Мои стихи
материал по теме

Шүлүктер чыындызы

                                               Автору: Ооржак Ачыты Владимирович

Кажан кээр сен?

Куурарган куску хуннер узамдыгып,

Кышты, часты манаарга-даа, сураг барды,

Ырак черде ынаам кыска дужуксааштын,

Ынай чурээм хорээмейге сынмастады.

Сеткилимни оожуктуруп, кээргээн ышкаш,

Сериин салгын бажым дугун аткаар суйбап,

 Хей-ле черге сагышсыраан сарыг буру

Хире-хире мурнумга кээп дужуп туру.

Холдарывыс камныы кончуг тутчуп алгаш,

Кожа хоглуг базып чораан черлеривис

Эжим кыс сээн кажан кээрин манаан ышкаш,

Ээнзиргей ылым-чылым тургулаар-дыр.

Ачыты Ооржак

Кызыл, 2007ч.

Боданып чор

Амыдырал дуп чок улуг далай ышкаш,

Анаа кижи алзып болур, дужуп болур.

Агымнын аайы-биле салдазынза,

Аалызында кижи болуп шыдавас сен.

Ындыг аажы кижилерни таварганда,

Ынды идип, бети соортуп, ыдалап кээр.

Уран чараш боду буткен чурумал-даа

Уттундуруп ,карангы дун дужуп келир.

Ада-ие, акы-дунма, доргул-торел,

Азарганчыг биче чаштан эжин-оорун,

Арттар ажыр, хемнер кежир чанган куш дег,

Ала-чайгаар хая корнуп, ырай бээрлер.

Торээн чуртка холеге бооп чорбас дизе,

Толептиг деп ыдык адын камгалап чор.

Ынчан сенче амыдырал ээ корнуп,

Ынакшылды, чаагай чолду соннеп келир.

Ачыты Ооржак

Ак-Довурак, 2007ч.

Огбем чурту

Эзенгиден тептиниптер апаргыже,

Эки бакты ылгап билир болгужемче,

Уруг чаштан эргеленип озуп келген

Улуг огбем чуртун эргип чедип келдим.

Кашпагай аът маны-биле боле шавар,

Кажаа сынмас каш чузун малы кайыл?

Кежээликтей эзим алаак долуп келир

Кырган-авам опей ыры дынналбайн тур.

Кежиг-Аксы, Борбак-Арыг шак ол ынчаар

Кадарчынын хоюг уну чуге читти?

Кырган-ачам ала бези чуткуп чораан

Кадыр-кадыр тайга-сыны шимээн чок-тур.

Карак четпес чиргилчинниг Даштыг-Хову,

Канчап ам кээп оскус-чавыс артып калдын?

Тоол шагда Караты-Хаан оргээзи дег

Докулчак ак оглерин ам канчап барды?

Арга-дашты чангыландыр ырлап баткан

Агым суглуг Хууле хем билген ышкаш,

Кударалым башкы тулуун часкарган дег,

Куюм уну аяар, оожум апаар чузул?

Ынакшыл деп чогум чул ол?                        Канчаптарын аайын тыппайн

Ыстаан чурек човууру бе,          Кезек када кайгап ор мен.        

Азы анаа кижилернин                          Кужур эжим Седип дээштин

Аргалажып чорууру бе?                       Кара менче халып келди.

Анаа черле орта харыы                        Кенден-Хуурак келген соонда

Амдыгаа дээр тывылбады.                  Карактарын хере  коргеш

Чамдыкта шуут бодап келгеш            «Кара, бээр тур, чанаалы!» деп

Чогений-даа бергилээр мен.                Кончуу сургей  хоректенди.

Ынчалза-даа эрткен дуне                     Кара ол-ла уне халааш

Ылап шынын дужей бердим.              Кара туруг кайы сен дээш

Эрги Тыва, самдар огде                       Хая даштыг бедик черже

Эът дайнап олур-ла мен.                      Хая корбейн ынай болду.

Канчангаш-ла коорумге                       «Кужур авам, торээн черим,

Кара, Уран, Салбакай дээш                   Ынак хемим, Торгалыым!»  дээш

Сарыг-Ашак, Оске суглар                     Туруг черден шурап чорда

Саадапкан хоорежип ор.                        Тудуп алгаш салбайн бардым.

Удатпаанда даштын ыттар                    Оттуп келдим, дужум болган

Уш чок ынаар ээрип унду,                     Ол-ла хевээр орунумда.

Кенден-Хуурак келди-ле дээш              Ынак эжим куспаамдыва

Кезек кижи ынай болган.                       Шымны берген чыдар болду.

Эжимге

Чараш кыстар аразындан чангыс-ла сээн

Овур-дурзун сагыжымга чуруттунар,

Олурумда чугле бодун коступ кээр сен

Орай дуне сени бодап удуй бээр мен.

Айдын дуне сылдыс чырыы саарлып турда

Адыжынны чылыктырып кожа оруп,

Ынакшылдын эргелеткен эргим созун

Ыржым дуне соглей кааптым, чассый бердин.

Чашкы бичии шаамдан тура дыннап оскен

Тывызыксыг тоолдардан келген боор сен,

Чаптанчыг чаш хулумзурээн уруг сенээ

Дужа берген салымымга ооруур-дур мен.

Ачыты Ооржак, Ак-Довурак 2012.

.

Тыва хуреш

Ак-кок дээрже ужуп унген эзир ышкаш

Ала- чайгаар самнап чоруй тутчуп алгаш

Арат- чоннун сеткил- чурээн сииледир

Арзыланнар, кучутеннер хурежи бээр.

Торел -аймак биче чоннар аразында

Тыва хуреш салгал дамчып чедип келген.

Тоогуде  шуглуп чораан могелерни

Тывызыксыг тоолдарда алгап чоруур.

Чурттувустун ыдык тугун дескиндир

Чоргаар девип онаан октааш шуглуп чоруур

Арат-чоннун кудер боткур оолдарынга

Алдар- атты, чедиишкинни кузеп каалы!

Ээн черде кара чааскаан

Эртенги хун херелдерин чеже манаар

Эжим болур шолбан сылдыс удуй берди

Эргимим дээш хорек-чурек сынышпастап

Ээн черде кара чааскаан манап ор мен.

Хемчик хемнин ээргииштелген агымнарын

Херелдиг ай ойнай сылдай чырыдарга

Ортемчейде бар-ла эргим оннуктерим

Оорушкуну менээ соннеп турганзыг-даа.

Ажырбас ам орай дээрнин сылдыстары

Аныяк чаш мага ботту шуглап алыр

Ал-ла бодум монге дыжым удуй бээр мен

Амырагым кезээ шагда утпайн чору

Октаргай (ыры)

                       Октаргайнын делгиминде чайнап чыраан

                       Оолдун кыстын ынакшылын херечилээн

                      Чуректерни каттыштырган ковей сылдыс

                      Чуртталганын айтыкчызы болуп арткан.

Пр: Октаргайнын аялгазын дыннанар

     Оожум аяар сеткилдерни ажыдар

                        Кижилернин сагыжында аас-кежик

                        Кижилернин бодалында оорушку

                        Чараш уян ырыларнын состеринде

                        Чангыланып кезээ шагда арттып каар.

Пр: Октаргайнын аялгазын дыннанар

      Оожум аяар сеткилдерни ажыдар.

 Хундулуг эш, мунгарава.
Хоозун бодал башка кээрге
Хондур-дундур мунчулгаштын
Хоомай чурттап чор мен деп-ле
Холун эрттир мунгарава.

Хундулуг эш, хомудава.
Хоглуг чаагай чуртталгада
Холеге бооп чор мен диве.
Хостуг ушкан эзир куш сен
Холун эрттир хомудава.