Торээн чогаал 10 класс
рабочая программа (10 класс)
Тыва чогаалды ооредиринин сорулгалары, кылыр ажылдары.
Аас чогаалы болгаш литература кижилернин медерелин сайзырадырынга, сагыш-сеткилин байыдарынга, аажы-чанын хевирлээринге, чоннун чаагай чанчылдарын эдереринге аажок улуг салдарны чедирип турар, ынчангаш оларны уран чуулдун оске-даа хевирлери-биле холбаштырып ооретпишаан, дараазында сорулгаларны салган:
-Тыва улустун шаандагы болгаш амгы амыдыралы-биле, хосталга, аас-кежик дээш чоннун демисежип чораанын оореникчилерге таныштырар, тоогучу ёзу-биле угаап ооредир.
-Россиянын хой националдыг улустарынын акы-дунма харылзааларын, кожа-хелбээ чурттар, депшилгелиг чоннары-биле харылзааларын коргускен чогаалдар-биле чалыыларнын интернационалчы, патриотчу кижизидилгезин быжыктырар.
-Улустун аас чогаалынын, литературанын курлавырларын аныяк салгалды чаагай идеалдарга, улусчу моральга, ужур-чурумга, торээн чуртунга, чонунга, тоогузунге чоргааралды, бойдуска, кижиге, дириг амытаннарга гуманисчи хамаарылгалыг болурунга кижизидеринге ажыглаар.
-Тыва литература амыдыралга тура-соруктуг, омак-сергек, бурунгаар чуткулдуг, хей-аъттыг, куш-ажылга болгаш эстетикага кижизидип, ону алдаржыдып остуреринге чепсек болур.
-Улустун аас чогаалынын, литературанын теоретиктиг билиглерин быжыг шингээттиргеш, оларны амыдыралга ажыглап билиринге ооредир.
-Чогаалдарнын идейлиг утказын, уран-чеченин медередип, уран номчулгага быжыг хандыкшылдыг болурунга ооредир.
-Уе-уеде тыва литературанын шиитпирлеп турганы хой айтырыгларын тыва чогаал эртеминин башкылаашкынынга чаа чогаадыкчы, тывынгыр, ханы билии, хей-аът киирикчи эрудициязы, бодунун улегерлиг чоруу-биле оореникчилернин дилеп тывар, сонуургалдыг ажылдаарын чедип алыр.
Скачать:
| Вложение | Размер |
|---|---|
 7.tayylbyr_bizhik_10_kl_tyva_chogaal.docx | 23.89 КБ |
| 8.10_chogaal.docx | 36.12 КБ |
Предварительный просмотр:
Тыва чогаалды ооредиринге тайылбыр бижик.
Тыва аас чогаалы, чечен чогаал чоннун чогаадыкчы салым-чаяаныннын боттуг костуушкуннери болур. Аас чогаалы тыва чоннун ада-огбелеринин чус-чус чылдарда чогаадып, болбаазырадып келген состун уран чуулу болур. Оон эстетиктиг чанчылдарынга даянгаш, делегейнин улустарынын (эн ылангыя орус, моол) литератураларынын улегер-майыын эдерип,тыва чечен чогаал 20 чус чылдын чээрбиги чылдарындан бээр боттанып келген. Амгы уеде тыва аас чогаалы болгаш литература Тыва Республиканын чонунун культуразынын эн улуг доктаамал эстетиктиг чанчылдарлыг уран чуулу болу берген. Ол ам чонну чаагай чанчылдарга, кижизидеринин, огбелернин алдарлыг тоогузун оорениринин, келир уеге бузуреп болурунун идегелин быжыглаар чепсээ апарган. Ынчангаш тыва чогаалды ооредиринин программазы ундезин (базовая) деннелге Тыва Республиканын Ооредилге яамызынын «5-11 класстарга Программалар. Тыва дыл. Харылзаалыг чугаасайзырадылгазы. Тыва аас чогаалы болгаш литература» деп номунга ундезилеп делгеренгей (развёрнутая) тургустунган.
Тыва чогаалды ооредиринин сорулгалары, кылыр ажылдары.
Аас чогаалы болгаш литература кижилернин медерелин сайзырадырынга, сагыш-сеткилин байыдарынга, аажы-чанын хевирлээринге, чоннун чаагай чанчылдарын эдереринге аажок улуг салдарны чедирип турар, ынчангаш оларны уран чуулдун оске-даа хевирлери-биле холбаштырып ооретпишаан, дараазында сорулгаларны салган:
-Тыва улустун шаандагы болгаш амгы амыдыралы-биле, хосталга, аас-кежик дээш чоннун демисежип чораанын оореникчилерге таныштырар, тоогучу ёзу-биле угаап ооредир.
-Россиянын хой националдыг улустарынын акы-дунма харылзааларын, кожа-хелбээ чурттар, депшилгелиг чоннары-биле харылзааларын коргускен чогаалдар-биле чалыыларнын интернационалчы, патриотчу кижизидилгезин быжыктырар.
-Улустун аас чогаалынын, литературанын курлавырларын аныяк салгалды чаагай идеалдарга, улусчу моральга, ужур-чурумга, торээн чуртунга, чонунга, тоогузунге чоргааралды, бойдуска, кижиге, дириг амытаннарга гуманисчи хамаарылгалыг болурунга кижизидеринге ажыглаар.
-Тыва литература амыдыралга тура-соруктуг, омак-сергек, бурунгаар чуткулдуг, хей-аъттыг, куш-ажылга болгаш эстетикага кижизидип, ону алдаржыдып остуреринге чепсек болур.
-Улустун аас чогаалынын, литературанын теоретиктиг билиглерин быжыг шингээттиргеш, оларны амыдыралга ажыглап билиринге ооредир.
-Чогаалдарнын идейлиг утказын, уран-чеченин медередип, уран номчулгага быжыг хандыкшылдыг болурунга ооредир.
-Уе-уеде тыва литературанын шиитпирлеп турганы хой айтырыгларын тыва чогаал эртеминин башкылаашкынынга чаа чогаадыкчы, тывынгыр, ханы билии, хей-аът киирикчи эрудициязы, бодунун улегерлиг чоруу-биле оореникчилернин дилеп тывар, сонуургалдыг ажылдаарын чедип алыр.
5-11 класстарга тыва чогаал эртеминин утказы болгаш тургузуу
Тыва литературанын чогаалдарын ооредирин дараазында чуулдерни барымдаалап шилээн:
-чогаалдарнын бедик идейлии, уран-чечени, амыдыралчызы, ооредиглиг, кижизидикчи ужур-дузазы;
-тема аайы-биле хой талалыы, тоогулуг болуушкуннарнын, амгы уенин амыдыралынын чуулдеринин, болуушкуннарынын таарымчалыы;
-жанрларнын, стильдернин хой янзылыы;
-оореникчилернин хар-назынынга чогаалдарнын таарымчалыы.
5-8 класстарнын программазын идея-темалыг принципти барымдаалап тургускан: Бойдус, шаандагы амыдырал, революция, патриотизм …темаларын болуктээн. Улустун аас чогаалынын кол жанрларын чоорту нарыыдадып хувааган, чогаал теориязынын эге, бодуун билиглерин ооредири программада кордунген.
5 класска ооренир чогаалдарнын болуктери:
-улустун аас чогаалы (тоолдар, улегер домактар, тывызыктар), улустун аас чогаалынга чоок чогаалдар (авторлуг тоолдар,баснялар);
-бичии уругларнын овур-хевирлерин коргускен чогаалдар;
-тыва улустун патриотчу сеткилин коргускен чогаалдар;
-акы-дунма улустарнын чечен чогаалдары;
8 класс-шилчилгелиг байдалда болганда тыва чогаалчыларнын элээн хой чогаалдары, оларнын тоогузу-биле холбаштырып тус-тузунда таныжар
9-11 класстарга тыва литературанын тооогузун, авторларнын чогаадыкчы ажылын, чогаалдын тоогузун, хогжулдезин холбаштырып тускай ооренир кылдыр кордунген.
9 класска тыва литературанын 1930-ги чылдардан амгы уе - чадага чедир эрткен оруктары-биле тодаргай таныжар. Программа литература тоогузун уе-уенин кол сураглыг чогаалдары-биле аралаштырып ооренирин негеп турар
10 класска авторлар дугайында билиглерни, оларнын допчу-намдарларын болгаш сурагжаан чогаалдарын дамчыштыр алыр
11 класска тыва чогаалчыларнын ийиги болгаш ушку салгалдары-биле таныжылга уламчылаар.
9-11 класстарга чогаал сайгарылгалары-биле холбаштыр литература-теориялыг билиглер нарыыдаар
Программада кирген чогаалдар 3 болукке хувааттынган:
1. Албан номчааш, башкынын дузазы-биле сайгарып ооренир чогаалдар;
2. Немелде номчулгага хереглээр чогаалдар (5-7 кл.);
3. Класстан дашкаар номчуур, оореникчилернин эстетиктиг билиглерин байыдар чогаалдар. Оларны оореникчилер эки тура-биле шилип номчуур. КДН-га чугле программада кирген данзыдан ангыда, оореникчилернин хар-назынынга,ниити деннелинге тааржыр тыва болгаш Россиянын, делегей, акы-дунма хой националдыг литератураларынын тыва дылче очулдуртунган чаа номнарны башкы оореникчилерге ургулчу сумелээр.
5-11 класстарга тыва чогаал эртемин ооредиринин кол угланыышкыны, негелделери.
Аас чогаалы болгаш литература кижилернин медерелин сайзырадырынга, сагыш-сеткилин байыдарынга, аажы -чанын хевирлээринге, чоннун чаагай чанчылдарын эдереринге аажок улуг салдарны чедирип турар, ынчангаш оларны уран чуулдун оске-даа хевирлери-биле холбаштырып ооретпишаан, дараазында угланыышкынныг негелделерни салган салган:
-аас чогаалы болгаш литература тыва школаларда уран чуулдун оске-даа хевирлери-биле холбаштырып ыяап ооренир, башкылаар эртем;
-тыва улустун аас чогаалы болгаш литература Топ Азиянын болгаш оске-даа девискээрде чоннарнын литературалары-биле тудуш хогжуп, улусчу эстетиктиг принциптерге, реализмге ундезилеттингенин, уе-уеде тыва литературанын хой айтырыгларын, темаларын чогаалчы бурузу бодунун оскелерден ылгавырлыг уран-чечен аргалары-биле коргузуп турарын оореникчилерге билиндирер;
- тыва улустун аас чогаалы болгаш литературанын тоогузу нарын, оон оруунга шаптараазыннар частырыглар турган дээрзин чогаалчы бурузун ооредип тургаш оюп эртпези чугула;
-тыва чогаалдардан ангыда, Россиянын болгаш делегей литературазынын тыва дылче очулдуртунган чогаалдарын база оореникчилернин хар-назынынга, ниити деннелинге тааржыр чаа унгулээн чогаалдарны башкы сумелеп, кады сайгарар.
-бистин чурттун улустарынын, классиктиг болгаш акы-дунма хой националдыг литератураларнын байлак чуулдерин шингээттирип, литературлуг, интернационалчы, шыдамык, кээргээчел, дыннангыр, хундулээчел кижилер кылдыр озеринге идигни бээр
5-11 класстарга тыва чогаал эртемин ооредиринин методтары, технологиялары.
Чечен чогаалды школага башкылаарынын 4 кол методтары бар, ынчангаш оларны ажыглаарын сумелеп турар.
Чогаадыкчы хамаарылгалыг номчулганын методу оореникчи бурузунун чечен состу чугаалап, дыннап, ажыглап билип чоруурун, оларнын сеткил-сагыжын доюлдуруп, литературлуг маадырларнын улегери ёзугаар ажыл-херектерге хандыкшылын куштелдирер, чогаалга салым-чаяанныг оореникчилерни чедип алыр. Сос бурузунге, фраза, домак бурузунге номчукчунун кичээнгейин негээр, бодалдарын ханыладыр, доюлдурар нарын ажыл: башкынын аянныг номчулгазы, оореникчилернин аянныг номчулгазы, тайылбырлыг номчулга, чогаал дугайында беседа, боданып харыы тывар айтырыглар салыры, бижип харыылаар онаалгалар бээри.
Бо методту ажыглап турар ойде оореникчилернин кылыр ажылдары: чечен чогаалды класска, бажынга номчуур, аянныг номчулга, идепкейлиг, кичээнгейлиг дыннаар, чогаалдын кезектеринин планын тургузар, созуглелдин утказын эдерти чугаалаар, созуглелди ажыглап сценарий тургузар, ооредилге ноунда чуруктарны кичээнгейлиг коор, чогаалга хамаарыштыр чуруктар чуруур, чогаал дугайында бодалдарын аас болгаш бижимел-биле илередир.
Дилеп тыварынын методунда - оореникчилернин ажыл-чорудулгазынын хевирлери ковудеп, нарыыдап эгелээри, башкынын салган айтырыгларынга, онаалагларынга оореникчилер харыы тып ооренир. Принциви-бодунун тыпкан билии уттундурбас. Чечен чогаалды сайгарарынын аргаларын шингээттирери, состун уран чуулунун хоойлуларын билип алыры, чогаалды шугуумчулелдиг унелээринге ооредири.
Дилеп тыварынын методунда оореникчилернин кылыр ажылдары: башкынын салган айтырыгларынга, онаалгаларынга хамаарышкан цитаталарны шинчилел ажылындарындан болгаш чечен чогаадан тып чыыр, чогаалды сайгара арак эдерти чугаалаар, цитаталарын ажыглаар, бир чогаалды оске чогаал-биле деннеп тургаш теория болгаш оске эртемне-биле холбаштырып сайгаргаш, туннелин бижип илередир, чогаадыг бижиир, каталог ажыглаар, конспект кылыр, цитаталарны тып,ушта бижиир, бижимел ажылдарга оларны ажыглаарынга чанчыктырар, улус мурнунга илеткелин кылып, камгалап чугааланырынга ооредир.
Шинчилел методу-ооренген чогаалда кордунмээн айтырыгларны сайгарар, оореникчилернин бот-тускайлан чоруун илередир, шинчилекчи салым-чаяанын сайзырадыр база бир уре-туннелдиг чепсек. Шинчилел методунун туннели-илеткел, реферат, эртем ажылы, словарь, аудио, медиа, видео материалдар бооп болур.
Шинчилел методун ажыглап тургаш башкы оореникчилерге харыы негээр айтырыглар салыр, семинарлар темалары, илеткел бижиир, дыннадыг, презентация кылыр, номчаан болгаш сайгарган узундузунге чурук чуруур, программада кирбээн чогаалдар-биле деннелгелиг сайгарылгалар кылыр онаалгаларны бээр.
Дыннадыг методу - чечен чогаал ооредиринин, оореникчилер кижизидеринин эн-не делгеренгей ажыглаттынып турар чепсек. Номнарда, сеткуулдерде, ооредилге номнарында,шугумчулелдиг материалдарда чогаал дугайында билиглерни бээр метод. Оореникчилер бедик шынарлыг, бугу талазы-биле бодап тургускан барымдааларга, эртемге, теорияга даянган харыыларны бээр ужурлуг. Бир чогаалды оске домей чогаал-биле деннеп сайгарарын, дыннадырын негээр. Оореникчилерни, дыннап, туннеп, бодап, шингээдип ап чанчыгарынга кижизидер. Оске кижинин чугаазын кичээнгейлиг, шын, хундуткелдиг билип дыннаарынга кижизидер.
Дыннадыг методунга ажыглаар аргалар: чогаалчынын допчу-намдары болгаш оон чогаадыкчы ажыл-чорудулгазынын,чогаалга хамаарышкан ундезинниг,критиктиг статьялар дугайында башкынын янзы-буру хевирлерлиг дыннадыглары (лекция, презентация, аудио,медиа, видео, коргузуг материалдары), кыдыраашка конспект кылыры,самбырага планнар тургузары,техниктиг херекселдерни (компьютер,экран,проектор,магнитофон. .Интернет-ресурс) дээш о.о
Дыннадыг методун ажыглап тура башкы онаалгаларны амгы уенин амыдыралынга, ооредилге негелделеринге дуушкен бот тывынгыр чорукка ооредир онаалгаларны берзе чогумчалыг, ооредилге номундаайтырыглар ёзугаар онаалга бээр, чаа материалды медерелдиг шингээдип алырын негээр, коргузуг материалдарынын янзы-буру хевирлерин кылырын, чогаалды катап-катап номчуурун сумелээр.
Дыннадыг методунга оореникчилернин кылыр ажылдары янзы-буру: конспект планы тургузар, ону бижииринге чанчыктырар, айтырыгларга аас болгаш бижимел-биле харыылаар, илеткел, шинчилел ажылы кылыр, башкынын чугаазын идепкейлиг, киржилгелиг дыннаар.
Амгы уеде ооредилге херээнин чаа уе-чадазында «Чаа школа» деп программа школага башкылаашкынны бедик деннелге кодурерин шынгыы негеп келгенде,чечен чогаал башкылаашкынынын методтарынын амыдыралчы ужур-дузазын улам улгаттырар. Башкы бурузу чогаадыкчы ёзу-биле класстарга чогуур уезинде билдилиг ажыглаары, бодунун дуржулгазынга даянгаш, методтарны улам байыдары негеттинип турар.
Предварительный просмотр:
10-гу класстын тыва чогаал кичээлдеринин календарь-тематиктиг план
Ному:10 кл. ниити ооредилге черлеринге /Куулар Хунажыкович Оргу,Сергей Хуна-оолович Натпит-оол, Екатерина Тамбыевна Чамзырын. Торээн чогаал. Кызыл 2002г.. –2-е издание.
Ооредилге планы-биле шупту- 34 шак. Неделяда - 1 шак.
Кичээлдиӊ № | Кичээлдин темазы. | шагы | Кичээлдин чугула билиглери. | Кичээлге ажыл хевири | Кичээлдиӊ хевири | Онаалга | Эрттирер хуну | |
план | факт | |||||||
1 | Киирилде кичээл. Тыванын Россияга каттышканы болгаш тыва литературанын улам ынай хогжулдези. | 1 | ар.3-4, номчуур. Тыва литератураның тывылганы болгаш баштайгы базымнары I.ТАР үези – 1920-1941 ч.ч. II. Дайын чылдарында тыва литератураның байдалы 1941 – 1945 ч.ч. III. Тыва литератураның совет үеде сайзыралы 1945-1956 ч.ч. IV. Тыва литератураның шапкын хөгжүлдези 1957-1985 ч.ч. V. Тыва литература эде тургузуушкун чылдарында 1986-1990 ч.ч. VI. Амгы тыва литератураның 1991 чылдардан бээр байдалы. Тыва Арат Республиканын Россияга эки тура-биле каттышканынын тоогулуг, экономиктиг, культурлуг ужур-дузазы. Тывага улуг чаартылгалар: колхозтаашкын болгаш сууржулга, чырыдыышкын болгаш улус ооредилгези; чурттун чуруунун, аян-шинчизинин оскерилгени, кижилернин чаа психологиязынын, аажы-чаннарынын, моральдыг будуштеринин хевирлеттинип келгени. «Тыва литературанын допчу очериги», «Тыва литература», «Тыва драматургиянын боттанганы». «Тыва прозанын боттанганы», «Тыва шулук чогаалынын тывылганы болгаш сайзырааны» ажылдарнын бижиттингени. | Беседа, башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл. | Чаа чуул тайылбырынын кичээли. | Конспект ар. 5-8 | 01.09 | |
2 | С. Сарыг-оолдун чогаадыкчы намдары. «Эне-Сайым», «Саян-биле чугаалажыг». | 1 | С. Сарыг-оолдун чогаадыкчы допчу-намдары дугайында сос. Чогаалчынын шулуктеринде улустун аас чогаалынын эстетиказын уламчылааны. | Беседа, башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл. | 1)Чаа чуул тайылбырынын кичээли. | Шулуктернин сайгарылгазы. | 08.09 | |
3 | С. Сарыг-оол «Чараш карак», «Аялга-ла, аялга», «Ном», «Урезинчигеш», «Ынакшыл». | 1 | Шулкчунун уран-чечен аргалары, дылынын аян-сырынныы. Чаарттынган торээн черинге тураскааткан шулуктер: «Аялга-ла, аялга», Ынакшыл лириказы: «Ынакшыл», Философчу лирика: «Ном», «Урезинчигеш». | Беседа, башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл. | 1)Чаа чуул тайылбырынын кичээли. | Шулук доктаадыр. | 15.09 | |
4-5 | С. Сарыг-оол «Алдын-кыс». | 2 | Шулуглелдин кыска намдары, темалары, идеялары, уези, ужур-дузазы. Оон кол маадырынын даштыкы байдалынын болгаш сагыш-сеткилинин боттарынга толептии. «Алдын-кыс» - тыва улустун бурунгаар депшилгезинин дугайында чогаал. Тывага колхозтажыышкын чоннун амыдыралынга, аажы-чанынга, чанчылдарынга, психологиязынга киирген чаартылгаларын коргускени. Шулуглелдин аас-чогаалы-биле торелдешкээ, дылынын байы. | Беседа, башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл. | Чаа чуул тайылбырынын кичээли. Быжыглаашкын кичээл. | Чогаадыг «Алдын-кыс толептиг кыс». Айтырыглар. | 22.09 29.09 | |
6 | С. Сарыг-оол Ангыр-оолдун тоожузу» 1-ги номундан эгелер. | 1 | Бирги, ийиги номдарындан эгелерни номчууру. Дилогиянын бижиттингенинин, сурагжаанынын дугайында медээлер. Оон идейлиг уг-шии, темазы, сюжет болгаш композициязы. Ангыр-оолдун шаандагы Тывага амыдыралы (бирги ном). Оскус оолдун салым-хуузу, амыдыралче баштайгы базымнары, оорушкулери болгаш мунгаралдары. Улустун езулалдарынын, оюннарынын, чанчылдарынын бичии Ангыр-оолдун угаан-бодалынын быжыгарынга ужур-дузазы. Кол маадырнын овур-хевирин дамчыштыр чон дугайында теманы уранчыдып чырытканы, бодуун кижилернин овур-хевирлери. | Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл. | Чаа чуул тайылбырынын кичээли. | Чогаадыг «Шагаа- онзагай байырлал». Айтырыглар. | 06.10 | |
7 | С. Сарыг-оол Ангыр-оолдун тоожузу» 2-ги номундан эгелер. | 1 | Дарлалга удур идея. Ангыр-оолдун чаа Тывага амыдыралы (ийиги ном). Национал хосталгалыг шимчээшкин болгаш кол маадыр. Улустун чазаанын доктааганы болгаш чаа тоогулуг байдалдарда ангыларнын чорулдээлеринин илерээшкини.. | Беседа, башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл. | Чаа чуул тайылбырынын кичээли. | Чогаадыг «Ангыр-оолдун чаа амыдыралынын эгези». | 13.10 | |
8 | Ч/с. Чогаадыг «Ангыр-оолдун тоожузу – тыва амыдыралдын энциклопедиязы. | 1 | Чогаалда тоогулуг болуушкуннарга даянып, тыва чоннун тоогузун, амыдыралын чырытканы. | Чогаадыкчы ажыл. | ЧСК. | Чогаалдын сюжедин тургузар. | 20.10 | |
9 | КДН. С. Сарыг-оол «Алдан дургун», «Улуг-Хемим», Ч. Айтматов «Баштайгы ынакшыл». | 1 | Чогаалдарнын кол утказы, тема, идеязы. Чогаалдарнын сюжеди. | Ном-биле ажыл. | Чаа чуул тайлбырынын кичээли. | Номчуур. | 27.10 | |
10 | Литератураның улусчузу | 1 | Улустун аас чогаалынын чаагай чанчылдарын салгап алганы. Эге базымнардан тура куш-ажылчы чоннун идеалдарын, кузээшкиннерин, манаашкыннарын илередип келгени. Тыва литератураны кол сорулгазы – куш-ажылдын кижилерин чурууру. Оларнын ажыл-херээн, арын-нуурун, найыралчы, ынакшыл сеткилдерин илередири. Литературанын улусчу болурунун негелделерин Тывага хажыдып турганы. Тыва лит-ң үндезилекчилернин болгаш салгалдарнын намдарлары. Тыва литературага бай, ядыы ангыларнын толээлеринин чуруттунуп келгени, оларнын демиселин, бодалга-сорулгаларын илереткени. | Башкынын тайылбыры. | Чаа чуул тайлбырынын кичээли. | Конспект ар. 70. | 10.11 | |
11 | С. Пюрбюнун чогаадыкчы намдары. «Тулчуушкунче», «Чуртталганын аялгазы», «Хайыракан», «Эрик». | 1 | Шулукчунун уран-чечен мергежилинин боттанып эгелээни (уженги чылдар). Оон С.Пюрбюнун шулуглелдеринин уткалыг угланыышкыннарынын, уран-чеченинин, эстетиказынын чаа деннелдерже бедээни. Патриоттуг шулуктери-биле таныжылга: «Тулчуушкунче». Шулукчунун философчу лириказынын улегерлери:«Чуртталганын аялгазы», «Чангыс сос дээш», «Далай болгаш Эрик». Ынакшыл лириказы: «Куску сесерликке», «Алды айныё дунезинде». | Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл. | Чаа чуул тайылбырынын кичээли. | Шулук доктаадыр. Шулуктерни сайгарар. Реферат кылыр. | 17.11 | |
12 | С Пюрбю «Кызыл уер» 1-ги кожеге. Тывага шаг уенин оскерлип турары. | 1 | Шиинин темазы, «Кызыл уерде» ат-биле идейлиг утказын илереткени. Феодалдыг Тывага социал болгаш национал чорулдээлерни коргускени. Революциянын темазы. Кужеппейнин овур-хевири. Тыва, орус кижилернин найыралынын темазы. Феодал чагырыкчыларнын овур-хевирлери. Оларнын бир мозулеш ниити болгаш карышкак, чорушкек чуулдери. | Беседа, башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл. | Чаа чуул тайылбырынын кичээли. | Айтырыглар. | 24.11 | |
13 | С Пюрбю «Кызыл уер». «Тывада эрги езунун баганазы сыйылган. | 1 | Кол маадырларны чураанынын шынныы, оларнын социал болгаш хууда харылзааларын коргускени, болуушкуннарнын ойу, удаа-дараа солчуру, улустун ырларын, улегер домактарын ажыглааны. Шиинин уран-чечени. Композициязы. | Беседа, башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл. | Чаа чуул тайылбырынын кичээли. | Шиини номчуур. Дыннадыг «Улустун аас чогаалын ажыглааны» | 01.12 | |
14 | С.Пюрбю “Үем болгаш үе-чергем дугайында”. | 1 | Чогаал авторнун ур уеде чогаадыкчы дилээшкиннеринин уре-туннели. Шулуглелдин уран-чеченинин онзагайы, тоожуушкуннун кижизидикчи ужур-дузазы, дылынын байы. Тыванын революстуг хогжулдезинин дугайында тоогу-философтуг утканы илереткени. Тоожукчу маадыр – тоогунунун дириг херечизи. Оон чоок, торээн кижилеринин салым-чолунда Октябрьдан торуттунген чаа Тыванын сайзыралынче базымнары. | Беседа, башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл. | Чаа чуул тайылбырынын кичээли. | Айтырыглар ар. 140. Узунду доктаадыр. | 08.12 | |
15 | Тыва литературада төөгү-революстуг тема. | 1 | Тыва литературада төөгү-революстуг темада бижиттинген чогаалдар. | Беседа, башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл. | Чаа чуул тайылбырынын кичээли. | Овур-хевирлерниң бижиттингениниң онзагайы. | 15.12 | |
16 | С.К.Тока Допчу намдары, чогаадыкчы ажыл-херээ. Араттың сөзү. | 1 | Трилогиянын дугайында ниити тайылбыр. Романнын композициязы, оон Тыва улустун тоогулуг хогжулдезинин дугайында идеяны романда илереткени. Арат чоннун феодализм уезинде туренчиг чуртталгазы. Тас-Баштыгнын овур-хевири. Куш-ажылчы чоннун ниитижиткен овур-хевирин чуруп коргускени. Тоожукчу маадырынын овур-хевири, чогаалдын ангы-ангы кезектерин будун уран-чечен система кылдыр каттыштырарынга оон ужур-дузазы. | Беседа, башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл. | Чаа чуул тайылбырынын кичээли. | Күрседи дугайында немелде чүүл чыыр. | 22.12 | |
17 | С.К.Тока Араттың сөзү. | 1 | Ядыы кижилернин социал медерелинин одунганы, демиселче кодурулгени. Революцияны коргускени. Улусчу Тывага чаа амыдырал дээш демиселдиё темазын уранчыдып чурааны. Дарлакчы ангынын кижилеринин овур-хевирлери, тоогунун ангы-ангы чадаларында оларнын бир мозулеш будуштеринге илерээшкиннери. | Беседа, башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл. | Чаа чуул тайылбырынын кичээли. | «Тыва бижикти өөренип эгелээни» деп дыңнадыг кылыр. | 12.01 | |
18 | Чечен чогаалдың кол-кол методтары. | 1 | Чечен чогаалдын кол-кол методтары: критиктиг реализм болгаш социал-бадыткалдыг реализм дугайында кол-кол билиглер. Чечен чогаалдын кол-кол методтарының дугайында. | Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл. | Чаа чуул тайылбырынын кичээли. Быжыглаашкын. | Конспект кылыр. Ук методтарга бижиттинген чогаалдар тывар. | 19.01 | |
19 | О.К.Саган-оол Чогаадыкчы намдары. Дөспестер. | 1 | Намдары болгаш чогаадыкчы ажылы. Романнын идей-тематиктиг уг-шии. Хеймер-оолдун овур-хевири. Аныяк зоотехниктин ажыл-херек аайы-биле будужу, хууда амыдыралынга кижизии, топтуу. Боражыктын овур-хевири. Колхоз даргазынын чанында толептиг чуулдер: туруштуу, дагдынган ажыл-херээнге бурун бердингени, эш-оорунге сагыш-човаачалы. | Ном-биле ажыл. | Чаа чуул тайылбырынын кичээли. | «Тыва- малчыннар чурту» деп дыңнадыг кылыр. | 26.01 | |
20 | О.К.Саган-оол Дөспестер. Чогаалды кол идея. | 1 | Агар-оолдун овур-хевири. Оон чанында, ажылынын стилинде таарымча чок чуулдер: чаа чуулду хулээп билбези, эргижирээн билиишкиннерден болгаш практикадан уштунуп шыдавазы, боду-биле чопшээрешпес кижилерге кара сагыштыы. | Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл. | Чаа чуул тайылбырынын кичээли. | Ар.198, айт.харыылаар. | 02.02 | |
21 | О.К. Саган-оол «Доспестер» - туннел-кичээл. | 1 | Романнын идей-тематиктиг уг-шии. Романнын уран-чечени. Амгы үеде романның туружу. Чогаалдын сюжеди. | Ном-биле ажыл. | Туннел-кичээл. | Онаалга ар. 98 | 09.02 | |
22 | Ч/с. Чогаадыг «Хеймер-оол - бистиң үеживис». | 1 | Ук чогаалга даянгаш, Хеймер-оолдун овур-хевирин тургузар. | Чогаадыкчы ажыл. | ЧСК. | «Аныяктарның амыдыралче көрүжү» деп темага дыңнадыг кылыр. | 16.02 | |
23 | Роман дугайында билиг. | 1 | Роман жанрынын проза чогаалдарындан ылгалы. Роман жанрынын хевирлери. Тыва дылче очулдурттунган романнар. | Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл. | Чаа чуул тайылбырынын кичээли. | Конспект ар.199. | 23.02 | |
24 | М.Б.Кенин-Лопсан. Допчу намдары. «Чүгүрүк–Сарала». | 1 | Романда Тывага эрткен чус чылдын ужен чылдарынын тончузунде, дортен чылдарнын эгезинде чаа амыдырал дээш демиселди Саадактын ажыл-уулезин дамчыштыр коргускени. Кол маадырнын буткен база бутпээн кузелдери. Оон улусчу революцияны, Россиянын чону-биле найыралды шын билип чорууру, оон уламындан амыдыралга тура-соруктуу. «Чугурук Саралада» тываларнын чаагай чанчылдарын хой янзы чурааны, фашистиг халдакчылар-биле маадырлыг демисежип турар Кызыл Шеригге белек кылдыр эн-не ыдыктыг малдарын чорудуп турганын коргускени. | Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл. | Чаа чуул тайылбырынын кичээли. | Конспект кылыр, айт харыылаар. План тургузар. | 02.03 | |
25 | М.Б.Кенин-Лопсан «Ынакшылдың ному». | 1 | Чанчык биле Доглаанын бот-боттарынга чаяаттынганы, оларнын аас-кежиинге таварышкан моондактарныё социал утказы. Чогаалдын композициязы болгаш дылы. Романнын уран-чеченинин бедииринге сактыышкыннарнын, монологтарнын, диалогтарнын, пейзажтарнын, этнографтыг киирилделернин ролю. Чогаалдын композициязы болгаш дылы. | Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл. | Чаа чуул тайылбырынын кичээли. | Ар. 228, айт харыылаар. Салымның ному. Тыва араттарның овур-хевири. | 09.03 | |
26 | М. Б. Кенин-Лопсан «Салымнын ному» М.Б. Кенин-Лопсан «Чугурук-Сарала» - туннел кичээл. | 1 | Айыыл-халаптын Тывага дынналып келгени. Тыва араттарнын Совет Эвилелинин Ада-чуртунун дайынынга киржип эгелээни. | Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл. | Чаа чуул тайылбырынын кичээли.. | Айт. Ар. 245. Чогаалга хамаарыштыр критиктиг статьялар тывар. | 16.03 | |
Романнын ниити идейлиг утказы, темазы. Романнын сюжеди, композициязы. Чогаалдын дылынын уран-чечени, онзагайы. | ||||||||
27 | С.Ө.Тамба. Чогаадыкчы намдары. «Капитан Гастеллога». «Мээң байым». «Амыдырал хеми». «Аалдап четсе». «Чагаам сөглээр». «Сөзүм утпа». | 1 | Намдары.Тайбын, дайын, маадырлыг чорук дугайында. Чоннун чаа амыдыралынын чурумалдарын коргускени, кижинин ханы ынакшыл сеткилдерин илереткени. Чогаалчынын кузелдери, идеалдары. Шулуктеринин онзагай талалары. «Капитан Гастелло», «Тоогунун кескиндизи», «Мээн чуруум»; «Ажык, Саргал дугайында ырлар», «Мээн байым», «Амыдырал хеми»; «Созум утпа», «Чагаам соглээр»; «Аалдап четсе» деп шулуктери. | Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл. | Чаа чуул тайылбырынын кичээли. | «Мээң байым» (доктаадыр). Дыннадыг «С. Тамбанын лириказынын онзагайы». | 23.03 | |
28 | С.Ө.Тамба «Алдынчы». | 1 | «Бичии алдынчы». Чогаалдың идейлиг, кижизидикчи угланыышкыннары. Чогаалдың композициязы, идейлиг ужур-утказы. | Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл. | Чаа чуул тайылбырынын кичээли. Туннел-кичээл. | 1 шүлүк доктаадыр. Ар.262, айт.харыылаар. 6 дугаар айт. бижип харыылаар.. | 06.04 | |
29 | С.Сюрюн-оол. Чогаадыкчы намдары. Ынакшыл-дыр. | 1 | Тоожуда Тывага тускай эртем-билиглиг орус кижилернин изиг кузел-биле чедип кээп, социал-психологтуг бергелерни туруштуг ажып эртип, чоннун ажыл-херээнге киржип турганы. Мария биле Хеймерек башкыларнын аразында харылзааларнын тургустунганынын байдалдары. Ийи маадырнын аажы-чаннарында, чанчылдарында таарышпас талаларнын хойу. Оларны ынакшылдын хуулгаазын кужунун ашканы. Аныяк башкыларнын найыралынга, ынакшылынга Чаш-Уругнун, Салчак Канчыыровичинин болгаш суурнун чурттакчыларынын хамаарылгазы. Тоожуда чылдагаан чок черге актыг кижилерни кедээр, нугулдээр, тудуп бажыннаар чоруктун Тывага бооп турганын коргускени. Тоожуушкунну солун болдуруп турар чурумалдыг аргалар. Чогаалдын амгы уеде ужур-дузазы. «Ынакшыл-дыр» деп чогаалда Тыванын дортен чылдарда амыдыралын шын, тодаргай чурааны. Ону коргузерде чогаалчынын хун бурудеги чуртталганын херечизи барымдааларны ажыглааны. | Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл.
| Чаа чуул тайылбырынын кичээли. | 1-ги эгениң сюжеди. Айтырыглар. | 13.04 | |
30 | Ю.Ш.Кюнзегеш Допчу намдары. Шүлүктери. «Сөглексээн мен». «Чеди-Сүүр». «Дидир-дидир». «Харлыг Саян бажын ажыр». «Күс». «Угуулга-даа бол даан, ырым». | 1 | Кижинин торээн черин сонуургап, оон чажыттарын билип алыр кузелинин оттуп келгени. Анаа улустун янзы-буру хоругдалдарынын моондак бооп чорааны. Оларны эртемнин ачызында шулукчунун ажып эрткени, боду геолог болу берген, «кыланнашкан бедиктерни кырлаарынга» белен апарганы. Чогаалдын маадырларынын чурттап турган чери болгаш уези. «Дидир-дидир».Шулукте улустун чамдык бурунгу чанчылдарынын эртем-техниканын ачызында амыдыралындан чидип турарын, ону дыннаанын хынаар деп чаа чанчылдын солун бергенин коргускени. Чогаалда дидир-дидирнин овур-хевирин шын чурааны. | Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл. | Чаа чуул тайылбырынын кичээли. Туннел-кичээл. | Шилилге шүлүк сайгарар. Ч\с Чогаадыг «Ю.Кюнзегештиң шүлүктериниң онзагайы». | 20.04 | |
31 | К.Ч.Тоюң Чогаадыкчы намдары. «Ыраажы кыс». «Көгерим». | 1 | Шулуктун адынын дугайында киирилде сос. Шулукте улусчу чанчылдарны коргускени. Ынакшылынын бир дозу – кыс кижиниин салым-чаяанын чогаалда хой талазындан унелээни. Торээн черинин бир ыдыктыг артынга чорааш, маадырнын сеткилинин магадап, чоргаарланып хайныкканындан бодаан бодалдарынын уг-шии, чаражы. Кыстын овур-хевирин тода кылдыр чурааны болгаш маадырнын кузелдерин илереткени. | Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл. | Чаа чуул тайылбырынын кичээли. | Доктаадыр. | 27.04 | |
32 | К.Ч.Тоюң «Ынакшыл болгаш өлүм». Т.Д.Кызыл-оол «Бугага үстүртүпкен». | 1 | Шулуглелдин уран-чечени: могелер хурешкенин, дургуннаан аныяктарнын турлаан, Хемчиктин бойдузун чурааны. Чогаалдын дылында кондаалан, катай кагар, холбеш кылдыр удур корген, будумел дег, даржык-хай, чангы, эннеп келир, чинзе, кулузун, одага деп состер каттыжыышкыннарынын болгаш состернин овур-хевир тургузукчу аяны. | Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл. | Чаа чуул тайылбырынын кичээли. | Шүлүглелде чечен үе, овур-хевир. Чогаалга үнелел бижиир. | 04.05 | |
Шулуглелдин ундезиннери, ында болуушкуннарнын уези, чери, хогжулдези болгаш тончузу. Кижилернин ыдыктыг сеткилдеринин бирээзи ынакшылды бурунгу феодалдыг езу-чурумнун бужартадып чорааны. Ак-оолдун, Чечекмаанын овур-хевирлери, ынакшылы, тура-соруу. | ||||||||
Тыва улустун база делегейнин алдар-сураглыг кижилеринин араганын хай-бачыдынын дугайында чугааларын ажыглап тургаш, бак чанчылдарнын дугайын кижилерге хандыр билиндирер дээн чогаалчынын бодалдары. Араганын хай-бачыдынын дугайында чугааларын ажыглап тургаш, бак чанчылдарнын дугайын кижилерге хандыр билиндирери. | Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл. | |||||||
33 | Тыва критиканың дугайында билиг. | 1 | Тыва литератураны шинчилеп келгени болгаш амгы уези, критиктиг номнарнын ужур-дузазы. Чечен чогаалдын тоогу-биле тудуш харылзаалыг болурунун дугайында чугаа: Тыванын Россияга эки тура-биле каттышканынын, сууржулганын, коллективизациянын, чырыдыышкыннын тыва литературанын темалар, идеялар, жанрлар талазы-биле байыырынга чаагай салдарлыг болганы. Тыва литературанын эстетиктиг шынарынын куштелгени. ундезилекчи чогаалчыларга ийиги салгалдын салым-чаяанныг чогаалчыларынын немежип келгени. Чечен литературлуг критиканын ажыктыг болгаш халалыг бооп тыптып келгени. Литература шинчилээр эртемнин боттанганы, оон Тыва литературанын тоогузун «Тыва литературанын допчу очериги», «Тыва литература. Допчу тоогузу», «Тыва литературанын тоогузунун очерктери» деп номнарда унелеп, туннеп коргени. . А.Калзаннын «Литература болгаш амыдырал», «Озумнернин демдектери», Д.Кууларнын «Тоогу болгаш амгы уе», М.Татаринцеванын «Тывага литература шогумчулелдиг бодалдарынын боттанганы», З.Самданнын «Аас чогаалындан литератураже», Ч.Чулдумнун «Номчукчунун эскериглери», Ч.Серен-оолдун «Чогаал дугайында демдеглелдер». | Башкынын тайылбыры. Ном-биле ажыл. | Туннел кичээл. | Крититиг статьялар тывар. | 11.05 | |
34 | Туннел кичээл. | 1 | Чыл дургузунда ооренген чогаалдарга хамаарыштыр сактыышкыннар. | Ном-биле ажыл. | ЧСК. | Сонуургаан чогаалдарын номчуур. | 18.05 | |
По теме: методические разработки, презентации и конспекты
Доклад "5-ки класстын чаа торээн чогаал номунга хамаарышкан бодалдар"
ФКОСтун негелделеринге дууштур ортумак школанын 5-ки клазынга хамаарыштыр унген чаа торээн чогаал номунун онзагай талаларын эрги чогаал ному-биле деннеп сайгарган....
6-гы класстын торээн чогаал кичээлинин ажылчын программазы
6-гы класстын торээн чогаал кичээлинин ажылчын программазы болгаш календарь-тематиктиг планнаашкыны...
торээн чогаал кичээли 6 класс "Тыва улустун ырлары
урок родной литературы 6 класс "Тыва улустун ырлары"...
"Олчей-кежиим авыралы - авайым сен!" - Торээн чогаал - 11 класс
Торээн чогаал 11 класс. "Олчей-кежиим авыралы - авайым сен!"(Ава дугайында чогаадыгга белеткел кичээл)...
