Внеклассное мероприятие «До свидания, Азбука!»
методическая разработка

МУНИЦИПАЛЬНОЕ БЮДЖЕТНОЕ ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНОЕ УЧРЕЖДЕНИЕ
«БАРАГХАНСКАЯ СРЕДНЯЯ ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНАЯ ШКОЛА»

___________________________________________________________________________________

671642, Республика Бурятия, Курумканский район, с. Барагхан, ул.Ленина, 35. Тел. 8(30149)92-2-94

e-mail: baraghanschool@yandex.ru

Внеклассное мероприятие

«До свидания, Азбука!»

Разработала: Очирова Валентина Намуевна,

учитель начальных классов МБОУ «Барагханская СОШ»

Курумканского района

Барагхан

2017

• «Баяртай, Yзэглэл!»

Зорилго: Yхибүүдэй холбоо хэлэлгэ хүгжѳѳлгэ, hанал бодолоо гуримтайгаар, зохидоор, хойно хойноhоонь удхаараа холбоотойгоор хэлэжэ шадаха дадал hурагшадта олгохо.

Һүралсалай түсэблэhэн дүн

Буряад хэлээр шадабари: Yхибүүдэй   аман хэлэлгэ хүгжѳѳхэ. Хэлэлгэ баяжуулха, ухаан бодол, анхарал хүгжѳѳхэ.

Yхибүүнэй ѳѳрын хүгжэлтын дүнгүүд: ѳѳрын ба хүнүүдэй ажабайдалда түрэл хэлэн ямар үүргэтэйб гэжэ ойлгохо, уран гоёор шүлэг хэлэжэ һураха. 

Метапредметнэ дүнгүүд

Бэеэ гуримшуулаад ябаха шадабари: асуудалнуудта харюусаха, багшын үгэhэн түсэбөөр хүдэлжэ шадаха.

Оршон тойрониие шудалха шадабари: таабаринуудые таажа, эхэ эсэгын һургаал, оньhон үгэнүүдые хѳѳрэхэ,

Харилсаха шадабари: хѳѳрэхэ,хажуудахи хүнүүдээ шагнаха, тэдэнэй хэлэhэниие ойлгохо, классайнгаа үхибүүдтэй, багшатаяа хамта ажалаа эмхэдхэхэ.

Хэрэгсэлнүүд: мультимедийна презентаци, абяа тэмдэглэһэн модедьнууд, үзэгүүдтэй карточканууд һурагша бүхэндэ.

Yзэглэлэй hайндэрэй ябаса

        Багша: Амар мэндэ, хүндэтэ гэртэхин, айлшад! Һайндэрөөр таниие үнэн з ү рхэнһөө амаршалаад, бултанда дэлхэйн һайн һайханиие хүсэнэб. Мүнөө болохоёо байһан һайндэрэй эгээ шухала, эгээ хабаатай хүнүүдые урия.  

1. Абидуев Сашатанай эгэшэ

Аяна гэжэ басаган.

Номдоо оролдосотойхон,

Номгон даруу зантайхан.

2. Басагад хүбүүдээ дунда

Баяртай, хүхюутэй ябадаг,

Бараг эрдэмээ шудалдаг

Бадмаева Александра болоно.

3. Будаев Цырендашамнай

Бэрхээр номоо шудалдаг,

Багшаяа һайнаар шагнадаг,

Хэшээлдээ эрхимээр ажалладаг.

4. Классаймнай басагад соо

Катя гэжэ басаган бии.

Сэбэр һайхан сэдьхэлтэй,

Сэсэн түргэн ухаатай юм.

5. Уншахадаашье шадамар,

Тоолоходоошье түргэн

Аляа хүхюу зантайхан

Алдар Дарановые угтыт.

6. Аринашье гээд нэрлэдэгбди,

Жалмашье гэхэдэ болохо,

Арюун сагаан сэдьхэлтэй

Аза талааниие хүсэнэбди.

7. Доржиева Сайжинамнай

Дуу һайханаар дууладаг.

Уншахадаа түргэн,

Уран гоёор шүлэг хэлэдэг.

8. Аюша Жамбалов аалихан ябадалтай,

Ааша ябадал гаргадаггүй.

Зурахадаа ехэ дуратай

Зугаатай, хүхюун хүбүүн юм.

9. Жигжитов Дашамнай

Жааханшье һаа, шадамар.

Журамтай, томоотойхон

Жэгдээр уншажа һуранхай.

10.  Малатхаев Юрэтнэй

Зээ хүбүүн Золто

Мүнөө жэл Бархандаа

Һургуулида орохоо ерэнхэй.

11.  Сэсэн гүнзэгы ухаатай,

Сэдэнжаб Сандаковнай

Уншахадаашье түргэн

Бодолгодоошье бэрхэ.

12.  Вика манай, Урбаханова

Зааханшье һаа, шуумар.

Эрхэшье һаа, бэрхэ.

Эрхимээр номоо уншадаг.

13. Эрдыниев Бадмамнай

Эрдэм номоо һайн шудална.

Эдэбхитэй, оролдосотой,

Эрхим хүбүүдэй нэгэн.

14. Эрдыниева Валентина

Энэрхы һайхан сэдьхэлтэй,

Эдэбхитэй, оролдосотой,

Эрхим басагадай нэгэн.

Багша: 2017 оной сентябриин нэгэндэ эгээ түрүүшынхиеэ манай Барханай дунда hургуулида, нэгэдэхи класста орохоёо эдэ 14 үхибүүд ерээ бэлэй. Эхэ орон, түрэл нютаг, эжы аба, манай һайхан байгаали, эб найрамдал тухай мэдэхэ болоо.

Багша: Мүнөө тайзан дээрэ Цыденжап Сандаковые урия.

(С. Ангабаевай «России тухай магтаал» гэжэ шүлэг уншана)

Багша: Эдэ үхибүүднай хахад жэлэй хугасаа соо буряад хэлэн дээрээ «Үзэглэл», ород хэлэн дээрээ «Азбука» гэжэ түрүүшынгээ номуудые уншажа дүүргэбэ.

Булта 14 һурагшад ульгамаар, зүбөөр, уран гоёор уншажа һураа. Ганса уншажа һураа бэшэ, харин бэшэжэ, хөөрэжэ, уран гоёор шүлэгүүдые хэлэжэ һураа.

Үнэн зүрхэнһөө үхибүүдээ амаршалая!

Мүнөөдэр 1 класста Yзэглэлөө үдэшэхэеэ суглараабди. (Буряад хэлэн тухай шүлэг)

Түрэлхи хэлэн

Дэлхэй дээрэ олон ондоо яһатан,

Дэлхэй дээрэ олон ондоо хэлэтэн.

Тэдэнэй дунда минии түрэлхи арад,

Тэдэнэй дунда минии түрэлхи хэлэн.

Багша: Буряад хэлэн тухай шүлэгүүдые үхибүүд уншана

1. Буряад һайхан хэлэмнай

Баян юм даа, Байгал шэнги,

Түрэл буряад хэлэмни

Түрэһэн эжымни аялга шэнги. (Даранов А)

2. Түрэлхи хэлэеэ орхилго,

Түрэһэн арадһаа холодолго

Хүн бүхэнэй сэдьхэлдэ

Хүхэ далайтай хахасажа,

Хуурай газарта ангажа,

Хосорһон загаһые һануулдаг. (Доржиева С)

3. Уян һайхан буряад хэлээрээ

Урин зөөлэхэнөөр хэлэжэ һураял,

Уг изагуураа, удха заяагаа

Улам сэгнэжэ, үргэн ябаял. (Эрдыниев Б)

4. Баршад хёмороотой энэ сагта

Буряад хэлэеэ, буряад нэрэеэ

Баабай эжы, айл аймагаа

Бурхан шэнгеэр сахижа ябая. (Бадмаева С)

5. Түрэлхи хэлэмнай – сахаха гэрэлнай

Хүн бэеымнай нангин уялга

Түрэһэн арадайнгаа нэрые дурдуулан,  

Гүн холоһоо шэнхинэһэн аялга. (Жигжитов Д)

6. Түрэлхи хэлэмнай зүрхэндэмнай адли

Түби дэлхэйдэ гансал юм даа.

Түрэлхи хэлэмнай – угаймнай захяа

Түүхымнай урасхалай долгин ха юм. (Сандаков Ц)

7. Тоонто талынгаа энгэрһээ

Түүһэн баглаа сэссэгтэмнил,

Түмэн үнгөөр һолонготонол

Түрэл буряад хэлэмни. (Галсанова К)

Багша: Түрэл буряад хэлэн дээрэ уншуулжа һургаһан номдоо ехэ баяр хүргэнэбди.

1. Намарай эхин үдэр

Намай эжым дахуулаад

Номоо hайнаар үзэ гээд,

Найдан байжа асараа. (Доржиева С)

2. Эрдэм номой дээжые

Эндэ бидэ мэдэжэ,

Эхин шатын hурагшад

Эрмэлзэжэ дабая. (Сандаков Ц)

3. Yзэглэл номоо дэлгээжэ

Yдэр бүри уншаабди.

Дэбтэр соогоо бултадаа

Үнэн зүрхэнhөө бэшээбди. (Галсанова К)

4. Олон янзын аялганууд

Одоол шангаар дуулалдаа.

Хатуу зөөлэн хашалганууд

Хангир-янгир хатаралдаа. (Эрдыниев Б)

5. Үзэг бэшэг hургаалаа

Үдэр бүри хадуужа,

Үнэн сэхэ ябахаб гээд

Үзэглэлөө найдуулая.

6. Анхан а-hаа эхилээд

Я үзэгөөр дүүргээбди.

Аба, эжы, багша гээд

Алдуугүйгөөр бэшээбди. (Бадмаева С)

7. Шүлэг, үльгэр, таабари

Сээжээр хэлээд туршаабди.

Басниин сэсэн заабари

Бидэ hайнаар ойлгообди. (Эрдыниева В)

Багша: Мүнөө Үзэглэлэйнгээ хуудаһануудаар аяншалга хэе гэжэ дурадханаб. Харагты, шагнагты, бидэ юу мэдэхэ, шадаха болообибди. Эгээ түрүүн заахан «Блиц-асуудалнууд» гэһэн наада наадая.

1. Буряад алфавит соо хэды үзэгүүд бэ? (36)
2. Аялганууд ямарнууд байдаг бэ? (Түргэн, удаан, дифтонг) Урда гарагты.
3. Хашалганууд  ямарнууд байдаг бэ? (Хатуу-зөөлэн, хонгёо-бүдэхи)
4. Ямар үзэгүүд хоёр абяа тэмдэглэдэгбэ? (я,е,ё,ю)
5. Хододоо хатуу хашалганууд урда гарагты. (Ж,ц,ш)
6. Хододоо зөөлэн хашалганууд урда гарагты. (Ч,щ,й)
7. Ганса абтаһан үгэнүүд соо бэшэгдэдэг үзэгүүд урда гарагты.(В,ф,п,к,ц,ч,щ)
8. Абяа тэмдэглэдэггүй үзэгүүд урда гарагты. (Ь,ъ)

Багша: Үзэглэл соомнай абяануудай тэмдэдэгүүд – модедьнууд ехэ олон.

Мүнөө үгэнүүдые модельнуудаар тэмдэглэхэбди.

Багша: Олон оньhон үгэнүүдые мэдэдэг болообди. Дуулагты.

1. «А» үзэг эрдэмэй дээжэ.

Аяга сай эдеэнэй дээжэ. (Абидуева А)

2. Биб гэһэн гансаараа,

Бидэ гэһэн олоороо.(Жамбалов А)

3. Ганса сусал гал болохогγй,

Ганса хγн хγн болохогγй. (Бадмаева С)

4. Һайн мориндо эзэн олон,

hайн хүндэ нүхэр олон. (Будаев Ц)

5. Эртээр бодоогүй hаа –үдэрөө гээхэш,

Эдиртээ hураагүй hаа – золоо гээхэш. (Галсанова К)

6. Мориной hайниие унажа мэдэдэг,

Хүнэй hайниие зугаалжа мэдэдэг. (Малатхаев З)

7. Сэсэн хүн оройhоон сайха,

Хубхай хүн хушуунhаа сайха. (Доржиева С)

8. Тэнэг хобдог таг hахиха,

Сэсэн хобдог гал hахиха. (Жигжитов Д)

9. Ойн модон γндэртэй набтартай,

Олон зон hайтай муутай. (Эрдыниева В)

10.  Хэнтэг хγн хирээ мэтэ,

Хэрүүлшэ хγн нохой мэтэ. (Жигжитов Д)

11. Зандан модоной үнэр hайхан,

Заабарита хүнэй үгэ hайхан. (Даранов А)

12. Шоно зууhанаа алдахадаа гуринха болодог,

эрэ зориhоноо табихадаа нэрээ хухардаг. (Сандаков Ц)

13. Уула мори зобоохо,

Уур бэе зобоохо. (Доржиева А)

14. Ябаhан хүн яhа зууха,

Хэбтэhэн хүн хээли алдаха. (Урбаханова В)

Багша: Олон шүлэгүүдые мэдэхэ болообди.

Бороо, бороо, бороо

Ороо, ороо, ороо.

Газар һороо, һороо,

Газар одоо нороо. (Урбаханова В)

Мойһон, мойһон, мойһон!

Монсогор харахан мойһон!

Амтатай, амтатай, амтатай. (Малатхаев З)

Даа – даа – даа –

Дааган даараа.

Доо – доо – доо –

Доргон дохолоо.

Дуу – дуу – дуу –

Дуушан дуулаа.

Дии – дии – дии –

Дима диилээ. (Жигжитов Д)

Багша: Мүнөө тайзан дээрэ Сайжина Доржиевае урия. (Н. Дамдиновай «Аяга сай дээрэ»)

Багша: Хүн бүхэн өөрынгөө уг гарбал, түрэл гарал  тухай мэдэхэ ёһотой. Угаа мэдэхэ, нютагаа һанаха, арадаа хүндэлхэ мэдэрэлтэй хүн найдамтай. Тэрэ ондоо хүниие ойлгохо хабатай, арадайнгаа заншал хүндэлхэ, хэлэһэн бодолыень сэгнэхэ аргатай.

• Үглөөгүүр һэреэд, унтаридаа бү хэбтэ, һэрибэл бодо. Унтарияа гансата заһа. Нюур, гараа сэбэрээр угаа. (Доржиева С)
• Хүн зондо мэндээ хэлэжэ яба. (Даранов А)
• Аха зондо «та» гээд хандажа, хүндэлжэ яба. (Бадмаева С)
• Амитадые тамалха, сохихо хэрэггүй. (Будаев Д)
• Урдажа байһан уһанда бог шорой хаяжа болохогүй. (Сандаков Ц)
• Гал гуламтадаа муу муухай юумэ хаяжа болохогүй. (Галсанова К)

          Багша: Yзэглэлхэн соогоо олон энеэдэтэй ушарнууд тухай уншаабди. Тэдэ заахан рассказуудай авторынь Д. Ошоров юм. Мүнөө манай үхибүүд тэдэниие хөөрэхэнь.

1. Эжын һургаал (Сандаков Ц)

Табатай Тимур хүбүүниинь абадаа хэлэбэ:

- Эжымнай үхибүүдээ буруу һургана.

Абань асууба:

- Юундэ ши тиигэжэ һананабши?

Хүбүүниинь иигэжэ хэлэбэ:

- Үдэшэниинь нойроо хүрөөдүй байтарнай, орондомнай оруулна ха юм, теэд үглөөгүүр уттажа садаагүй байтарнай, һэреэнэ бшуу.

2) Яһан (Сандаков Ц)

Гэшхүүр дээрэ наадажа һууһан Баяр эжыһээ асууба:

- Эжы, юундэ ябаһан хүн яһа зууха гэжэ хэлэдэг бэ? Яһа зуугаад ябаһан нохойе хараа һэм, теэд яһа зуугаад ябаһан хүниие нэгэтэшье хараагүйб.

3) Һам (Даранов А)

Долоотой Дулма Эжыдээ хэлэбэ:

- Энэ һам долоотой болоо гү?

Эжынь гайхангяар асууба:

- Юундэ ши тиигэжэ һананабши?

- Урда шүдэнүүдынь барандаа унашаһан байна ха юм.

4) Үйлсэдэ (Бадмаева С)

Долоотой хүбүүн хотын нэгэ үйлсэдэ наадажа һууба.

Тэрэнэй хажууда сагдаа дүтэлэн ерээд асууба:

- Хүбүүн, ши ямар үйлсэдэ байдагбши?

- Би үйлсэдэ бэшэ, харин табан дабхар гэртэ байдагби,- гэжэ томоотой янзаар харюусаба.

5) Хурган (Будаев Д)

Таһалга соо юумэ оёжо һууһан эжынь кухни соо наадажа байһан зургаатай хүбүүндээ:

-Алхаар юу хэнэш? Хургаяа таһа сохибош!- гэжэ һэргылэн хэлэбэ.

- Минии хурган яахашьегүй. Дарима хадааһыемни баряад барижа үгэнэл! – гэжэ жаргал харюусаба.

6) Миисгэй (Эрдыниева В)

Кухни соо наадажа байһан дүрбэтэй Дамба гэнтэ хашхарба:

- Эжы, эжы, һүтэй һуулга уруу хулгана орошоол!

Юумэ оёжо һууһан эжынь толгойгоошье үргэнгүй хэлэбэ:

- Теэд тэрэнээ гаргажа хаяа гүш?

- Үгы, һуулга уруугаа миисгэйгээ шэхээб! – гэжэ хүбүүниинь бардамаар харюусаба.

        Багша: Үхибүүд, таабаринуудаа таалсахамнай гү?

1. Хазаха аматай, залгиха хоолойгүй. Юун бэ? (Хайша)
2. Мүльhэ соолоод, алта олооб. Юун бэ? (Үндэгэн)
3. Ябанаб, ябанаб, мүр гаранагүй. Юун бэ? (Уhан)
4. Һайхан ,басаган нэгэ нюдэтэй. Юун бэ? (Зүүн)
5. Харахан буру яhан хототой. Юун бэ? (Мойhон)
6. Хүл гаргүй аад, хүнэй үүдэ тоншодог. Юун бэ?  (Һалхин)
7. Хадын хажууда жалжагы гутал. Юун бэ? (Шэхэн)
8. Хоёр мөөртэй, хурдан гүйдэлтэй. Юун бэ? (Велосипед)
9. Хүлгүй аад, ябадаг, толгойгүй аад, тоолодог. Юун бэ? (Часы)
10. Алда ута бэетэй, шара толгойтой. Юун бэ? (Наран сэсэг)
11. Аха дүү хоёр аад, бэе бэеэ харадаггүй. Юун бэ?  (Нюдэн)
12. Бэегүй аад, hүүдэртэй, хүлгүй аад, ябадаг. Юун бэ?  (Үүлэн)
13. Газар дорог ахай түрэбэ. Юун бэ?  (Хартаабха)
14. Домбо долоон нүхэтэй. Юун бэ?  (Хүнэй тархи)
15. Зундаа hэрюусэдэг, үбэлдөө  дулаасадаг. Юун бэ? (Пеэшэн)
16. Мүльhэн дээрэ мүнгэн шагта. Юун бэ? (Һара)

Багша: Г. Чимитовай зохёоһон «Yзэглэл» гэжэ шүлэг Абидуева Аяна, Жамбалов Аюша уншана.

Эгээ түрүүн hургуулида

Эртэ намар орообди.

Энэ гэжэ «А» үзэг

Эндэ мэдэдэг болообди.

Булта:Үзэг манда танюулhан

Үзэглэлнай арюухан!

Үбэлэй тэн багта

Үзэглэлөө дүүргөөбди.

Одоо иигээд байхадаа

Ондоо ном дэлгээбди.

Булта: Үнэтэ эрдэм барюулhан

Үзэглэлнай арюухан!

(Үхибүүд дуу дуулана)

Багша: Манай һургуулиин эхин ангиин багшануудай МО-гой хүтэлбэрилэгшэ Светлана Иннокентьевнада үгэ үгтэнэ. (Үнэмшэлгэнүүд һурагшадта барюулагдана)

        Багша: Бултандаа: «Үзэглэлнай, баяртай!» гэжэ хэлэе. Саашаа «Буряад хэлэн», «Мүшэхэн» гэжэ номуудые урдаа дэлгэжэ үзэхэбди. Бултандатнай амжалта, энхэ элүүрые хүсэнэб.

         Багша: Гэртэхиндэ үгэ үгтэнэ. (Үхибүүдтээ бэлэгүүдые барюулна)