Внеклассное мероприятие "Шочмо вер эн шерге"
план-конспект занятия по краеведению (5, 6, 7, 8, 9 класс)

МБОУ «Лажмарий тÿҥ общеобразовательный школ»

Параньга район

Шочмо вер эн шерге

Литературно-музыкальный композиций

                                                                   Марий йылмым да литературым туныктышо

                                           Князева Эльвира Алексеевна ямдылен.

2019 ий

Шочмо вер эн шерге.

Литературно-музыкальный композиций.

Шиялтыш дене шоктымо марий сем йоҥга.

1-ше вÿдышö. Поро кече, пагалыме йолташ-влак!

2-шо вÿдышö. Хайырлы кэн,  кадерле иптäшлäр!

1-ше вÿдышö.  Добрый день, дорогие друзья!

2-шо вÿдышö. Марий Эл! Тыгеракын лÿмда шке шочмо кундемжым марий калыкна. Шочмо вержым тудо нимо деч шергылан, сылнылан шотла. Шÿмжö гыч шолын лекше  мурыштыжо манеш: «Марий Элет – мотор элет!»

Василий Регеж – Гороховын «Шочмо-кушмо вер» почеламутшо шергылтеш.

Кает-кает – мучашдыме чодыра,

Тÿжем йÿк дене тудо шергылтеш:

Йÿд-кече кайык еш шÿшка, мура…

Йомакышке верешмыла чучеш!

Тиде Марий Эл –

Шочмо-кушмо вел.

Чодырам эртет – мучашдыме пасу:

Шöртнялге шурно пырдыжла коеш,

Йырваш тугай пÿртÿс, тугай асу…

Йомакышке верештмыла чучеш!

Тиде Марий Эл –

Шочмо-кушмо вел.

Тора гычак волгалт шога ола,

Пурет гын, тушто кумылет нöлтеш:

Тугай ужарге, кеч йошкар ойлат…

Йомакышке верешмыла чучеш!

Тиде Марий Эл –

Шочмо-кушмо вел

1-ше вÿдышö.  Марий Элыштына 14 район уло. Но эн лишыл, эн шерге Параньга район. Ме тышакын шочынна, йоча пагытнак тыштак эрта.

2-шо вÿдышö.  Ваштар лышташ кумдыкан республикнан эрвел ужашыште Параньга кундем верланен. Моло район дене таҥастарымаште  тудо эн изи. А калык ожнысек ойла: «Изи да туш».

1-ше вÿдышö.  Параньга районым 1931 ий 30 апрельыште ыштыме. Районын рÿдö вержылан Параньга посёлко шотлалтеш. Посёлкым шукыж годым марий-влак «пареҥге» маныт. А татар-влак – «бэрэҥгэ».

2-шо вÿдышö.  Параньга кундем йӱдвелне — Шернур кундем дене, эрвелне — Марий Тӱрек кундем дене, кечывалвелне —Морко кундем дене, касвелне — Кужэҥер кундем дене пошкудылана. Ты мландыштак Элнет эҥер вӱд йогынжым тӱҥалеш.

Параньга районын гимнже йоҥга. (Семже Т.Файзрахмановын, мутшо Т.Очееван).

Чодыра дене ялым эртен,                                                                                                                   Ший Элнет шыргыкта йывыртен.                                                                                                           Сабантуй ден Пеледыш пайрем                                                                                                             Шергылтеш, калыкнам чумырен.

 Припев:                                                                                                                                                                       Ик еш семын келшен илена.                                                                                                                                 Ойго ден куаннам пайлена.                                                                                                                      Куш, чаплане, шÿмбел мландына,                                                                                                               Чон шепка - Параньга кундемна!

Шочмо Эл чын шочшетым пала,                                                                                                                     Рвезе тукым шарналын ила.                                                                                                                            Перкем налше киндетым акла,                                                                                                                             Родо-влакшым эн порын сийла.

   Припев.

Эр кынелын, пашаш каена,                                                                                                              Тыршымаш ден лÿмет нöлтена.                                                                                                                      Кö вершöржым сакла, йöрата -                                                                                                                  Шочмо мланде тудлан таушта.

1-ше лудшо. Шочмо вер – тиде кундем, кушан ме шочын улына, кушто ме илена. Шочмо вер кеч-кöлан эн шерге, эн йöратыме. Арам огыл калык ойла: «Шочмо вер – ава».

2-шо лудшо.   Шочмо вел Параньга курымеш эре лишыл,

Кажнылан тышеч Родина мут тÿҥалеш.

Тыште шÿм семым пуышо кумылын вийже,

Тыште муро памаш ылыжалын  лектеш.

3-шо лудшо.  Ончо, ялт копавундаште

Верланен райцентрна.

А вес велныже тораште –

Ший Элнет ден чодыра.

4-ше лудшо.   Мый йöратем родной элемым,

Пеледше мландым, вÿдшымат.

Мый йöратем родной ялемым,

Саскаҥше садшымат, нуржымат.

5-ше лудшо. Мый йöратем пошкудо-влакым,

Ик ешла кушшо калыкем,

Чодыран вершöрым, олык лапым

Шÿм кумыл нöлтын пагалем.

6-шо лудшо. Оҥай илыш мемнан Параньгаште,

От ÿшане, тол шке унала.

Келшымаш ден чевер илышнаже,

Мыняр йылме ден муро йоҥга

 «Шочмо мланде» муро йоҥга. (Мутшо И.Осминын, семже В.Осиповын).

Теве тумо, теве корно,

Теве курык, теве ер.

Ер воктеке толын шордо,

Толын шордо пеш чевер!

Ой, пеш сылне,

Ой, пеш ямле!

Шордо вÿдым подылеш.

Тиде мыйын шочмо мланде.

Шочмо мланде сылне пеш!

Тыште шордо, тыште рывыж,

Кайыквусо шуко пеш.

Шочмо мландым пале, эргым,

Чот йöрате курымеш.

Ой, пеш сылне,

Ой, пеш ямле!

Шордо вÿдым подылеш.

Тиде мыйын шочмо мланде.

Шочмо мланде сылне пеш!

1-ше вÿдышö.  Параньга мланде ятыр лÿмлö еҥым шочыктен да куштен. Тиде Штрамарий ялын ÿдыржö - Галина Николаевна Иванова-Ямаева. Марий Элын да Российын сулло артисткыже,  Марий Эл Кугыжаныш  да Олык Ипай лÿмеш премийын лауреатше.

2-шо вÿдышö.  Совет Ушемын Геройжо Хаким  Хусаинович Хасанов ден Ахмед-Саффа Гайсин.

1-ше вÿдышö.  Колтем вершöр нерген ты ойыш

Ик сылне мурым ушештарен:

«Тышан Кочергина-геройна

Йÿдвел-лай порсынжым шарен».

Елена Еремеевна Кочергина Олор ялыште шочын-кушкын. Тудо Социалистический Паша Герой.

2-шо вÿдышö. Параньга кундемыштына марий, татар, руш калык ваш келшен илат, тыршен пашам ыштат. Пеледыш пайрем ден Сабантуйым пырля эртарат.

Ӱдыр-рвезе-влак марий такмакым йоҥгалтарат.

1-ше вÿдышö. О, шочмо ял! Вет таче адакат

Мый öрдыж вел гыч тый декет толам.

Тора гычак кидем шуем тылат,

Тора гычак мый пелештем «Салам!»

2-шо вÿдышö. О, шочмо ял! Йöратыме верем!

Ӱжат авайла мыйым шке декет!

Вашлийме кече – мыланем пайрем

Чон муро гае лайык тый денет!

1-ше вÿдышö.  Параньга районын йӱдвел ужашыштыже шочмо Лажмарий кундемна верланен.

2-шо вÿдышö. Руш Лажмарий ял шотан илемышке тыгай ял-влак пурат:  Марий Лажмарий, Руш Лажмарий, Скревын, Халтурин почиҥга, Хасан почиҥга, Штрамарий, Юлкыш.

1-ше вÿдышö.  Мыйын ял – Лажмарий –

Шочмо-кушмо верем.

Пошкудем – Пумарий –

Шарналталын илем.

2-шо вÿдышö.  Эй, мурем, чот йоҥгалт,

Мланде йыр савырнен.

Лажмарий шочшо-влак

Кайык-влак гай мурат.

«Лач пырляште весела» муро йоҥга.  (Мутшо В.Крыловын, семже Ю.Евдокимов-Тойварсын).

Кумданракын верым
Шарыза гына.
Лач тÿшкаште веле
Утыр весела.
Чыладам мый таче
Воктекем ӱжам.
Лекса, ӱдыр-каче,
Да илалшыжат.

Припев
Тӱп-тӱп, тӱбе-дӱб
Воштылал.
Ты-топ, тыбе-топ
Тавалтал.
Лач тӱшкаште,
Лач пырляште
Шӱм-чонланна сай пайрем.

Ныжыл марий ӱдыр,
Мӧр гай шыргыжал.
Койышетым ужын,
Тек волгалтше зал.
Лек пырляшке, ушно,
Колто тавалтен,
Кажне еҥын шулдыр
Кушшо ты кастен.

Тыште, чынак, йӧнлӧ
Палыме лияш.
Тый ит шого ӧрын,
Ушно-я, йолташ.
Лывырте капетым,
Тек шӱм-чон лушка.
Вет эрла, палемыс,
Кажныжын паша.

1-ше  вÿдышö. Пайремна эркын мучашке лишеме. Тек мемнан Параньга кундемна эре тÿзлана, пеледеш.

2-шо вÿдышö. Чеверын! Вес гана вашлиймешке!