Календарно-тематическое планирование предмета "Культура народов Республики Саха (Якутия)"
рабочая программа (2 класс) на тему

 Муниципальное образовательное бюджетное учреждение

«Средняя общеобразовательная школа №17 г. Якутска»

(с углубленным изучением отдельных предметов)

Рабочие программы по УМК «ПЕРСПЕКТИВА»

для    III Г класса

на 2016/2017 учебный год

Составитель:

Тарбахова С.Г.,

 учитель начальных классов

высшей  квалификационной категории

г. Якутск - 2016 г.

БЫҺААРЫЫ СУРУК

Начаалынай оскуолаҕа “Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуотарын култуурата” биридимиэт сыала:

Этнокултуурунай компетенциялары иҥэрии, араас омук алтыһар эйэтигэр сатаан олоруу уонна ситиһиилээх социализация усулуобуйатын төрүттэрин уурсар.

Биридимиэт соруктара:

1. бэйэ норуотун духуобунай уонна материальнайытык өйдөбүллэрин аан дойду култууратын арахсыбат чааһын курдук ылыныыны иҥэрии;
2. бэйэтин уонна ыаллыы норуоттарын култуураларын туһунан төрүт билиини олохсутуу;
3. бэйэ норуотун үгэһин, итэҕэлин тутһууну, Хоту дойду, Саха сирэ Россия олохтооҕо диэн өйдөбүлү, атын омуктары кытта алтыһарга бэйэ норуотун култууратын сатаан тиэрдии сатабылын сайыннарыы;
4. таны тыллаах, итэҕэллээх норуоттар култуураларыгар үтүө сыһыаны, өйдөһүүнү уонна бодоруһууну иитии.

Үөрэх биридимиэтин үөрэтии түмүктэрэ

ЫТЫК ӨЙДӨБҮЛЛЭРИ ИҤЭРИИ ТҮМҮКТЭРЭ

Тус суолталаах дьайыы:

• саха төрүт үгэстэрин, ытык өйдөбүллэрин ылыныы, олохсутуу;
• үгэс буолбут төрүт култуураны норуот айымньытын түмүгүн уонна айылҕаны кытта бииргэ алтыһан олрруу курдук ылыныы;
• өрөспүүбүлүкэ норуоттарын ураты кутуураларыгар убаастабыллаах сыһыаны култууралар алтыһыыыларын сайдыытын сүрн усулуобуйатын уонна утарсыылары быһаарар төрүтүн курдук ылыныы;
• ахсааныттан, олорор сириттэн тутулуга суох хас биирдии норуот култууратын ылыныы;
• ноуруоттар култууралара эгэлгэ араастааҕынуопсастыба култууратын байытыы төрдүн курдук ылыныы;
• элбэх култууралара алтыһар эйгэлэрэ, бодоруһуулара, култууралара диалогтара – ллиичинэс бэ        йэтэ уонна гражданскай уопсастыба социальнай сиэрэ-майгыта сайдар усулуобуйата буоларын ылыныы.

Сатабылы сайыннарыы:

• бэйэ норуотун үгэһин күннээҕи олоххо уонна анал этнокултуурунай тэрээһиннэргэ (ыһыах, сиэр-туом, уо.д.а.) тутуһуу;
• бэйэни саха, Саха сирин уонна Россия гражданинын быһыытынан билинии;
• бэйэни Хотугу дойду, Саха сирэ, Россия олохтооҕунабын диэн билиһиннэрии;
• бэйэҕээ, тулалыыр дьоҥҥо-сэргэҕэ, айылҕа эйгэтигэр убаастабылы иитии.

ҮӨРЭХ САТАБЫЛЛАРЫН САЙЫННАРЫЫ ТҮМҮГЭ

Бэйэни салайынар-дьаһанар сатабыллар:

• культуроведческай матырыйаалга олоҕуран сыалы-соругу таба туруорунар, бырайыактыыр дьарыгы сатаан былаанныыр;
• сиэри-туому, үгэһи толорууга тахсар алҕаһы көннөрөр;
• культуроведческай билиини, сатабыл, үөрүйэҕи сөпкө сыаналыыр;
• кэлэктиибинэн этнокултуурунай үлэҕэ кыттыһар (норуот бырааһынньыктарыгар уо.д.а.);
• араас этнокултуура усулуобуйатыгар төрүт үгэһи тутуһар уонна бэйэни сатаан салайынар;
• пааранан, бөлөҕүнэн, хамаанданан уо.д.а. бииргэ алтыһан үлэлиир;
• Саха сирин уонна Россия норуоттарын бодоруһар майгыларын-силигилэрин олохсуйбут бэрээдэгин (этноэтикеты) бииргэ алтыһыы усулубуйатыгар учуоттуур;
• тас көрүҥнэринэн, тылларынан, үгэстэринэн, итэҕэллэринэн уратылаһар дьону кытта өйдөһөргө уонна алтыһарга бэлэмнээх буолар;
• бэйэ норуотунт култууратын атын омуктары кытта алтыһыыга Саха сирин, Россия таһыммыгар сатаан көрдөрөр.

ТУСТААХ ҮӨРЭХ БИРИДИМИЭТИН ҮӨРЭТИИ ТҮМҮГЭ

• анал өйдөбүллэр нөҥүө бэйэни сахха быһыытынан билиһиннэрэрэ сатабылы олохсутуу;
• фольклор көрүҥнэрин, норуот ырыатын, музыкаытн, төрүт үгэһин, сиэрин-туомун күннээҕи олоххо уонна күн-дьыл эргииринэн тутуһар сиэрин-туомун нөҥүө өрөспүүбүлүкэ култуураҕа, тылга уратылаһар үгүс өрүттээх олоҕун туһунан бастакы билсиһиитин олохсутуу;
• өрөспүүбүлүкэ уонна Россия норуоттарын култууратын туһунан билиини-көрүүнү кэҥэтэр араас матырыйаалы туһанаүөрэнии (үөрэх, уус-уран, үөрэх-наука, ыйынньык литературатыттан, тылдьыттартан, аатыластартан, хаарталартан уо.д.а.);
• тобуллаҕас өйү сайыннарар үөрүйэхтэр:

• чопчу тэҥнээһин (конкретное сравнение) (дьиэ-уот: ураһа,балаҕан, дэриэбинэ, бөһүөлэк, куорат, ас-үөл, таҥас-сап, туттар мал, киэргэл, симэх, о.д.а.);
• ырытыы, холбооһун (анализ, синтез) (олох-дьаһах тэрээһинэ, сүөһү иитиитэ, булт, сир оҥоһуута, уһаныы, иис; омук оонньуута, оонньуура, о.д.а.);
• түмүктээһин (обобщение) (хотугу дойду айылҕатыгар сөп түбэһэн үөскээбит итэҕэл, биһиги – Россия олохтоохторунабыт, биһиги – сахаларбыт, о.д.а.);
• ханыылатана сыаналааһын (классификация) (аан дойду, сир, айылҕа, киһи, дьиэ кэргэн, уран оҥоһук (ойуу-бичик, оҥоһук, симэх); ноурот музыката (хомус, кырыымпа, хобо, о.д.а.);
• дакаастааһын (доказательство) (айылҕаны кытта алтыһан олоруу уратылара, о.д.а.);
• өрөспүүбүлүкэ норуоттарын култуураларын бэлиэ (символ) нөҥүө көрдөрүү (сэргэ, саха ата, таба, ураһа уо.д.а.).

Үөрэх биридимиэтин ис хоһооно

2-4 кылаасака үөрэтии маннык ис хоһһоонноох буолар: “Айылҕа”, “Төрөөбүт дойдум”, “Дьиэ кэргэн”, “Норуотум дьиэтэ-уота”, “Норуот төрүт дьарыга”, “Уус-уран оҥоһук”, “Таҥас-сап”, “Өбүгэм аһа-үөлэ”, “Оонньуурдар, оонньуулар”, “Норуот ырыата-тойуга”, “Олоҥхо”, “Билиигин бэрэбиэркэлэн”.

“Айылҕа”

Үгэс, сиэр-туом. Саха сирин норуоттарын үгэс буолбут итэҕэллэрин уратыта уонна маарыннаһар өрүттэрэ. Айылҕаҕа билиҥҥи сыһыан, тулалыыр айылҕа туруга. Төрүт омуктар айылҕаҕа сыһыаннара. Айылҕа иччитин туһунан өйдөбүл.

        “Төрөөбүт дойдум”

        Саха сирэ – мин төрөөбүт дойдум. Иитиллибит Ийэ дойдуга таптал.материальнай эйгэ – мал-сал, айылҕа көстүүтэ. Духуобунай эйгэ – кинигэҕэ, искусство айымньыларыгар баар билии уонна информация, дьон ыккардыгар сыһыан уо.д.а. бу култуура эйгэтэ. Култуура – киһи аймах олох-дьаһах, оҥоруу-тутуу, өй-санаа, сиэр-майгы өттүнэн ситиһиитэ.

        Саха Өрөспүүбүлүкэтэ – элбэх омук алтыһан олорор сирэ. Ноурот өйдөбүлэ, Саха сирин төрүт норуоттара. Саха, эбээн, эбэҥки, дьүкэгиир, долган, чукча, төрүт олохтоох нуучча, кинилэр түөлбэлээн олохсуйбут сирдэрэ. Өрөспүүбүлүкэҕэ олорор араас омук дьоно (украинецтар, буряттар, белорустар уо.д.а.).

        Ийэ дойдуга таптал уонна убаастабыллаах сыһыан. Ытык өйдөбүллэр: төрөөбүт дойдуга таптал, ийэ дойдуга бэриниилээх буолуу. Саха Өрсөпүүбүлүкэтэ – араас омук култуурата алтыһар дойдута.

        Саха сирин духуобунай үгэһэ – сиэри-туому сырдатыы, култууралар алтыһыылара. Бэйэ норуотун култууратын, олоҕун-дьаһаҕын, духуобунай баайын билэр, өйдүүр, ылынар, таптыыр, ону ааһан ис сүрэхтэн төрөөбүт доойдуга бэриниилээх буолуу.

“Дьиэ кэргэн”

Дьиэ кэргэн сыһыана.  Мин төрөппүттэрим дьиэ кэргэҥҥэ ийэ, аҕа оруола. Дьиэ кэргэҥҥэ оҕону иитии. Кырдьаҕастары ытыктааһын. Дьиэ кэргэним ытык өйдөбүллэрэ. Дьиэ кэргэн үлэтэ, сынньалаҥа, бырааһынньыга. Бэйэ-бэйэни көрүү-харайыы, өйөһүү, көмөлөсүһүү. Бэйэ  төрүччүтүн оҥоруу. Биһиги чугас ыалларбыт, кинилэр дьиэ кэргэттэрэ.

“Норуотум дьиэтэ-уота”

Саха сиригэр олохтоох омуктар үгэс буолбут дьиэлэрэ-уоттара. Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуоттарын үгэс буолбут дьиэлэрин-уоттарын аата-суола, оҥоһуулара, тутуулара. Кыһыҥҥы, сайыҥҥы дьиэ-уот уратылара. Дьиэ-уот олоҕун, сирин талыы үгэстэрэ. Дьиэ ис-тас тутула. Дьиэ ис тэрилэ, мала-сала. Оһох, оһох тутула, уот иччитин өйдөбүлэ.

“Норуот төрүт дьарыга”

Саха сиригэр олохтоох омуктар үгэс буолбут дьарыктара. Саха сирин норуоттарын сүрүн дьарыктара: түүлээх, балык булда, таба, сылгы, ынах иитиитэ.

Норуотум үгэс буолбут хаһаайыстыбата. Дьиэ кэргэним хаһайыстыбата. Дьиэ  сүөһүтэ -  норуот баайаа, үтүө туруга.

“Уус-уран оҥоһук”

Норуот уус-уран оҥоһуктара. Норуот ойуулуур-дьүһүннүүр искусствотын көрүҥнэрэ. Саха Өрөспүүбүлүкэтин төрүт омуктарын үгэс буолбут уус-уран оҥоһуктара. Таҥас-сап, атах таҥаһын, туттар мал киэргэтиитэ, оһуорадрын ааттара, суолталара, аналлара. Биллиилээх норуот маастардара уонна худуоһунньуктара.

“Таҥас-сап ”

Норуот таҥаһа-саба. Саха сиригэр олорор норуоттар төрүт таҥастара: уратылара уонна маарыннаһар өрүттэрэ. Мин норуотум таҥаһын-сабын көрүҥнэрэ уонна уратылара. Тыһы, тириини имитии, таҥастааһын туһунан өйдөбүл. Түүлэх таҥаһы, атах таҥаын көрүү-харайыы.

“Өбүгэм аһа-үөлэ”

Норуот аһа-үөлэ. Саха сирин норуоттарын үгэс буолбут астара. Дьыл кэминэн ас арааһа. Өбүгэм аһа.. аһы астааһвн технологиятын кытта билсиһии.

“Оонньуурдар, оонньуулар”

Норуот оонньуурдара уонна оонньуулара. Үгэс буолбут норуот онньуулара, көрүҥнэрэ (остуол оонньуута, хамсаныылаах оонньуулар уо.д.а.). оонньуурдар көрүҥнэрэ, туохтан оҥоһуллубуттара.

“Норуот ырыата-тойуга”

Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуоттарын ырыа, тойук култууралара. Норуот ырыата, тылынан уус-уран айымньы көрүҥнэрэ. Оҕоҕо аналлаах ырыалар. Саха сирин норуоттарын ырыа доҕуһуоллаах үҥкүүлэрэ (оһуокай, һээдьэ, лондол, гасигор уо.д.а.). норуотум ырыата-тойуга, үҥкүүтэ. Норуотум биллиилээх ырыаһыттара, артыыстара, ырыа айааччылар. Норуот музыкатын тэриллэрэ: дүҥүр, хому, кырыымпа уо.д.а.

“Олоҥхо”

Саха героическай эпоһа олоҥхо – саха норуотун ытык өйдөбүллэрин түмэр сүдү айымньы. Аан дойду айыллыыта. Үс дойду. Олоҥхону туруоруу уонна олоҥхону туруоруу уратылара. Норуот дириҥ өйүн, күүстээх санаатын, уус дьэрэкээн тылын-өһүн, киэҥ билиитин чыпчаала – эпос. Олоҥхо уонна Саха сирин норуоттарын эпостара. Эпостарга бухатыыр уонна кыыс уратылара олоҥхо араас омук култууратыгар.

Бэйэ дьарыга:

“Саха сирин театрдара”

Театр туһунан өйдөбүл ;спектакль, режиссер, репертуар, артыыс уо.д.а.). Театрдар араастара (драматическай, музыкальнай, куукула театра уо.д.а.). Дьокуускай куоракка баар театрдар: А.С. Пушкин аатынан Нуучча драматическай театра; Д.К. Сивцев-Суорун Омоллоон аатынан Опера уонна балет государственнай театра; Эдэр көрөөччү театра. Саха сирин улуустарын, куоратттарын, бөһүөлэктэрин театрдара. Бэйэ олорор сирин, оскуолатын театра.

“Өрөспүүбүлүкэ музейдара”

Музей – норуот муудараһын кыладабыайа.  Музей арааһа: ойуулуур-дьүһүннүүр, историческай, этнографическай уо.д.а. Өрөспүүбүлүкэ государственнай музейдара: Национальнай-художественнай музей; Ем. Ярославскай аатынан Саха сиринээҕи хоту норуоттар историяларын уонна култуураларын государственнай музейа; П.А. Ойуунускай аатынан государственнай литературнай музей. Өрөспүүбүлүкэ уонна улуус музейдара: мамонт музейа, хомус музейа, Сунтаар улууһун Б. Андреев аатынан Элгээйитээҕи айылҕа музейа, Таатта улууһун Чөркөөхтөөҕү историческай-этнографическай музейа уо.д.а. Саха биллиилээх худуоһунньуктара.

“Бибилэтиэкэ – билии-көрүү уйата”

Бибилэтиэкэ – грек тыла. Бибилэтиэкэҕэ сылдьыы быраабылата. Өрөспүүбүлүкэтээҕи оҕо бибилэтиэкэтэ. Саха Өрсөпүүбүлүкэтин Национальнай бибилэтиэкэтэ.

Бырайыактыыр үлэ

Мин дьиэ кэргэним төрүччүтэ. Айылҕа. Ыһыах – саха норуотун бырааһынньыга.

Календарнай-тематическай былаан