Татар теленнән эш программалары
рабочая программа (5 класс) по теме

02-31                                                                                      Татарстан Республикасы

Алабуга муниципаль районы

«2 нче урта гомуми белем бирү мәктәбе”

гомуми белем муниципаль бюджет учреждениесе

“КАРАЛДЫ”                                                                 “КИЛЕШЕНДЕ”                                                   “РАСЛЫЙМ”

Татар теле һәм әдәбияты                                               ТР АМР”2 нче                                                       ТР АМР “2нче

метод.берләшмәсе                                                         урта гомуми белем                                                 урта гомуми белем

җитәкчесе                                                                          мәктәбе"ГБМБУ                                                  мәктәбе”ГБМБУ

______________________                                               _____________________                                    ______________________

      К.Г.Абдуллина                                                                  А.М.Сахабиева                                                   С.М.Немтырев

1нче номерлы протокол                                                 1нче номерлы протокол                                      114 нче номерлы приказ

               27 нче август,2013 нче ел                                                28 нче август,2013 нче ел                                    29 нчы август,2013 нче ел

Татар теленнән эш программасы , 9А  сыйныфы

Төзүче: Һадиуллина Әнисә Рашит кызы

беренче категорияле татар теле һәм әдәбияты укытучысы

Алабуга

 2013

АҢЛАТМА ЯЗУЫ

ЭШ ПРОГРАММАСЫ ТҮБӘНДӘГЕ ДОКУМЕНТЛАРГА  НИГЕЗЛӘНЕП ТӨЗЕЛДЕ:

1. “Рус телендә урта (тулы) гомуми белем бирү мәктәбендә татар телен һәм әдәбиятын укыту программасы” (рус телендә сөйләшүче балалар өчен): 1-11 сыйныфлар / Төз.-авт.: К.С. Фәтхуллова, Ч.М.Харисова. – Казан.Татарстан китап нәшрияты, 2011.

2.Дәреслек Хәйдәрова Р.З. Татар теле : Рус телендә урта гомуми белем бирүче мәкт. 9 нчы с-фы өчен д-лек (рус телендә сөйләшүче балалар өчен)/Р.З.Хәйдәрова, Р.Л.Малафеева, З.М. Шаһгалиева. – Казан : Мәгариф, 2008.  

3.Бу ТР АМР ”2 нче урта гомуми белем бирү мәктәбе” ГБМБУ боерыгы белән № 114 нче беркетмәгә 29.08.2013 елдан эш планына нигезләнеп төзелде.

ТАТАР ТЕЛЕНӘ ӨЙРӘТҮНЕҢ МАКСАТЛАРЫ

Гамәли максат - телне аралашу чарасы буларак үзләштерү өчен, укучыларга гаилә-көнкүрешкә, уку хезмәтенә бәйле сөйләм ситуацияләре кысаларында белем бирү һәм күнекмәләрен үстерү.

Гомуми белембирү максаты укучыларның акыл эшчәнлеген активлаштыру, логик фикерләү сәләтен камилләштерү, телдән һәм язмача аралашу күнекмәләрен һәм осталыкларын камилләштерү, сөйләм культурасын үстерүдән гыйбарәт.

Тәрбияви максат балаларның рухи дөньяларын баету, аларны татар халкының мәдәнияте һәм сәнгате белән таныштыру, төрле милләт вәкилләре арасында дуслык һәм хөрмәт хисе тәрбияләүгә юнәлтелә.

ТАТАР ТЕЛЕ УКЫТУНЫҢ ТӨП БУРЫЧЛАРЫ

-ТАТАР ТЕЛЕНДӘГЕ СӨЙЛӘМНЕ ФОНЕТИК, ЛЕКСИК, ГРАММАТИК ЯКТАН ДӨРЕС ТӨЗЕРГӘ КҮНЕКТЕРҮ;

-сөйләмне тыңлап аңлау күнекмәләрен тирәнәйтү;

-бирелгән ситуация буенча диалогик һәм монологик сөйләм булдыруга ирешү;

төрле жанрдагы текстларны адлап уку һәм текстта  күтәрелгән проблемаларны төгәл билгеләргә һәм аларга карата үз мөнәсәбәтеңне белдерергә өйрәтү;

-татар халкының фән, мәгариф, сәнгать мәдәният өлкәсендәге казанышлары, күренекле шәхесләре һәм әдипләре белән таныштыру.

УКУ ЕЛЫ БАШЫНДА УКУЧЫЛАРНЫҢ ГОМУМБЕЛЕМ ҺӘМ ФӘН БУЕНЧА БЕЛЕМ КҮНЕКМӘЛӘРЕНӘ ХАРАКТЕРИСТИКА

Укучылар җөмләнең баш һәм иярчен кисәкләрен аера; кушма исем һәм кушма фигыль хәбәрләрне билгели; затланышлы һәм затланышсыз фигыльләрне сөйләмдә дөрес куллана; аналитик фигыльләрне сөйләмдә аңлап куллана һәм рус теленә тәрҗемә итә; фигыльнең төшем һәм йөкләтү юнәлешләрен; тәрҗемәле, антонимнар, синонимнар, фразеологик һәм башка төр сүзлекләрдән файдалана; бер составлы фигыль җөмләнең сөйләмдә актив кулланыла торган төрләрен; атау җөмләләрне сөйләмдә таный; диалогик сөйләмгә хас булган сүз җөмләләрне аера; татар җөмләсендә  сүз тәртибе үзенчәлекләрен; туры сөйләм турында; актив үзләштерелгән сүзләрнең синонимнарын, антонимнарын, фразеологик берәмлекләрне сөйләмдә куллана белергә тиеш.

УКУ ЕЛЫ ДӘВАМЫНДА ФОРМАЛАШТЫРЫРГА ТИЕШЛЕ БЕЛЕМ ҺӘМ КҮНЕКМӘЛӘР

Курс телдән һәм язмача аралашу темаларына бүлеп өйрәнелә. Программада сөйләмнең орфоэпик, интонацион, орфографик ягын, лексик ягын, грамматик ягын үзләштерүгә таләпләр куелган. Сөйләм эшчәнлеге төрләренә өйрәтүгә таләпләр төгәл һәм ачык билгеләнгән. 9 нчы класста грамматик материал элек өйрәнелгәннәрне кабатлауга корылган, ләкин тулыландырыла, кызыклы мәгълүматлар белән баетыла. Татар теленә өйрәткәндә предметара бәйләнеш әһәмиятле урын тота: география, тарих, рус теле һәм башка фәннәрне кулланып укыту дәресне эчтәлекле һәм мавыктыргыч итеп оештырырга мөмкинлек бирә.

9 нчы сыйныфта өйрәнәсе грамматик минимум:

Гади һәм кушма җөмләләрне аера белергә өйрәтү.

Теркәгечле һәм теркәгечсез тезмә кушма җөмләләрне сөйләмдә куллану күнекмәләре булдыру.

Җыючы, каршы куючы, бүлүче теркәгечле кушма җөмләләрне танып белергә һәм сөйләмдә дөрес кулланырга өйрәтү.

Иярченле кушма җөмләләрнең сөйләмдә актив булган аналитик һәм синтетик төрләрен үзләштерү.

Иярченле кушма җөмләләрнең төрләрен аңлап куллануга ирешү.

Сөйләмнең иң зур берәмлеге – текст турында мәгълүмат бирү.

9нчы сыйныфта программада каралган материалдан тыш аваз ияртемнәре, ымлыклар, фигыль юнәлешләре өйрәнелә. Кабатлау өчен хикәя фигыльнең заман формалары, исем фигыль, сыйфат фигыль, шарт фигыль, сан төркемчәләре кертелде. Алган белемнәрне һәм күнекмәләрне тикшерү максатыннан ел башында, чирек ахырында, ел ахырында контроль эшләр; үтелгән теманы үзләштерү дәрәҗәсен билгеләү өчен тикшерү эшләре; бәйләнешле сөйләм үстерү максатын күздә тотып изложение һәм сочинение төрендәге  язма эшләр планлаштырылды.

ПРОГРАММАНЫҢ  ЭЧТӘЛЕГЕ

ТАТАР ТЕЛЕННӘН ПРАКТИК ЭШЛӘР КҮЛӘМЕ

КАЛЕНДАРЬ-ТЕМАТИК ПЛАН

Сөйләм эшчәнлеге төрләренә өйрәтүгә таләпләр.

МӘГЪЛҮМАТ ҺӘМ БЕЛЕМ БИРҮ ЧЫГАНАКЛАРЫ

Программа “Рус телендә урта (тулы) гомуми белем бирү мәктәбендә татар телен һәм әдәбиятын укыту программасы” (рус телендә сөйләшүче балалар өчен): 1-11 сыйныфлар / Төз.-авт.: К.С. Фәтхуллова, Ч.М.Харисова. – Казан.Татарстан китап нщшрияты, 2011.  Дәреслек:   Татар теле : Рус телендә урта гомуми белем бирүче мәкт. 9 нчы с-фы өчен д-лек (рус телендә сөйләшүче балалар өчен)/Р.З.Хәйдәрова, Р.Л.Малафеева, З.М. Шаһгалиева. – Казан : Мәгариф, 2008.  

 Диктантлар җыентыгы (төрле авторлар)

- Изложениеләр җыентыгы (төрле авторлар)

УМК

-  Н.В. Максимов.Татар теленнән тестлар

УКЫТУЧЫ ӨЧЕН МЕТОДИК   ӘДӘБИЯТ:

 Вәлиева Ф.С., Саттаров Г.Ф.

Урта мәктәп һәм гимназияләрдә  татар телен укыту методикасы, К..: Раннур н-ты, 2000 ел.

2. Галлямов Ф.Г. Татар теле дәресләрендә синтаксик һәм пунктуацион анализ. Алабуга, 1996.

3. Гыймадиева Н., Нуруллина Р.Татар теленнән кагыйдәләр җыентыгы. К.: “Мәгариф”, 2007.

4. Зәкиев  М.З. Татар синтаксисы. К.: “Мәгариф” нәшрияты, 2005

5. Максимов В.Н. Урта мәктәптә татар теле укыту. Фонетика. Морфология.К.: “Мәгариф” н-ты, 2004.

6.Татар теленнән тестлар: Уку-укыту ярдәмлеге/Н.В.Максимов.-Казан: Мәгариф, 2008

7. Татар теленнән диктантлар һәм изложениеләр җыентыгы: Татар урта гомуми белем бирү мәкт. 5-11 с-флары өчен Укытучылар өчен кулланма.Н.В.Максимов, С.М.Трофимова, М.З.Хамидуллина. -Казан: Мәгариф, 2005

 8. Татар теленнән күнегүләр һәм тестлар.-Казан: Яңалиф, 2006

9. Бердәм республика имтиханына әзерләнү өчен ярдәмлек.Татар теле.-Казан: РИЦ “Школа”, 2008

10. Эш кәгазьләре үрнәкләре/З.В.Валиев.-Казан: Татар китап нәшрияты, 1999

http://www.tugantelem.narod.ru

http://tatar.com.ru/fonetika.php

http://tatar.moy.su

УКУЧЫЛАР ӨЧЕН ӘДӘБИЯТ:

1. Лингвистик анализ үрнәкләре.

2. Татар телендә тыныш билгеләре.

3.Ф.Г.Сәяпова, Ф.С.Кәримова

«Гади һәм кушма җөмлә синтаксисыннан таблицалар» Яр Чаллы, ӨПББИ,1999

4.Н.В. Максимов.Татар теленнән тестлар

Электрон күрсәтмә:1. www.mon.tatar.ru.   2.www.rus.test.ru

Контроль- исәпләү материаллары

Контроль эш № 1.“Мөстәкыйль сүз төркемнәре”

А1. Хәл фигыль кушымчаларын табыгыз:                        А8. Теләкне белдерүче сүз:

  а) –ырга, -арга, -гач;                                                                 а) риза;   б) телим; в) сорыйм

  б) –ып, -еп, -ганчы, -гач;                                                 А9. Сыйфат фигыль кушымчалары:

  в) –гач, -ып, -ды, -де                                                                а) –ган, -гән, -гач

А2. Ия түбәндәге сорауларга җавап бирә:                                 б) –нчы, -лар, -учы, -асы

  а) кем? нинди? кая?                                                                 в)  -асы, -әсе, -учы, -үче, -ар, -әр

  б) кем? нәрсә?                                                                А10. Дөрес тәрҗемәне табыгыз:

  в) кайчан? кемгә?                                                                        1) көләр

А3. Хәзерге заман хикәя фигыль кушымчалары:                        а) смеется; б) посмеется; в) будет смеяться

 а) –ды, -ый, -ган;                                                                        2) тәрбиялелек

 б) –ый, -и, -а, -ә, -я;                                                                а) воспитанный; б) воспитанность; в) воспитывает

  в) –гән, -ачак, -ыр                                                                        3) әгәр

А4. Инфинитив түбәндәге сорауларга җавап бирә:                         а) но; б) если; в) да

 а) кая? кемгә? нишләргә?                                                А11. Сүзләрнең дөрес антоним парын табыгыз:        

 б) нишләргә? нишләмәскә?                                                        1) эшчән

 в) кайдан? ничек?                                                                        а) ялкау; б) куркак; в) начар

А5. Шарт фигыль кушымчасы кайсы сүзгә ялгана:                         2) юмарт

          а) Әни кайт..., мин аш пешердем.                                        а) әдәпсез; б) саран; в) мактанчык

          б)  Әни кайт..., кинога китәбез.                                        3) тыйнак

          в)  Әни кайт..., кунаклар килде.                                        а) начар; б) ихтирамсыз; в) мактанчык

А6. Исем фигыльнең сораулары:                                        А12. Сыйфатларның ничә дәрәҗәсе бар?

 а) нишләү? нишләмәү?                                                         а) 1; б) 3; в) 4

 б) нишләргә? нишләмәскә?                                                 А13. Чагыштыру дәрәҗәсендәге сыйфатны табыгыз:

 в) нишли? нишләргә?                                                                а) матур; б) сарырак; в) аксыл        

А7. Кайсы сүзләрдә “ә” хәрефе языла?                                А14. Парлы исемне табыгыз:

 а) с...йкемле, әңг...м..., т...мле;                                                а) көньяк

 б) ...д....пле, т...ртип, х...б...р;                                                 б) аш-су   в) ашлык

 в) г...ди, к...еф, кил...шү        

А15. Дөрес тәрҗемәне табыгыз:                                  

1. через дорогу-

а) юлга

б) юл буйлап

в) юл аша

   2) у светофора –

       а) светофор янында

       б) светофор астында

        в) светофордан соң

3) пешеход-

        а) юлдаш

        б) җәяүле

        в) юлчы

В1. Посоветуйте другу:

    - ходить только по тротуару      

    - послушать музыку Сары Садыковой

    - быть скромным

    - не смеяться над пожилыми людьми

В2. Составьте диалог по схеме:

• Вопрос
• Ответ
• Совет
• Несогласие
• Объяснение
• Согласие

 С. Напишите небольшой рассказ о вашем летнем отдыхе  ( 10 - 12 предложений

Мөстәкыйль эш. Теркәгечләр.

1.Күп нокталар урынына теркәгечләр куябыз.

       Җәй аена кердек, ... көннәр һаман салкын әле. 2. Ярыш көне якынлашканнан- якынлашты, ... Галимнең чынлап торып эшкә тотынганы юк иде эле.(Г. Ә.) 3. Әнкәсе       күздән югала, ... колак төбендә тавышы гына ишетелеп тора башлый. (И.Г.) 4. Я үзем барып чыгарармын, ... яисә хаты белән җавап бирелер. (М. Мәһ.)

2.Тәрҗемәитегез.

1. Если хочешь много знать, надо много читать. 2) На уроке татарского языка мы будем писать изложение или составлять рассказ по картине. 3) Не за то волка бьют, что сер, а за то, что овцу съел. (Посл.)

3.Да, да-да, һәм, ни-ни теркәгечләрен файдаланып, бирелгән ике җөмләдән кушма җөмләләр төзергә.

Җил исте.  Болытлар таралды.

 Үрнәк: Көн матурланды. Кошлар сайрый башлады. –Көн матурланды да, һәм кошлар сайрый башлады. –Көн дә матурланды, кошлар да сайрый башлады. –Ни көннәр матурланмый,ни кошлар сайрамый.

4.Тиешле теркәгечләр куеп,җөмләләрне дәвам итегез.

1. Мин лагерьда ял итүче иптәшемнән хат алдым...

        2.Җил Илсөярнең үрелмәгән чәчләрен туздырды...

        3. Спорт сөючеләр чаңгы ярышыннан кайтып керделәр...

Контроль эш №2. Иярченле кушма җөмлә.

I вариант

Русчага тәрҗемә итегез һәм 2 җөмлә төзегез:

1. атаклы галим –
2. яраткан уен –
3. туган җир –
4. җыр ишетелә -
5. чаңгыда шуабыз –

1. Ике гади җөмләдән кушма җөмлә төзеп языгыз:

1. Яңгыр яуды.Тузан басылды.
2. Җәй җитте. Көннәр җылынды.
3. Кем эшләми. Шул ашамый.
4. Кич җитте. Әни эштән кайтты.

2. Кушма җөмләнең төрен билгелә:

1. Әгәр Руслан килсә, без чаңгыда  чыгабыз.
2. Син кайда булсаң, мин шунда булырмын.
3. Ишек ачылуга, өйгә салкын һава керде.

3. Республикабыз флагы турында нәрсә беләсең? (10-15 җөмлә)

II вариант

1.  Русчага тәрҗемә итегез һәм 2 җөмлә төзегез:

1. җир шары  –
2. милли бәйрәм –
3. туган авыл –
4. чит ил –
5. елгада йөзәбез –

2. Ике гади җөмләдән кушма җөмлә ясап языгыз:

1. Көннәр кыскарды. Көз башланды.
2. Звонок булды. Дәрес башланды.
3. Кем тырыш. Шул эшли.
4. Кемнәр аңлый. Алар дәрестә актив.
5. Без апам белән сөйләшәбез. Улым чәй әзерли.

3. Кушма җөмләнең төрен билгелә:

1. Ул килгәндә, мин урамда идем.
2. Кояш чыккач, көн җылынып ките.
3. Мин шуны беләм: ул кайтмаячак.

4. Үзебезнең мәктәп турында яз.  (10-15)

Изложение. «Ана».

        Шофер автобусын вокзалның ишек төбенә үк китереп туктатты да кереп китте һәм, озак та тормый, бер кулына таяк, икенчесенә кечкенә чемодан тоткан егетне култыклап алып чыкты. Егетне күрүгә, арткы рәтләрнең берсендә утырган апа урыныннан торды, сүзсез генә барып, сукырны җитәкләде һәм үзе янына алып килеп утыртты.

     -Улым, исәнме, бәгырькәем! Нишләп кайтасы иттең?Бер атна элек Әлмәткә, сукырлар җәмгыятенә илтеп куйган идем. Әйбәт кенә эшләп калган идең бит.

     -Әнием,беләсем килде: үзем генә йөри аламмы икән?Яңадан үзем генә барырмын.Атна саен кайтып, сине күреп торырмын.

      Ана белән баланың күз яшьләрен һәм бәхетле йөзләрен күреп, без алар арасындагы якынлыкның никадәр саф, югары, тирән икәнлегенә ышандык.

      Факиянең күршеләре, кечкенә Ришатны калдырып, бер-бер артлы үлеп китәләр. Факия туй алдыннан, сөйгән егетен калдырып, малайны үзенә алып чыга. Малай аны “әни” дип йөри башлый. Тик бала тумыштан сукыр була.

      Яңадан-яңа ятимнәр йортлары ачылган бу заманда Ришат хакына яшьлек мәхәббәтеннән  баш тарткан Факияне, гомерем буена белгән кешем кебек, бик якын иттем. Бу кеше Ана дигән бөек исемгә йөз, мең тапкыр лаек.

                                                                                                      Контроль эш №3.Фигыль.

А1.Преобразуйте глаголы прошедшего определённого времени в глаголы настоящего времени:

Ашады______________________

Биеде_______________________

Укыды______________________

Әйтте_______________________

А2. Найдите пары к вопросам:

а). Нишләми?              _____әйтсен

б). Нишләгән?             _____әйтми

в). Нишләмәде?          _____әйткән

г). Нишләргә?             _____әйтсә

д). Нишләсә?              _____әйтергә

е). Нишләсен?            _____әйтмәде

А3. Какого времени аффиксы –ачак/-әчәк, -ячак/-ячәк:

а). Хәзерге заман

б). Билгесез үткән заман

в). Билгеле киләчәк заман

г). Билгесез киләчәк заман

А4. Что обозначает глагол:

а). Предметның билгесен белдерә;

б). Эшне, хәрәкәтне белдерә;

в). Предметны белдерә.

А5. Вместо многоточия напишите окончания:

Син ашханә...      эшли...      .

Сез өй...         чыга...          .

Без алдагы машина...     күрә...      .  

А6. Выбирите правильный вариант слов к предложению

Көз ... , һәм торналар җылы якларга ... .

а). Җитте, киттеләр

б). Килде, йөгерделәр

в). Яуды, кайттылар

   А7Хәл фигыльнең дөрес тәрҗемәсен табыгыз.

Әни кайтканчы,идәннәрне юарга кирәк.

  а)после того,как придет мама;

  ә)до того,как придет мама;

  б)как придет мама.

Бирелгән җөмләләрдәге фигыльләрнең төрен билгеләгез.

Тәрҗемә итегез.

Вакытыгыз булса, татар рәссамнары турында тапшыруны карагыз. Әйтәсе сүзеңне алдан уйла. Син бүләк иткән беләзек миңа ошады. Музейга баргач, без борынгы бизәнү әйберләрен күрдек.  Кибеткә барышлый, туганнарыбызны очраттык һәм, сөйләшә-сөйләшә, бергә киттек.  

Контроль эш №4 .“Җөмлә төрләре”

 1. Әйтү максаты ягыннан җөмләнең төрен билгеләгез:

Нинди саф тавыш! (Ә.Б.)

1. хикәя җөмлә
2. сорау җөмлә
3. боеру җөмлә
4. тойгылы җөмлә

1. Җөмләнең төрен билгеләгез:

Класс шауларга тотынды (М.М.)

5. җыйнак
6. җәенке

2. Җәенке җөмләне табыгыз:

7. Кошлар кайтты
8. Нигә капка ачык тора?
9. Сәгать туктаган
10. Яңгыр ява

3. Җөмләнен төрен билгеләгез:

Боз әле калын түгел (М.Ә.)

11. раслау
12. инкяр

4. Җөмләнең төрен билгеләгез:

Урамда салкын.

13. атау җөмлә
14. фигыль җөмлә
15. сүз җөмлә

5. Аерып бирелгән җөмләнең төрен билгеләгез:

• Син бүген безгә киләсеңме?
• Әлбәттә!

16. атау җөмлә
17. фигыль җөмлә
18. сүз җөмлә

6. Атау җөмләне сайлап алыгыз:

19. Сагындым, бик сагындым сине, Туган ил! (Г.К.)
20. Эзләр ... Алар, чыннан да, ниләр генә сөйлшми. (Г.Х.)
21. Туган җир! Аның нәрсә икәнлеге аерылгач беленә (Ә.Б.)
22. Кич. Кече тирән күл. (М.Ә.
23. Бер составлы фигыль җөмләнең төрен билгеләгез:

Хәбир абыйны эзләп килүем. (А.Г.)

24. билгеле үтәүчеле җөмлә
25. билгесез үтәүчеле җөмлә
26. гомуми үтәүчеле җөмлә
27. үтәүчесез җөмлә

7. Сүз җөмләне сайлап алыгыз:

28. Кызым, сиңа әйтәм.
29. Ярар.
30. Җәйге җылы төн.
31. Көз.

8. Бер составлы гомуми үтәүчеле фигыль җөмләне табыгыз:

32. Киемеңә карап каршы алалар, акылыңа карап озаталар (М.)
33. Идел буендагы талларга хәтле яфракларын коеп, сусызлыктан көйрәп утыралар. (К.Н.)
34. Тауга карап тау булып булмый. (М.)
35. Ләкин ул чакта инде миңа бик тә кыен булыр (Г.Р.)

9.  Җөмләнең төрен билгеләгез:

Олыларны хөрмәт итәргә кирәк.

36. атау җөмлә
37. фигыль җөмлә
38. сүз җөмлә

10. Җөмләнең дөрес билгеләмәсен табыгыз:

Зәңгәр сиңа килешә.

39. гади, ике составлы, тулы, раслау, җәенке, хикәя җөмлә
40. гади, бер составлы, тулы, раслау, җәенке, хикәя җөмлә
41. гади, ике составлы, ким, раслау, җәенке, хикәя җөмлә
42. гади, ике составлы, тулы, инкяр, җәенке, хикәя җөмлә