имя прилагательное
план-конспект урока (3 класс)

Башкының ажыл чорудулгазының сорулгазы

1. Ооредир: чугаага удурланышкак болгаш чоок уткалыг демдек аттары ужур-дузазын; домактардан демдек аттарын хамааржып чоруур чуве аттары-биле кады тыварын;

падежтерге  ескерилбес чугаа кезээ дээрзин билиндирери.

2. Сайзырадыр: чуве адыныц дугайында алган билиглерин

быжыглаар; демдек адын еске чугаа кезектеринден ылгаарын; уругларнын

сос курлавырын, аас чугаазын сайзырадыры.

3. Кижизидер: тыва чоннуц чацчылдарын сагып чоруурунга; бодунун

болгаш эш-оорунун кылган ажылдарын шын унелеп билиринге кижизидери.

Кичээлдиң хевири

Катаптаашкын.

Эртем талазы-биле чедип алыр түңнелдери

1) Личностуг: бодунун бодалын тода тайылбырлаарын, ооредилгеге

чуткулдуун, угаан-медерелин чаа билиглер шингээдиринче угландырарын

чедип алыры ;

2) Метапредметтиг: эш-оору-биле болуктежип, эжеш, бот-тускайлан

ажылдап, эртемни амыдырал болгаш оске эртемнер-биле холбап билирин

чедип алыры;

3)Предметтиг: чувелернин  ылгавыр демдээн коргузер, кандыг? чулуг?

деп айтырыгларга харыылаттынар чугаа кезээн практика кырынга ажыглап

билирин чедип алыры.

Өөредир арга-методтар

Дилеп тывар, коргузуг, оюн, хайгаарал, деннелге,

бот-тускайлан  ажыл.

Кичээлдиӊ дерилгези

карточкалар, предметтиг чуруктар, тывызыктар, Yлегер

домактар, презентация, ноутбук, проектор.

Кол терминнер

Кичээлдиң этаптары (кезектери)

Өөредир болгаш сайзырадыр кезектер, мергежилгелер, онаалгалар

Башкының ажыл-чорудулгазы

Өөреник

чиниң ажыл-чорудулгазы

Башкы биле өөреникчиниң харылзаа чорударының хевири

Чедип алыр чаңчылдар, билиглер, мергежилдер

Хынаарының хевири

1. Өөредилгениң хевиринге туружу (мотивациязы)

Чаа тема өөредиринче уругларны хаара тудары.

– Экии, уруглар!

-Чараштыр олуруп алгаш, кичээнгейлиг дыннанар. Уруглар, удавас чуу деп

байырлал боор? (Шагаа!)

-Ам чуу чылы унуп кээр? (хаван)

-Эр-хейлер, Шагааны канчаар уткуп байырлаарыл? (ойнаар, хоглээр, чаагай аъш-чем чиир, аштанып-арыгланыр, сан-салыр, аалдажыр, чолукшуур, моорейлежир)

-Кандыг моорейлер эрттирер? (тывызыктажыр, улегер домактажыр, дурген-чугаалажыр, чечен-мергеннежир.дээш)

-Ол дээрге чогаалдын кандыг хевири? (улустун аас-чогаалы).

-Эр-хейлер, богун бис кичээливисте  демдек аттарын  улаштыр ооренип,

улустун аас чогаалынче аян-чорук кылыр бис.

– Эр-хейлер

Өөреникчи башкы-биле харылзааны тудар, кичээнгейлиг дыңнаар, аянныг номчулганы чорудар. Кичээлге белен болур.

Кичээлче уругларны хаара тудары:

Амыргын-на, амыргын-на

Эжим, оорум, башкыларым.

Кел чыдар Шагаа-биле !

Кежик, чолду кузедивис.

Богун болур кичээлде ,

Багай демдек албайын,

Эки кызып, ооренип,

Эки демдек алыр бис.

Айтырыг-харыы.

1. Бот-тускайлаӊ чедип алыр түӊнелдер.

Өөредилгеге хамаарылгазы эки болуру

2. Медереп билир түңнели.

Кандыг-ла бир чаа чүүлдү өөренип алыр деп сорулга тургустунуп кээр.

3. Кылып чорудуп тура, чедип алыр түңнелдер.

Боттары улаштыр ажылдаар деп сорулганы уруглар баш удур салып алган болур.

Аас-биле харыылаар

2. Херек кырында шенеп өөредири

Ооң мурнунда өөренген чүүлдерин катаптавышаан, амгы билиг-биле харылзаштырып, улам ханы өөредири.

Аян-чорук мурнунда силернин кичээлге кайы-хире беленинерни хынап алыылынар.

-Кончуг дурген кроссвордтан тыптаалынар, кроссворд тып турар уевисте кезек оореникчилер карточкалар-биле ажылдаар,  чамдык оореникчилер самбырага база ажылдапсын.

3) кроссворд ( ШАГАА деп сес унуп кээр )

-Кроссвордту узун дургаар тывар бис уруглар:

1. Огге кирген аалчыга кудар сускун ады? (шай)

2. Соок  октап ойнаар оюннун  ады? (кажык)

3. Бээриниц падежиниц кижиге хамаарыштыр салыр айтырыы?

(кымга?)

4. Тыва дылда 4 дугаар падеж ады? (онаарыныц)

5. Аал деп чуве ады хойнун санында? (аалдар)

- Эр-хейлер, ам доора дургаар кандыг сес унуп келди? (Шагаа)

- Шын-дыр, самбырага ажылдаан эштеринерни база хынаалынар (башкы

хыналданы оореникчилер-биле кады кылыр, карточкаларны база чыып аар)

- ооренип эрткен билиглерни эки шицгээдип алган-дыр силер уруглар, эр-хейлер.

Карточкалар-биле ажылдаан оореникчилернин ажылын хынаан

соонда дыннадыр мен.

4) ун, ужук сайгарылгазы

-Кроссвордтан тып алган ШАГ АА деп созувусте

-Каш ун, каш ужук бар-дыр? (4 ун, 5 ужук)

-Состун эгезинде кандыг ун дынналып тур? /Ш/

-Ол уннун  бичии болгаш улуг ужуктерин чараштыр бижиир бис,

кыдырааштарынарны ажыткаш, ай-хуну бижиир.

Презентацияны көөр, чаӊгыс чугула кежигүннүг домактарныӊ бөлүктерин ылгап өөренир, башкыныӊ тайылбырын кичээнгейлиг дыӊнаар.

Башкы бүдүн класс-биле ажылдаар, а өөреникчилер бот-тускайлаӊ ажылдаар.

1. Бот-тускайлаӊ чедип алыр түӊнелдер. Кичээлге хамаарылгалыг болуру.

2. Медереп билип олургаш чедип алыр түӊнелдер. Айтырыгларны дыӊнаполургаш, оларныӊ дүрүмнерин сактып алыры.

3. Таарыштырар түӊнелдер.Айтырыгларга харыылаары.

4.Харылзаштырар түӊнелдер. Айтырыгга хамаарыштыр боттарыныӊ бодалдарын илередир.

Аас-биле ажыл

3. Бергедээшкиннерни илередип, оларның чылдагаанын тодарадыр.

Көргүзүг материалдарын  уругларга утказы билдинип турар кылдыр тайылбырлаар.

5) чараштыр бижилге

Ш ш

Шагаа

-Эр-хейлер, карактарынарны дыштандырып алынар, уруглар.

Сула шимчээшкин (каракка)

-Аян-чорук чоруурунга эки белеткелди коргустунер, ам чоруптаалынар!

Оюн-Тоглаа оонде келдивис.

1) -«Артык сос» деп оюндан ойнаптаалынар

Бажын, ог, сарлык, кижи, малчын, чараш.

-Состерни номчунар, чуну эскерип тур силер, кайы сос артык бооп тур?

(чараш)

-Чуге? (айтырыы оске, кандыг? деп айтырыгга харыылаттынып турар)

-Кым? Чуу? деп айтырыгларга харыылаттынар состер чувелерни коргузуп  турар чуве аттары болза, а бо сес кандыг чугаа кезээнге хамааржырыл? (демдек адынга)

-Улаштыр оюн «Состу тып»

-Эр-хейлер, бо хунгу ооренир темавысты кым чугаалаптарыл? (Удурланышкак болгаш чоок уткалыг демдек аттары)

-Чаа билигни чедип аарда кандыг сорулга салыр силер?

Удурланышкак болгаш чоок уткалыг демдек аттарын улаштыр ханы таныжар бис.

- Шын-дыр, чугаага демдек адынын ужур-дузазын; домактардан демдек

аттарын хамааржып чоруур чуве аттары-биле катай тыварын; база

демдек адыныц дурум шынарын коор бис, уруглар.

Айтырыгны долу кылдыр харыылап шыдаары, лингвистиктиг терминнерни сактып алыр.

Башкы өөреникчилериниӊ шуптузу-биле ажылдаар. Өөреникчилерайтырыгларга чаӊгыстап харыылаар.

1. Бот тускайлаң чедип алыр түңнелдер. Бодунуң билиин медереп билири. Бодунуң ажылынга үнелел бээр.

2.Медереп  билип олургаш үндүрер түңнел.Билии четпейн турар деп чүүлдү медереп билип олурар.

3.Харылзажыр түңнел. Чедир билбейн барган чүүлүн башкыдан айтырар.

Аас болгаш бижимел ажылдаар

4. Бергедээшкиннер

ден үнүп, сорулганы чедип алыр.

Мурнунда көрген ажылдарда бергедээшкиннерни илередир.

Чечен-мергеннер оонде келдивис.

Самбырада: Соок кыш эрткен, чылыг час душкен.

- Номунарнын  90 дугаар арынында Мергежилге 232 кылыптар болзувусса, кандыг чугаа кезээ дылывысты чараш, тода, чечен-мерген кылып турарын билип аар бис. Номчуур кижи ....

-домакка демдек адын кандыг шыйыг-биле шыяр?

- домакка демдек аттарын ажыглавас болзувусса, бистин чугаа-домаавыс тода эвес, чевен болур.

Чечен –мергеннер оонге келгеш чуну билип алдывыс?

-Сактып алынар, домакка демдек ады чуве адынга хамааржып чоруур!

-«Чечен-мергеннер оргээзинге» келгеш демдек аттары бистин дылывысты

чечен-мерген, тода, байлак, чараш болдуруп турарын база билип алдывыс, уруглар. Улаштыр чоруптаалынар.

Башкы-биле өөреникчиниӊ сорулгазын  салыр. Бодунуң бодалын бадыткап тургаш, илередир.

Өөреникчилерниң шуптузу-биле ажылдаар.

1.Бот-тускайлаң:бодунуң хире шаан медереп билир, бодунуң чедер, четпес чүүлдериниң чылдагаанын медереп билири.

2.Медереп-билип тургаш чедип алыр түңнелдер: башкының тайылбырындан болгаш эштериниң харыыларындан херек медээни шиңгээдип ап системажыдар.

3.Таарыштырар түңнелдер: чугула херек ажылдарны планнап алыр, план ёзугаар күүседир.

Аас-биле ажылдаар

5.Практиктиг ажыл чорудар

Сөстер-биле ажыл(презентация)

Тывызыктар оонде келдивис.

-Тывызыкты тып корунерем, уруглар.

Ак ширтек хову шыпты (хар)

-Эр-хейлер, ак ширтек дээр сес каттыжыышкынын падежтерге оскертир бис.

Ниити ажыл

А.п. (чуу?) ак ширтек

Х.п. (чулуг?) ак ширтектин

Б.п. (чуге?) ак ширтекке

О.п. (чуну?) ак ширтекти

Т.п. (чуде?) ак ширтекте

Y.m (чуден?) ак ширтектен

У.п. (чуже?) ак ширтекче

- Чуну эскерип тур силер? (демдек ады падежтерге ескерилбейн турар,

чугле чуве ады ескерлип турар).

- Шын-дыр, сактып алыцар, демдек ады падежтерге ескерилбес! Ол

дээрге оскерилбес чугаа кезээ-дир. Орус дылда болза демдек ады падежтерге

оскерлип турар, чижээ: белый, белого, белому, белым, о белом.

-Номунарнын 91  дугаарлыг арынында дурумну номчуулуцар. (уруглар номчуур)

-Чуу билип алдыцар? (уругларныц харыылары)

Дыштанылга оонде келдивис.

Эр-хейлер, ам бичии дыштанып алгаш улаштыр чоруптаалынар

уруглар.

Башкыныӊ тайылбыры ёзугаар бөлүк-биле ажылдаар. Эӊ-не кол чүүлдерни шиӊгээдип алыр, оларныӊ аразында харылзаазын сайгарып көөр.

Бөлүк-биле ажылдаар

1. Бот тускайлаң чедип алыр түңнелдер.

Чаа билиглерни чедип алыр.

2. Медереп-билип тургаш чедип алыр түңнелдер.Дыӊнап болгаш бижип ора, херек медээни тодарадыр.

3.Таарыштырар түңнел.Кылган частырыгларын эскерип билири.

4.Харылзажыр түӊнел. билдинмейн барган таварылгаларда айтырыглар салып өөренири.

Аас-билехарыыладыр.

6.Тайылбырлап тургаш быжыглаары.

Беседа болгаш айтырыглар.

 Улегер домактар оонде келдивис.

Бот ажыл.

Мергежилге 231

- Бо улегер домактын утказын чуу деп билип тур силер уруглар?

(демниг боор болза чуну-даа кылып ап болур дээни ол)

2) болук ажыл

-Эр-хейлер, дараазында даалганы болуктежип алгаш кылыр силер.

Бердинген улегер домактарныц чыдып калган состерин немеп бижээш, утказын тайырбырлаар силер (даалгаларны улээн соонда уруглар кылып эгелээр)

а) Чалгаа кижи бажым дээр,

Чазый кижи суксадым дээр.

б) Далашкан куске сутке дужер

в) Эртежи кижи

Эзерлиг аътка таваржыр

г) Тенек кижи багай

Терек бурузу ажыг

- Даалганы мурнай кылган болук харыылап эгелээр.

- Немеп бижээн созунер кандыг чугаа кезээ-дир? Хамааржып чоруур

созу? Yлегер домак кандыг уткалыг болду? (немелде айтырыгларга болуктун оске кежигуннери база дузалажып харыылаар)

Бодунуӊ туружун бадыткап тургаш, тайылбырлап чугаалаары

Бот-тускайлаӊ ажылдаар

1. Медереп-билип тургаш чедип алыр түңнелдер.Эштериниӊ харыызын дыӊнап тургаш, бодунуӊ билииниӊ чедер четпестерин тодарадыр

Аас-биле ажыл

7. Катаптаашкын болгаш чаа теманы системажыдары.

Янзы-бүрү күүсеткен мергежилгелерни, шиӊгээдип алган билиглерин түӊнеп, системажыдары.

Айтырыглар салып тургаш кичээлдиң сорулгазын чедип алганын, албаанын сайгаржыры.

–Бөгүнгү кичээлден чүнү билип алдыӊар, уруглар?

 Туннел оонде келдивис.

-Эр-хейлер, аян-чоруувус-даа доозулду. Аян-чоруувус солун болду бе?

(Ийе!) Туннел оонге богун кичээливисте чуну билип алганывысты Тест дузазы-биле хынаалынар.

- Эр-хейлер, дыка эки билип алган-дыр силер бо теманы.

- Кичээлге кончуг эки ажылдаан уруглар: ... , чуге дизе шупту

хырыылары шын.

Эки ажылдаан уруглар: ...,

База карточкалар-биле ажылдаан уругларнын демдектери: ...

(башкы демдектерни адап салыр)

VIII. Онаалга

Мергежилге 235 , а.92

IX. Рефлексия

- Бо хунгу кичээливисти сонуургадыцар бе уруглар?

- Бир эвес кичээл силерге солун болган болза, хулумзуруп турар арынчыгаштарны кодурер силер, бир эвес бир-ле чувени билбейн барган, азы сонуургаваан болзуннарза мургайгай шырайны кодурер силер.

-Четтирдим уруглар, кичээл моон-биле тонген, чапсарлап болур силер.

Башкыныӊ берген тестилерин оореникчилер боттары кууседирлер.

Онаалганы албан бижип алыр.

Уруглар ажылдап турар уеде башкы хынап кылаштаар.

1.Медереп-билип тургаш чедип алыр түңнелдер.Анализ, синтезболгаш бөлүктээшкин аргалары-биле ажылды чорудары, катаптап, түӊнелдер үндүрер.

2.Таарыштырар түӊнел. Бергедээшкиннерни тодарадып, частырыгларын эдип, бодунуӊ ажылынга үнелел бээр.

Аас-биле ажыл