Презентация. Татар сөйләмә теленең диалектлары.
презентация к уроку (9 класс) по теме

Слайд 1

Слайд 2

Безнең татар теле бай һәм нык үскән камил тел. Ул өч диалекттан тора. Диалекталь сүзләр - татар теленең байлыгы, бизәге. Шушы өч төркем төрле сөйләшләргә бүленә. Һәр сөйләш үзенчә матур. Безнең сөйләшнең дә үзенчәлекләре бар.

Слайд 3

Татар теле өч диалекталь берәмлеккә бүленә: 1) урта диалект; 2) көнбатыш диалект (мишәр); 3) көнчыгыш диалект (Себер татарлары теле).

Слайд 4

Урта диалектның кайбер лингвистик үзенчәлекләре 1) җ-ләштерү: җул, җегет. 2) [к], [г] авазларының калын әйтелеше: къарга, къамыш; 3) [а] авазының о-лаштырылуы: ба°ла°лар. 4) ф//п күчеше: Патыйма; 5) х//к күчеше: катын; 6) III зат тартым формасының кабатлануы: ансысы; 7) инфинитив формасы -мага, -малы: бармалы.

Слайд 5

Көнбатыш диалектның кайбер лингвистик үзенчәлекләре 1) й-ләштерү: Йамали, йаңы; 2) [а] авазының ачык итеп әйтелүе: бала; 3) ирен-ирен [о], [ө], [у], [ү] иренсезләштерү: кен, беген, тен, кыяш; 4) дифтонгларны монофтонглаштыру: сүләү, әдә, ү, бәрәм; 5) [къ], [гъ] авазларының [к], [г] булып әйтелүе яисә төшеп калуы: кар, афу; 6) ц-лаштыру: пыцак, бырцак; 7) ч (тч)-лаштыру.

Слайд 6

Көнчыгыш диалектның кайбер үзенчәлекләре [б], [д], [з] тартык авазларының саңгырау парларына алмашынуы (яңгырау тартыкларны саңгыраулаштыру): Пыел урашай полса ярар иде; Хәзерге заман хикәя фигыл ь нең 3нче затына –ты, -те кушымчасын ялгап сөйләү: [ параты ] -барды, [ сөт планын та тутырып килә w эс ] -сөт планын да тутырып киләбез.

Слайд 7

Сүзлек татар теленең барлык диалектлары буенча тупланган якынча 40000 берәмлекне үз эченә ала. Сүзләрнең мәгънәләре татарча аңлатыла, рус теленә тәрҗемә ителә һәм бай иллюстратив материал белән раслана. Китап тел галимнәренә, укытучылар һәм студентларга тәкъдим ителә. Хезмәт шулай ук башка өлкәдә эшләүче галимнәр һәм, гомумән, татар мәдәнияте, тарихы, сәнгате белән якыннан кызыксынучы киң даирә укучылар өчен дә файдалы булыр.