План-конспект урока чувашского языка "У вышивальщицы"
методическая разработка по теме

Фомина Вера Артемьевна,

Шупашкар хулинчи 29-мĕш вăтам шкулта

чăваш чĕлхипе литератури вĕрентекен

Тема: Ăстасен çĕр-шывĕнче. Тĕрĕçĕ патĕнче

(иккĕмĕш класра ирттернĕ урок конспекчĕ)          

Урок  тĕллевĕсем: 1) чăваш тĕррипе пллаштарасси; 2) ачасене хăйсен ĕçĕсем çинчен каласа пама хăнăхтарасси.

Урока кирлĕ хатĕрсем: тĕрĕçĕ ĕçĕпе çыхăннă ӳкерчĕксем, япалана, япала паллине, ĕçе пĕлтерекен сăмахсен схемисем, чăваш тĕрриллĕ япаласем, фонохрестомати, проектор, компьютер, экран.

Усă курнă литература: В.И.Игнатьева, Н.Н.Чернова, З.С.Антонова «Чăваш сăмахĕ», кĕнеке; В.И.Игнатьева, Н.Н.Чернова, З.С.Антонова вырăс шкулĕсенчи чăваш чĕлхи вĕрентмелли меслет кăтартăвĕсем, 2-мĕш класс.

Урок юхăмĕ

I. Урока йĕркелесси.

II. Çĕнĕ сăмахсемпе паллаштарни.

  - Иртнĕ урокра эпир сирĕнпе чăвашсен авалхи тумĕпе паллашрăмăр, урокрах экскурсире пултăмăр. Унта чăвашсен авалхи тумĕпе паллашрăмăр. Мĕн-мĕн пурччĕ-ха унта? Экран çине пăхма сĕнетĕп, ӳкерчĕк-слайдсен ячĕсене калаттаратăп тата вулаттаратăп (тухъя, шӳлкеме, тевет, сурпан, саппун, пиçиххи, масмак), вĕсене сăнаттаратăп.

- Ку япаласем мĕнле? (Хитре). Вĕсем мĕншĕн илемлĕ?  

- Мĕншĕн тесен вĕсене тĕрлĕ тĕслĕ çиппе тĕрленĕ.  

  2. Ыйтусем çине хуравлани.

 - Ачасем, мĕнле шутлатăр, ку мĕн? ( Тухъя, ăна пуç çине тăхăнаççĕ).

-  Ку тухъяна камсем тăхăнаççĕ? (Хĕр ачасем, хĕрсем).

- Ăна мĕнпе илемлетнĕ? (Шăрçасемпе, укçасемпе е тимĕр çаврашка çĕлесе илемлетнĕ).

- Ку тата мĕн? (шӳлкеме е тевет)

- Ăна мĕнле тăхăнаççĕ?  (Ăна мăй çине çакаççĕ).

- Ку мĕн - ши? (Масмак)

- Ăна ăçта сыхаççĕ? (Çамка çине).

(Çакнашкал саппун, сурпан çинчен те  ыйтусем çине хуравлатпăр).

- Ачасем, хĕрсен  тумне   тепре калар-ха, вĕсем мĕн тăхăннă? (Тухъя, шӳлкеме, масмак, кĕпе, саппун).

- Арçын ачасем мĕн тăхăннă – ши? Ку мĕн? (Арсын ача кĕпи).

- Вăл мĕнле? (Илемлĕ).

- Мĕншĕн ку тумсем илемлĕ?

- Ăна та тĕрлĕ  çипсемпе тĕрленĕ.

- Мĕнле тĕслĕ çипсемпе тĕрленĕ? (Хура, хĕрлĕ, сарă, шурă).

- Мĕнле шутлатăр, вĕсене кам тĕрленĕ-ши? (Тĕрĕçĕ). Тепĕр хут пурте калаççĕ.

- Ачасем, эсир тĕрленине курнă-и? Апла пулсан паян эпир сирĕнпе тĕрĕçĕ патне хăнана çитсе курăпăр. (Слайд е ӳкерчĕк кăтартатăп).                

- Тĕрре ăçта тĕрлеççĕ, тĕрĕçĕ ăçта тĕрлет? (Фабрикăра).

- Çапла, ачасем,  паян чăваш тĕрри «Паха тĕрĕ» фабрикăра аталанать. Кунта халĕ алăпа кăна мар, машинăпа та тĕрлеççĕ. (В Чебоксарском районе, в поселке Кугеси, есть известная на всю Россию фабрика «Паха тĕрĕ», где вышивают разные вещи (платья, рубашки, фартуки, салфетки, скатерти). «Паха тĕрĕ» берет свое начало с 1923 года. За свою 85-летнюю историю предприятие достигло больших успехов в сохранении и развитии народных промыслов, стал разнообразнее ассортимент выпускаемых изделий. Художники и мастера бережно сохраняют, творчески используют и развивают старинное искусство чувашской вышивки. С появлением этой фабрики изделия с чувашской вышивкой стали уникальными подарками и сувенирами. Фабрика показала, что руки мастериц способны создавать уникальные произведения. Изделия этой фабрики славятся по всей России, люди приезжают и делают  заказы на изготовление того или иного изделия. Эту работу (вышивание) выполняют в основном машины, т.е. машинная вышивка получается, а когда человек делает спецзаказ на изготовление нарядов, костюмов - здесь и трудятся  вышивальщицы. Такие ручные работы ценятся очень высоко. Таким образом наш край богат вышивками, не зря говорят, что Чувашия - край ста тысяч песен и ста тысяч вышивок).

- Мĕнле шутлатăр, мĕн - мĕн тĕрлеççĕ-ши вĕсем? (… , сĕтел çитти, чӳрече карри, салфетка). Çак тĕрленĕ япаласемпе вĕсем, хăйсен ĕçĕсемпе тĕрлĕ выставкăсене хутшăнаççĕ. Чăваш тĕррине ют çĕр-шыв çыннисем те пĕлеççĕ. Акăлчансем, французсем, американецсем тата ытти халăх çыннисем те. Утмăл ытла çĕр-шывра  чăваш тĕррине мухтаççĕ, илемĕнчен тĕлĕнеççĕ, вĕсене пысăк хак параççĕ. Чăваш тĕрри питĕ илемлĕ, вăл тахçан, сĕм авалтанах аталаннă. Вĕсене ачасем те тĕрленĕ. Чăваш хĕрĕ пиллĕк çула çитсенех хăйă çутинче тĕрĕ тĕрленĕ. Хăйне валли, тăванĕсем валли сурпан, масмак, кĕпе тĕрленĕ. Пур чăваш хĕрĕ те тĕрлеме пĕлнĕ. Хăйсен ĕçĕнче вĕсем темĕн те кăтартма пултарнă: илеме курнине, пурнăçа юратнине, çынснене ырă тăвас йĕркене. Тĕрлеме пĕлекен ăста хĕре халăх мухтанă.  

III. Текстпа ĕçлени.

 - Малалла вара тĕрĕçĕ çинчен текст вуласа пĕлĕпĕр. Текста ăнланма пире çак сăмахсем кирлĕ пулаççĕ. (Экран çинче).  

 Пиçиххи – пояс

Тĕрĕ – вышивка

Тĕрĕçĕ – вышивальщица

Тĕрлет – вышивает. (Пĕрерĕн тата хорпа вулаççĕ).

IV. Ыйтусемпе ĕçлесси.

- Тĕрре кам тĕрлет? (Тĕрĕçĕ).

- Ăна тĕрĕçĕ мĕнпе тĕрлет? (Йĕппе тата тĕрлĕ тĕслĕ çипсемпе).

- Ачасем, тĕрĕçĕ мĕн тĕрлет-ши? (Кĕпе, пиçиххи, саппун,  ал шăлли).

- Тĕрленĕ япаласем мĕнле? (Вĕсем хитре те илемлĕ).

V. Кану саманчĕ.                                                                                                

- Халĕ, ачасем тĕрĕçĕ мĕнле тĕрленине кăтартатпăр. Малтанах вăл йĕппине тытать, унтан кирлĕ тĕслĕ çипне тăхăнтартать, вара тĕрлеме пуçлать. Маттурсем.

VI. Кĕнекери текстпа ĕçлесси.

а) малтанах эпĕ вулатăп;

б) çĕнĕ сăмахсемпе ĕçлетпĕр, куçаратпăр;

в) ачасем вулаççĕ;

г) хорпа вулатпăр;

д) текст тăрăх ыйтусем çине хуравласси.

VII. Киле ĕç пани.

7-мĕш ĕçе пурнăçламалла.

VIII. Урока пĕтĕмлетни, ачасен

- Салфетка кăтартатăп та ун çинчен каласа пама ыйтатăп.

 IX.Урок вĕçĕ.