Жыраулар поэзиясы
методическая разработка по литературе (9 класс)

Сабақ: 4

Мектеп:  №5 жалпы білім беру мекемесі

Күні:

Мұғалімнің аты-жөні: Аклепесова Шынар Дарябаевна

Сынып:9

Қатысқан оқушылар:

Қатыспағандар:

Сабақтың тақырыбы

Жыраулар поэзиясы

Осы сабақ арқылы жүзеге асатын оқу мақсаттары:

 XIV - XVIII ғасырдағы жыраулар поэзиясы және жыраулардың өмірбаяны туралы білімдерін жинақтап, кеңейтіп, пысықтайды, толықтырады;

Сабақ мақсаты

7.А/И3.Шығармадағы көркемдегіш  құралдардың (символ, синекдоха, қайталау түрлері: эпифора, анафора, аллитерация, ассонанс, риторикалық сұрақ) қолданысын талдау

Құндылықтарды игерту

Қазақстандық патриотизм және азаматтық жауапкершілік, құрмет, ынтымақтастық, академиялық әділдік.

Аталған құндылықтар сабақ тақырыбы арқылы оқушылардың жеке және жұптаса, топтаса отырып жұмыс жасаулары, сын тұрғысынан ойлай білу, ақпаратты өңдей білу дағдылары негізінде  жүзеге асады.

Пәнаралық байланыс

Мәдениеттану, тарих:

АКТ-ны қолдану дағдылары:

PowerPoint, сілтемелер

Бағалау критерийлері:

Шығармадағы көркемдегіш  құралдардың қолданысын талдай алады;

Ақынның тіл шеберлігіне сыни тұрғыдан баға бере алады.

Дескрипторлар:

-  оқушылар тақырыптың негізгі мәселесін анықтайды;
-  мәтіндегі көркемдегіш құрал түрлеріне  кемінде 5 мысал келтіреді;
-  көркемдегіш сөздердің түрлерін  үзінді арқылы дәлелдейді;
-  шығарма жайлы түйінді ой қорытады.

Тілдік мақсаттар:

Тілдік мақсаттарыңызды белгілеңіз, соның ішінде қолданылатын сөздер мен сөз тіркестерге  мысалдар келтіріңіз.

Зар заман ұғымы,отарлаушылардың озбырлығы мен сұрқия саясаты

Диалог және жазылым үшін қажетті сөз тіркестер: зар заман, тар заман, азулы, азусыз,хал кету, пара алу, тәубеден жаңылу т.б.

Пән лексикасы және терминология:

Мен ..............+ і.с. жұмысын «жетті» деп бағаладым, себебі....

Осыған дейін меңгерілген білім

А.Иасауи шығармашылығы

Жоспар

Уақытты жоспарлау

Дереккөздер

Дид.материал

Басы

6 мин

Ортасы

31 мин

Қызығушылықты ояту

Зымыран сұрақтар 

1. А.Иасауи  кім?
2. Иасауидің атақты шығармасы?
3. Иасауидің ұстазы кім?
4. Иасауи қалыптастырған әдебиет?

Үй тапсырмасын сұрау (презентация)

● Толғау дегеніміз – қазақ әдебиетінде ақындар шығармашылығында, әсіресе жыраулар поэзиясында жиі орын алған жанр. Толғау өлеңде ақын өмір қоғам, адам тіршілігі, жақсылық, жамандық т. б жайлы ақыл - өсиет, насихаттық тұрғыда ой - қозғайды.
 Сөздікпен жұмыс (сөз тіркестерін құрып, сөйлем құру )
● Жырау дегеніміз - өз жанынан жыр шығарып айтатын, суырып салма ақындық қасиет пен шешендік қасиеті қатар сақталып жататын дарынды ақын, дуалы ауыз шешен, ақылгөй дана, ойшыл адамдар.
● Жыршы – жыр айтушы, таратушы, көптеген эпостық жырларды жатқа білетін, дайын репертуары бар айтқыштар. Жыршылар домбыраның не қобыздың сүйемелдеуімен мақаммен, әнмен айтады.
● «Жыр -(көне түркі тілінде «иыр») деген сөзінен шыққан. Жыраулар өз шығармаларын ақыл - нақыл, өсиет түрінде айтқан.
● Жырау әдебиетінің негізгі өкілдері: Асан қайғы, Қазтуған, Доспамбет, Шалкиіз, Жиембет, Марқасқа, Қазыбек, Ақтамберді, Бұқар және т. б
● Шалкиіз жырау - қазақ әдебиетіндегі тарихындағы жыраулық поэзияның атасы болып саналады.
 Осы мәтін негізінде мына тірек сызба бойынша әңгімелеу.
 «Ой толғаныс»
Осы жыраулардың Абай, Жамбыл сияқты ақындардан қандай ерекшелігі бар? Венн диаграммасын құрастыру
Талдау . Жыраулар поэзиясында синтаксистік параллелизмге, дыбыс үндесулеріне, ішкі ұйқасқа құрылған өрнектер де аз емес. Арнау түріндегі сөз қолданыстар да баршылық. Жыраулар өз поэзиясында терең философиялық ойды бейнелеу үшін өлеңдерінің ұйқас, ырғақтарын сол мақсатқа орай алған. Оған бірнеше мысал келтірейік:
Жабағылы жас тайлақ,
Жардай атан болған жер.
Жатып қалған бір тоқты,
Жайылып мың қой болған жер. (Қазтуған)
Жырау "ж" дыбысын тамаша сөйлете білген. Дауысты дыбыстарды да шебер қолдана отырып, жыраулар өлеңнің музыкалық сазын күшейткен. Шын көркемдік тәсіл арқылы олар оқушысын шығарманың ішкі иірімдеріне ендірумен қатар, эмоциялық әсерін үстей түскен. Мысалы, Жиембет жырау:
Еңсегей бойлы ер Есім,
Есім сені есірткен,
Есіл менің кеңесім,
Ес білгеннен, Есім хан,
Қолыңа болдым сүйесін, –
деп тәж - тағына есірген Есім ханның қылығын ашу үшін "е" дыбысынан өрнек жасап сөйлеткен.
Егер сендер XXI ғасыр жыраулары болғандарыңда не жайлы жырлар едіңдер? (егемендік туралы, бірлік туралы, отансүйгіштікке шақырар едім)

Шығармашылық жұмыс: Осыған орай үйге сендерге үй тапсырмасы берілген болатын. Кез келген бір әріпті сөйлете білу. Кім дайындап әкелді?

«Жылжымалы қалпақ»

Қима қағаздар

А3 парағы, фломастерлер

Соңы

3  мин

1. Жыр қандай сөзбен айтылады?
а) жатқа   в) жазбаша     с) көркем
д) қара     е) қаратпа
2. Шешендік сөздер бұл -
а) ауыз әдебиетінің бір саласы          в) өлең
с) тақпақ          д) жыр          е) мақал - мәтел
3. Жыраулар поэзиясы қай ғасырларды қамтиды?
а) 12 - 18 в) 13 - 18 с) 15 - 18 д) 5 - 10 е) 18 - 20
4.«Жырау» деп кімді айтады?
а) ғалымды в) данышпан адамды с) терең мағыналы, ой толғайтын кемел ақынды д) ұрысқа, соғысқа е) патриоты
5. Жыраулар поэзиясы қай ғасырдан бастап өріс алады?
а) 5 в) 8 с) 15 д) 17 е) 18

«Ой қорыту стратегиясы» – өткенді тұжырымдап қорыту.
Сабақтың қорытындысы, ой қорыту (рефлексия)
17) Ұлы адамдардың стратегиясы:
● Асан қайғы Желмаясын мініп, кең байтақ қазақ жерін түгел аралаған. «Жерұйық» жерді іздеген, ну орман мен шалғынды жерге халықты қоныстандырсам деп армандаған. Сондықтан Шоқан Уәлиханов оны «Көшпенділер философы» деп атаған.
● 2. Қазтуған өз жырларында халықты ерлікке, бірлікке, адамгершілікке шақырып, ақыл айтқан, батыр, ел басқарған би болған. Адамгершілігі күшті үлкендердің айтқанын тыңдасақ, бізден батыр да, би де шығады деп сенемін.
● 3.«Ұрпақтарым, атаң мен әжеңді сыйла! Өзіңе дейінгіні құрметтесең, өзіңнен кейінгілер сені құрметтейді» деп Бұқар жырау айтқандай ата - ананы, сыйлаңдар, үлкендерді құрметтеп, кішіге қамқор болайық
18). Үйге тапсырма беру. Жыраулар туралы мәлімет жинау.
19). Бағалау.

Кері байланыс

Тапсырмаларды орындау қаншалықты қиын болды?

Келешекте неге назар аударар едіңіз?

Рефлексия

Байқағаным..............

Білгенім...................

Түйгенім...................

Үйге тапсырма

Жыраулық өнер мен қазіргі қазақ поэзиясының тақырыптық және идеялық құсастықтарын салыстырып көріңдер.

Дифференциация – Сіз оқушыларға көбірек қолдау көрсету үшін не істейсіз? Қабілеті жоғары оқушыларға қандай тапсырма беруді көздеп отырсыз?  

Бағалау – Оқушылардың ақпаратты қаншалықты меңгергенін қалай тексересіз?

Пәнаралық байланыс

Қауіпсіздік ережелері

АКТ-мен байланыс
Құндылықтармен байланыс (тәрбиелік элемент)

Дифференциацияны берілетін тапсырма, күтілетін нәтиже, қолдау көрсету, бөлінетін уақыт, қолданылатын дереккөздер арқылы жүзеге асыруға болады.

Дифференциация сабақтың кез келген бөлімінде қолданылады.

Бұл сабақта дифференциацияны  сабақтың негізгі кезеңінде оқу мақсатына лайықтап жүргіздім.

Бұл бөлімді оқушылардың сабақ барысында алған білімдерін бағалау үшін қолданылатын әдіс-тәсілдеріңізді жазу үшін пайдаланыңыз.

Оқушылардың жаңа сөздерді, ақпаратты түсінегіндігін кері байланыс және жетістік критерийлері арқылы тексеремін.

Сабақ жоспарын құру үшін сізге өзге пән мұғалімдерінің көмегі керек пе?

Берілген тапсырмалардың қайсыбірі оқушылардың қауіпсіздігіне немесе денсаулығына қауіп төндіре ме?

Оқушылар сабақ барысында өздерінің АКТ дағдыларын дамыта ала ма?

Ойлану

Сабақ мақсаттары/оқу мақсаттары жүзеге асырымды болды ма?

Бүгін оқушылар нені үйренді? Сыныптағы оқу атмосферасы  қандай болды? Дифференциацияны жүзеге асыру қолымнан келді ме? Мен жоспарланғануақытымды ұстандым ба? Мен жоспарыма қандай өзгерістер енгіздім және неліктен?  

Төменде берілген бөлімді осы сабақ  туралы ойларыңызды жазу үшін пайдаланыңыз. Сол жақ бағанда берілген сабағыңызға қатысты ең маңызды сұрақтарға жауап беріңіз.

Жалпы баға

Сәтті өткен екі нәрсені атап көрсетіңіз (сабақ беру және оқытуға қатысты)?

Қандай екі нәрсе сабақтың одан да жақсы өтуіне ықпалын тигізер еді (сабақ беру және оқытуға қатысты)?

Осы сабақ барысында сынып немесе жеке оқушылар туралы менің келесі сабағыма дайындалу үшін қажет болуы мүмкін қандай ақпарат алдым?