Кылыг сөзү
презентация к уроку (4 класс)

Слайд 1

Тыва дыл кичээли Кылыг сөзүнүң үелерге өскерилири , арыннарга , болгаш саннарга оскерлири .

Слайд 3

Дүрүм. Кылдыныгны азы турум байдалды илередир болгаш КАНЧАНГАН? ЧҮНҮ КЫЛГАН? КАНЧАП ТУР? ЧҮНҮ КЫЛЫП ТУР? КАНЧААР? ЧҮНҮ КЫЛЫРЫЛ? деп айтырыгларга харыылаттынар, домакка сөглекчи бооп чоруур чугаа кезэн кылыг сөзү дээр. Чижээ: 1. Кудумчуда кижи (чүнү кылып чор?) кылаштап чор . 2. Кадарчы хоюн эки (канчанган?) кыштаткан .

Слайд 4

Кылыг сөстери арын болгаш сан талазы – биле өскерлип турар. а рыннар чаңгыстың саны хөйнүң саны 1-ги Мен олур мен. Бис олур бис 2-ги Сен олур сен. Силер олур силер. 3-кү Ол олур. Олар олурлар. 1-ги Мен олурдум. Бистер олурдувус. 2-ги Сен олурдуң. Силер олурдуңар. 3-кү Ол олурду. Олар олурдулар. 1-ги Мен олурар мен. Бис олурар бис. 2-ги Сен олурар сен. Силер олурар силер. 3-кү Ол олурар. Олар олурарлар.

Слайд 5

Кылыг сөзү үелерге өскерлип чоруур. Кылыг сөзү үш үелиг: амгы үе, эрткен үе, келир үе. а мгы үе эрткен үе келир үе канчап тур? канчанган? канчаар? ч үнү кылып тур? чүнү кылган? чүнү кылыр? ч үнү кылып турар? к анчалды? к анчаарыл? ч үнү канчап тур? - деп айтырыгларга харыылаттынар.

Слайд 6

Чижээ : 1. Аяна шала ( канчап турар ?) чуп турар . 2. Аяна шала ( канчанган ?) чуп турган . 3. Аяна шала ( канчаар ) чуур . к.ү . а.ү э.ү .

Слайд 7

Кылыг сөзүнүң амгы үези Кылыг сөстериниң амгы үези тур, олур,чыдыр деп кылыг сөстери-биле болгаш –п, -ып, -ип, -уп, -үп деп кожумактарлыг кылыг сөстери-биле тур, олур, чыдыр, чор деп сөстерниң каттышканындан илерээр. Чижээ: 1. Ажылда п тур. 2. У ду п чыдыр .

Слайд 8

Кылыг сөзүнүң эрткен үези Кылыг сөстериниң эрткен үезиниң кожумактары: -ган, -ген, -кан, -кен ; -ды, -ди, -ду, -дү. Чижээ: 1. Бижип тур ган мен . 2. Ол мал сүр дү .

Слайд 9

Кылыг сөзүнүң келир үези Кылыг сөстериниң келир үезиниң кожумактары: -ар,- эр, (-ер), -ир, -ур, -үр. Чижээ: 1. Мен өөрен ир мен . 2. Сен ойна ар сен . 3. Ол чедип кэ эр .

Слайд 10

Мергежилге 1. Номчуур. Дүне када суггур чаъс чагды. Дээр даңгаар эртен аязы берген. Агаарның шык , кулчазыг, арыг-чаагайы кедереп кээр. Бо эртен аң-мең, мал-маган-даа аажок амданныг оъттап тур. Хоюм суруп алгаш, эрте-ле үнүпкен мен. Даалгалары: 1. а) амгы үениң, б) эрткен үениң, в) келир үениң кылыг сөстерин ушта бижи. 2. Бир дугаар домакты ушта бижээш, долу сайгарылгазын кылыр. 3. Суггур, кулчазыг, агаарның, амданныг- сөс тургузуунга (составынга) чарар. 4. Агаар деп сөске төрел сөстерден тып бижи. 5. Бижи деп сөсту арыннарга өскерт.

Слайд 1

Кылыг сөзу болур болгаш болбас кылдыныглар база илередир. Кылыг сөзүнүң болбас хевири болур хевиринден дараазында кожумактарның дузазы-биле тургустунар. 1. -ма, -ме (м, н, ң-биле төнген дөстер соонга): чан-чанма, чанмас, чанмаан; хөм – хөмме, хөммээн, хөммес.

Слайд 2

2. -ва , -ве (ажык үннер –биле төнген дөстер соонга): чуру-чурува, чурувас, чуруваан ; бижи - биживе , биживес , биживээн . 3. -ба, -бе (г, л, р, й – биле төнген дөстер соонга): ал – алба, албас, албаан; дег – дегбе, дегбес, дегбээн. 4. -па, -пе (дүлей ажык эвес үннер-биле тонген дөстер соонга): тут – тутпа, тутпас, тутпаан; кес – кеспе, кеспес, кеспээн.

Слайд 3

Чуве адындан кылыг сөзүнүң кожумактарын ажыглап тургаш, кылыг сөстерин б олбас хевирнин т уругзуңар, кожумактрын шыйынар. Хат - . . ., чаъс - . . . , сүт - . . ., аң - . . . , балыг - . . . , каткы - . . . , алгы - . . . .

Слайд 4

К ылыг сөзүнүң дөстерин болбас хевирге тургускаш, сөс бүрүзүнге домактан чогаадыңар . 1.Чугаалаш,кес, кел, бода. 2. Т еп, шып, сык, шим. Домактарның кол кежигүннерин шыйыңар, чугаа кезектерин айтыңар.