9-сы класс өсөн башҡорт теле һәм әҙәбиәтенән эш программаһы
рабочая программа (9 класс)

Эш программаһы Саҡмағош ауылы гимназияһының  9-сы класс уҡыусылары өсөн тәғәйенләнгән. Федераль Дәүләт белем биреү стандарттарының талаптары нигеҙендә  төҙөлдө. Программа түбәндәге сығанаҡтарға нигеҙләнә:

Саҡмағош ауылы гимназияһының уҡыу программаһы;

17.12.2010 йылда РФ- ның фән һәм мәғәриф тарафынан раҫланған (31.12.2015 йылғы  №1577 приказы менән индерелгән үҙгәрештәрҙе иҫәпкә алып) Федераль Дәүләт белем биреү стандарттары;

«Рәсәй Федерацияһы халыҡтары телдәре тураһында» Законы;

Рәсәй Федерацияһының «Мәғариф тураһында» Законы;

«Башҡортостан Республикаһы халыҡтары телдәре тураһында» Законы;   Башҡортостан Республикаһының «Мәғариф тураһында» Законы.

Башҡортостан Республикаһы  Мәғариф министрлығы тарафынан раҫланған «Башҡорт теленән  программа» (Уҡытыу рус телендә алып барылған мәктәптәрҙең I-XI кластары өсөн) .  Төҙөүселәре: Усманова М.Ғ., Ғәбитова З.М.  – Ижевск: «КнигоГрад», 2014йыл .

 Ф.Ф. Абдуллин, В.Ш. Псәнчин.Әсә теле-Урта мәктәптең 8-9 синыфтары өсөн дәреслек.-Өфө; Башҡортостан «Китап» нәшриәте, 2001

Л.Х. Сәмситова, С.А. Таһирова, Э.Ф. Рәхимова, Т.М. Исламова. Башҡорт теле. Ҡушма һөйләм синтаксисы; уҡытыу туған (башҡорт) телдә алып барылған дөйөм белем биреү ойошмаларының 8-се класы өсөн дәреслек.-Өфө; Китап, 2016.

Ә.М. Аҙнабаев, С.А. Таһирова, М.Ә.Ғәзизуллина Башҡорт теле. Ябай һөйләм синтаксисы; уҡытыу туған (башҡорт) телдә алып барылған дөйөм белем биреү ойошмаларының 7-се класы өсөн дәреслек.-Өфө; Китап, 2016.

В.Ш.Пс!нчин, Ю.В.Псәнчин. Әсә теле: Урта мәктәптең 5 –се синыфы өсөн дәреслек.-Өфө:Китап,2003.

Ф.С.Исҡужина, Г.А.Иҫәнғолова, Р.Я.Хөснөтдинова. Башҡорт теленән БЕРҘӘМ ДӘҮЛӘТ ИМТИХАНЫ өсөн тестар варианттары.-Өфө, 2009.

       Эш программаһы бер уҡыу йылына тәғәйенләнгән.

 Аҙнаһына 1 сәғәт, бер уҡыу йылына иҫәпләнгән.

Курстың йөкмәткеһе

    Һүҙ составы. Башҡорт теленең агглютинатив тел булыуына күнегеүҙәр. Тамыр. Нигеҙ. Ялғауҙар. Ялғауҙарҙың төрҙәре: һүҙ һәм төр яһаусы ялғауҙар, үҙгәртеүсе ялғауҙар. Ялғауҙарҙың варианттары менән практик таныштырыу, ул варианттарҙың барлыҡҡа килеү сәбәптәрен аңлатыу.

    Рус теленән үҙләштерелгән бер төркөм һүҙҙәрҙә ялғау ҡушҡанда һүҙ аҙағындағы тартынҡы өндөң төшөп ҡалыуын, йәки һуҙынҡылар өҫтәлеүен практик үҙләштереү. Ялғауҙар ҡушҡанда ҡайһы бер һүҙҙәрҙә өндәрҙең сиратлашыуы.

     Башҡорт һәм рус телдәрендәге һүҙьяһалыш юлдарын асыҡлау, уларҙың оҡшашлығы һәм айырмаһын билдәләү: тамыр һүҙ, яһалма һүҙ, ҡушма һүҙ.

     Башҡорт телендә һүҙҙәрҙең тамыры, ялғауҙар . Тамырға ялғау ҡушҡанда һүҙҙәрҙең мәғәнәһе үҙгәреүен күҙәтеү, күнегеүҙәр эшләү.

      Исемдәрҙең һан, эйәлек, килеш һәм хәбәрлек категориялары менән үҙгрешенең үҙенсәлектәре, ялғауҙарының фонетик варианттары.

    Һандарҙың яҙылышы. Цифрҙар менән яҙылған һандарҙы уҡыу һәм яҙыу күнекмәләрен үткәреү.

 Хәл ҡылымдарҙың ҡулланылышы һәм дөрөҫ яҙылышы.

     Теркәүес, бәйләүестәрҙең дөрөҫ яҙылышы.

       Киҫәксәләрҙең төркөмсәләре, уларҙың дөрөҫ яҙылышы, телмәрҙә дөрөҫ ҡулланыу күнекмәләрен нығытыу.

Ымлыҡ төрҙәре, телмәрҙәге әһәмиәте, дөрөҫ яҙылышы. Ымлыҡтарҙың яңы һүҙҙәр яһауҙа нигеҙ булыуы.

Эйә менән хәбәр. Эйә менән хәбәр араһында һыҙыҡ ҡуйылыу осраҡтары.

      Һөйләмдең эйәрсән киҫәктәре.

      Тиң киҫәкле һөйләмдәр, уларҙы бәйләү теркәүестәре. Улар эргәһендә тыныш билдәләре.

      Бер составлы һөйләмдәрҙең төрҙәре. Тулы һәм кәм һөйләмдәр.

     Һөйләмдәрҙең айырымланған эйәрсән киҫәктәре. Улар эргәһендә тыныш билдәләре.

    Өҫтәлмәлектәрҙең, хәлдәрҙең айырымланыуы. Улар эргәһендә тыныш билдәләре.

   Өндәш һүҙҙәр һәм улар эргәһендә тыныш билдәләре.

Инеш һүҙҙәр, һүҙбәйләнештәр, тыныш билдәләре.

Тура һәм ситләтелгән телмәр, тыныш бидәләре, уларҙың айырмаһы.

Теркәүесһеҙ теҙмә ҡушма һөйләмдәрҙә тыныш билдәләре.

  Теҙмә ҡушма һөйләмдәге ябай һөйләмдәрҙе бәйләүсе теркәүестәр.  Эйәртеүле ҡушма һөйләмдәр, Эйәрсән һөйләмде баш һөйләмгә бәйләүсе саралар. Тыныш билдәләре. 

 Баш һәм эйәрсән һөйләмдәрҙең  урынлашыу тәртибе. Эйәрсән һәм баш һөйләмдәге мөнәсәбәт һүҙҙәр. Эйәртеүле ҡушма һөйләмдәрҙә тыныш билдәләре. Эйәрсән кире һөйләмде баш һөйләмгә бәйләүсе саралар. Эйәрсән кире һөйләмдә тыныш билдәләре.

Ҡатмарлы синтаксик төҙөлмәләр.

 Ҡатнаш ҡушма һөйләмдәрҙә тыныш билдәләре.

Теҙемдәрҙең төрө. Ябай һәм ҡушма һөйләмдәрҙә өтөрҙәрҙең ҡуйылышы.  Ике нөктәнең ҡуйылыу осраҡтары. Нөктәле өтөр һәм уның ҡуйылыу осраҡтары. Ике нөктәнең ябай, ҡушма, тура телмәрле һөйләмдәрҙә ҡуйылышы.    Йәйәләр һәм тырнаҡтарҙың ҡуйылыу осраҡтары.

Тематик план

.