Буряад хэлээр багшын зохёоhон шалгалтын худэлмэринууд
учебно-методический материал на тему

Юумэнэй нэрэ.

Нэгэдэхи вариант.

1. Үгтэhэн юумэнэй нэрэнүүдые хоёр бүлэг болгон хубаа.

 Хүбүүн, хамар, жолоошон, нарhан, шоно, эгэшэ.

2.Юумэ нэрлэhэн үгэнүүдые түүжэ бэшэ.

         Модон, үүлэн, сагаахан, ябана, сэсэглэнэ, самбар, эдибэ, мүшэн, гоё,  үнэгэн, одон, ерэнэ, халуун, наран, бэлшэнэ, хатуу, газар, hолонго, ном, эдинэ, хэрмэн,  гулабхаа, ниидэбэ, гүйбэ, хасуури.  

3.Хэн? гэhэн асуудалда харюусаhан юумэнэй нэрэнүүдые олоод, доогуурнь зура.

        Эжы жэмэс түүхэеэ ой ошобо. Мапшан малаа талаар адуулна.

4.Буулгажа бэшэхэдээ, асуудалай орондо юумэнэй нэрэ таруулан бэшэ.

        (Хэн? ) ____ хони адуулдаг. Ой соо (юун?) ____ улина.

 5. Точконуудай орондо удхаарнь таараха үгэнүүдые хүсөөжэ бэшэ.

        Минии эжы ……… гэжэ нэрэтэй. Манай үнеэндэ  ……… гэжэ бишыхан тугал бии. Байгал далайhаа …….. мүрэн урдан гарадаг юм.

1. Би …………. басаганби (хүбүүнби).
2. Минии нэрэ …………. , фамилимни ………….. .
3. Эжымни …………. гэжэ нэрэтэй юм.
4. Абымни нэрэ ……… .
5. Манай гэр бүлэ эбтэйхэн юм даа.

Хоёрдохи вариант.

1.Үгтэhэн юумэнэй нэрэнүүдые хоёр бүлэг болгон хубаа.

        Жэмэс, басаган, нюдэн,ангуушан, хасуури, эмшэн.

2.Юумэ нэрлэhэн үгэнүүдые түүжэ бэшэ.

        Космонавт, улина, ногоон, ягаан, басаган, дэбхэрнэ, хара, амитан, уйлана, эмшэн, анхална, аха,  морин, инсагаална, эреэн, хандагай, саhан, ороно, гэрэл, хилээмэн.

3.Юун? гэhэн асуудалда харюусаhан юумэнэй нэрэнүүдые олоод, доогуурнь зура.

Хэрмэн хүнды соогоо унтана. Хабартаа баабгай эшээнhээ гарадаг юм.

4.Буулгажа бэшэхэдээ, асуудалай орондо юумэнэй нэрэ таруулан бэшэ.

Хабартаа (юун?) _______ борохон дэгэлээ үмдэдэг.  (Хэн?) _________ хатарха тон дуратай.

  5. Точконуудай орондо удхаарнь таараха үгэнүүдые хүсөөжэ бэшэ.

        Манай абын нэрэ …….. . Би ………… хотодо ажаhуунаб. Монголой дайдаhаа …….. мүрэн эхиеэ абадаг юм.

1. Би …………. басаганби (хүбүүнби).
2. Минии нэрэ …………. , фамилимни ………….. .
3. Эжымни …………. гэжэ нэрэтэй юм.
4. Абымни нэрэ ……… .
5. Манай гэр бүлэ эбтэйхэн юм даа.

Аялган үзэгүүдые зүб бэшэлгэ.

Нэгэдэхи вариант.

1.Буулгажа бэшэхэдээ, точкануудай орондо hубарилай ёhоор аялгануудые тааруулан бэшэ.

Үбэл бол. ж. . , саhан ор. б. . Үдэр богони бол. ж. , hүни ута бол. н. .  Мал дулаан байр . даа  ор. нхой. Хүүгэд хадын оройhоо шарг.   с. наар hолж. рн. .

2.Точконуудай орондо у-ү аялгануудай али нэгыень оруулан бэшэ.

Газар х. рэбэ. Гол горхон м. льhөөр х. шагдаба. Хүнүүд д. лаан   х. бсаhаяа .мдэбэ.

3.Үгэнүүдэй хаанань уй-үй дифтонгнууд бэшэгдэхэб, табижа бэшэ.

        Ой соо ехэ т …  мэр болобо. Ойн амитад айжа, иишэ тиишээ г .. лдэнэ. Олон хүнүүд ерэжэ, ойн т .. мэр унтарааба.

4. Йотированна аялгантай үгэнүүдые  оложо, зура.

        Ябаhан хүн яhа зууха, хэбтэhэн хүн хээли апдаха.  Нэрэеэ хухаранхаар, яhаяа хухарhан дээрэ.

5. Үзэгүүдhээ олон абяантай үгэнүүдые оложо, доогуурнь зура.

        Яhан, мяхан, нюдэн, хоёр, хята, Янгар, таряан, эрье.

6. Текст мэдүүлэлнүүдтэ хубаан  бэшэ. Нэрэ hана.

_____________________________

        Манай Харагшан малаан тугалтай юм тэрэнь Малаадай гэжэ нэрэтэй намда тэрэ ходо эрхэлдэг Малаадай эхэеэ харахадаа, шангаар мөөрэдэг тэрэ ехэ хөөрхэн тугал  даа.        

Хоёрдохи вариант.

1.Буулгажа бэшэхэдээ, точкануудай орондо hубарилай ёhоор аялгануудые тааруулан бэшэ.

 Хабар ерэжэ, саh н хайл. н. . . Үдэр ута бол. ж. , hүни богони  бол. б. . Модод гүлгэлн. .  Шубууд дулаан ор. нhоо бус. н. .

2.Точконуудай орондо у-ү аялгануудай али нэгыень оруулан бэшэ.

Газар х. рэбэ. Гол горхон м. льhөөр х. шагдаба. Хүнүүд д. лаан х. бсаhаяа  . мдэбэ.

3.Үгэнүүдэй хаанань уй-үй дифтонгнууд бэшэгдэхэб, табижа бэшэ.

.. мар х. нэй ухаан богони.  .. тан гутал х. нэй хүл хабшадаг. Манай басагад амжалта  т.. лаба.

4. Йотированна аялгантай үгэнүүдые  оложо, зура.

Гахай тэнгэриин нюур харахагүй, хулгайшан хүнэй нюур харахагүй.  Хүсэтэйб гэжэ бэеэ бү hайрха, эрхэлээб гэжэ эхэеэ бү зобоо.

5.Абяанhаа  олон үзэгүүдтэй  үгэнүүдые оложо, доогуурнь зура.

         Хабар, таряан, малшан, үдэр, ямаан, толгой, хонин, майхан.

6 Текст мэдүүлэлнүүдтэ хубаан  бэшэ. Нэрэ hана.

Бидэ Улаан-Үдэдэ байдагбди тэрэ Сэлэнгэ мүрэнэй зүүн эрьедэ оршодог энэ мүрэн Байгал далайда шудхан ородог Байгал тон гүнзэгы ба сэбэр уhатай далай юм.

Аялганай тааралдал.

Нэгэдэхи вариант.

1.Унша.

Эжымни.

Үргэн уужам нютагни

Үлзы hайхан дайдатай

Үргэжэ тэжээhэн эжымни

Үнэр баян үреэлтэйл.

        (Б. Цырендашиев.)

-Эмэ  аялгантай үгэнүүдые  түүжэ бэшэ.

-Эрэ аялгантай үгэнүүдые түүжэ бэшэ.

2.Таабаринуудые таагаад, тайлбарииень бэшэ.

• Газар доро  гахай түрэбэ.
• Хон- хон дуутай,

Хондолой дээрээ дэгээтэй.

- Эмэ аялгантай үгэнүүд доогуур зура.

3. Таабаринуудые таагаад, тайлбарииень бэшэ.

• Үбэлдөө сагаахан, зундаа борохон дэгэлтэй.
• Сагаан тахяа ногоон hүүлтэй.

-Эрэ аялгантай үгэнүүд доогуур зура.

4.Эрэ аялгантай гурбан юумэнэй нэрэ hанажа бэшэ. Мэдүүлэл зохёо.

5.   Хараасгай .

-Энэ үгэ соо хэды абяан ба үзэгүүд бэ?

-Шэнэ мүртэ яажа оруулхаб, хэдэн янзаар таhалан бэшэ.

6. Үгэнүүдые удхаарнь тааруулан, мэдүүлэл болго.

Хабарай, даа, саг, hайхан. Олошорно, нарата, үдэрнүүд. Бусана, дулаан, шубууд, оронhоо.

- Гурбадахи мэдүүлэл соо шухала гэшүүдые олоод, зура

Хоёрдохи  вариант.

1.Унша.

 Эрдэм номоо шудалжа,

Эхи захадань гарагты,

Аба эжыгээ хүндэлжэ,

Аяга сайга аягалжа ябагты!        

        (Бэлиг-үүн  толи)

-Эмэ  аялгантай үгэнүүдые  түүжэ бэшэ.

-Эрэ аялгантай үгэнүүдые түүжэ бэшэ.

2.Таабаринуудые таагаад, тайлбарииень бэшэ.

• Газар доро  гахай түрэбэ.
• Хон- хон дуутай,

Хондолой дээрээ дэгээтэй.

- Эрэ аялгантай үгэнүүд доогуур зура.

3. Таабаринуудые таагаад, тайлбарииень бэшэ.

• Үбэлдөө сагаахан, зундаа борохон дэгэлтэй.
• Сагаан тахяа ногоон hүүлтэй.

-Эмэ аялгантай үгэнүүд доогуур зура.

4.Эмэ аялгантай гурбан юумэнэй нэрэ hанажа бэшэ. Мэдүүлэл зохёо.

5.   Үнэгэн.

-Энэ үгэ соо хэды абяан ба үзэгүүд бэ?

-Шэнэ мүртэ яажа оруулхаб, хэдэн янзаар таhалан бэшэ.

6. Үгэнүүдые удхаарнь тааруулан, мэдүүлэл болго.

 Алтан, ерэбэ, намар. Набшаhад, унана, шара,  модоной. Ниидэбэ, дулаан, орон руу, шубууд.

- Хоёрдохи мэдүүлэл соо шухала гэшүүдые олоод, зура.

Абтаhан үгэнүүд.

Нэгэдэхи вариант.

1. Абтаhан үгэнүүдэй сохилтотой аялган дээрэ сохилтын тэмдэг таби. Бэшэ.

        Парта, тетрадь, карандаш, ручка, пенал, портфель, кукла, колхоз, магазин, кино, пальто, больница, октябрь, отряд, трактор

2.Бэшэ. Абтаhан үгэнүүдыень оложо, зура.

                Манай колхоздо шэнэ клуб бии. Тэрэ клубай сценэ дээрэ гоё портрет үлгөөтэй байдаг. Ханадань түрүү малшадай портредүүд олон. Клуб соо hонин кино, гоё hайхан концерт харуулдаг.  

3.Абтаhан үгэнүүдэй сохилтотой аялган дээрэ сохилтын тэмдэг таби, точконуудай орондо таараха аялган үзэгүүдые таби.

        Минут., конфет., норм.. грядк.,  реп., ручк., свёкл., лент., форточк., ёлк. .

4. Абтаhан үгэнүүдэй hүүлэй аялганиие дүримэй  ёhоор буряадшалан бэшэ.

Почт., библиотек., олимпиад., газет., бомб., азбук., щётк.

Хоёрдохи вариант.

1.Абтаhан үгэнүүдэй сохилтотой аялган дээрэ сохилтын тэмдэг таби. Бэшэ.

         Тракторист, велосипед, мотоцикл, лётчик, ракетэ, поли, герой, театр, концерт, машина, декабрь, космос, космонавт, автомобиль, лагерь.

2.Бэшэ. Абтаhан үгэнүүдыень оложо, зура.

        Космонавтын толгой дээрэ шаб шарахан парашют задарба. Энэ иихэдээ Герман Титов космосhоо Газарта буужа ябана гээшэ.Космонавт сабшагдаhан газар дээрэ зөөлэхэнөөр буушаба.

3.Абтаhан үгэнүүдэй сохилтотой аялган дээрэ сохилтын тэмдэг таби, точконуудай орондо таараха аялган үзэгүүдые таби.

        Почт., библиотек., олимпиад., газет., бомб., азбук., щётк., сеялк., столов., лент. .

4. Абтаhан үгэнүүдэй hүүлэй аялганиие дүримэй  ёhоор буряадшалан бэшэ.

        Минута, конфета, норма, грядка,  репа., ручка, свёкла.,  

Үгтэhэн мэдүүлэлнүүдые зүб байрадань оруулжа. рассказ болгон бэшэ.

Мүльhэнэй ябалга.

1. Гол горхон хайлана.
2. Нэгэ мүльhэн дээрэ нохой урдажа ябаба.
3. Дулаан хабар ерэбэ.
4. Томо мүльhэд урдана.
5. Тэрэниие хүүгэд хараба.
6. Нохой абарагдаба.
7. Буладай аха тэрэ мыльhэ гэхоор татажа, эрьедэ асарба.

Миисгэй.

1.Тэрэмнай Муура гэжэ  нэрэтэй.

2.Муура хулгана агнаха дуратай.

3.Манайда нэгэ миисгэй бии.

4.Муура hонор шэхэтэй, ялагар шара нюдэтэй.

5.Тэрэ хулгана харабал hүрэжэ буудаг.

6.Бидэ Муурадаа угаа дуратайбди.

6. Хүгшэн эжы Муурада ходо hү уулгадаг юм.