Кылыг созу
план-конспект урока (3 класс)

Башкы:  Чондан Буяна Тимуровна

Ай, хүнү:  

Класс: 3

Эртем: тыва дыл

Темазы: Кылыг созу

Кичээлдиң хевири: чаа билиглерни шингээдип алырынын кичээли

Сорулгалары:

1. Ɵɵредир: кылыг созунун утказы болгаш айтырыглары-биле таныштыраып  чуве ады-биле холбаазын ханыладыр ооредир; домакка чугула кежигун болуп чоруурун билиндирер.  

2. Сайзырадыр: уругларның сɵс курлавырын, аас чугаазын сайзырадыры, боду билигни дилеп тып, оон туннел кылып чанчыктырар.

3. Кижизидер: тыва чоннуң чаңчылдарын сагып чоруурунга; тыва улустун аас чогаалдарын катаптап ооредири,хун чурумун сагып, бодун арыг-силиг алдынып билиринге кижизидер, бойдуска хумагалыг боорунга, бодунуң болгаш эш-ɵɵрүнүң кылган ажылдарын шын үнелеп билиринге кижизидери.

Кичээлде чедип алыр түңнелдери (УУД):

Эртемнер шиңгээткениниң бүгү талалыг ажыл чорудулганың (метапредметтиг) түңнелдери:

-чурук-биле ажылдап билири;  ɵске эртемнерде ɵɵренген билиглерин деӊнеп, холбап билири,салдынган сорулгага дууштур ажылды планнап, хайгаарап билири.

Медереп билириниң бугу талалыг ажыл чорудулгазы (познавательный):

Кылыг созунун утказы, айтырыглары, домакка соглекчи болуп чоруууру,чуве ады-биле холбаазын угаап билири, сөзүглелден тып билири, словарь курлавырын байыдарынга ажыл,кылган ажылынга туннел кылып билири.

Бот-тускайлаң бүгү талалыг ажыл чорудулгазы (личностный):

Мурнунда кичээлдерден алган билиинге даянып билири, бодалдарын тодарадып, сайзырадып билири,ооренген темазынга сонуургалын оттурары.

Бот-угланыышкыннын ажыл-чорудулгазы (регулятивный):

Сорулганы салып билири,туннел ундуруп,бодунга унелел бээри.

Харылзаа тудуп чугаалажырының бүгү талалыг ажыл чорудулгазы (коммуникативный):

Тода, делгереңгей харыылап, бодалын илередири, кады олурар өөру-биле ажылдап билири.

Ажыглаан арга-методтар: шинчилел, хайгаараашкын,беседа, бот-ажыл методтары (эжештеп, бɵлүктеп, чангыстын ажылдары);индукция аргазы(чижектерден түңнел кылыры), дедукция аргазы(дүрүмнерден чижектерже кирери), деңнелге аргазы

Ажыглаан технологиялар: кадыкшыл камнаар, ИКТ, проблемалыг өөредиг, оюн, бот-тускайлан угланыышкыннныг чоокшулаар арга (личностно-ориентированный подход),ɵɵредилгенин ажыл-чорудулгазын доктаамал чорудар арга.

Принциптер: өөредилгениң, медерелдииниң, кɵргүзүглүүнүң, дес-дараалашкааның

Дерилгези: электроннуг кɵргузуг материалы, проектор, экран, карточкалар, предметтиг, сюжеттиг чуруктар.

Кол билиглер: терминнер:чуве ады,демдек ады, сан ады, кылыг созу, чугаа кезээ

Кичээлдин дидактиктиг тургузуу

Башкынын ажыл чорудуу

Оореникчинин ажыл-чорудуу

Планнаттынган туннелдер (УУД)

1. Мɵɵңнээшкин кезээ, уругларнын сонуургалын оттурары.

(2 мин)

- Экии, уруглар!  

- Эртен эрте туруп келгеш

Эргим авам «Экии »дээр бис

Ооренип чедип келгеш

Оорлерим «Экии» дээр бис

Башкыларым чедип кээрге

Баштай уткуп «Экии» дээр бис!

-Эр хейлер, оожум олуруп алынар.

-Бо хун тыва дыл кичээлин мен эрттирер мен. Мени Буяна Тимуровна дээр. Бо хун силерде  онзагай кичээл болуп эрттип турар. Клазынарда  аалчылар-башкылар келген. Олар силернин кайы-хире ооренип турарынарны коор дээш келген.

-Бо хун кичээлде шупту шупту эптиг-демниг, найыралдыг, хоглуг, идепкейлиг ажылдаары-биле дараазында «Эки хунну кузедим» деп  оюнну ойнаптаалынар. Мен «Эки хунну кузедим » деп чугааларымга, кымга хамааржыр-дыр холун кодурер силер.

-Класстын уругларынга «Эки хунну кузедим »

-Класстын оолдарынга   «Эки хунну кузедим »

-Дан бажында оттуп келгеш сула шимчээшкин кылган оореникчилерге «Эки хунну кузедим ».

-Дан бажында дижин чуп алган уругларга «Эки хунну кузедим ».

-Школаже эки демдек алыр дээш келген уругларга «Эки хунну кузедим ».

-Бо хунгу кичээлде идепкейлиг ажылдаар оореникчилерге  «Эки хунну кузедим ».

- «Эки хунну кузедим » бо чылыг-чымчак состерге даянып алгаш бо хунгу кичээливисти эгелээлинер уруглар.

-Чоокта чаа чуу деп байырлал болуп эрткенил уруглар?

-Шагааны аалга, кодээ черге эрттирген уруглар бар бе?

-Бо хун бистер класста эвес, бир-ле аалда, кодээде шагаалап турган кылдыр сагыштап алыр бис. Шагаалап каапкаш дедир найысылал хоорайывысче чоруп, аян-чорук кичээл эрттирер бис уруглар.Хоорайга чеде бээривиске бисти чугле шынзылга-биле киирер. Ынчангаш кижи бурузунун мурнунда шынзылгалар чыдар. Будун аян-чорук кылып чорааш шынзылганы долдурар силер.  Белен бис бе?

Уруглар мендилежир

Башкынын аайы-биле холур чаярлар

Ийе

2. Билиглернин онза-чугулазын тодарадыры.

Проблеманы тургузары

3.Кичээлдиң кол билиглеринче киирилде кезээ.

4.Ооредилгеглиг сорулганы салыры

 «Состер бодунун бажынын канчаар тып алганыл?»

-Узун орук чоруурунга бистерге аът херек. Ак-Сал ирей тоол ыдып бээрге, дыннааш, даалгазын кылыптарывыска аъдын бээр шээй.

«Состер бодунун баар, турар ужурлуг  черин тыппайн тояап чоруп каап-тыр. Оон арга коступ  келген. Ында бажынчыгаш  коступ келген.Оон адын алдын  ужуктер-биле бижип каан. Чуу деп бижээнин ам силер тывар силер.  Бажыннын чурттакчылары : «Кым силер?»,  Чуу силерни бээр эккелди?- деп айтырган.  Чамдык состер харыылаан.  Чамдыктары ыытташпаан. Тааржы берген состер чурттап кире берген.  Бо  бажынчыгаштын чурттакчыларын кым дээрил?  

          Ам дыка чараш,  каас, арыг-силиг бажынчыгаш коступ келди. Мында хоглуг, мунгаргай   дээш янзы-буру состер чурттап турар. Чурттакчылары : «Кандыг херектиг чор силер ?»-деп айтырган. Тааржыр состер чурттап кире бергеннер.

       Арткан  состер улаштыр чоруп каан. База бир бажынчыгаш коступ келген. Чурттакчылары шупту дыка санаар, бодаар чурттакчылар чурттап болган. «Каш силер? Каш дугаар бажында келдинер?» деп айтырганнар. Харыылапкан состер чурттап кире бергеннер.

      Каш-ла сос арттып калган. Бо состер чуге артып калганыл уруглар? Айтырыгдан салып корунерем бо состерже. Кандыг бажынче чурттап киирер бис? Чуу деп алыр бис бажыннын адын?

-Бо тоолдун адын адажып беринерем деп дилеп тур уруглар. Чуу деп алыр силер?    

-Чуу деп тема биле таныжар-дыр бис уруглар?

Шынзылгавыска темавыстын адын киир бижип аалынар уруглар.

-Кичээлдин сорулгазын салып аалынарам уруглар? Бо хун чуну билген турар ужурлуг бис? Бо кичээлде чуну кылыр бис?

Тоолду дыннаарлар

Кылыг созу

Чугаа кезээ

Кылыг созу

-Бо хун бистер кылыг созу деп тема ооренир бис.кылдыныын, айтырыгларын, домакка чуу деп чугаа кезээ-биле харылзажып чоруурун билип алыр бис.

Углаар-баштаар (рег)

Билиин ханыладырынга туннелдер (позн)

Аас-чугаазын сайзарадыры (коммун)

Бот-тускайлан (личн)

Углаар-баштаар(рег)

Билиин ханыладырынга туннелдер. Сорулганы салып билири

5.Чаа  билиглерни ажыдары

6.Чаа билиглерни туннеп чугаалаары.

7. Сула шимчээшкин

8.  Тодаргай

билиглеринге даянган быжыглаашкын.

9. Туннел быжыглаашкын

 Карточка-биле ажыл. (эжеш ажыл)

1-ги бөлʏк

Кылыг сөзун немеп бижээш, айтырыглардан салыӊар.

Башкы самбырада чурук  ___________________.

Эрткен кичээлде башкы  эки демдек _____________.

Тыва дыл кичээлинде  кыдыраашка ________________ мен.

Кылыг сөзу чʏʏ деп айтырыгларга харыылаттынар-дыр бижи?___________________________________________________

2-ги бөлʏк

Кылыг сөзу чʏвелернин чʏзʏн илередип турарыл, кылдынып турар кылдыныгларын бижи.

Ачамга дузалажып ыяш ________________.

Авам чараш тон ______________ олур.

Кылыг сөзʏ чувелерниӊ _____________________________ илередип турар.

3-кʏ бөлʏк

Кылыг сөзу чувелерниӊ чʏзʏн илередип турарыл, кылдынып турар кылдыныгларын бижи.

Кудумчуда ыт _____________  чор.

Бажыӊ кырында куш _____________ чор.

Стадион иштинде оолдар _________________ турлар.

Кылыг сөзʏ чувелерниӊ _____________________________ илередип турар.

Туннел 1: Кылыг созу чуу деп айтырыгларга харыылап турарыл? Кылыг созу чуну илередип турарыл?

Кылыг созу чувелернин кылдыныын,шимчээшкинин илередир болгаш канчанган? Канчап тур? Канчаар? деп айтырыгларга харыылаттынар. (Шынзылгаже киир бижиир)

Тараа шолу 

Бала согааш эдивиске

Баштай тараа соктаар бис

Оон соонда деспиге

Уруп алгаш, челбиир бис

Адак соонда тараавыс

Дээрбеге тыртар бис

Сула шимчеп дыштанып, чемненип алгаш, аян-чоруувус уламчылаалынар.

Чечектерлиг хову

-Ховуда состер холужуп калган чыдыр уруглар. Кылыг состери-биле болдунар аайы-биле домактан тургузуптунарам.

Кушкаш                        хадып турган

Алды                             ужуп чор

Оол                                аязыыр

Ногаан                          номчуур

-Тургузуп алган сос каттыжыышкынын номчуп корем.

Кушкаш ужуп чор. Оол номчуур.

-Оске состер чуге арттып калганыл?

- Кылыг созу чугле чуу деп чугаа кезээ биле холбажыр-дыр?

Туннел: Кылыг созу чугле чугаа кезээ-биле холбажып чоруур.

Шынзылгаже бижиир.

Кушкаш ужуп чор.

-Сос бурузунче айтырыгдан салыптынарам. Чуу?(Кушкаш), Канчап чор? (ужуп чор). Чуве ады домакка кандыг кежигун болуп чоруур? Адаан канчаар шыяр бис?

-Кылыг созу домакка кандыг кежигун болуп чоруурул? Канчаар шыяр бис?

Туннел 2: Кылыг созу домакка чугул кежигун (соглекчи) болуп чоруур, адаан ийи шыйыг биле шыяр.Шынзылгаже бижиир

Бижимел ажыл.АРГАЖЕ АЯН_ЧОРУК

-Улаштыр чорупкаш аргага келдивис. Шыргай арганы эрттерде дараазында онаалганы кылыр бис.

-Кыдырааштарын ажыткаш ай ,хунну бижиптээлинер. Чараш бижилгеде чуу деп состер бижиттинген, кым номчуптарыл? Кандыг дурумнер сагыыр бис? (узадыр адаттынар ажык уннернин адаан шыяр).

-Мергежилге 275. (Бот ажыл)

Балыктар....эштир, чемненир.

Кушкаштар....ужар,ырлаар.

Арылар....шагар,ужар.

-Экрандан бодун хынаары.

Домактын чугула кежигуннерин шыйыптар.

ХЕМЧЕ АЯН_ЧОРУК

Чурук-биле ажыл.

Школачынын хун чурумун тургузар чурук дузазы-биле.

Хемни кежип келиривиске “Догээ” даа коступ келди уруглар. Дагны ажып эрте бээр болзувусса хоорайывыс коступ келир. Аян-чоруктап чордувуста хун орайтап келген. Ынчангаш эртенги хунге оорениринге белеткенип, школачы кижинин хун чурумун сактыптаалынарам уруглар. Анаа биске номувус дузалаар. Чуруктар дузазы-биле болуктерге усчуп алгаш дурумден тургузуптаалынарам уруглар.

Чагаа хавындан карточканы ужулгаш кылып, бот-боттарын хынаарлар.

Туннел ундурерлер.

Сула шимчээшкинни кылыр, тараа деп чул дээрзин билип алырлар

К.с чугле чуве ады-биле холбажыр

Таарышпас

Кол сос, чангыс шыйыг биле

Соглекчи, 2 шыйыг

Балыктар эштир,чемненир.

Кушкаштар ужар, ырлаар.

Туннел ундурер

Болуктеп  ажылдаар.

Аас-чугаазын сайзырадыры

(коммун).

Кылган ажылынга туннел кылып билири (познав)

Тыва чоннун чанчылдарын сагып чорууру

Салып алган сорулгазынга даянып  билири,

делгеренгей харыылап, бодалын илередири

(коммун). Бойдуска хумагалыг болурунга кижизидер

Кылыг созунун уелерге оскерлирин ылгап билири, домак иштинден кылыг созун тып, айтырыг салып ооренири

Оору-биле ажылдап,бодалын илередип  билири. Чурук-биле ажылдап, чугааны тургузуп ооренири

10.Онаалга бээри

Мергежилге 278

11. Түңнел кылыры (рефлексия)

Демдектер салыры

Кичээл дургузунда бердинген  даалгаларны кончуг эки күүсеттиңер.Шынзылганы холда ап алдывыс. Хоорайывыс чоокшулап келген.Догээвистин кырында унуп келдивис.  Дыка улуг орукту эрттип келдивис. Ажыктыг болду бе аян-чоруувус?

- Кичээливисти түннеп корээлинерем.

Менээ кичээл ….

Бо кичээлде …

Солун болган кезээ….

Бо дагнын кырында ыдыктыг чалама азып, овааны тургускан болганда, бис бо хунгу чедип алган чедиишкиннивиске ооруп, бодап чоруур кузелдеривис будер кылдыр постер дузазы-биле чаламага  азып коргузээлинер уруглар. Ынчангаш йорээл чугаалап турдумда унуп келгеш аскылаптар.

Бодунун билиин хынаары, тыва чоннун чанчылын сагыыры, бойдуска хумагалыг боорунга кижизидер