аралашучанлык, хислелек, эмпатия хисләре);

- ихтыяр көче, максатчанлык, активлык кебек сәләтләрне устерү.

Программага сайланган эчтәлек нигезендә сөйләм эшчәнлегенең барлык төрләре буенчада эш оештырганда бу максатлар беренче планга куела.

3. Тәрбияви максатның   эчтәлеге

Укучыларның тиешле дәрәҗәдәге тәрбиялелегеннән башка укыту процессын оештыру мөмкин түгел. Әлбәттә, укытучының шәхси сыйфатлары, укучы белән махсус оештырылган мөгамәләсе  укыту-тәрбия процессында  зур роль уйный. Ләкин, тәрбия процессы, беренче чиратта, укытуның эчтәлеге һәм методлары белән бәйле. Шуңа күрә программа эчтәлеген сайлаганда, материалның тәрбияви мөмкинлекләрен исәпкә алу – авторларның беренчел бурычы булды. Балаларның яшь үзенчәлекләренә туры килгән, аларны кызыксындырган мораль проблемаларны үзэченә алган эчтәлек, беренчедән, укыту процессында тәрбияви функция башкарса, икенчедән, турыдан-туры коммуникатив мотивация туу белән бәйле.

Уку эшчәнлеген мотивлаштыру юнәлешендә эшләүче галим А.К.Маркова фикеренчә, эчтәлегендә әхлакый проблемалар булган текстлар үзләре үккоммуникатив мотивациягә ия, шунлыктан аралашу ситуациясе булдыру әллә ни кыенлык тудырмый. Башка милләт вәкилләренең күңелен яулардай, аларда гомумкешелек әхлакый сыйфатларны тәрбияләрдәй татар әдәбияты өлгеләре белән таныштыру да шушы ук максатка буйсындырылды һәм сөйләшү-аралашуга алып чыгуга кулайрак булган әдәби әсәрләрнең авторлары тәкъдим ителде. Программаның ачык характерда булырга тиешлеген исәпкә алып, әдәби әсәрләр үзләре күрсәтелмәде, ә авторларны санап чыгу белән чикләнде.

Укучыларның кабул итү мөмкинлекләрен  исәпкә алып, аралашу-сөйләшү проблемаларына туры килгән әдәбиә сәрләрдән төрле өзекләр сайлауны дәреслек авторларына калдыру – методика фәнендә программага эчтәлек сайлауда монополиялектән котылуның берюлы дип күрсәтелә.

4.  Белем бирү максатының эчтәлеге

Укучыларның татар теле буенча лексик, грамматик күнекмәләре филологик белемнәр суммасы дәрәҗәсендә генә калмыйча, ә сөйләм эшчәнлегенең барлык төрләрендә дә аралашуда кулланырлык дәрәҗәгә җитүе зарур. Ягъни, укучылар, нинди дә булса сүзне, я грамматик категорияне тану, аеру, аңлау, тәрҗемә итү дәрәҗәсендә генә түгел, аларны аралашу максатында мөстәкыйль кулланырлык дәрәҗәдә өйрәнергә тиешләр. Шул вакытта гына татар телен дәүләт теле буларак өйрәнү бурычы үтәлә. Укучының гомуми урта белем бирү мәктәбен тәмамлаганда сөйләм эшчәнлеге төрләре буенча түбәндәге белемнәргә ия булуы күздә тотыла.

Укучыларның әзерлек дәрәҗәсенә таләпләр

Белем, осталык һәм күнекмәләрен бәяләү

Эш төрләре

Тыңланган текстның эчтәлеге буенча сорауларга язмача җавап бирүне бәяләү

-Тыңланган текстның эчтәлеген тулаем аңлап, тәкъдим ителгән сорауларга язмача дөрес җавап бирелгән, 1 орфографик хатасы яки эчтәлеккә бәйле 1 хатасы булган эшкә “5” ле куела.

-Тыңланган текстның эчтәлеген  аңлап, тәкъдим ителгән сорауларга дөрес җавап бирелгән , 2-3 орфографик, 3 пунктацион яки эчтәлеккә бәйле 2-3 хатасы булган эшкә “4” ле куела.

-Тыңланган текстның эчтәлеген  өлешчә аңлап, тәкъдим ителгән сорауларга дөрес җавап бирелмәгән , 5 орфографик, 5пунктацион яки эчтәлеккә бәйле 4-5 хатасы булган эшкә “3” ле куела.

-Тыңланган текстның эчтәлеге буенча  тәкъдим ителгән сорауларга бирелгән җавапларның яртысы  дөресбулмаса , 6 орфографик, 6пунктацион яки эчтәлеккә бәйле 5 тән артык хатасы булган эшкә “2” ле куела.

Диалогик сөйләмне бәяләү

-Бирелгән ситуация яки өйрәнелгән тема буенча әңгәмә кора алганда, әйтелеше һәм грамматик төзелеше ягыннан дөрес, эчтәлеге ягыннан эзлекле һәм тулы диалогик сөйләм төзегәндә, “5”ле куела.

-Бирелгән ситуация яки өйрәнелгән тема буенча әңгәмә кора алганда,  репликаларның әйтелешендә һәм аерым сүзләрнең грамматик формаларында2-3 хата җибәреп ,эчтәлеге ягыннан эзлекле диалогик сөйләм төзегәндә, “4”ле куела.

-Өстәмә сораулар ярдәмендә генә әңгәмә кора алганда, репликаларның әйтелешендә һәм сүзләрнең грамматик формаларында 4-6 хата җибәреп,эчтәлеген бозып, диалогик сөйләм төзегәндә, “3”ле куела.

-Бирелгән ситуация яки өйрәнелгән тема буенча диалог төзи алмаганда “2” ле куела.

                                                                   Язма эшләрне бәяләү

Сүзлек диктанты һәм аны бәяләү

-Пөхтә, төгәл һәм орфографик хатасыз язылган эшкә “5” ле куела.

-Пөхтә, төгәл язылган, әмма 1-3 төзәтүе яки 1-2 орфографик хатасы булган эшкә “4” ле куела.

-Пөхтә, төгәл язылмаган, әмма 4-5 төзәтүе яки 3-5 орфографик хатасы булган эшкә “3” ле куела.

-Пөхтә, төгәл язылмаган,  6яки артыграк орфографик хатасы булган эшкә “2” ле куела.

Диктантның күләме һәм аны бәяләү

- Пөхтә, төгәл язылган,  1 орфографик, 1пунктацион хаталы диктантка “5” ле куела.

- Пөхтә, төгәл язылган,  2-3 орфографик, 2-3пунктацион хаталы диктантка “4” ле куела.

- Пөхтә, төгәл язылмаган,  4-6 орфографик, 6 пунктацион хаталы диктантка “3” ле куела.

- Пөхтә, төгәл язылмаган,  7 дән артык  орфографик, 7 дән артык пунктацион хаталы диктантка “2” ле куела.

Укучының гомуми урта белем бирү мәктәбен тәмамлаганда сөйләм эшчәнлеге төрләре буенча түбәндәге белемнәргә ия булуы күздә тотыла.

5-9 нчы сыйныфлар

Тыңлап аңлау

Төрле төрдәге тыңлап аңлау күнегүләрен үти белү;

сүзләрне, җөмләләрне аңлап тәрҗемә итә белү; тәкъдим ителгән текстны тыңлап, эчтәлеге буенча сорау бирә, сорауларга җавап бирә белү;

зур булмаган аутентив яки адаптацияләнгән  әдәби әсәрләрдән өзекләрне, информацион характердагы текстларны, газета-журналлардан мәкаләләрне тыңлап аңлап, эчтәлеге буенча фикереңне әйтә, аралашуга чыга белү;

Сыйныфташларыңның сөйләмен тыңлап аңлау һәм аларга үз фикереңне аңлата белү, алар белән әңгәмә кору, әңгәмәдә катнаша белү.

Диалогик сөйләм

Сорау, җавап, килеш(мә)ү, шикләнү һәм башка репликаларны дөрес кулланып, әңгәмә кору, сөйләшә белү;

аралашуда катнаша, аны туктата һәм яңадан башлый белү;

парда, төркемдә сөйләшү барышында үз фикереңне аңлата, раслый, дәлилли белү, ситуация аңлашылмаганда, сорау биреп, сөйләм барышын ачыклый белү;

терәк схемалар кулланып, ситуация буенча әңгәмә кора белү;

татар сөйләм этикеты үрнәкләреннән урынлы файдаланып әңгәмә кору, сөйләшә белү.

Монологик сөйләм

Программада тәкъдим ителгән темалар буенча тиешле эзлеклелектә текст төзи һәм аның эчтәлеген сөйли белү;

конкрет ситуациягә үз карашыңны, төрле вакыйгалар, яңалыкларны хәбәр итә белү;

монологик сөйләмдә кереш, эндәш сүзләрне кулланып, орфоэпик һәм грамматик нормаларны саклап, үз фикереңне төгәл җиткерә белү;

өйрәнгән текстны үз сүзләрең белән сөйләп бирә белү;

өйрәнгән шигырьләрне яттан сәнгатьле сөйли белү.

Уку

Программада тәкъдим ителгән текстларны, татар теленең әйтелеш нормаларын саклап, сәнгатьле һәм аңлап уку;

текстның эчтәлегенә нигезләнеп, контекст буенча яңа сүзләрнең мәгънәсен аңлый белү;

таныш булмаган текстны эчтән укып, аның төп фикерен таба белү;

таныш булмаган сүзләрнең, төзелмәләрнең тәрҗемәсен сүзлектән таба белү.

 Язу

Өйрәнелгән темалар буенча актив куллануда булган  сүзләрне дөрес яза белү;

конкрет бер тема буенча хикәя төзи белү;

прагматик текстлар (рецептлар, белдерүләр, афиша һ.б.), эпистоляр жанр текстлары (шәхси һәм официаль хатлар, котлаулар һ.б.) яза белү;

үзеңне борчыган проблемага карата үз фикерләреңне язмача җиткерә белү;

тәкъдим ителгән текстның эчтәлегенә нигезләнеп, аны үзгәртеп яки дәвам итеп яза белү.

Грамматик минимум

9 нчы сыйныф

1. Җөмләнең баш һәм иярчен кисәкләренең исемнәрен әйтә, сорау куя,аера белү.
2. Гади һәм кушма җөмләләрне аера белергә өйрәтү.
3. Теркәгечле һәм теркәгечсез тезмә кушма җөмләләрне сөйләмдә куллана белү күнекмәләрен булдыру.
4. Җыючы, каршы куючы, бүлүче теркәгечле кушма җөмләләрне сөйләмдә куллану.
5. Иярчен хәл җөмләләрнең иярчен вакыт җөмлә, урын җөмлә, максат җөмлә, шарт җөмлә, сәбәп җөмлә, кире җөмләләре белән таныштыру һәм аларны сөйләмдә урынлы куллануга ирешү.
6. Тезмә һәм иярченле кушма җөмләләрдә тыныш билгеләрен дөрес кую һәм аларны тиешле интонация белән әйтү.

Программаның тематик эчтәлеге. 9 нчы сыйныф (136)

Урта звенода уку һәм сөйләшү өчен тәкъдим ителгән әсәрләрнең авторлары: Дәрдемәнд (Бер хәзинә), Г.Тукай, М.Җәлил, Һ.Һакташ, С.Хәким, Г.Әпсәләмов, Г.Ахунов, И.Гази, М.Мәһдиев, Ф.Яруллин, Т.Миңнуллин, В.Нуриев, Ф.Шәфигуллин, М.Галиев, Р.Миңнуллин, Ш.Галиев,  Л.Лерон, Н.Мадьяров, З.Гомәрова, Р.Вәлиев, Р.Вәлиева,Н.Гыйматдинова,  М.Газизов, В.Осеева, Ю.Ермолаев.

       9 нчы сыйныфның  рус төркемнәре өчен татар теленнән тематик план

Әдәбият  һәм интернет ресурслар

1. Р.З.Хәйдәрова, Р.Л.Малафеева, З.М.Шаһгалиева. Татар теле. Рус телендә урта гомуми белем бирүче мәктәпнең 9 нчы  сыйныфы  өчен дәреслек (рус телендә сөйләшүче балалар өчен). Казан, “ Мәгариф”, 2008.

2. Р.З.Хәйдәрова, Р.Л. Малафеева. Рус телендә сөйләшүче балаларга татар теле һәм уку дәресләре оештыру. (Укытучылар өчен методик кулланма. Яр Чаллы, 2007)

3. Хайдарова Р.З., Гиниятуллина Л.А. Сборник ситуативных упражнений по татарскому языку для русскоязычных учащихся.( Наб. Челны, 2004.)

4. Ф.С.Сафиуллина, К.С.Фәтхуллова,Н.Г.Сазонова .Татар теленнән контроль эшләр һәм тестлар. Казан-Тарих, 2003.

5. Д.М.Гыйльманова .5-9 сыйныфларның рус төркемнәрендә укучы балаларның татар теленнән белемнәрен тикшерү өчен контроль эшләр.Яр.Чаллы, 2008

6. Р.Н.Фатыйхова. Татар теленнән диктантлар, контроль эшләр, тестлар. Казан, “Гыйлем” нәшрияты, 2009.

7. Р.З.Хәйдәрова, Р.Л.Малафеева. Татарский язык в таблицах. Н.Челны.

8. Презентация “Морфология”, “Кушма җөмлә синтаксисы”, “Кушымчалар”.

9. К.С.Фәтхуллова, Э.Н.Денмөхәммәтова, Р.З.Хәйдәрова.  Татар теле. 9 нчы сыйныф. Дәүләт (йомгаклау) аттестациясенә әзерләнү өчен кулланма. Яңа формада. Рус телендә сөйләшүче укучылар өчен. Казан, “Гыйлем, 2012.

10.  http://edu.tatar.ru/          

11. http://tarkhanova.ru/taxonomy/term/22

12. http://openclass.ru/sub/Родной...

13. http://rusedu.ru/files.php?cat=39&sort