Урок бурятской литературы в 8 классе на тему "Гэсэрэй Орголи эреэн гүрөөһые, Шэрэм-Минаата хааниие бута сохилго"
план-конспект урока (9 класс)

8-дахи класс

Темэ: «Гэсэрэй Орголи эреэн гүрөөһые, Шэрэм-Минаата хааниие бута сохилго»

Хэшээлэй зорилгонууд:

• Абай Гэсэрэй баатаршалгата харгы замтайнь танилсуулха; һурагшадай мэдэсэ үргэдхэхэ, ухаан бодолой гүйсэ хүгжөөхэ; ульгэр тодоор, түргөөр уншуулжа һургаха.

• Ангинуудай хоорондохи харилсаа ойлгон, үйлэдэгшэ нюурнууд тухай өөрынгөө һанал бодол хэлэжэ шадаха дадалтай болгохо.

• Абай Гэсэртэл адли эрэлхэг зоригтой, сэсэн бодолтой, хүндэ туһатай ябаха гэһэн бодол, ойлгосо һурагшадай досоо түрүүлхэ. Хэшээлэй янза: хэдэн һалаата үльгэрэй саашанхи хубитайнь

Танилсуулга.

Хэшээлэй түхэл: шэнжэлэлгын.

Арга методынь: хөөрэлдөөн, диалог, творческо хүдэлмэри.

Хэрэгсэлнүүд: презентаци.

Хэшээлэй ябаса:

• Эмхидхэлэй үе

Багша: Энэ хэшээлдэмнай 6 «а» классай һурагша Лэгдэн айлшан буугаад байна. Лэгдэн бидэндэ һонин юумэ хөөрэхөө ерээ. (Морин хуур дээрэ наадан, «Абай Гэсэр» үльгэрэй 1-дэхи һалаагайнь эхииень түүрээнэ).

Багша: Зай, ехэ һонирхолтой юумэ шагнабат. Энэ юун гээшэб? (Үльгэр)

Багша: Зуб даа, үльгэр. Урданай сагта буурал толгойтой үльгэршэ үбгэд зөөлэн олбог дээрэ дабшалжа һуугаад, тодо хонгёо хоолойгоор шагнагшадай зүрхые хүдэлгэн, үльгэр түүрээдэг байһан юм.

Ойро һууһан нүхэдэй

Унтарсарнь хэлэхэдэ яалайб (…)

Мүнөөдэр «Абай Гэсэр хүбүүн» гэһэн үльгэр үргэлжэлүүлжэ, ушее хоёр һалаатайнь танилсахабди.

ІІ. Гэрэй даабари шалгалга.

III. Урда узэһэнөө дабталга

Багша: Бидэ «Абай Гэсэр хүбүүн» гэжэ баатаршалгата үльгэртэй һонирхон танилсажа эхилээбди. Харин мүнөө нэн түрүүн уншаһан хуудаһануудаараа аяншалаябди.

Багша: Мүнөө мүрысөө үнгэргэжэ, хэмнай баатар Гэсэртэл адли

Хурса мэргэн ухаатайб гэжэ элирүүлэе.

• «Абай Гэсэр хүбүүн» гэһэн зохёол ямар жанрта ороноб? Зураг харагты, хэд гээшэб? (Баруунай 55 тэнгэриин аха захань

Хаан-Хюрмас, зүүнэй 44 тэнгэриин толгойлогшо тэнгэри, тэдэ хоёрой хоорондо Сэгээн-Сэбдэг тэнгэри.)

• Хаан-Хюрмас тэнгэриин 3 хүбүүдэй алиниинь баатар боложо түрөөб?

• Гэсэрэй эхэ, эсэгэнь хэн гэжэ нэрэтэйб? Тэдэнь хэд бэ?

• Гэсэртэ эгээн түрүүн хэн гэжэ нэрэ үгтэһэн байгааб?

• 1-дэхи, 2-дохи һамгадайнь нэрэ хэлэгты.

• Нюһата Нюургайн 3-дахи һамганайнь нэрэ хэлэгты, яажа һамган болгожо абааб?

• Зураг дээрэ хэн гээшэб? (Хаан-Хюрмас тэнгэриин эгэшэ Манзан Гүрмэ төөдэй)

• Һаяхан гараад хэбтэһэн нарай Гэсэр ямар ухаатай сэсэн үгэ

• Үлгэн газар дайдада арад зониие хэд толгойлдог байгааб? (Түгэ- шын гурбан хаашуул: Саргалдай ноён, Сэнгэлэн ноён, Хара-Зутан).

• Энэ үльгэр хэн найруулан бэшээб? (Буряадай арадай поэт Н.Г. Дамдинов).

• Үльгэртэ зорюулһан зурагуудай автор хэн гээшэб? (Чингис Шойнхоров).

Багша: Чингис Шойнхоров – Буряад Республикын арадай уран зураашан. Олон тоото һайхан зурагуудые зураһан. Иимэ бэлигтэй талаантай, ухаатай хүнүүд, түрэл һургуулияа, нютагаа, Буряад ороноо суурхуулна. Таанадайшье дундаһаа иимэ хүнүүд гарахал байха гэжэ найданаб.

IV. Шэнэ эрдэм мэдэсэ үгэлгэ (Шэнэ һалаатай танилсалга) Багша: Мүнөө хэшээлдээ юун тухай хөөрэлдэхэ тухайгаа зураг хаража тайлбарилагты. (Самбарта зураг үлгѳѳтэй.)

• Ямар аймшагтай амитан зураатайб?

• Шэрэм-Минаата хаан тухай юу мэдэхэбта?

Гэсэрэй Орголи эреэн гүрөөһые,

Шэрэм-Минаата хааниие бута сохилго.

Багша: Анхаралтайгаар шагнаад, авторай сэдьхэлэй байдал ямар бэ, юун гэжэ хэлэхэеэ һананаб, тайлбарилагты. (Һурагшад

Хойно хойноһоо уншана.)

V. Текст дээрэ хүдэлмэри

1. Словарна хүдэлмэри

Алдаршажа эхилээ; солодо хүртэбэ; дүшэн хараанай газарта; Дараха зорилготой; жадаараа тэртэдэжэ үрдеэ; шэрүүн хара шолмо тэхэрихэ баатай; тулалдана; һайн саг тэхэрибэ; номгон саг тэхэрибэ; номо һаадагаа хуряахамни.

• Текстыень элдэб аргануудаар уншалга

Багша: Удхыень һайнаар ойлгожо абахын тула уншаябди. (Шангаар, аргаахан, гүнгэнэн, шэбэнэн, нюдөөрөө).

• Текст дээрэ хэгдэхэ хүдэлмэри

• Ой тайгын эзэн юун бэ? Энэ эзэн ямар заншалтай байгааб? (Оложо уншагты).

• Ой тайгын эзэн нюдэндэтнай ямараар харагдахадал гэнэб? (Һурагшад һанамжануудаа хэлэнэ.)

• Юундэ Абай Гэсэр энэ дайсантай тулалдахаяа ошооб? (Орголи эреэн гүрөөһэн газар дээрэхи бүхы ургамал модые үндэһөөрнь, амитан зониие залгижа байна.)

• Абай Гэсэр Орголи эреэн гүрөөһые хайшан гэжэ диилээб? (һурагшад хойно хойноһоо уншана.)

• Автор Гэсэрые юундэ Абай гэжэ нэрлэнэб? Ямар гэһэн удхатай угаб? (ямаршье дайсанда дарагдашагүй, диилдэшэгүй баатар ехэ хүсэтэй, түмэн олон зоной жаргалай түлөө тэмсэхэ зоригтой хадань арад зон Абай Гэсэр хүбүүн гэжэ нэрлэнэ.)

• Арад зоной Гэсэртэ баяраа мэдүүлһыень олоод, уншагты.

• Шэрэм-Минаата хаан тухай юун гэжэ ойлгообта? (Аман үгөөрөө хөөрэхэ).

• Абай Гэсэр түрүүн тулалдажа ошоходоо диилээ гү? Юундэ һөөргөө тэхэрихэ баатай болооб?

• Абай Гэсэр хэнһээ туһа эреэб? (уншаха).

• Гэсэрэй дахин дайнда ошоогүй һаань, газар дээрэ юун болохо байгааб? (һурагшадай һанал бодол).

• Шэрэм-Минаатые Гэсэр яажа диилээб? (Һурагшад оложо уншана.)

• Абай Гэсэрэй хэлэһэн үгэнүүдые булта уншагты. Юун гэжэ ойлгонобта, удхыень тайлбарилагты.

Һайн саг тэхэрибэ,

Һаадаг номоо хуряахамни.

Номгон саг тэхэриб,

Номо һаадагаа хуряахамни.

• Түрэл дайдадаа ямар байдалтай болоноб?

Үдэрэй гурбан садхалантай,

Жэлэй гурбан жаргалтай.

Багша: Ээм ехэ хүсэтэй, шандааһааршье шанга, сэсэн мэргэн Абай Гэсэртэй танилсахадаа, дуу дуулаха дурантнай хүрэнэ гү? Дуулая.

Аажамхан, аажамхан Байгалдамнай

Агуухан домогууд байхал байха.

Амгалан, амгалан байдалдамнай

Арюухан Гоохонууд байхал байха.

Атархан, атархан дайдадамнай

Ардагхан хүлэгүүд байхал байха.

Амгалан, амгалан байдалдамнай

Абайхан Гэсэрнүүд байхал байха.

VI. Ойлгожо абаһан мэдэсэ шадалыень болон дадалыень һайжаруулга

Багша: Гэсэрэй ямар баатаршалга хэһэн тухай уншаабибди, нэрлэгты. (Орголи эреэн гүрөөһые, Шэрэм-Минаата хааниие бута сохибо. Газар дээрэ хүн боложо түрөөд, алагдажа, ахигдажа байһан арад түмэниие абараа, амар жаргал асараа. Абай Гэсэр арадай баатар гэжэ нэрлэгдээ.)

Зурагуудые тайлбарилан, ямар баярай болоходо иигэжэ дуулаһан байнаб, хөөрэгты.

Тэнгэриин наран һайхан гу?

Түмэн-Жаргалан һайхан гү?

Огторгойн наран һайхан гу?

Урмай-Гоохон һайхан гу?

Алтан наран һайхан гу?

Алма-Мэргэн һайхан гу?» —

Гэжэ хонгёо хоолойгоор дуулаа һэн гэдэг.

VII. Хэшээлэй дүн

• Мүнөө уншаһан һалаануудайнгаа үйлэдэгшэ геройнуудые нэрлэгты. Эдэ геройнуудай абари зангыень таарамжатай оньһон үгэнүүдээр тайлбарилагты. (һурагшад герой бүхэндэ оньһон үгөөр характеристикэ үгэнэ.)

• Энэ хуби яагаад дүүрэнэб? (Үхибүүдээр уншуулха.)

VIlI. Гэрэй даабари

Уншаһан һалаануудай удхаар гү, али зохидшооһон үйлэдэгшэ нюураа зурагты.