Программа кружка

«Тииҥ мэйии» для 5-6 классов

Математический кружок – это самодеятельное объединение учащихся под руководством педагога, в рамках которого проводятся систематические занятия с учащимися во внеурочное время.

Основная задача обучения математике в школе заключается в обеспечении прочного и сознательного овладения учащимися системой математических знаний и умений, необходимых в повседневной жизни и трудовой деятельности каждому члену современного общества, достаточных для изучения смежных дисциплин и продолжения образования. Наряду с решением основной задачи изучение математики на занятиях математического кружка предусматривает формирование у учащихся устойчивого интереса к предмету, выявление и развитие их математических способностей. Решение этих задач отражено в программе математического кружка “ Тииҥ мэйии ”. Большая роль при изучении математики 5-6  классах отводится решению текстовых задач, работе с натуральными числами и десятичными дробями, геометрическому материалу. Исходя из этого, на занятиях математического кружка рассматриваются задачи, формирующие умение логически рассуждать, применять законы логики, рассматриваются различные задачи. Кружок проводится на родном (якутском) языке, что способствует развитию логического мышления. Рабочая программа курса «Тииҥ мэйии» разработана на основе следующих нормативных документов: Закона РФ «Об образовании» (в действующей редакции); основной образовательной программы ОУ.

     Цели изучения курса «Тииҥ мэйии»:

          Создать условия для развития интереса учащихся к математике;

        Реализация деятельностного подхода (способствовать развитию умений и навыков поиска, анализа и использования знаний);

        Расширение кругозора школьников;

        Развитие логического, алгоритмического и творческого мышления;

        Выработка навыков устной монологической речи;

        Создание ситуации эффективной групповой учебной деятельности;

        Систематизация и углубление знаний по математике;

          Создание условий для формирования и развития практических умений учащихся решать;           Нестандартные задачи, используя различные методы и приемы;

        Повышение математической культуры ученика.

Задачи  курса

        сформировать представление о методах и способах решения арифметических задач;

        развить комбинаторные способности учащихся;

        научить детей переносить знания и умения в новую, нестандартную ситуацию;

        воспитать творческую активность учащихся в процессе изучения математики;

        оказать конкретную помощь обучающимся в решении олимпиадных задач;;

        способствовать повышению интереса к математике, развитию логического мышления.

        сформировать логические связи с другими предметами, входящими в курс основного образования.

        - показать широту применения математики в жизни.

Общая характеристика курса кружка «Тииҥ мэйии»

Программа кружка «Тииҥ мэйии» для учащихся 5-6 классов является расширением предмета «Математика».

Курс кружка «Тииҥ мэйии» рассчитан на 1 час в неделю в 5-6 классе, всего 34 часа.

    В основе        внеурочного        курса        лежит        системно-деятельностный подход, который предполагает:

воспитание и развитие качеств личности, отвечающих требованиям информационного общества;

             ориентацию на результаты образования как системообразующий компонент курса, где развитие личности обучающегося на основе усвоения универсальных учебных действий, познания и освоения мира составляет цель и результат образования;

            учет индивидуальных возрастных и интеллектуальных особенностей обучающихся;

обеспечение преемственности начального общего, основного и среднего (полного) общего образования;

          разнообразие видов деятельности и учет индивидуальных особенностей каждого обучающегося, обеспечивающих рост творческого потенциала, познавательных мотивов, обогащение форм взаимодействия со сверстниками и взрослыми в познавательной деятельности.

Календарно-тематическое планирование

«Тииҥ мэйии» куруһуогун сорудахтара

Математика – өй күүһэ. Ол күүһү киһи аймах олоххо уонна наукаҕа тирэх оҥостор. Биһиги Сахабыт сирин өркөн өйдөөхтөрө, туочунай наукалары дириҥник чинчийэр учуонайдарбыт, ханнык баҕарар наука төрүттэрин киһи ордук төрөөбүт тылынан дьиҥ өйдөөн ылынарын туһунан этиилэрэ, суруйуулара кэрэхсэбили ылар. Ити кинилэр, холобура математика курдук, наука абстрактнай өйдөбүлүгэр, ол аата киһи өйүн саамай үрдүкү таһымыгар, тахсыбыт кыахтарын көрдөрөр. Уонна оннук эрэ дьон наука өйдөбүлүн дьиҥнээхтик баһылаабыт кыахтаах буолан, ону төрөөбүт тылларынан холкутук, хайа баҕарар, быһаарыахтарын, өйдөтүөхтэрин, үөрэтиэхтэрин сөп. Ити дьиҥнээх үөрэх, дьиҥнээх үөрэтии. Ол эбэтэр ис хоһоонун өйдөөбөккө эрэ атын тылынан үтүктэн саҥарыы дьиҥ үөрэх буолбат.

I сорудах

Түргэнник суоттуур ньымалары туһаныы

V-VI кылаастар

Бу сорудахха программаны таһынан билии эрэйиллибэт. Эһиги математика уруоктарыгар үөрэппит сокуоннаргытын болҕомтолоохтук хатылааҥ уонна олору мындырдык туһанан холобурдары кэбэҕэстик суоттууру ситиһиэххит. Ол наадатыгар төгүллээһин тарҕатар сокуонун; сууманы уонна арааһы эбии уонна көҕүрэтии быраабылаларын; икки төттөрүтэ чыыһылалар свойстволарын; саамай кыра уопсай кратнайдары булууну уонна икки утуу-субуу чыыһыла хайаан да хардарыта боростуой буоларын билиэххэ наада.

Холобура:

Бу холобуру дөбөҥнүк суоттан эппиэти ыларбытыгар, төгүллээһин тарҕатар сокуонун  уонна арааһы (399-245) көҕүрэтии быраабылатын билбиппит көмөлөстө. Эбэтэр, хардарыта боростуой чыыһылалар саамай кыра уопсай кратнайдарын таба булары уонна икки утуу-субуу (5,6) чыыһылалар хайаан да хардарыта боростуой буолалларын биллэххэ маннык сууманы дөбөҥнүк булуохха сөп:

.

Дьиэтээҕи сорудах задачалара

Түргэнник суоттуур ньымалары туһан:

3. а)       б)

с)

9. х-сы булуҥ:

10. х-сы булуҥ:

Эйлер төгүрүк диаграммалара

VII-VIII кылаастар

Оскуолаҕа буолбут математика олимпиадатыгар маннык задачаны биэрбиттэрэ: “Кылааска 35 оҕо үөрэнэр. 20 оҕо математика, 11 оҕо биология куруһуогар дьарыктанар, оттон 10 оҕо ити куруһуокка дьарыктаммат. Хас биолог математиканан дьарыктанарый?” Задачаны элбэх оҕо сатаан суоттаабатах этэ. Ол биричиинэтинэн кинилэр Эйлер төгүрүк диаграммаларын хайдах туһанары билбэттэртэ буолуон сөп.

Петербурскай академия улууканнаах математиктарыттан биирдэстэрэ Леонард Эйлер (1707-1789 сс.) олоҕун устата 850-тэн тахса научнай үлэни суруйбута. Олортон биирдэстэрэ төгүрүк диаграммалары туһаныы туһунан. Кини онно төгүрүктэр “биґиги толкуйбутун чэпчэтэргэ көмөлөһөллөр” диэбит этэ. Сороҕор задачаны суоттуурга түөрт муннуктары тутталлар. Биһиги бу сорудахха төгүрүктэри (хаһы баҕарар) туһнан задачалары суоттуур ньымалары билиэхпит. Математическай олимпиадаларга бэриллибит задача суотуттан саҕалыаҕыҥ. Задачаны суоттуурга Эйлер төгүрүктэрин туһаныаҕыҥ.

М төгүрүккэ математика куруһуогар, Б – биология куруһуогар дьарыктанар оҕолору, оттон итилэр быһа охсуспут чаастарыгар иккиэннэригэр дьарыктанар оҕолору бэлиэтиэҕиҥ:

Улахан К төгүрүк иһигэр барыта 35 оҕо баар, икки кыра М уонна Б төгүрүктэр истэригэр холбоон 35-10=25 оҕо баар. Ити М уонна Б төгүрүктэр тас өттүлэригэр К төгүрүк иһигэр куруһуокка дьарыктаммат 10 оҕо баар. М төгүрүк иһигэр 20 оҕо, ол аата Б төгүрүк М төгүрүк тас өттүгэр сытар чааһыгар математиканан дьарыктаммат 25-20=5 оҕо баар. Математиканан дьарыктанар 11-5=6 биолог МБ чааска бааллар. Онон 6 биолог математиканан дьарыктанар эбит.

Дьиэтээҕи сорудах задачалара

Эйлер төгүрүктэрин туһанан бу задачалары суоттааҥ.

1. Кылааска 40 оҕо баар. 34 оҕо “Кэскил” хаһыаты, 23 оҕо - “Чуораанчык” сурунаалы, 17 оҕо хаһыаты да, сурунаалы да иккиэннэрин суруттарбыттар. Кылааска хаһыаты да, сурунаалы да суруйтарбатах оҕолор бааллар дуо?

2. Кылааска 40 оҕо баар. 26 оҕо баскетбол, 25 – бассейыҥҥа харбааһын, 27 – хайыһар секциятыгар дьарыктаналлар. 15 оҕо баскетболга да, бассейныҥҥа да сылдьар, 15 баскетболга да, хайыһарга да, 18 – хайыһарга да, бассейыҥҥа да сылдьар. Биир оҕо спордунан дьарыктаммат. Хас оҕо спорт үс көрүҥүнэн үһүөннэринэн, хас оҕо биир эрэ көрүҥүнэн дьарыктаналларый?

3. Кылааска уолаттар маарка мунньаллар. 15 уол СССР мааркаларын, онтон 11 уол тас дойдулар мааркаларын, онтон 6 уол хайатын да мунньаллар. Кылааска барыта хас уол маарка мунньарый?

4. 32 үөрэнээччиттэн 12 оҕо волейбол, 15 – баскетбол секциятыгар, оттон 8 оҕо иккиэннэригэр сылдьаллар. Хас оҕо волейбол да, баскетбол да секциятыгар сылдьыбатый?

5. Кылааска 28 оҕо баар, кинилэртэн: 4 отличник, 14 спортсмен, 18 ырыаһыт.  2 оҕо отличник да, спортсмен да, 10 оҕо ырыаһыт да, спортсмен да, оттон 1 оҕо отличник да, спортсмен да, ырыаһыт да эбиттэр. Хас оҕо отличник да, спортсмен да, ырыаһыт да буолбатаҕый?

6. Кыраныысса таһыгар 100 турист тахсыбыт. 10 киһи немецкэй да, французскай да тылы билбэттэр. 75 киһи немецкэй, 83 – французскай тылы билэллэр. Хас турист икки тылынан саҥарарый?

7. 30 оҕоттон 15 оҕо баайар, 12 оҕо иистэнэр дьоҕурдаахтар. Баайар да, иистэнэр да оҕо ахсаана хас буолуон сөбүй? Эбэтэр баайар, эбэтэр иистэнэр оҕо ахсаана?

8. 40 оҕоттон 23 оҕо математика куруһуогар, оттон 27 оҕо литература куруһуогар дьарыктаналлар.

      а) математика да, литература да куруһуогар иккиэннэригэр сылдьар оҕо ахсаана хас буолуон сөбүй?

      б) иккиэннэриттэн бииригэр эмэ сылдьар оҕо ахсаана?

II сорудах

Сатаан толкуйдуугун дуо?

V - VIII кылаастар

Бу сорудахха биһиги “барыта”, “сороҕо” диэн тыллар туттуллар этиллиилэрин уонна олорго төттөрү этиллиилэр хайдах үөскүүллэрин билиһиннэриэхпит. Сорох түбэлтэлэргэ “барыта” диир оннугар “ханнык баҕарар” диэххэ сөп.

Араас күчүмэҕэй түбэлтэлэргэ хайдах толкуйдуохха сөбүн ырытыаҕыҥ. Холобур, урна иһигэр араас өҥнөөх шариктар сыталлар. Кинилэр размердара тэбис-тэҥ. Ол иһин, тутан көрөн араарбаккын. Ким эмэ көрбөккө эрэ урна иһиттэн шаригы ылар. Ол шарик өҥө кыһыл буоллун, ону урнаҕа төттөрү ууран кэбиһэллэр. Ол кэннэ урнаҕа баар шариктар өҥнөрүн туһунан тугу этиэххэ сөбүй? Сорохтор: “Урнаҕа баар шариктар бары кыһыл өҥнөөхтөр” диэхтэрэ. Ити биллэн турар, сыыһа. Шарик сороҕо эрэ кыһыл өҥнөөх, атына - үрүҥ. Баҕардар онно баар суос-соҕотох кыһыл шаригы да ылбыт буолуохха сөп. Хайдах этэрбит сөптөөҕүй? Бу түбэлтэҕэ “Сорох шар (саатар биир) кыһыл өҥнөөх” диэн этии саамай сөптөөх.

Итинник этиллиилэр уопсай холобурдарын ырытыаҕыҥ, ол эбэтэр толкуйдаан этэргэ “аптаах ньыманы” булуоҕуҥ.

Биһигини тулалаан турар эйгэ араас предметтэрин бөлөҕүн ылан көрүөҕүҥ, ону М диэн бэлиэтиэҕиҥ. Ол аата, М кинигэ бөлөҕү, оҕолор, куораттар, шаардар уо.д.а. буолуон сөп. Итилэр хас биирдиилэрэ ханнык эрэ А свойстволаах, эбэтэр суох буолуохтарын сөп. Холобур, шар кыһыл, эбэтэр кыһыл буолбатах, үөрэнээччи спортсмен буолуон, эбэтэр буолумуон сөп. Уопсай сокуон маннык: бэриллибит этии сөптөөх эбэтэр төттөрү этиллии сөптөөх. Иккиттэн биирэ эрэ! Ол эбэтэр хас биирдии этиибит эбэтэр сөптөөх, эбэтэр сыыһа.

Түмүккэ маннык таблицаны (схеманы) оҥоруохха сөп:

Этиллии: М бөлөх бары предметтэрэ А свойстволаахтар (М бөлөххө ханнык баҕарар предмет А свойстволаах).

М бөлөх сорох предметтэрэ А свойстволаахтар (М бөлөххө А свойстволаах предмет баар).

Төттөрү этиллии: М бөлөх саатар биир предметэ А свойствота суох. (М бөлөххө А свойствота суох предмет баар).

М бөлөх бары предметтэрэ А свойствота суохтар (М бөлөх ханнык баҕарар предметэ А свойствота суох).

Биһиги хайаан да сөптөөх, эбэтэр сыыһа буолар эрэ этиллиилэри ырыттыбыт. Ол эрэн бу таблица (схема) ханнык баҕарар (сөптөөхтөрүттэн, сыыһаларыттан тутулуга суох) этиллиилэри оҥорорго көмөлөһүҥ. Бу сорудах задачаларын суоттуурга ханнык да теореманы, эбэтэр быраабыланы билэ сатыыр наадата суох, үчүгэйдик толкуйдаан көрүөххэ эрэ наада.

Дьиэтээҕи сорудах задачалара

1. Ньургун, Эрсан, Бэргэн уонна Дьулус куоталаһыыга түөрт бастакы миэстэни ылбыттар, онуоха кинилэртэн хайалара да биир миэстэни икки буолан үллэстибэтэхтэр. “Ким ханнык миэстэҕэ тигистэ?” – диэн ыйытыыга үс уол маннык эппиэттээбиттэр:

1. Ньургун – I да, IV да буолбатах.
2. Эрсан  – II миэстэ.
3. Бэргэн бүтэһик буолбатах.

Хас биирдии уол ханнык миэстэни ылбытый?

2. Ньургуйаана, Туйаара, Бэргэн уонна Эрсан  тэллэйдээбиттэр. Туйаара барыларыттан элбэҕи, Ньургуйаана барыларыттан аҕыйаҕа суоҕу хомуйбуттар. Кыргыттар уолаттардааҕар элбэх тэллэйи хомуйбуттар диэн этиллии сөптөөх дуо?

3. Мэник Мэнигийээн куоракка кэлэн маІнайгы дьиэ аанын тоҥсуйбут уонна хаһаайынтан хоннороругар көрдөспүт. Кини харчыта суох эбит, ол оннугар 6 көлөөскөлөөх кыһыл көмүс сыаптаах эбит. Хаһаайын Мэник Мэнигийээни 6 күҥҥэ хоноругар маннык усулуобуйа туруоран киллэрбит:

1. Мэник Мэнигийээн биир күҥҥэ биир көлөөскөнү биэрэр.
2. Хонугун күн аайы төлөөн иһиэхтээх.
3. Хаһаайын биир эрэ эрбэммит көлөөскөнү ыларга сөбүлэспит.

Мэник Мэнигийээн хаһаайыҥҥа хайдах төлөөн хоммута буолуой?

4. Үс  дьүөгэлиилэр көрсүбүттэр: Белова, Краснова, Чернова. Кинилэртэн биирдэстэрэ хара былааччыйалаах, иккиґэ– кыһыл, үсүһүэ – үрүҥ. Үрүҥ  былааччыйалаах кыыс Чернова этэр: “Эн биһикки былааччыйаларбытын атастаһыах, былааччыйаларбыт өҥнөрө араспаанньабытын кытта сөп түбэспэт”. Ким хайдах былааччыйаны кэтэ сылдьарын быһаар.

5. Түөрт үөрэнэччилэр: Мичийэ, Нарыйаана, Ньургуйаана, Туйаара – хайыһар куоталаһыытыгар күрэхтэспиттэр уонна түөрт бастакы миэстэҕэ тиксибиттэр. Ким ханнык миэстэни ылла диэн боппуруоска үс араас эппиэти ылбыттар:

• Ньургуйаана – I миэстэ, Нарыйаана – II.
• Ньургуйаана – II миэстэ, Туйаара – III.
• Мичийэ – II миэстэ, Туйаара - IV.

“Икки этииттэн биирдэстэрэ сыыһа, иккиһэ сөп буолар”,- диэбиттэр. Ким ханнык миэстэни ылбытый?

6. Түөрт кыыс: Катя, Лена, Маша уонна Нина – концерка кыттыбыттар, ырыа ыллаабыттар. Хас биирдии ырыаны үс кыыс ыллаабыт. Катя 8 ырыаны ыллаабыт, ол барыларыттан элбэх эбит, оттон Лена 5 ырыаны ыллаабыт, ол барыларыттан аҕыйах эбит. Хас ырыа ылламмытый?

7. Түөрт уол: Алеша, Боря, Ваня уонна Гриша – сүүрүүгэ куоталаспыттар. “Ким ханнык миэстэни ылла?” – диэн боппуруоска уолаттар маннык эппиэттээбиттэр: Алеша: “Мин маҥнайгы да, бүтэһик да буолбатахпын”. Ваня: “Мин маҥнайгыбын”. Гриша: “Мин бүтэһикпин”. Боря: “Мин бүтэһик буолбатахпын”. Ити эппиэттэртэн үһэ сөп, биирэ сыыһа. Ким сымыйаны эппитий? Ким маҥнайгы эбитий?

8. Урнаҕа баар шардар барылара үрүҥ өҥнөөх буолбатахтар. Онно кыһыл шар баар диир сөп дуо?

9. Урнаҕа баар шардар өҥнөрө барыларын киэнэ биир буолбатахтар. Урнаҕа саатар биир үрүҥ шар баар диир сөп дуо?

10. Урнаҕа 10 үрүҥ, 8 кыһыл, 11 хара шар баар. Саатар биир үрүҥ шар буоларын курдук урнаттан хас шары ылыахха сөбүй? Үс  араас өҥнөөх шариктар баар буолалларын курдук?

11. Кылааска 5 туйгуннук, 20 үчүгэйдик уонна 10 ортотук үөрэнэр оҕолор бааллар. Туйгун үөрэнээччи “5” эрэ сыананы, үчүгэй үөрэнэччи “4” уонна “5” сыананы, оттон орто - “3”, “4”, “5” сыаналары ылар. Кылааска саҥа учуутал кэлбит, кини кими да билбэт. Саатар биир оҕо “5” сыананы ыларын курдук, кини уруокка хас оҕону ыйытыан нааданый?

III сорудах

Москва олимпиадаларын задачалара

V-VI кылаастар

1. 66666666 чыыһыла сыыппараларын икки ардыгар эбии бэлиэлэрин туруортаан 264 тахсар этиллиини оҥоруҥ.

2. 100 бастакы натуральнай чыыһыла үөскэмэ хас нуулунан бүтэрий?
3. 8 точка баар. Олортон ханнык да үс точка биир көнөҕө сыппат. Барыта төһө араас көнөлөрү ити 8 точка нөҥүө ыытыахха сөбүй?

4. Ыйааһын биир өттүгэр мыыла куһуогун, атын өттүгэр оннук куһуок  чааһын уонна 200 г уурбуттар. Ыйааһын тэҥнэспит. Мыыла маассата төһөнүй?

5. Уол самокатынан 15 мүнүүтэ устата төһө эрэ ырааҕы барбыт. Итинтэн үс төгүл элбэх ырааҕы велосипедынан хас мүнүүтэ барыай, өскөтө велосипедынан самокаттааҕар биэс төгүл түргэн буоллаҕына?

6. Үс  дьиэ хаһаайыннара үс холуодьаһынан туһаналлар. Ол эрээри холуодьастара сотору-сотору кууран хаалаллар. Онон хас биирдии хаһаайын бэйэтин дьиэтиттэн үс холуодьаска үһүөннэригэр тиийэр уонна атыттары кытта быһа охсуспат суоллары оҥосторго быһаарыммыт. Ити кыаллыа дуо?

7. Квадрат периметрин 40% улаатыннарбыттар, онтон ылыллыбыт квадрат периметрин 40% кыччаппыттар. Бу үс квадраттартан хайаларын иэнэ саамай кыраный?

8. Хоско 17 киһи баар. 10 киһи английскай тылы, 13 – немецкэй уонна французскай, 2 киһи үс тылы үһүөннэрин билэллэр. Итиннэ алҕас баар буолуо дуо?

9. Буэнос-Айреска буолан ааспыт аан дойду саахымакка олимпиадатыгар 4-түү киһилээх 15 команда кыттыбыта. Хас биирдии команда атыны кытта 4 партияны оонньообута. Олимпиадаҕа барыта төһө партия оонньоммутай?

10. Математика кабинетыгар үс үөрэнээччи: Аня, Борис уонна Света  консультацияҕа кэлбиттэр. Аня эппиэттииригэр биэс мүнүүтэ, Бориска  икки мүнүүтэ, Светаҕа сэттэ мүнүүтэ наада. Оҕолор кабинекка төһө кыалларынан кылгастык олороллорун наадатыгар ити консультацияны хайдах тэрийэн ыытыахха сөбүй?