"Сәхнә осталыгы" түгәрәгенең эш программасы
рабочая программа (5 класс) на тему

Казан шәһәре Совет районы  

“121 нче лицей” Муниципаль автономияле

гомуми белем бирү учреждениясе

   КАБУЛ ИТЕЛДЕ                                                РАСЛЫЙМ:

   педагогик киңәшмә советы                                Казан шәһәре Совет районы

   Беркетмә № ____________        МАОУ 121 лицей директоры

            _____________ В.А.Афонская

                                                                                «» сентябрь2018ел    

“Сәхнә осталыгы”

түгәрәгенең эш программасы

                    Берләшмәгә йөрүчеләрнең яше –5 сыйныфлар (11-12  яшь)

Программа 1 елга исәпләнә

                                                                                                                 Программа авторы:

Казан шәһәре

Совет роайоны

121 лицейның

туган тел һәм әдәбияты укытучысы

Миннегалиева Айгөл Илдус кызы

    Казан – 2018

Адаптацияләнгән белем бирү программасы

"Сәхнә осталыгы"

"Сәхнә осталыгы" дисциплинасы махсус дисциплиналар циклына карый.

Бу дисциплина 5нче сыйныф укучыларына тәгъдим ителә.

Гәмәлгә ашыру вакыты: 3 ел.

Укыту тематик план буенча – 144 сәгать, атнага 2 тапкыр – икешәр сәгать.

1.Дисциплинаның максатлары һәм бурычлары, аның уку процессындагы урыны.

1.1 Аңлатма язуы

1.Театр килеп чыгышы буенча, бер мизгелдә безнең ишетү, күрү, тою хисләренә тәэсир итүче бер ук вакыт сәнгате, ул һәр нервка, бөтен тою аппаратына нык бәйләнгән.

Театр бер берсенә йогынты ясаучы күп сәнгат төрләренең синтезы. Боларга әдәбият, рәсем сәнгате, архитектура, музыка, бию сангате керә. Бу сәнгать-ләрнең берсе театрга гына карый. Бу актерлык сәнгате.

Театр – коллектив сәнгат. Театр сәнгатенең әсәре - спектакль бутән күп сәнгатьләрдәге кебек бер рәссам тарафыннан түгел, ә иҗади процессның күп катнашучылары тарафыннан иҗат ителә. Шуның өчен театр сәнгатенең чын иҗатчысы булып бер кеше түгел, ә иҗади ансамбль - коллектив санала.

Театр шундый үзенчәлекле сәнгать төре, монда тамашачылар алдында актерларның уены вакытында тормыштагы күренешләр әдәби чагылыш таба.

Тарихи үсеш барышында аерым билгеләре һәм әдәби сәнгатьлелек чаралары ягыннан аерылучы 3 төп төре - драма, опера һәм балет аерылып чыкты.

Йолаларда сәнгатьле чаралар булып: кодлаштырылган бию, мимика, жестлар белән эш, җыр, сөйләм һәм театр алды элементлары: костюм, шартлылык, катнашучылыр һәм тамашачыларга бүленү тора. Әкренләп чаралар катлаулана һәм йола күренешләренең дини актны башкаргандагы куелган тәртибе ритуал дип атала башлый. Баштарак тамашачыларны Акрополь тавы астында оештырганнар, тамашачылар өчен урыннар ачык һавада, калкулык итәкләрендә булган. Аннары актерлар өчен урыннар төзи башлаганнар, калкулык итәкләрендә тамашачылар өчен башта агач, аннан таш эскәмияләр ясаганнар.

Балаларның театр берләшмәсендә катнашуы аларның эстетик фәннәргә, аерым алганда театр сәнгатенә өмтылышын күтәрә, иҗади эшчәнлеккә өнди, хәтерләрен һәм хыялларын, әдәби кузаллауларын үстерә.

Программа түбәндәге предметларны өйрәнүне үз эченә ала:

1. "Актерлык осталыгы"

2. "Сәхнә сөйләме"

Актерлык осталыгы балада аралашу иреген, хәтерен туплый алуны үстерә, аудитория алдында үзен кыюрак тотырга булышка.

Сәхнә сөйләме балага үзенең фикерләрен дөрес һәм логик әйтеп бирергә ярдәм итә. Аның сүзлек запасын баета, ә бу турыдан туры интеллект үсешенә тәэсир итә.

1.2. Дисциплинаны укытуның максатлары

1.2.1. Дисциплинаны өйрәнүнең объекты - спектакльдә персонаҗның ролен – образын төзү.

Өйрәнүнең предметы - актерның үзе һәм роле өстендә эшләве. Психофизик аппарат белән идарә итүе, төрле рольләргә керә алуы.

1.2.2. Дисциплинаны өйрәнүнең максатлары:

а) актерлык сыйфатлары тәрбияләү;

б) үзеңнең "мин"енңне, шәһси эмоциональ табигатеңне танып белү;

в) кыюлыкка, эчке һәм тышкы иреккә, гадәти тәртипкә, эчкерсезлеккә, органикага юл тоту.

1.2.3. Бирелгән  дисциплинаны укыту нәтиҗәсендә түбәндәге брычлар чишелергә мөмкин:

– актерлык осталыгын теоретик нигезләрен өйрәнү;

– актерлык осталыгы элементларын үзләштерү;

–төрле пландагы һәм төрле жанрдагы эшләрдә актерлык сыйфатларының диапазонын үстерү;

– балага театр коллективының актерлары белән эшләү осталыгын формалаштыру өчен актерлык – сәхнә әверелеше күнекмәләре бирү.

1.3. Ирешелергә тиешле нәтиҗәләр:

1.3.1. Дисциплинаны өйрәнгән бала белергә тиеш:

– тарих төшенчәсе һәм актерлык осталыгы теориясе;

– кешенең тормышчан образ төзү технологиясе;

– заманча театр сәнгатенең актерлык осталыгы мәктәбе.

1.3.2.Дисциплинаны өйрәнгән бала, түбәндәгеләрне эшли белергә тиеш:

– тормыш, чынбарлык материалын өйрәнү. Текстның ролен ачу;

– рольгә гомуми анализ;

– актерның роль өстендәге өй эше;

– актерның репетициядәге эше;

– сәхнәдә тормышчан рольне төзү;

– актерның спектакльдәгы эше

– рольнең яшьлеген саклау.

1.4. Алдагы дисциплиналар

Беренче таблица - дисциплинаны өйрәнгәндә кулланыла торган дисциплиналар һәм аларның темалары.

1.5. Давам ителәчәк дисциплиналар

Икенче таблицада " Актерлык осталыгы" дисциплинасының темалары бирелгән, аларны белү балага бүтән фәннәрнең материалларын үзләштерү өчен кирәк.

Икенче таблица – дәвам ителәчәк дисциплиналарны өйрәнгәндә һәм укыту  планы буенча уку эшчәнлегенең аерым төрләрен башкарганда "Актерлык осталыгы" дисциплинасының материалларын куллану.

Дәвам иттеләчәк дисциплиналар

1.6. "Актерлык осталыгы", "Сәхнә сойләме" һәм "Сәхнә хәрәкәте"

предметлары буенча укыту тематик планы

Беренче уку елы

Икенче уку елы

Өченче ел йөрүчеләр өчен актерлык осталыгы буенча

тематик эш планы

1.7.Дисциплинаның эчтәлеге

1.7.1. Предметка кереш

Театр белән танышу.

Сәнгать төре буларак театр. Театр эшлеклеләре. Татар телендәге беренче театрлар. Иҗатның бердәмлеге. Театрның сәхнә табигате. Театр сүзлеге.

Театр мәдәнияте нигезләре.

Сәхнә сәнгатенә кызыксыну тәрбияләү. Балаларны театр сәнгатенең төрләре белән таныштыру. Театр һөнәрләре.

Сәхнә игътибары буларак–элемент.

Игътибар - психологик процесс, монда бер ничә, бер үк вакыттагы тәэсирле күренешләрдән берсе бик ачык кабул ителә. Әгәрдә актер сәхнәдә чынлап та игътибарлы икән, тамашачы да вакыйганы кызыксынып күзәтә. Сәхнәнең әчке хәл - торышының төп элементы.

Тәгъдим ителә торган хәлләр.

Актерның сәнгате әдәби уйлап чыгарылган тормышта давам итә. Сәхнәдәге безнең һәр хәрәкәт, һәр сүз уйлап чыгарылган тормышка ышандырырлык булырга тиеш. Тәгъдим ителәчәк хәлләргә ышаныч–актерлык техникасының мөһим компоненты.

Физик хәл–тырыш.

Сәхнәдәге уйлап чыгарылган шартларга ышанырга һәм охшаш хәлләрдә үзеңне ничек хис иттең, шуны искә төшерергә. Тойгылы истәлекләр – актерлык техникасының бер бүлеге.

"Физик хәрәкәтләр хәтере" өчен күнегүләр.

Күнегүләр – кулларда бер нинди предметлар тотмыйча, аларны үзеңнең күзаллавың белән генә сиземләргә, физик күнегүләрне бу предметларны кулда тоткан кебек башкарырга.

Куелган максатка ирешү өчен күнегү.

Сәхнә мәсьәсләсе.

Үз тормышыңның хәр аңлы минутында, кеше нинди дә булса максатка омтыла һәм аңа ирешү һакына төрле хәрәкәтләр, эшләр башкара, ягъни үз алдына куелган мәсьәләне чишә. Сәхнә иҗаты ул – зур мәсьәләләр кую һәм аларны башкару юлы. Хәрәкәтнең 3 элементы: 1. Максатка омтылу – мин нәрсә телим ? 2. Хәрәкәт – максатка ирешү өчен мин нәрсә эшлим ? 3. Яраклашу (максатка ирешүнең юллары - хәрәкәтләрне ничек башкарам). Сәхнә мәсьәләсе - хәрәкәтнең двигателе, ягъни хәрәкәткә китерүче төп фактор.

Фактка бәя бирү. Вакыйга.

Актерлык осталыгының иң кирәкле кушылмасы. Һәр спектакль – сәхнәдә башкарыла торган зур һәм кечкенә хәлләрнең чылбыры. Әгәрдә пьесада нинди дер мөһим вакыйга булса, башкаручының тәртибендәге тәэсир итүче сызык та үзгәрә. Һәм шундый хәр вакыйга нинди дә булса факт, хәлне бәяләү белән бәйләнгән. Бәяләү ирекле, үзеннән-үзе туарга тиеш.

Сәхнә аралашуы.

Үзеңнең "мин"еңнең партнерыңның "мин"енә тәэсир итүе – аралашу дип атала. Аралашу процессы партнерларның бер-берсен кабул итүе һәм төрле һәлләрдән чыгып, " хәзер" һәм "шушында", хәр вакыт яңача килеп чыкса гына җанлы була.

Этюдлар.

Бу этюдлар үзләренең нигезе итеп тәгъдим ителә торган хәлләрне ала, вакыйганың борылышы өчен мында аралашу сүзсез булырга, яки аз сүзләр белән чикләнергә мөмкин. "Сүзнең тууы" сүзнең барлыкка килү вакыты, шул вакыт ул максатка ирешүгә юнәлгән хәрәкәткә әйләнә.

Күзәтү.

Күзәтү– актерның төрле характерлар,идетальләрнең төгәл билгеләнгән сызыклары җыелмасы. Тәртип манерасы, төгәл әйберләр – тирә-як, чынбарлык. Күзәтү-сәхнә образына беренче адым. Төп критерий – "орлык"ның булуы. "Орлык" ул– актер тарафыннан үзләштерелгән, аның өчен вакытлыча үзенеке, кадерле булган икенче кешенең үзәкләшкән асылы. Реаль кешене (яки хайванны) берничә мизгелдә, төгәл штрихлар белән күрсәтә белү – характерлы, талантлы актерның билгесе.

Сәхнә сөйләме.

Сәхнә сөйләменә өйрәту.

– Гәүдәне дөрес, матур тоту.

– Сөйләм тренингына психологик әзерлек.

– Сөйләмнең ачыклыгын, яңгыраш сыйфатының төгәл бәяләвен, ишетүнең игътибарлылыгын үстерү.

– Сөйләм аппаратының төзелеше турында кыскача белешмәләр.

– Артикуляция гимнастикасы.

– Дикция буенча күнегүләр һәм уенлы биремнәр.

Орфоэпия.

Орфоэпия термины (грек теленең orphos – "дөрес" һәм epos – "сөйләм") ике мәгънәдә карала. Бу – татар әдәби теле һәм тел белеменең әйтелеш нормалары үсешенең тенденцияләрен өйрәнүче нормалар.

Татар теле сүзләрендә басымның үзенчәлекләре.

Сүздәге басым, сузык һәм тартык авазларны әйтү өстендә практик эш.

Әдәби сүз сәнгате.

Сүз хәрәкәтенең нигезләре.

Укучыларның психологик һәм практик хәзерлеге һәм актив хәрәкәте.

Сөйләм логикасы ( текстның логик анализы).

 Жанр һәм стиль төшенчәсе.

1.8. Мөстәкыйль эшне оештыру

Балаларны мөстәкыйль эшчәнлегенә характеристика.

Актерлык тренингы.

Артикуляция гимнастикасы.

Актурлык осталыгы буенча әдәбиятны үзләштерү.

Актер эшләренең репетицияләре.

Актерның роль өстендәге өй әше.

1.10 Дисциплинаны информация һәм методика белән тәэмин итү.

10.1 Төп әдәбият.

1. "Актерлык осталыгы" дисциплинасының өйрәнгәндә төп белем чыганаклары:
2. Хәйруллина А.Х. Дөрес сөйләргә өйрәнегез, "Казан" нәшрияты, 1992 ел.
3. Ахмадуллин А.Г. Горизонты татарской драмы, Татарское книжное изда-тельство, 1983 г.
4. Захава Б.Е. Мастерство актера и режиссера. М., 1978.
5. Кнебель М.О. О действенном анализе пьесы и роли. М., 1982.
6. Кнебель М.О. Слово в творчестве актера. М., 1970.
7. Кристи Г.В. Воспитание актера школы Станиславского. М., 1978.
8. Топорков. В.О. О технике актера, М., 1958.
9. Охлопков Н.П. Всем молодым. М., 1961.

Мейерхольд В.Э. Об искусстве актера. Театр.