Элективный курс "Марий стилистика нерген мутланымаш"
элективный курс (11 класс) по теме

Умылтарен возымаш.

   Тиде элективный курсым 11 классыште тунемше йоча – влаклан ямдылыме.

Тунемме программе почеш стилистикым тунеммашлан 34 шагат  ойыралтшаш.

    Стилистика - йылме шотышто пеш кумда  да поян наука. Кызытсе жаплан тудын кÿлешлыкше моткоч кугу: илышын кажне йыжынже йылмым сайын палымым йодеш. Марий йылмын стилистикыже шке шотан.  Е.Н.Мустаевын палемдымыж почеш «Марий йылмын стилистикыжым йöршеш гаяк шымлыме огыл. Тудын южо луклажым веле кашын – кашын посна йыранла семын нöлталаш тÿналме. Но шуко ужашыжым эше тÿкымо огыл. Марий стилистика савырыдыме сöрем гай йылмызын куралжым вучен кия…»

   Школышто стилистикылан вер йöршеш огеш ойыралт манаш огеш лий. Практический паша мыняр – гынат шукталтеш. Марий йылме урокышто тÿрлö упражненийым, изложенийым, сочиненийым возымо годым ме стилистика денат пашам кылдена:тунемше молан -  гынат тиде мутым ойырен налын, кузе ик мутым пачаш – пачаш  кучылташ огыл манын, вес мут дене алмашташ кычалеш.

   Кугурак классыште тунемше – влак утларак шонкалат: кузе йылмын сылнештарыме йонышт дене моштен пайдаланаш? Кузерак шонымашым радам дене сылнын ойлен да возен мошташ?

    Школ кызытсе самырык тунемшылан стилистике шотышто кÿлшö теоретически да практически шинчымашым пуышаш.

   Элективный курсын цельже:

-   стильже – влак да йылмын яндарлыкше нерген  шинчымашым пенгыдемдаш;

-  сылнымутан йöн – влакым утларак кумдан да моштен кучылташ туныкташ;

- тунемше - влакын кутырымо да возымо йылме яндарлыккыштым вияндаш.

   Тиде программе тыгай задаче - влакым рашемдышаш:

1. синтаксический конструкцийын тÿрлö семын кучылтмышт дене палдарымаш да  илышыште моштен кучылташ туныктымаш;
2. тÿрлö текстыште  йылме ойыртемым шижын моштымаш;
3. шкевуя шонкалаш да лончылаш туныктымаш;
4. тÿрлö мутерым да справочный материалым кучылташ туныктымаш.

        Элективный курсым тунеммеке, йоча – влакын тыгай шинчымашышт вияншаш:

- кутырымаш да колыштмаш, вет «кутырен моштымаш – искусство, колышт моштымаш - культура» (Д.С.Лихачев);

- шке ойым чонымо годым кÿлешан материалым ойыркален моштымаш;

- кутырымо да возымо текстым стилистически тöрлен моштымаш;

-шке гыч текстым шымлен моштымаш

          Тиде програмым шукташлан тÿрлö йöным кучылташ лиеш, но эн тÿнжö-  йоча  шкевуя шымлымаш пашаш ушнышаш.

Учебно – тематический план

Программын содержанийже.

1-ше раздел. Стилистика ден йылме яндарлык.

       Ончылмут. Кутырен  моштымаш  – искусство, колышт моштымаш – культура. Кутырен, колыштын да весым умылен моштымаш. Мут поянлыкыште  кÿлмо мутым ойырен моштымаш. Предложенийым ойырен моштымаш. Текстым чонымаште тÿн принцип – влакым палымаш.

Йылме наукышто стилистикын верже.

        Стилистикын кутырымо  да яндар раш йылмыже, поэтике да оратор искусство дене вашкыл.

Грамматический, функциональный стилистикын да текст стилистикын задачыже  – влак.

       Стилистика нерген да яндар раш йылме нерген умылымаш. Стилистикын тÿн разделже – влак.  Граматический  стилистике. Функциональный стилистике. Текстын стилистикыже.

        Практический стилистике. Функциональный да коммуникативный стилистике. Нормативный стилистике.  Яндар раш йылме. Яндар раш йылмын составной ужашыже – влак. Тунемше  –  влаклан текст. Йоча – влакын текстышт.

2 раздел. Сылнымутан литературын стилистикыже.

Сылнымутан литератур йылме да литератур йылме.

Сылнымутан литератур йылмын марий йылме наукышто верже. Сылнымутан литератур йылмын функциональный стильже  -  влак дене кыл.

Сылнымутан литературын сылнештарыме йöнжö-влак.

Литературный йылмын нормыжо  -  влак. Йÿк яндарлык. Тÿрлö тÿсан шомакым кучылтмаш

Поэтический лексике.

Поэтический лексике. Логический ударенийын верже. Кумыл нöлтын ойлымо да риторический мут – влак.

Сылнымутан литературысо «уда» мут – влак.

Литературышто да илышыште «уда»мут  –  влакын верышт.

3-шо раздел. Стилистика ден мут поянлык.

Литературный йылмын мут поянлыкше да стиль ойыртемже.

Научный да технический лексикын ышталтме ойыртемже. Газет ден журналаште радио ден телепередачыште кучылталтше лексике. Официальный документласе лексике.

Социальный да терминологический лексикым сылнымутан литератур ден публицистикыште кучылтмаш. Активный да пассивный мут тÿшка

Тоштемше ден угыч шочшо мут  – влакын стилистикыште верышт.

Неологизм  –  влакым аклен кучылт моштымаш. Архаизм – влакым сылнымутан литературышто, публицистикыште да официальный документлаште кучылтмаш.

  Диалект мутпого да стилистика.

Сылнымутан литературышто диалект мут  –  влакын верышт, нуным кучылтмо амал. Тÿрлö стильыште диалектный мут – влакым анысыр кучылтмаш.

Профессиональный лексикын стилистикыште верже .

Ойлымо да возымо годым термин да профессионализм – влакым кучылтмаш. Сылнымутан, публицистический да научно – популярный литературышто  термин – влакым пуртымо йöн.

Жаргон мутпого да стилистике.

Кызытсе марий йылмыште жаргонизмын верже. Сылнымутан литературышто жаргонизмын моткоч анысыр верже.

Экспрессивный шотан мут – влакын видышт.

Мутын эксрессивностьшо нерген умылымаш. Стиль шотышто нейтральный шомак – влак. Ныжылгын, игылтын, койдарен ойлымо мут  –  влак. Мыскара, вурседылме, туманлыме мут –влак.

Синоним, омоним, антоним  –  влак да стилистике.

Синоним  – стилистикын негызше. Ик мутым пачаш  –  пачаш каласымаш  – ойым вияндыме стилистический йöн. Антоним  –  влакым стилистический цель дене кучылтмаш.

Кутырымо мутпого.

Кутырымо лексикыште тÿрлö тÿшка. Просторечий мут  –  влак.

Возымо мутпого.

Возымо (книжный) мутпого да стиль ойыртем.Руш йылмын влиянийже. Возымо мутпого да сылнымут литератур йылме.

4-ше раздел. Кÿэмалтше ойсавыртыш ден стилистика.

Кÿэмалтше ойсавыртыш семантикыже

Кÿэмалтше ойсавыртыш нерген умылымаш. Фразеологический сращений. Фразеологический единице. Фразеологический сочетаний. Фразеологический выражений.

Кÿэмалтше ойсавыртышын чоналтмыже, вариантлаже.

Чоналтме ойыртем дене кÿэмалтше ойсавыртышын кок тÿшкалан шелалтмыже. Предложений лийын шогышо фразеологический савыртыш.

Кÿэмалтше ойсавыртышым стилистический цель дене кучылтмаш.

Калыкмут – влак. Шулдыран мут ден ойсавыртыш – влак. Нунын стилистический рольышт.

Литератур

Мустаев Е.Н. Марий йылме. Стилистика: 10-11 класс: Тунемме книга. -  Йошкар-Ола: Марий книга савыктыш, 1995

Учаев З.В. Марий стилистике: Марий йылмым келгынрак тунемме программа: 9 -10 класс.- Йошкар -_Ола: Марий АССР Калык образований министерство,1988.

Грачева Ф.Т. Марий фразеологий мутер. - Йошкар – Ола,1989.

Мустаев Е.Н. Мутын куатше, сöрастарыме вийже: Туныктышо – влаклан пособий.-Йошкар-Ола, 1978.

Мустаев Е.Н.Марий синоним мутер.- Йошкар-Ола.1986.

Учаев З.В. Онартыш му: Тунемме книга.- Йошкар-Ола.1983.

Учаев З.В.  Кызытсе марий йылме: Ончылмут. Мут ышталтмаш.- Горький, 1976

Учаев З.В. Мут поянлык да стиль ойыртем.  «Ончыко», № 4, 1975.

Учаев З.В. Мут поянлык Тунемше  –  влаклан полыш.- Йошкар-Ола: Марий книга савыктыш, 2001

Иванов И.Г. Мутвундынам пойдарена: у мут – влак мутер.- Йошкар-Ола: Марий книга савыктыш, 2001

Дмитриев С.Д. Шочмо йылмым туныктымаш: Тÿналтыш класслаште марий йылмым туныктымо методике. - Йошкар-Ола. 2005.

Введенская Л.А. Методические указания к факультативному курсу «лексика и фразеология русского языка (8 – 9 классы)»: Пособие для учителя/Л.А.Введенская, М.Т.Баранов, Ю.А.Гвоздарев.- 4-е изд., исп. и доп. – М.: Просвещение,1991.

Голдин В.Е. Речь и этикет.  - М.,1983

Солганик Г.Я. Стилистика русского языка : учеб. пособие для общеобразоват. учебн. заведений. - М: Дрофа,1996.