Классный час "Лидия Ооржактын "Оннуг кижи" деп новеллазында ажы-тол болгаш ада-ие. Кымнарыл ол?
классный час (8 класс)

Класс шагы "Ажы-төл болгаш ада-ие. Кымнарыл ол?" (Лидия Ооржактың "Өңнүг кижи" деп новеллазында өг-буле, ажы-төл, ада-ие).

Сорулгалары:  Көшкүн тыва чоннун амыдыралы ажы-төлде туттунган, ажы-тɵл - амыдыралдын чечектери, каазы деп уругларга билиндирер.  Кырган-ава кижиниң ажы-төлү дээш сагыш човаашкынын новеллада чогаалчының тургусканы овур-хевирге үндезилеп, авазын, ачазын  үнелеп, кээргеп билир кылдыр сагыш-сеткилин оттуруп, мөзүлүг уругну хевирлеп  кижизидер. Өөреникчилернин боданыр чоруун, аас, бижимел чугаазын сайзырадыр.

Дерилгези: "Өңнүг кижи" деп новелланын сөзүглели, чогаалчынын чуруу (презентациядан), проектор, ноутбук, презентация, лаа, от.

Класс шагынга белеткээр чүүлдер: мини-проект "Мээн ог-булем" (класс шагынга киржиринин мурнунда уруглар белеткеп алыр, кичээлге камгалаар).

Чалаткан башкы: ниитилел эртеминин башкызы Саая С.С.

Чорудуу:

I. Организастыг кезек.

  Уруглар-биле мендилежип, кичээнгейин хаара тудар (мотивация).

II. Чаа теманы ажыдары:

1. Башкынын киирилде сөзү.

- Уруглар, класс шагынче киреринин мурнунда мындыг тывызыкты тыптынарам: "Кижиде 3 бай" (уругларнын харыылары).

- Шын-дыр, чүге шаанда тыва чон ынчаар бодап турган деп бодаар силер - ажы-төл - дээди бай? " (уругларнын харыылары).

- Тыва кижиге төлү эн-не эргим. Ол дээрге чүс-чүс чылдар мурнунда-ла бижиттинмээн-даа болза, сагып чоруур чанчылдарнын бирээзи-дир. Өскүс калган ажы-төлду-даа кагбайн, ырак, чоок төрелдери боттарынын өөнге эккеп ап, доруктур азырап, кижи кылып каар чорааннар.

 Тыва кижи кажан-даа төлүн кагбайн чораан. Ындыг болза-даа сөөлгү үеде байдал өскерилгени дүвүренчиг. Ынчангаш бо класс шагында авазы каапкан-даа болза, кырган-авазы азырап каан, ачазы "Жди меня" деп теледамчыдылганы дамчыштыр тып алган Роберт деп бичии оолдун салым-чолун коор бис.

2. "Өннүг кижи" деп новелланы номчууру.

- Уруглар, силер Лидия Хорагаевна Ооржак-биле таныш силер бе? Оон кандыг чогаалдарын номчаан силер? Ол кайы чер чурттуг кижи чүвел? (уругларнын харыыларынын соонда чогаалчынын чуруун презентациядан көргүзүп, каксы тайылбырлап берип ,  оон соонда номчуп бээр).

III. Новелланы сайгарары.

1. Айтырыгларга харыыладыры:

- Роберт деп кымыл?

- Ону кым азырап чорааныл?

- Авазы ону чуге каапканыл?

- А ачазы кайдал?

- Чуге амыдырал оларны ындыг байдалда эккелген деп бодаар силер?

- Роберт авазы биле кырган-авазынын чугаазындан чуну билип алганыл? ол уеде оолдун сеткил-хоннунге кандыг бодалдар кирип турган деп бодаар силер? Чуге?

- Кырган-авазы Робертке кайы хире ынак чорааныл? Ону кайыын билдинер? (Чижектерге бадыткадыр).

- Кырган-авазы эмчиге ур уеде чыткаш чедип келирге, Робертке оорунчуг болган, чуге?

- Авазы ону тогбас, ынчалза-даа будуу сеткилинин ханызында ону чассыдыксап, чанынче ап алыксап турар деп бодаар-дыр силер бе? Анаа кым шаптыктап турарыл?

- Кырган-авазы чок апаарга-даа, авазы оглун чанынче ап алган-дыр бе?

- Силер авазынын орнунга турган болзунарза, канчаар силер? Кара кештиг-даа болза, кижи торуп алган толун ала хонну-биле детдомче дужаар ужурлуг бе? Ол болуушкун авазынын кандыг багай талазын коргузуп турарыл?

- Роберт бодунун талазындан кандыг оол-дур? Бир эвес туруш чок турган болза, ону негр деп кыжырган оолга хамаарыштыр оон кылдыныгларын тайылбырлап корунерем "Таварышкан ийи далчыр карактыг пага дег, делбигир кулактыг элчиген дег, соок карактарлыг кокай дег, дазагар даваннарлыг мажаалай дег, робот баштыг чувелер, кижиге таварышкан санында-ла, мээн кежим сураар. Куске бажы дег, чудурук шаа сыныйында далган мээзин ушта шаапкаш, коруп орза, боларнын кежи канчап баар ирги?"  деп боданып орза-даа, хорадаанын чавырылдыр хоореп орган".

- Кижинин кежи кара болурга, ону куду көөр эрге кижилерде бар бе? А чуге Робертти эштери "өннуг", а Кадыг-оол шуут "зоопарк" деп турарыл? Силер болза ынча деп чугаалап диттигер силер бе? Чуге? (кижизидиглиг сорулганы чорудар).

- А Африка чурттуг ачазы оолду ап алган деп бодаар силер бе? Чеже-даа негр болза, оон сеткили хомур дег кара болган-дыр бе?

- Манаа бадыткал - тыва улустун улегер домаа - "Кускун кара-даа болза, толунге ынак". Шынап-ла, бистин амыдыралывыста кандыг-даа ие кижи толунге ынак, оозу дээнде тынын бээринден безин харам чок. А Роберттин авазы - сыр оске, анаа коорде негр ачазынын сеткили  чымчак, бодуун, чеже-даа бай болза, сеткил-хонну уян болган деп чуулду чогаал бадыткаан.

2. Ниитилел эртеминин башкызы Саая С.С. Амгы уеде Россияда, Тывада ог-булеге хамаарышкан статистиканы таныштырар.

3. Синквейн чогааттырар "ϴг-буле" (вариантылары  "Ынакшыл", "Ажы-тол", "Ада-ие").

Чогаадыпкан соонда уругларга номчуттурар.

4. Проект камгалалдары. Мини-проект "Мээн ог-булем?"

Проектилерин камгалаары.

IV. Түннел.

Түннелди "Бодалдар лаазы-биле" тɵндүрер.

Оон соонда башкынын туннели

- Ава, ада  дугайында чеже-чеже чогаалчылар, шүлүкчүлер эки сөстерни, өөрүп четтиргенин илеретпээн дээр боор. Аныяк оолдар, уруглар аал-оранындан ырап, хоорайларже өөренип азы шериг албанын эрттирери-биле аъттангаш, ада-иезиниң чылыг-чымчак холундан, ооң эргелиг хоюг үнүнден, чемзиг чеминден ырай бергеш, ынчан кээп авазын чоктап, ава, ача дег үнелиг эргим кижи чок чүве-дир деп билип эгелээрлер. А кажан авазының, ачазынын  чанынга хүн бүрү чурттап чорааш, оларның ажы-төлүн өстүрер дээш кайы-хире кызып чоруурун, шупту-ла чүвеге четтигип турарын барык эскербес болур. Чуге дээрге, азыралга кижи дыка дүрген чаңчыгар чүве-дир. Ынчангаш тыва улустуң « ыяш чымчаан торга тывар, кижи чымчаан кижи тывар» деп чиге сөглээни ол.

Ынчангаш аргалыг-ла болза ада-иенин  сеткилин хомудатпас ужурлуг бис.

Муниципальное бюджетное общеобразовательное учреждение

«Средняя общеобразовательная школа с.Эрги-Барлык».

Класс шагы

 "Ада-ие болгаш ажы-тɵл. Кымнарыл ол?" (Лидия Ооржактын «Ɵӊнүг кижи» деп новеллазында ɵг-бүле, ажы-тɵл, ада-ие).

Саая С.А.,

8а класстын класс башкызы

Эрги-Барлык – 2019 г.