Мастер класс "Продуктивное чтение"
методическая разработка

Мастер - класс

«Продуктивна уншалгын технологи буряад хэлэнэй хэшээлдэ»

Сайн,  хүндэтэ үхибүүд,  жюриин гэшүүд!

 Танай анхаралда мастер-класс «Продуктивна уншалгын технологи буряад хэлэнэй хэшээлдэ».

Хүнэй сэдьхэл - энэ юртэмсын тон ехэ баялиг, тон ехэ нюуса! - гэжэ Василий Александрович Сухомлинский хэлэhэн байдаг. Нээрээшье, хүнэй наhан гэжэ юун бэ даа? Олон ушаралта ябадалнуудай hэлгээн! Теэд наhан соогоо болоhон бүхы ушарнуудые хүн тархи соогоо хадагалжа, hанажа ябадаг бэшэ, харин зарим нэгэниинь лэ сээжымнай оёорто үлэдэг бэшэ гү?

Бодомжолоод үзэе! Танай hанамжаар, юундэ үни холын ушарые  заримдаа үсэгэлдэр болоhон шэнгеэр hананабибди, харин  үсэгэлдэр лэ болоhон ушар тэрэ дороо мартадаг гээшэбибди?

-?

- Жэшээлхэдэ, та юу наhан соогоо  мартангүй ябанабта?

.................................................………………………..

-?

- Юундэ гайхаhанаа, гоёшооhоноо, гомдоhоноо, сошоhоноо   хүн мартанагүйб?

- Ехээр сэдьхэлээ хүдэлгэhэн байна!  Хэр ехээр хүн сэдьхэлээ али нэгэн ушарта хүдэлгэhэн байнаб, тиимэл  гүнзэгыгөөр, бүхөөр сэдьхэлдэмнай тэрэл ушарнай шэнгэдэг!

- Зай, энэмнай hуралсалда ямар хамаатай гээшэб?

Энээн тухайл Лев Семенович  Выготский иигэжэ хэлэhэн: үхибүүнэй ухаа гүйлгэхын тула hонирхол түрүүлхэ хэрэгтэй, hонирхол түрүүлхын тула сэдьхэлынь хүдэлгэхэ хэрэгтэй.

Агын 2-дохи hургуули ород шэглэлтэй hургуули,  буряад хэлэн оройдоол 1 сагаар  заагдадаг.  Энэ бага саг соо буряад хэлээрээ уншуулжа, хөөрүүлжэ hургахын хажуугаар, ФГОС-ой эрилтээр ухаан бодолынь hорихо, сэдьхэлынь баяжуулха, хүмүүжүүлхэ ёhотойбди.

Энэ бэлэн хэрэг бэшэ,  эндэ заабол таарама технологи хэрэгтэй болоно.   Профессор Н.Н. Светловскаягай тааруулан  зохёоhон  продуктивна уншалгын технологи   шэнэ стандартын эрилтэнүүдтэ проблемно-деятельностный подход гээшэдэ тон таарамжатай гэжэ шэнжэлээбди.

Юуб гэхэдэ, эндэ орёо асуудал (противоречи) табижа, тэрэнээ шиидхэхын арга бэдэрхэ зуураа ехэ һонирхолтой ажал ябуулагдана.

Продуктивна уншалгын технологи 3 шатаhаа бүридэнэ:

1 шатань - уншалгын урда тээхи хүдэлмэри - антиципация (предвосхищение, предугадывание) гэжэ  hонирхол таталгын шата;

2 шатань - уншалгын үедэ хэхэ хүдэлмэри – диалог с автором гэжэ нэрэтэй;

3 шатань - уншалгын hүүлээр хэхэ хүдэлмэри. Авторска позици элирүүлхэ.

Эндэ бидэ творческа дабаринуудые нэмээбди.

Энэ технологиин шэнжэ хамта хараад үзэе, таанадтаа иимэ даабари:

 Энэ технологиин гол шанар гансахан үгөөр тудажа (ородоор гү, али буряадаар) нэрлэжэ шадаhан  хүндэ бидэ  шан бэлдээбди.

Энэ үгэмнай эндэ бэшээтэй, харюу зүб гү, бэшэ гү гэжэ шалгахабди.

Зай бэлэн гүт?

Саарhан дээрэ:  интрига гэжэ ородоор, буряадаар хорхой хүдэлгэхэ бэшээтэй.

«Баян хитад» гэжэ үгүүлэлтэй  танилсахабди. Энэ юун тухай үгүүлэл гэжэ hананабта?  Баян хитад яагаа хаб даа?

Энэмнай  уншалгын урда тээхи хүдэлмэриин Антиципация (предвосхищение, предугадывание) hонирхол таталгын  шата болоно.  

Эндэ үхибүүд хитад баян байhанаа үгырнэ, үгытэй байhанаа ямар бэ даа аргаар баяжана г.м. харюунуудые үгэнэ.

Зай,  хэр зүб таагаа гээшэбибди гэжэ уншаад мэдэхэбди.

«БАЯН ХИТАД»

Yни сагта хүдѳѳ нютагта нэгэ хитад ажаһуудаг байгаа. Бага наһатай байхадань, нэгэ мэдэлшэн, «энэ хүбүүн 36 наһатайдаа гэнтэ ехээр баяжаха хүн байна» гэжэ хэлэһэн ха.

 Гэртэхиниинь ехээр баярлаад, энээн тухай хүн зондо дуулгаба ха. Нютагай зон ехээр хүхилдэбэ ха.

Баян болохоб гэжэ мэдэхэдээ, тэрэ хитад ямаршье юумэндэ һурабагүй, ажалшье хэбэгүй. Юундэ? Тэрээншьегүйгѳѳр баян болохо ха юм. Эжы абадаа  тэжээлгэжэл байтарынь, тэдэньшье   наһа барашаба. Тиихэдэнь,  нютагай зон тэжээдэг болобо ха. Юуншье һаа, баян болохо ха юм!

Тиигэһээр сагшье үнгэрбэ, тэрэ хитад одоол гушан зургаатай болобо.

- Эндэ тэрэ хитад баяжаа гү гэжэ асуудал табинабди.

Багша уншажа байтараа, тон һонин газартань, сюжедэй хүгжэлтын нугарһан дээрэ тогтоод, саашань юун болоо хаб гэжэ асуудал табижа, үхибүүдэй творческо (воображение) арга боломжыень һэргээжэ, сюжедэй хүгжэлтэ саашань үхибүүдээр зохёолгоно.

Уншалгын үедэ хэхэ иимэ хүдэлмэри «диалог с автором» гэжэ нэрэтэй - Хүүгэд  текстын соавторнууд болоно.

Тиигэһээр сагшье үнгэрбэ, тэрэ хитад одоол гушан зургаатай болобо, харин хүлеэһэн баялигынь ерэбэгүй. Нютагайнь зон гэмэрэлдээд, гутаралдаад тэрэ хитадаа эдеэлүүлхэеэ болибо ха.

Тиихэдэнь тэрэ хитад эндэ тэндэ гуйраншалhаар, үлдэжэ дааража ябаhаар  үхэшэбэ ха.

- Зай иигээд лэ түүхэмнай дүүрээ гү, али үшөө үргэлжэлэл гэжэ байха гү? Байгаа hаа ямар үргэлжэлэл байхаб? Танай hанамжа?

-?

Хүдөөлүүлhэнэйнь удаа (после похорон), тэрэ хитадай hүнэhэн (душа) дээшээ дэгдэбэ. Тэнгэридэ хүрөөд тэрэ хитад бурхадhаа баялигаа нэхэбэ.

Тэнгэриин захиргаанайхид  сошобо, гүйлдэбэ. Хуби заяанай ном нээжэ хараба. Үнэхɵɵрɵɵшье, тэрэ хитадта 36-тайдань баялиг үгтэхэ ёhотой байба. Харюусалгата хүнииень оложо hураба.

Тэрэнь: «Үгы, хайрлыт! Баялигынь энэл байна. Харин абаха хүниинь олдоогүйл. Бүхы дэлхэйгээр бэдэрээд, олоогүйбди. Нэн түрүүн ургамал ажалладаг зон  соо бэдэрээбди. Олоогүйбди! Таряашад, дархашад соошье, эрдэмтэдэйшье ба сэрэгшэдэйшье дунда бэдэрээд үзɵɵбди. Хаанашье олдоогүй. Яахашье аргаяа оложо ядажа байтарнай, ɵɵрɵɵ хии бэеэрээ (без тела) хүрэжэ ерэбэ ха юм».

Слайд дээрэ:

3-хи шата: авторская позици элирүүлгэ

Хэн эндэ гэмтэй байгааб?

- хитад        -эхэ эсэгэнь                 -хүршэнэр                - мэдэлшэн

Тон ехэ гэмтэй гэртэхин. Юундэ?

-1) үхибүүндөө дурагүй аад, манай hүүлээр туража үхэг гэжэ зорюута тиигээ гү?

-2) али үхибүүндөө дуратай аад,  алдуу хээ гээшэ гү?

- Алдуу хээ!

- Юундэ алдуу хээб? Юун гэжэ ойлгодоггүй байhандаа, иимэ алдуу хээб?

- Эндэ бүлэгөөр ажал хэхэдэ болохо байна.

Саашань, заабол творческо ажал ябуулха хэрэгтэй? Творческо ажал дүүргэхэдөө, үхибүүдэй хэжэ үзɵɵгүй, шэнэ hонин, hанагдаагүй удхатай даабари хүүлэхэдэ үхибүүд ехэ дуратайгаар дүүргэдэг.

Жэшээнь: Эдэ зон хитадай баян болоогүй байhанда бултадаа гэмтэй.  Хэндэньшье hаа хандажа, алдууень ойлгуулжа бэшэг бэшэгты:

Хүндэтэ түрэлхид!

Хүндэтэ мэдэлшэн!

Хүндэтэ хитад! Гээд эхилэгты гэжэ дурадхабаб. (Һонин юумэн эндэ юун байгааб гэхэдэ, хүндэтэ гэжэ үгэ хитадта тааранагүй, Миин лэ Хитад! гээд бэшэхэб гэжэ нэгэ хүбүүн хэлэбэ.

Энэ технологиин шэнжэ:

• hурагшадай ухаан бодолые hорино, хүгжɵɵнэ.
• тобшолол уридшалан хэлэжэ hурана (гипотеза, версия).
• ажабайдалай али нэгэн нюусануудые тайлбарилжа, удхыень ойлгожо шададаг болоно.
• орёо асуудалнуудые шиидхэхэ дүй дүршэлтэй болоно.
• юумэ элдэб талаhаань хараад, хүсэд дүүрэнээр шүүлбэрилжэ hурана.
• мэдэсэ дээрэ хүдэлжэ, тэрэнээ хэрэглэжэ hурана.

Зай, эгээл мүнөө энэ хөөрэлдөөнэй дүн гаргаха сагнай ерээ, энэ технологиин гол шэнжэ хэн таахаб,  ямар үгэ бэ?

Фанфарнууд зэдэлнэ.

Хабаадагшад харюусана:  -???

Интрига гэжэ үгэмнай юрын ажабайдалда балайшье hайн шанартай юумэ тэмдэглэдэггүйл үгэ ха, харин үхибүүдые уншалгада дуратайгаар, hуралсалай ажалда дуратайгаар хүмүүжүүлхэ хэрэгтэ тон ехэ үрэтэй, дүнтэй технологи, тиимэл хадань продуктивна уншалгын технологи гэжэ нэрлэгдээ! Юунhээ боложо үрэ дүнтэй продуктивна технологи болоноб гээ hаа, энэмнай хүнэй үнэн бодото шанар,  психологиин жама ёhо гурим ехээр хараадаа абажа  тааруулhан технологи гэжэ онсо тэмдэглэхээр байна.

Психологи шэнжэлэе!

Хэрэглэhэн технологиин үрэ дүн

Сүлөө бодолоо буряадаар хэлэжэ hургана.  Уншаад,  үгүүлэл  соо бэшээтэй юумэ ойлгоод, хадуугаад харюусана. өөрөө ухаагаараа сэнтэй харюу олоод байхадаа, тэрэнээ хэлэхэ, хөөрэхэ гэжэ оролдоно.

Энэ технологёор хүдэлхэдэ,  рейтингээр буряад хэлэмнай доогууршье hаа, hонирхолтой хэшээл гэжэ харуулдаг болоо. Хүүгэд хэшээлдээ дуратай болоо.

Юу хээбибди?

1.  Энэ шэнэ онол арга яажа хэрэглэдэгээ hургуулиингаа багшанарта,  Агын округой буряад хэлэнэй багшанарай курсын үедэ хөөрэжэ үгэhэн байнаб, тиихэдэ Иркутск хотодо үнгэргэгдэhэн түхэреэн шэрээдэ энэ технологитоёо баhа танилсуулhан байнаб. Энэ арга  багшанар ехээр hонирхоо, дэмжээ hэн.

2.  hонирхолтой, hургаалтай зохёолнуудые суглуулнабди. Дунда, ахамад  шатын  hурагшадаар ород хэлэнhээ буряадта үгүүлэлнүүдые оршуулуулнабди.

2. Методическа дурадхалнуудые бэлдээбди. Энээн соомнай хэшээлэй конспектнууд, үгүүлэлнууд  ороно.  Энэ ажалнай технологическо пакет гү, али багшын методическо пособи, рекомендации боложо хэблэгдэхэ гэжэ хараалнабди.