План конспект внеклассного мероприятия , данного в ходе "Международного дня родного языка"
учебно-методический материал (3 класс) по теме

АДЫГЭБЗЭМ УДЕЗЫГЪЭХЬЭХ ДЖЭГУКIЭХЭР.

Февралым и 21-м «Дуней псом бзэуэ тетым я махуэщ».

(пшыналъэ макъхэр къоIу).

Мурадыр : я еджэкIэм , я бзэм зегъэужьын, бзэр фIыуэ ялъагъуу , усэхэм гъэхуауэ къеджэфу, адыгэ макъамэхэр гукIи псэкIи зэхащIэфу егъэсэн.

Къэгъэсэбэпыпхъэхэр: презентацэр, плакатхэм иту крассвордхэр, къызэрыфэну макъамэхэр.

ЗэрекIуэкIыныр: 

1. КъызэщIэзыкъуэ дакъикъэ.  Урокым и мурадхэр яжеIэн.

ЦIыкIухэ нобэ урок къызэрыкIуэкъым атIэ урок- зэIухащ. Нобэрей ди урокыр теухуауэ щытынущ дунейм бзэуэ тетым я махуэм . ахэм ящыщ ди республикэм ис лъэпкъыу хъуам я бзэхэри , ахэм ящыщщ ди адыгэбзэри.

2. Урокым и екIуэкIыкIэ.

Бзэм теухуауэ зэпсэлъэныгъэ.

Нобэрей ди зэIущIэр дуней псом лъэпкъыу тетым я махуэу ягъэуващ 1999 гъэм февралым и 21 махуэр ЮНЕСКО. ЯгъэлъэпIэн щыщIадзар 2000 гъэращ февралым и 21 махуэм.   (слайд 1)

Дунейм цIыхуу дэнэ щIыпIи щыпсохэр бзэуэ 6000 нэскIэ мэпсалъэ. Бзэ нэхъ лъэщхэу нэхъыбэу цIыхухэр зэрызэпсалъэхэм ящыщщ : китайбзэ, англиебзэ, нэмыцэбзэ, французыбзэ, японыбзэ, арабыбзэ мы бзэхэмкIэ упсэлъэнэуи пцIыхунэуи гъэщIэгъуэнщ. Урысыбзэ,адыгэбзэ,абазэбзэ, къэрэшеибзэ, нэгъуеибзэ, нэгъуэщIыбзэхэмкIэ ди республикэм лъэпкъ куэд щызопсалъэ. Ди адыгэбзэмкIи хамэ къэралхэм щыпсэу гъэпцIагъэкIэ Кавказым ирашауэ щытахэм, ахэм къатехъукIыжа ди адыгэ цIыху куэд щопсэу. Иджыпсту ахэр щопсэу Тыркум, Сирием, Иорданым, Югославием, Германием, Египетым, Израилым, США-м, Албанием, Ливием, Австралием,нэгъуэщI хамэ къэрал куэдхэми. Урысыбзэм хуэдэ къабзэу адыгэхэми псалъэжь диIэщ : «ЦIыхур и щыгъынкIэ къыбогъэблагъэри и акъылымкIэ богъэкIуэтэж». «Встречают по одежке- провожают по уму». Ахэм хуэдэу псалъэжь куэдрэ псалъафэ куэдрэ диIэхэщ. Иджыпсту таурыхъ зытхуу цIэрыIуэ Эзоп Древнэ Грецэм пщылIу щыIащ. Зы махуэ гуэрым абы и пщым унафэ къыхуищIащ и хьэщIэхэм псом нэхърэ нэхъ шхын IэфIу щыIэр яхуищIыну.

Эзоп бзэгу къищэхухэри ахэм шхын зэмылIэужьыгъуэу щы къыхихащ. Пщым Эзоп жриIащ: «Сыт бзэм нэхърэ нэхъ IэфIу щыIэр?» жери. ИужькIэ Эзоп и пщым хьэщIэ къыхуэкIуа нэужькIэ яхуиупщэфIыну аргуэру бзэгу къыригъэщэхуащ. Псом нэхърэ нэхъапэр бзэращ. Бзэм икIи уегъэдахэ икIи узэрегъэфIыж,узэрегъэбий, зауэ хъуами бзэм узэрегъэфIыж. Ди бзэр дахэу фIыуэ дызэхущыту дунеим дытетын хуейщ. Абы и дамыгъэу нобэ бзэм теухуа усэхэр къыджаIэнущ, къэтщIэнщ хэт и бзэр нэхъ шэрыуэми, хэт нэхъыфIу усэ жиIэми.

1. Усэхэм щIэдэIун.(усэхэм къоджэхэр)
2. Сыт хуэдэ хьэрыфкIэ къыщIидзэрэ мы псалъэхэр? (Бжьэпэ, гъатхэ, унэ, хьэрф, щIыгу).
3. «УсакIуэ» псалъэм и пэт хьэрфым дауэ укъызэреджэнур?
4. Мы псалъэхэм макъ зешэхэр зэфхъуэкIмэ , псалъэщIэ къэхъунущ: дыгъэ, жьэ, шхын, гуэ, бжы, жыр.(дагъэ, жьы, шхэн, гу, бжэ, жэр).
5.  Бэракъхэр зейр къэфцIыху.(доскам лъэпкъыу хъуам я бэракъхэм номерхэр тетщи хэт нэхъ щIэх къицIыху.)
6. Хьэрыфхэр и пIэ игъэувэжын.
7. КъуажэцIэхэр къафщIэ , ахэр зыхыхьэ районри къыжыфIэ.
8. Мыбы къыхэфщIыкI псалъих . (Мазэуаларэмусэ). Жэуапхэр : Мазэ, Азэ, Зэуал, Ала, Ларэ, Мусэ.
9. Къуажэхьхэр къафщIэ.
10. Сценкэ цIыкIу ягъэувахэм деплъынщ.

2 класс- «ТхьэкIумэкIыхьыр мыщэмрэ бажэ хьилэшымрэ зэратекIуар». Сценкэр :

Автор : ЩыIащ псэуащ зы тхьэкIумэкIыхь. Зы махуэ гуэрым, тIэкIу зыкъэзухьынщ, сшхын гуэри къэзгъуэтынщ жери ежьащ. Апхуэдэу здэкIуэм къыздихуари имыцIыхуу, зы мыщэшхуэ мэзым къыхэпщу IущIащ.

Мыщэр : «Дэнэ уздэкIуэр назэ?»

ТхьэкIумэкIыхьыр: Дэнэ сыкIуэн? ТIэкIу сыщакIуэу аращ, итыжащ жэуап ауэ игукIэ жеIэ :                                                                                    «Сэ уэ назэ жыпIэу щIэнэкIалъэ сызэрыпщIар уэ пхуэзгъэгъумэ плъагъунщ», - жиIащ икIи мыщэжьым гъунэгъу зыхуищIри и фIэщ къызэрихькIэ кIиящ :                                                                                     «Адыдым мыгъуэ сыбгъэгуIай».

Мыщэр: «Сыт къэхъуар?» - къащтэри къэувыIащ мыщэр.

ТхьэкIумэкIыхьыр: къэхъуа мыгъуэ ущI ! уи нэр имысыжми ар зэрыса кумбыр щыIэжтэкъэ? Си лъакъуэр пупIытIыкIащ. Иджы дауэ сызекIуэну , дауэ сыпсэужыну.

Мыщэр : (тхьэкIумэкIыхьым игу щIогъури) Iейуэ узрэ ? жери йоупщI.

ТхьэкIумэкIыхьыр: Iей жыхуэпIэр сыт? Ауи си лъакъуэр схутегъэувэкъым. Иджы си лъакъуэр хъужыху тIэкIу укъысхуэсакътэмэ ….- тхьэмыщкIафэ дыдэ зытригъэуащ тхьэкIумэкIыхьым.

Автор : Мыдрей хьэрэмыгъэншэми сыт ищIэжынт . тхьэкIумэкIыхьым жиIам еувэлIащ. ИкIи и блэгущIэн кIэщIилъхьэри я дей ихьащ, пIэ щабэм хэлъщ , мащIэ мащIэурэ зыхэпщIэу пшэри къэхъуащ.

Мыщэ : Уи лъакъуэ цIыкIур узрэ иджыри ? –жиIэурэ щIоупщIэ, мыдрейми жэуап къет:

ТхьэкIумэкIыхьым : СцIыхукъым къыхуэкIуар хъужыхэкъым. КIэпхъ шхынри сужэгъуащ, еуэ пхъы, еуэ пхъы.дэнэ къэбыстэ, дэнэ жэгундэ?(жиIэурэ мэхъунщIэ).

Мыщэм : Хъунщ, хъунщ, нобэ Iэмал гуэр сщIэнщи, ахэри къыпхуэсхьынщ,-жиIэри ежьэжащ мыщэ тхьэмыщкIэжьыр.

Автор : Ар щыщIэкIар къигъэсэбэпри, шхын къом щIигъэкIуэсыкIри икIи зыми зэримылъагъуным хуэдэу игъэпщкIуащ. Хабзэ зэрыхуэхъуауэ мыщэм махуэ къэс шхын зэхуэмыдэхэр къихьт, ауэ сыт, тхьэкIумэкIыхьым и лъакъуэр хъужыхэтэкъым. ИкIэм-икIэжым, а псори иужэгъури, тхьэкIумэкIыхьыр зыгуэру и натIэм ирихыну мурад ищIащ. А гупщысэм хэту здэкIуэм мыщэм къыхуэзащ бажэ икIи абы жриIащ зыгъэгузавэ Iуэхур.

Бажэм : Уи тхьэкIумэкIыхьыр хъужыну ухуеймэ, IэзакIуэ хуэшэ.

Мыщэм : Сыт IэзакIуэ дэнэ къыздисхынур ар ?

Бажэм : Iау, илъэситI хъуауэ сызэрыIэзакIуэр пщIэкъэ?

Мыщэм : АтIэ схуэбгъэхъужкъэ ар. (мыщэр бажэм гуроIуэри тхьэкIумэкIыхьым и деж макIуэ , езыми я мурадым гу лъитэри езым япэ зыригъэщащ).

ТхьэкIумэкIыхь : А мыщэ махуэ хъун, дыгъужьыр щынэ пшэр иIыгъыу къакIуэри , нобэрей махуэм къожьэу щысащ. УкъыщымыкIуэжыххэм, сэ хьэуа къабзэм тIэкIу сыхэтынщ, къызэрыкIуэжу хъыбар сэгъащIэ, жиIэри къызэлъэIуащи.

Мыщэм : АтIэ щхьэ ущыс! Ухъейкъэ!

Автор : ТхьэкIумэкIыхьри арат зыхуейри, зиIэтри псынщIэу щIэкIащ икIи екъури ежьэжащ. Мыщэжьри бажэри нобэм къыздэсым поплъэри щысщ тхьэкIумэкIыхьымрэ щынэлыр зыIыгъ дыгъужьымрэ къыщыкIуэжыным.  

11. 3 класс «Пщымрэ пщылIымрэ я хъыбар». (см приложение).
12.  4 класс- «Официантка.» сценка из репертуара Фатимы и Артура Кидакоевых.
13.   Къафэ «Лъапэрысэ».
14.  ФIыкIэ дызэIущIэ!