Беседа: «Чугаа культуразы ог-булеге хевирлеттинер.»
материал (4 класс) по теме

Беседа:   «Чугаа культуразы ог-булеге хевирлеттинер.»

Культурлуг чугаа чогум  каяа  хевирлеттинип  эгелээрил? Оон эге  чадазы  ог-булеге салдынар.Ада-иезинин ,акы-угбаларынын,кээп турар торелдеринин,аалчыларнын чугаазы кандыг болдур ,бичии

Уругларнын дылы база ынчаар сайзыраар.Чугаа харылзаа ээлдек,чазык,хундулээчел болза,уругларнын чугаазы база ындыг болур.А бир эвес огде улус кончуттунар,бак соглежир,уен-даян состер ажыглаар ,алгыжар-кыржыр болза ындыг байдал бичи улуска чугле чугаа культуразынга эвес  ,буге талалыг багай салдарны чедирер.Чугаа-домак ,аажы-чан ог-булеге хевирлеттинер.Ада-огбезинден эгелээш доргул-торелдерин,эш-оорун,таныыр-танывазы-даа улусту хундулеп чоруур,чугаазы ээлдек кижи,боду база оскелерге чайгаар-ла хундуледи бээр.Аас-дылы ойда-кайда  кижинин улус аразынга чорууру,хундуледири берге.Чугаалажып турар уеде уннун   дурген болгаш оожуму ,ыыткыр болгаш тодазы,ээлдек болгаш эрбенниг,шынныг  болгаш бузуренчиг эвези кижинин сагыш- сеткилинге салдарлыг болур.

Тыва улус  чугаанын аянынче  улуг кичээнгейни шаг=шаандан тура  салып келген.Кижи-биле чугаалажырда,эн-не эптиг-ээлдек,торелзек,сагыш-човаашкынныг,биче сеткилди илередип турар  состерни  ажыглап чораан.Шаанда тыва чугаа артык чугаа чок ,тодаргай,билдингир,арыг туроган.Бардам,каржы,улуургак,турамык,байыыргак состерни  чугаазынга ажыглавазын ажы-толунге доктаамал ооредип чораан.

Даайым,кууйум,акым,чаавам,угбам,честем,чээним,дунмам,чуржум,оглум,уруум,катым,кат-ием,куда дээн  чижектиг торел ёзунун ээлдек-эвилен состерин тыва улус чугаазынга ажыглаары чанчыл  турган.Тыва улус,хорадаанда-даа  кижи аксынга эптешпес,чованчыг,эпчок состер барык ажыглавас турган.  

Ниитилел  хогжулдези-биле чергелештир тыва чоннун  эртем-билии,бот-медерели чылдан чылче  бедип, бодунун чанчылчаан  культуразынга,тоогузунге,дылынгахундуткели,сонуургалы улгаткан.Эн ылангыя ниити болгаш угаан-бодал культуразынын  чарылбас кезээ болур.Чугаа культуразынга кижилернин негелдезинин оскенин соолгу  чылдарда  солуннарга,радио  болгаш телевидениеге унуп турар  янзы-буру санал-оналдар,шугумчулелдер херечилеп турар.

        Тыва чугаа культуразын  хажыда бээр ,ол  ышкаш  эвилен-ээлдек сотерни ажыглай албас таварылгалар элээн ковей. Оларны мынчаар болуктеп болур.

1.Литературлуг дылда сотерни шын эвес адаары:ынчанмайн(ынчалбайн.)

2.Бок состер ажыглаары:чайык,чангыс,чагыр.

3.Артык  сотер ажыглаары.Бир состу чангыс домак  иштинге  хой катап ажыглаары.

4.Этикет состерни чедир ажыглавайн турары:экии,болур ирги бе,силер.

5.Багай состерни ажыглаары:олуп калган,ашаа,кадайы,бижектеп каар.

6.чугаанын тыва аянын урээри.Бо чуул хоорай уругларынга хамааржыр(тыва аян чок,орус суг аялгалыг)

7.Очулдуртуна бээр состерни олчаан ажыглаары.(ложка,обед,баня)

  8.Орус дылда бужар бак соглежиринин состерин ажыглаары.

Тыва чугаа культуразынын деннелин бедидер дизе,ог-буленин чугаа харылзаазынын байдалынче  улуг кичээнгейни салыры чугула.Улуг улус озуп олурар салгалга  чугаа культуразынын талазы-биле бот салдарын херек кырында коргуссе эки.Парлалга,радио,телевидение ажылдакчылары чугаа культура

зынын дугайында чорудуп турар ажылын улам ханыладырын амыдырал негеп турар.