Рабочие программы по предметам и по внеурочной деятельности 3 класс
рабочая программа (3 класс)
Рабочие программы по внеурочной деятельности и по предметам 3 класса.Соответствуют требования ФГОС НОО.
Скачать:
Предварительный просмотр:
ТАЙЫЛБЫР БИЖИК
3-кү класска «Тыва дыл» эртеминин ажылчын программазын Тыва Республиканын ниити ооредилгезинин эге школага 1-4 класстарга тыва дыл талазы – биле куруне стандарттарынга дууштур А.К. Ойдан-оол, Э. Д. Ондар, Н. Ч. Дамбаныы - биле тургусканы 2-4 класстарга программага (Национал школа хогжудер институт, «Тываполиграф» 2008ч)дүүштүр тургускан.
Ук программаны дараазында үндезин документилерге даянып кылган:
- 2009 чылдың июнь 10-да унген Федералдыг курунениң ооредилге стандарттары дужаал №373.
- Тыва Республиканын эртем болгаш ооредилге яамызынын бадылааны регионалдыг базистиг ооредилге планы № 953/д-1, 13.10.2011 ч
3. Хандагайты ортумак школазының ундезин ооредилге программазы
4. Хандагайты ортумак школазының 2018-2019 ооредилге чылының ооредилге планы.
5. Хандагайты ортумак школазының ажылчын ооредилге программаларын тургузуп болгаш ажылдап кылырының дуруму.
Өөредиглиг план Э.Д.Ондарның «Методиктиг сүмелериниң» (Дөрт чылдыг эге школаның 3-кү клазының «Тыва дыл» ному-биле ажылдаар башкыларга дузаламчы. Кызыл – 1988ч) дузазы-биле ажыглаттынмышаан, уругларның шиңгээдип алган билиглерин, мергежилдерин, чаңчылдарын тыва дыл программазының негелделеринге дүүштүр эге класс башкы-ларынга А.А.Алдын-оолдуң «Диктантылар болгаш эдертиглер чыындызы»- биле хынаарын сүмелеп турар. Тыва Республиканың ниити өөредилгезиниң национал девискээр кезээ 3-кү класс өөреникчилериниң ниити сайзыралынче, оларның билииниң практиктиг болурунче угланмышаан, программаны тургузарда эртемнииниң, дес-дараалашкааның, көргүзүглүүнүң болгаш коммуникативтиг принциптерге даянып база уругларның назы-харын барымдаалап тургаш тургускан.
3-кү класска Шулуу Чыргал-оолович Саттың «Тыва дыл» номун Тыва Республиканың өөредилге болгаш эртем яамызы сүмелеп, 2005 чылда парладып үндүрген.
Ниитизи-биле программа ёзугаар 3-кү класска тыва дыл неделяда 2 шак, чылда 68 шак кылдыр бердинген.
1-ги улдуң - 16 шак
2-ги улдуң - 15 шак
3-кү улдуң - 20 шак
4-кү улдуң - 17 шак
Программада негелделер дараазында бөлүктерден тургустунган:
- 1-ги болгаш 2-ги класстарга өөренген чүүлдерин катаптаары;
- Yннер болгаш үжүктер ;
- Сөстер ;
- Чугаа кезектери ;
- Домак болгаш харылзаалыг чугаа ;
- Чыл дургузунда өөренгенин катаптаары .
1-4 класстарга төрээн дыл үстүкү класстарга өөренир тыва дыл болгаш литература эртемнериниң белеткел чадазы болбушаан, колдуунда-ла практиктиг сорулгаларны чедип алырынче угланган.
ПЛАННАТТЫНГАН ТҮННЕЛДЕР
Өөреникчилерниң бот тускайлан озагайларынын хевирлеттинген турары:
- Төрээн дылывыс харылзажырынын база мээ–медереливисниң шынарын көргүзериниң кол чепсээ;
- Төрээн дыл национал культуравыстың кол болуушкуну;
- Сагыш-сеткилди, бодалдарны илередиринге дылдың бай-байлаан, уран-чечен аргаларын чөптүг ажыглап билири;
- Төрээн дылын улаштыр өөрениринге сонуургалын оттурары;
- Аас болгаш бижимел чугаага дылдың уран-чечен аргаларын чедимчелиг ажыглап билири.
Өөреникчилерниң билииниң хевирлеттинери:
-Төрээн дылын сайзырадырынга ону кадагалап арттырарынга өөреникчиниң бот киржилгези;
- Аас чугаага дылдың уран-чечен аргаларын эстетиктиг талазынче угландырары.
Өөреникчилерниң предметтиг хевирлеттинген турары:
- Чаа материалды ханы билип алырынче угланган ажылдарны; номчулга, бижилге, уругларны янзы–бүрү бот- ажылдары, чугаа сайзырадылгазы.
- үннер болгаш үжүктерни ылгап билири.
- Ажык болгаш ажык эвес үннерни ылгап билири.
- Сөстерни слогтарга чарары.
- Сөстү шын көжүрүп билири.
- Алфавитте үжүктерниң туружун болгаш ооң ужур-дузазын билири.
- Медээ, айтырыг, кыйгырыг домактарын ылгап болгаш чогаадып билири.
-Домактыё чугула кежигуннерин тып болгаш шыйып билири.
- Кым? чүү? кымнар? чүлер? кандыг? чүлүг? канчап тур? деп айтырыгларны ылгап билири.
- Сюжеттиг чуруктар-биле чугаа сайзырадырыныё ажылдарын чорудары.
- Домак болгаш харылзаалыг чугааны ылгап билири.
- 40-70 хире сөстен тургустунган эдертигни бижиири.
Өөреникчилерниң билииниң хевирлеттинери:
-Төрээн дылының бүгү үннерин болгаш үжүктерин, оларның кол ылгалын билген ужурлуг.
-Состерде уннерни ылгап, оларнын туружун тодарадып билир.
-Ажык,ажык эвес уннерни болгаш ужуктерни, кыска,узун ажык уннерни болгаш ужуктерни бот-боттарындан ылгап шыдаар.
-Домактарнын болгаш состернин анализ-синтезтиг сайгарылгазын кылып,домактардан состерни ылгап тывар.
- Состерни слогтарга чарып болгаш слог аайы-биле кожуруп билир.
- Алфавиттин ужуктерин , оларнын туружун билир.
- Домактарнын чугула кежигуннерин тып болгаш шыйып билир.
-Бижимел болгаш парламал шрифт-биле бижиттинген состерни, домактарны иштинде слогтап адап тура, шын дужуруп бижиири.
-Домак эгезинге улуг ужукту бижиир,соолунге улуг секти, айтырыг, кыйгырыг демдектерин херек таварылгаларда салып билир.
- Хуу чуве аттарынга улуг ужук бижиир.
- Торел состерни болуктеп, тып билир болгаш дазылын аёгылап билир.
- Кым? чуу? кымнар? чулер? кандыг? чулуг? канчап тур? деп айтырыгларны ылгап билир.
- Харылзаалыг чугаа тургузуп билир.
- 40-70 состен тургустунган эдертигни бижип билир.
Оореникчилернин метапредметтиг хевирлеттинген турары:
А) Хун буруде кылыр ажылдар (регулятивтиг).
Чогуур деннелге хевирлеттинген турар ужурлуг чуулдери:
- Ооренип турар эртеминин тема, болук аайы-биле кол сорулгаларын,утказын угаап билири;
- башкынын удуртулгазы-биле бердинген даалгаларны кууседип ооренири;
-бот хыналданы, удур-дедир хыналданы болгаш орфографтыг, пунктуациалыг частырыгларны тып билирин боттандырар.
Оореникчилернин хевирлеттинген турары:
-ооренген темазынга алган билиглерин туннеп болгаш унелеп билирин боттандырары;
- тыва дылдын негелдери-биле ооренип алган дурумнерин ажыглап билири.
Б) 3-ку класстын оореникчилеринин эртемге сонуургалын ханыладыры-биле чоруттунган ажылдарнын туннелинде (познавательные умения)
Чогуур деннелге хевирлеттинген турар ужурлуг чуулдери:
- ооредилге даалгаларын кууседип турар уеде херек ужурлуг медээлерни немелде номнар, статьялар болгаш энциклопедиялардан тып билири;
-бодунун назы-харынга дууштур янзы-буру словарьларга, справочниктерга даянып билири;
-дылдын негелдерин кууседирде янзы-буру схемаларны, модельдерни, символ- демдектерни ажыглап билири
-белен таблицаларны,схемаларны, созуглелдерни немээри
-дылдын адырлары: ун.ужук, сос тургузуу, чугаа кезээ, домак кежигуну, бодуун домак дугайында алган билиглерин деёнеп, болуктеп, тып, ажыглап билири;
-алган билиглерин план болгаш таблица дузазы-биле системажыдып, болуктеп,туннеп билири;
- состе орфограммаларны янзы-буру аргалар-биле хынап билири;
- номчаан созуглелдеринин кол утказын ылгап ундурери;
- бодунун чугаазын тода болгаш билдингир кылдыр дыёнакчыга дамчыдып билири;
Оореникчилернин билиинин хевирлеттинген турары болгаш ооренип алыр аргалары:
- Библиотека болгаш Интернет дузазы-биле херек билиглерни тып, ажыглап билири;
- аас болгаш бижимел чугааны шын болгаш медерелдии-биле тургузуп билири;
- болуушкуннарны логиктиг (бодамчалыг) сайгарылгага даянып дамчыдып билири;
- алган медээлерни сайгарып, критикалап билири;
В) 3-ку класстын оореникчилеринин бот-боттарынын аразында харылзажырынга хамаарыштыр хевирлеттинген турар билиглери (коммуникативтиг):
Чогуур деннелге хевирлеттинген турар ужурлуг чуулдери:
- аас чугаага диологту ажыглап билири;
- ангы-ангы бодалдарны ооренип, сайгарып билири болгаш чаёгыс аай туннелге келиринге ооредири;
- бот туружун болгаш бодалын быжыглап чанчыгары;
- билдинмес чуулеринге айтырыгларны салып билири;
- коммуникативтиг сорулгаларны шиитпирлээринге дылдыё аргаларын чедимчелиг ажыглаары;
Оореникчилернин билиглеринин хевирлеттинген турары болгаш ооренип алыр аргалары:
- коммуникативтиг сорулгаларны дыннакчыга тода, дорт, дес-дараалашкаа-биле медээни, билигни чедирери;
-удур-дедир хыналда уезинде бот-боттарынга дузаны уезинде чедирип билири болгаш коммуникативтиг сорулгаларны шиитпирлээринге дылдын аргаларын чедимчелиг ажыглаары
КАЛЕНДАРЬ-ТЕМАТИКТИГ ПЛАННААШКЫН
Программаның кезээниң ады | Кичээлдиң дугаары | Шак саны | Кичээлдиң темазы | Оореникчилернин билген турар ужурлуг билиглери | Чугаа сайзырадылгазы | Кичээл диң хевири | Бажыңга онаалга | Ай-хуну | ||||||||||||
План ёзугаар | Херек кырында | |||||||||||||||||||
1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | ||||||||||||
I улдун (16ш)
1-ги болгаш 2-ги класска ооренген чуулдерин катаптаары | 1 | 1 | Домак, сөс, үн, үжүк. . | Ажык уннер сес: а,ы, о, у, э, и, о, у Ажык эвес ужуктер он ийи. Ажык болгаш ажык эвес ужуктернин ылгалы. Состер,ун,ужук,слог дугаЙында оореникчилерге билиндирери. Бижикке уннерни ужуктер-биле демдеглээри. Бердинген состер-биле домактарны шын тургузуп билири. Созуглелде домактарнын санын тодарадыры. Ажык эвес уннерни шын адаары. Состун ун, ужуктуг сайгарылгазын кылып билири. | Чурук-биле ажыл «Сентябрь ның бири…» | Катаптааш кын | Мергежилге 3 арын 4. | |||||||||||||
2 | 1 | Домактын чугула кежигуннери Айтырыг, медээ, кыйгырыг домактары. | Аас болгаш бижимел чугаага бир домакты өске домактан ылгап бижиири.. Домактын 1-ги созун улуг ужук-биле бижиир. Домак соонга улуг сек, айтырыг демдээ, кыйгырыг демдээ салып билири. | Чурук-биле ажыл. «Зоопарк» | Катаптааш кын | Мергежилге 12 арын 7 | ||||||||||||||
3 | 1 | Слог. состу кожурери | Состерни слогтап , кожуруп билири. чангыс слогтуг состерни кожурери, дакпырлаан ажык эвес ужуктуг состерни кожурерин билири. Созуглелдер-биле ажылдаары. | Катаптаашкын | Мергежилге 19 (10) | |||||||||||||||
4 | 1 | Чувелер аттары. Артынчыларны шын бижиири. | Кым? Чуу? деп айтырыгларга харыылаттынар состер чувелерни илередир дээрзин билири. артынчыларны шын бижиири | Катаптаашкын | Мергежилге 25 (12) | |||||||||||||||
5 | 1 | Канчап тур? деп айтырыгга харыылаттынар состер | Канчап тур?, чуну кылып тур? деп айтырыгларга харыылыттынар состер чувелернин кылдыныын илередир дээрзин билири. Домак иштинден ол состерни тып билири. | Мергежилге 28(14) | ||||||||||||||||
6 | 1 | Хуу аттарга улуг ужуктер | Хуу аттарны улуг ужуктер –биле бижиир дээрзин билир | Мергежилге 31(15) | ||||||||||||||||
7 | 1 | Кандыг? деп айтырыгга харыылаттынар состер | Кандыг? деп айтырыгга харыылаттынар состерни домак иштинден тып, оларга айтырыгларны шын салып билири | Чурук-биле ажыл ( беседа « найырал») | Мергежилге 34(16) | |||||||||||||||
8 | 1 | Хыналда диктант «Коллективтиг ажыл» | Катаптаашкын билиин хынаар | Быжыглаашкын | Состер слогтаар. | |||||||||||||||
2. Ỳннер болгаш үжүктер.
| 9 | 1 | Частырыгла – биле ажыл. Уннер болгаш ужуктер | Уннер болгаш ужуктер дугайын катаптаары. состернин ун ужуктуг анализин кылып билири | Чаа тема | Мергежилге 42 (20) | ||||||||||||||
10 | 1 | Ажык уннер. Кыска болгаш узадыр адаар ажык уннер болгаш ужуктер. | Ажык уннер адап турда чугле ыыттан тургустунар дээрзин, база слог тургузар дээрзин билири. Кыска адаар ажык уннерни чангыс ажык ужук-биле, узадыр адаар ажык уннерни ийи ажык ужук-биле демдеглээри. Состерде ажык ужуктерни адап, тып билири. Ажык, ажык эвес уннер,кыска болгаш узун ажык уннер. | Айтырыгларга харыылар мергежилгелер. | Чаа тема | Мергежилге 48(22), Мергежилге 56(24) | ||||||||||||||
11 | 1 | Өк-биле адаар ажык үннүг сөстерге кадыг демдек (Ъ) | Өк-биле адаар ажык уннуг состерге кадыг демдекти (Ъ) хереглеп бижиири. Ол состерни шын адап, бижип билири. | Чаа тема | Мергежилге 63,64 арын 26. | |||||||||||||||
12 | 1 | Кадыг болгаш чымчак демдектерлиг состер | Чымчак демдектиг (Ь)состер Чымчак демдекти орус дылдан улегерлепи алган состерге хереглээри; чымчак демдектиг айлар аттарын сактып бижиири. | Чурук-биле ажыл « Хаактаашкын. маргылдаазы» | Чаа тема | Мергежилге 69(30) | ||||||||||||||
13 | 1 | Е,ё,ю,я деп ужуктерлиг состер | Й уннуг состерни шын бижиири состе уннер болгаш ужуктернин саны ден-даа,ден эвес-даа болгулаар. | Билиглерни быжыглаар,делгемчидер,ханыладыр. | Чаа тема | Мергежилге 76,78 арын 32-33. | ||||||||||||||
14 | 1 | Ажык эвес уннер | Ажык эвес уннер дааш уннери болур.Адаарга аас шаптыкка таваржырын ооредир.ажык эвес уннерни сос иштинге шын бижиири, катаптаан ажык эвес уннерни ийи ужук –биле бижиири | Билиглерни быжыглаар,делгемчидер,ханыладыр. | Чаа тема | Мергежилге 87 арын 36. 92,94(37-38) | ||||||||||||||
15 | 1 | Хыналда диктант «Арганын санитарлары» | Дакпырлаан состерни шын бижиири,дулеЙ ун чанынга дулуЙ унну,ыыткыр уннун чанынга ыыткыр унну бижиирин хынаары. | 6-гы домакта кол сос биле соглекчини тывар | Хыналда ажыл | Дурумнерни доктаадыр. | ||||||||||||||
16 | 1 | Частырыглар-биле ажыл. Эгезинде п-т деп уннер кирген сөстер. | Эгезинде куштуг частыышкынныг п-т деп уннерлиг тыва состернин эгезинге,орус дылдан улегерлеп алган эгезинде п-т деп кошкак адаар уннерлиг состернин эгезинге п-т бижиири. | Оюн «Кым дурген билгенил?» | Чаа тема | Мергежилге 100,103 арын 40-41. | 1 | Ыыткыр болгаш дулей уннер. | ||||||||||||
2-ги улдун (15шак) Состер | 1 | 1 | Состун тургузуу (составы) Дазыл дугайында билиг | Сос бурузу уткалыг кезектерден тургустунар. Состун кол кезээн дазыл деп тодарадыр, оон соонга немежир чогаадылга, оскертилге кожумактарын билиндирер | Таблица-биле ажыл | Чаа тема | Мергежилге 112 арын 44 | Сос иштинге дулей ун чанынга дулей,ыыткыр ун турарын ооредир.Сос иштинге катаптаан ажык эвес уннерни ийи ужук-биле бижиир. | Карточка-биле ажыл,мергежилгелер.. | Чаа тема | Мергежилге 90,94 арын 32-33. | |||||||||
2 | 1 | Чогаадылга кожумактары | Дазылга немешкен чаа сос чогаадыр кожумактарны чогаадылга кожумактары дээрзин билиндирер. состерни тургузуп, сос иштинден чогаадылга кожумактарын тып билири | Чурук-биле ажыл « Моогулеп чордувус» | Чаа тема | Мергежилге 117(46) | ||||||||||||||
3 | 1 | Оскертилге кожумактары | Состун утказын оскерпес кожумактарны оскертилге кожумактары дээрзин ооредир, сос иштинден оларны тып билиринге чанчыктырары | Чаа тема | Мергежилге 118(47) | |||||||||||||||
4 | 1 | Чангыс дазылдыг состер. | Чангыс дазылдан укталган ангы-ангы уткалыг состерни торел состер дээри. | Кроссворд тывары | Чаа тема | Мергежилге 124 арын 49 | ||||||||||||||
5 | 1 | Сос иштинге катаптаан ажык эвес уннерни шын бижиири | Состун соолгу уну-биле кожумактын баштаЙгы уну домей болза ол кожа иЙи унну иЙи ужук-биле бижиири. | Оюн «Кым мурнаарыл?» | Чаа тема | Мергежилге 129 арын 50 | ||||||||||||||
6-7 | 2 | Диктант «Экскурсия» Частырыглар-биле ажыл. | Арыгже, ыяштар деп состерни тургуузунун аайы-биле сайгарар | Хыналда ажыл | Чангыс дазылдыг состер тып бижиир | |||||||||||||||
8 | 1 | Тып, тик, ток, тырт, теп, тут деп состерни кожумак-тар немежирге шын бижиири | Тып, тик, ток, тырт, теп, тут деп состерге кожумактар немежирге-даа баштаЙгы уннерин Т-биле эгелеп бижиири. | Оюн «Илчирбе» | Чаа тема | Мергежилге 134 арын 51 | ||||||||||||||
9-10 | 2 | Артынчылар. Дыр, дир, дур, дур, тыр, тир, тур, тур деп артынчы состу бижиири | Артынчы сөстерни мурнунда турар сөзунге дефис-биле тудуштуруп бижиирин билиндирер. Сөсту адап турда дыр, дир, дур, дур, тыр, тир, тур, тур деп артынчы сөстерни эскерип билири. | Домактар-биле ажыл | Чаа тема | Мергежилге 139 арын 53 | ||||||||||||||
11 | 1 | Дефистеп бижиир нарын состер | Ийи дазылдан тургустунган состерни нарын состер дээр. Оларны дефистеп бижиири. | Сигналдыг карточка-биле ажыл | Чаа тема | Мергежилге 143 арын 55 | ||||||||||||||
12 | 1 | Ооредиглиг эдертиг «Таан оглу» | Билиглерни хынап быжыглавышаан,практика кырында уруглар дурумнерни ажыглап билирин хынаар | |||||||||||||||||
13 | 2 | Катаптаашкын | Билиглерни хынап быжыглавышаан, ла-ле-не-на, деп артынчы состер дугайын катаптаар | Состер-биле ажыл | Быжыглаашкын | Мергежилге 152, арын 58 | ||||||||||||||
14-15 | 2 | Хыналда диктант | Алган билиглерин хынаар | Хыналда ажыл | ||||||||||||||||
3ку улдун (20ш) Чугаа кезектери | 1 | 1 | Ниити билиглер | Чугаа кезектеринин дугайында ниити билигни алыр. Оларны айтырыглар дузазы-биле ылгап ооренир | Чаа тема | Мергежилге 157(61) | ||||||||||||||
2 | 1 | Чуве ады | Чуве адынын дугайында ооренир . Айтырыглар дузазы-биле чуве аттарын ылгап билири Созуглелдин иштинден чуве аттарын тодарадыры Чуве аттарыны хамаарылга хевиринге оскертири | Чурук-биле ажыл « Дуза каткан» | Чаа тема | Мергежилге 162(64) 173(68) | ||||||||||||||
3 | 1 | Чуве аттарынын саннарга оскерлири | Чуве аттарын саннарга айтырыглар дузазы-биле оскертири, созуглел иштинден чуве аттарынын саннарын тодарадып билири | Чаа тема | Мергежилге 181 (70) | |||||||||||||||
4-5 | 2 | Чуве аттарынын падежтерге оскерлири | Ч.а. кым? Кымнын? Кымга? Кымны? Кымда? Кымдан? Кымче? Чижектиг аЙтырыгларга харыылаар хевирин Падеж дээри. Падеж кожумаа домакка состернин харылзаазын илередири. | Таблица-биле ажыл | Чаа тема | Мергежилге 185, 191, 198 арын 77 | ||||||||||||||
6 | 1 | Чуве аттарынын хамаарылга хевиринин оскерлири | Ч.а хамаарылга хевирин айтырыглар дузазы-биле оскертип билири | Чаа тема | Мергежилге 200 (78) | . | Чуве ады, сан ады, демдек ады, кылдыныглар аттарын – чугаа кезектери деп ооредир | Оюн «Лидер» | Чаа тема | Мергежилге 153 арын 55 | ||||||||||
7 | 1 | Хуу аттарны шын бижиири | Кижилернин фамилия, ады, адазынын адын, хоорай, суурлар, тайгалар, даглар, хемнер, холдер, черлер аттарын Улуг ужук-биле эгелеп бижиири | Мергежилгелер | Чаа тема | Мергежилге 208, 213 арын 80,84 | ||||||||||||||
8 | 1 | Ооредиглиг эдертиг «Бичии Шолбан» | Чуве адынын дугайында билип алганын хынаар | Немелде даалгаларны кууседир | Хыналда ажыл | Бажынында 2 чуве адындан падежтерге оскертип бижиир | ||||||||||||||
9-10 | 2 | Демдек аттары. | Кандыг? Чулуг? Деп айтырыгга харыылаттынар состернин ужур-дузазынын дугайында ооредир.Чувелер ылгавыр демдектерлиг болур, чувелернин ылгавыр демдектерин коргузер состер кандыг? Чулуг? Деп айтырыгга харыылаттынарын билиндирер. | Чурук-биле ажыл, мергежилгелер, оюннар | Чаа тема | Мергежилге 223, 232 арын 87,90 | ||||||||||||||
11 | 1 | Катаптаашкын | Билиглерни хынап быжыглаар | Состер-биле ажыл, оюннар | Быжыглаашкын | Мергежилге 254, 255 арын 97-98 | ||||||||||||||
12 | 1 | Чурук ёзугаар чогаадыг « Куску арыгда»(99) | Белен план болгаш чурук ёзугаар чогаадыгны бижип билири | Чугааны бижип дамчыдар | Чугаа сайзырадылгазы | |||||||||||||||
13 | 1 | Сан аттары | Чувелернин санын болгаш дугаарын коргузуп, чуве аттары-биле холбашкан чоруурун ооредир. Болуктерге чарлырын билиндирер | Чурук – биле ажыл | Чаа тема | Мергежилге 263,266 арын 101,102 | ||||||||||||||
14 | 1 | Эдеринчилер | Домакка состернин харылзаазын илередир состерни эдеринчилер дээри. Оларны хамаарышкан созунден ангылап бижиири. | Мергежилгелер | Чаа тема | Мергежилге 271 арын 104 | ||||||||||||||
15 | 1 | Кылыг состери. Канчанган? Канчап тур? Канчап турлар? Канчаар? | Чувелернин кылдыныын илередир состер чугле канчап тур? Деп айтырыгдан ангыда, канчанган? канчаар? Канчап турлар? Деп айтырыгга базахар-р дээрзин практика кырынга таныштырар. | Чурук-биле ажыл. Мергежилгелер | Чаа тема | Мергежилге 277, 278 арын 106 | ||||||||||||||
16 | 1 | Болбас хевирнин кылыг состери | Болбас хевирнин кылыг состерин тургузуп билири | Мергежилге 290(109) | ||||||||||||||||
17 | 1 | Кылыг созунун уелерге оскерлири. Кылыг созунун амгы уези | К.с.уелерге оскерлири. Амгы уе, Келир уе, эрткен уе деп уелерге чарары, илередир уткалары. Кылыг созунун амгы уезинин айтырыгларын шээжилээр. К.с амгы уенин айтырыгларынга оскертип билири | Домактар-биле ажыл, мергежилге, оюннар | Чаа тема | Мергежилге 297 арын 111 Мергежилге 301(112) | ||||||||||||||
18 | 1 | Кылыг созунун эрткен уези. Кылыг созунун келир уези | Кылыг созунун эрткен болгаш келир уелеринин айтырыгларын билири. К.с амгы болгаш келир уенин айтырыгларынга оскертип билири | Чаа тема | Мергежилге 309.(115) Мергежилге 314(116) | |||||||||||||||
19 | 1 | Катаптаашкын | К.с.уелерге оскерлири. Амгы уе, Келир уе, эрткен уе деп уелерге чарары, илередир уткалары | Домактар-биле ажыл, мергежилге, оюннар | Чаа тема | Мергежилге 319 арын 113 | ||||||||||||||
20 | 1 | Хыналда диктант | Чугаа кезектеринин дугайында билиин хынаар | Хыналда ажыл | ||||||||||||||||
IV-ку улдун (17шак) Домак | 1 | 1 | Домак дугайында ниити билиглер | Домак төнген бодалды илередир. Оон баштайгы ужуун улуг ужук-биле бижиири, домак соонга улуг сек. | Мергежилгелер, чурук-биле ажыл | Чаа тема | Мергежилге 335 арын 125 | |||||||||||||
2 | 1 | Медээ, айтырыг , кыйгырыг домактары | Домактарны болуктеринин ааЙы-биле ылгап ооредир, анаа бижик демдектерин шын салыры | Мергежилгелер, чурук-биле ажыл | Чаа тема | Мергежилге 344 арын 128 | ||||||||||||||
3 | 1 | Созуглел-биле ажыл. | Бердинген созуглелди номчааш, оон утказын бижимел дамчыдып билири | Мергежилге 350 | катаптаашкын | Мергежилге 349(129) | ||||||||||||||
4 | 1 | Домактын кежигуннери. Чугула кежигуннери | Домактын 5 кежигунун ооредир. Тус-тузунда онзагай демдектеринге ундезилээш, кол сөс болгаш соглекчи – домактын чугула кежигуннери болур деп уругларга билиндирер | Таблица-биле ажыл | Чаа тема | Мергежилге 354, 355 арын 132 | ||||||||||||||
5 | 1 | Ийиги чергенин кежигуннери | Домактын чугула кежигуннеринге хамааржып, оларны таЙылбырлаар, тускаЙ аЙтырыгларга харыылаар кежигуннерни иЙиги чергенин кежигуннери деп ооредир | Таблица-биле ажыл, мергежилгелер | Чаа тема | Мергежилге 358 арын 138 | ||||||||||||||
6 | 1 | Домакта санай адаан состернин аразын биче сек | Домакта санай адаан состернин аразынга биче секти салып билири, ону бижип турар уеде хайгаарап, шын бижик демдектерин салыры | Чаа тема | Мергежилге362(134) | |||||||||||||||
7-8 | 2 | Домакта состернин харылзаазы | Домакта состернин аразында харылзаазын тодарадып билири | Чаа тема | Мергежилге367,372(136-139) | |||||||||||||||
9 | 1 | Чурук-биле чогаадыг | Мергежилге 376. Чурукка аттан берип харылзаалыг чугааны чогаадып бижип билири | Чугаа сайзырадылгазы | Мергежилге 382(142) | |||||||||||||||
10 | 1 | Диктант | Ооренип эрткенин билип алганын хынаар | Хыналда ажыл | Мергежилге 385(143) | |||||||||||||||
11 | 1 | Созуглел | Созуглел дугайында билигни ооредир. Созуглелдин темазын тодарадып билири. | Чаа тема | Мергежилге391(145) | |||||||||||||||
Чыл дургузун да ооренге нин катаптаа ры | 12 | 1 | Уннер болгаш ужуктер. Слог состу кожурери | Ооренгенин катаптаар | Мергежилге394,396, арын 147 | |||||||||||||||
13 | 1 | Чугаа кезектери | Домактарны сайгарары, чугаа кезектерин тодарадыры | Мергежилге402,404 (149-150) | ||||||||||||||||
14 | 1 | Созуглел-биле ажыл | Бердинген созуглелдерни номчуп, темазын тодарадып билири, эдерти кыска утказын аас болгаш бижимел дамчыдары | Чугаа сайзырадылгазы | Мергежилге415,416 (155) | |||||||||||||||
15 | 1 | Состун тургузуу | Чыл дургузунда өөренген чүүлдерин катаптаары. | Катаптааш кын | Мергежилге 425 (161) | |||||||||||||||
16-17 | 2 | Хыналда ажыл | Чыл дургузунда ооренген чуулдеринге хыналданы чорудар | Тест | ||||||||||||||||
Предварительный просмотр:
ТАЙЫЛБЫР БИЖИК
3-кү класска «Литературлуг номчулга» эртеминин ажылчын программазын Тыва Республиканын ниити ооредилгезинин эге школага 1-4 класстарга тыва дыл талазы – биле куруне стандарттарынга дууштур А.К. Ойдан-оол, Э. Д. Ондар, Н. Ч. Дамбаныы - биле тургусканы 2-4 класстарга программага (Национал школа хогжудер институт, «Тываполиграф» 2008ч)дүүштүр тургускан.
Ук программаны дараазында үндезин документилерге даянып кылган:
- 2009 чылдың июнь 10-да унген Федералдыг курунениң ооредилге стандарттары дужаал №373.
- Тыва Республиканын эртем болгаш ооредилге яамызынын бадылааны регионалдыг базистиг ооредилге планы № 953/д-1, 13.10.2011 ч
3. Хандагайты ортумак школазының ундезин ооредилге программазы
4. Хандагайты ортумак школазының 2018-2019 ооредилге чылының ооредилге планы.
5. Хандагайты ортумак школазының ажылчын ооредилге программаларын тургузуп болгаш ажылдап кылырының дуруму.
Эге школага «Литературлуг номчулга» деп эртем оореникчини чогаалга чангыс аай болгаш узуктелиишкин чок ооредиринин бир кезээ болур.
Эге класс оореникчилеринин ук эртемни ооренип тура, амыдыралчы дуржулгазы байлак эвес болганындан чечен чогаалды состун уран чуулу деп шингээдип алыры онзагай.
Баштайгы уе-чадада уругларнын тчедиишкинниг ооренир болгаш сайзыраарынын кол байдалын чедип алыры-биле номчуттунар чанчылын хевирлээрин чугула. Оон ужун номчулгага сундулуг уругну белеткээринин элээн каш угланыышкыннары бар: тыва чечен чогаалдын созуглелдерин номчуур чанчылдарын хевирлээр болгаш сайзырадыры; чогаалдын утказын шингээдип алыры-биле практиктиг билиин сайзырадыры; Чечен чогаалдын эн бодуун билиглери-биле уругларны чепсеглээри; долгандыр турар хурээлел, мозу-шынар база эстетиктиг унелелдер дугайында билиин хевирлээри.
«Литературлуг номчулга » кичээлдеринин, оске эртемнерге бодаарга, бир тускай чуулу-кичээл бурузунге чогаалдын жанр болгаш утказындан хаммарылга чок оореникчилернин дыл-домаа база ниити кижизидилгезинче кичээнгейни угландырары; созугле бурузун уругнун аас болгаш бижимел чугаазын сайзырадырындан ангыда, мозу-будуш талазы-биле шынарларын хевирлээр сорулгалыг ажыглаар.
Ук эртемни ооренип тура, эртемнер болгаш культуралар аразында харылзааны тургузар, ынчангаш орус база оске чоннарнын аас чогаалы, чечен чогаалы, хурээлел, уран чурулга, куш-ажыл кичээлдери-биле холбаары кордунуп турар.
Эге школага «Литературлуг номчулга » деп эртемни ооредиринин кол сорулгазы-торээн дылынга медерелдиг, шын база аянныг номчуп билир кылдыр чанчыктырарда, тыва дылда бижиттинген ооредилге, эртем нептергей база чечен чогаал созуглелдерини утказын шингээдип, угаап бодаар чанчылдарын оттуруп сайзыратпышаан, бот номчулга дуржулгазынга даянып, номчукчу болур бурун эргезин хевирлээр.
Ук сорулганы боттандырары-биле дараазында айтырыгларны шиитпирлээр:
-торээн дылынга чугаа ажыл, чорудулгазынын бугу хевирлерин (дыннаары, номчууру, чугаалары, бижиири) сайзыратпышаан, оске кижилер-биле харылзаа тудуп билир кылдыр чанчыктырар;
-тыва чечен состу эстетиктиг шингээдип алырынга белеткеп, торээн дылынга номчуттунар сонуургалын оттуруп сайзырадыр;
-тыва чечен чогаалдын созуглелдери-биле ажылдап билир кылдыр чепсеглээр сорулгалыг эге практиктиг билиглерни бээр;
-чангыс ола темага бижиттинген тыва болгаш оске чоннарнын чогаалдарын деннеп, домей болгаш ылгалдыг чуулдерин тодарадып билир кылдыр чанчыктырар;
-уругларнын номчаан чогаалдарынга даяннып, оларнын мозу-будужун хевирлеп тура, эки-багай, буянныг-бак деп чуулдер дугайында билиглерин сайзырадыр, торээн чону база оске аймак кижилер чурттап турар чурту дээш чоргааралын оттуруп, тыва болгаш Россиянын чоннарынын культура база чечен чогаалын хундулеп билир кылдыр кижизитпишаан, оореникчинин мозу, эстетиктиг дуржулгазын байыдар.
Литературлуг номчулга » деп эртемге сайгарар созуглелдернин кол темалары.
«Торээн чугаа» номун тургузуп тургаш, темаларны берип кааны езугаар ооредири албан эвес, авторлар боттарынын сумелерин киирип, оскертип болур.
Тыва улустун аас чогаалы. Орус база оске чоннарнын аас чогаалы. Тоолдар (дириг амытаннар дугайында, хуулгаазын, анаа тоолдар, дискинчек). Тоолчургу болгаш тоогу чугаалар. Аас чогаалынын биче жанрлары: тывызыктар, дурген-чугаалар, узун тыныш, когудуглер, улегер домактар, улустун ырлары, оюн удээн чугаалар дээш оон-даа оске.
Авторлуг тоолдар.
Темалыг болуктер: Тыва дылым. Ооренип оорен. Чылдын уелери. Кижи-бойдустун толу. Бистин бичии оннуктеривис. Тоогу билбес-тоорээр, торел билбес-турээр. Кайгамчыктыг чашкы уем. Ажылга ынактын алдары бедик. Тыва-кайгамчыктыг оран. Тыва чоннун чаагай чанчылдары болгаш ужурлары. Байырланчыг байырлалдар.
Уругларнын номчукчу ажыл-чорудулгазы.
«Уругларнын номчукчу ажыл-чорудулгазы» деп кезээнге оореникчилернин номчуур чогаалдарынын шилилге принциптерин боттандырар. Оларнын иштинде кол принцип- сонуургал, дыл, тема база кодурген айтырыгларнын аайы-биле билдингир болуру. Эге школанын оореникчилеринин номчуур ужурлуг чогаалдарын тодарадып тура, жанр аайы-биле чуул-буру болгаш кижизидикчи ужур-уткалыг болурун сагаан. Номчуур ужурлуг чогаалдарны тодарадып тура, тыва болгаш оске чоннарнын аас чогаалынын улегерлерин, тыва база орус уруглар чогаалынын фондузун тургузуп турар чогаалдарны киирген.
Россиянын оске чоннарынын тоогулуг байлаа база бугу кижи торелгетеннин улегерлери-биле, ол ышкаш тыва-орус классиктиг уруглар чогаалдарынын чогаалдары-биле таныжар аргалыг болур. Чогаалдарнын дузазы-биле «Эки», «багай», «чоптуг чорук», «шынчы чорук», «Харыысалга», «алыс кузел», «човаачал», «дузааргак», «кээргээчел» деп этиктиг билиглерни угаап, сагыш-сеткил база мозу-будуш талазы-биле унелелдери хевирлеттинген турар ужурлуг;
Амыдыралынга торел, ог-буле, кожа-хелбээ база эп-найыралдыг харылзааларнын чугулазын билип эгелээр болгаш «найырал», «бот-боттарын билчири», «бот-боттарынга дузалажыры», «хундулел», «ынакшыл», «торелзирек» болурунун дугайында билиглерни угаап бодаар аргалыг болур. Ол ышкаш бодунун уе чергези база улуг кижилер-биле харылзаа тударынын негелделери болгаш аргалары-биле таныжып, бодунун болгаш чогаалдын маадырларынын ажыл-херектерин деннеп коор билглери хевирлеттинер;
Чечен чогаалды уран чуулдун онзагаай хевири деп шингээдип, ону уран чуулдун оске хевирлери-биле деннеп ооренип алган турар;
-Ооредилге база эртем-нептергей литература-биле ажылдаар эге билиглерни алыр болгаш практиктигажылынга херек медээни тып болгаш ажыглап билир кылдыр оорени алган турар
Чугаа хевирлери болгаш номчукчу ажыл-чорудулгазынга хамаарыштыр негелделер:
-номчулганын сорулгаларын билген турар номчукчунун сонуургалын хандырары-биле, номчуттунар дуржулгазын чедип алыры-биле, бодалдар болгаш барымдаалар, бадыткалдар болгаш оске медээлер тывары-биле);
-созуглелдин янзы-буру хевирлеринин утказын медерелдиг хулээп алыры (дынналдыр база иштинде номчуп тура, дыннап тура), оларнын тускай хевирлерин тодарадыры (чечен, эртме-нептеренгей, ооредилге, тайылбырлаг), чогаалдын кол бодалы болгаш маадрыларын тодарадыры;
-моноглог чугаа тургузуп билир турар;
-чугаа этикедин сагыыр; диалог чорудуп билири; номчаан чуулун сайгарып билири;
-номчаан чуулун билип тура, темпилиг номчууру;
Чогаадыкчы ажыл-чорудулга:
-чечен чогаалды рольдар аайы-биле номчуур;
-созуглелдин утказын чогаадыкчы езу-биле дамчыдып чугаалаар;
-чечен чогаалга, чурукчуларнын ажылдарынын репродукцияларынга, чогаалга чураан чуруктарга азы хууда дуржулгазынга даянып, бодунун созуглелин тургузуп билири;
Ук эртемни Тыва Республиканын ооредилге болгаш эртем яамызынын бадылааны ооредилге ному «Литературлуг номчулга».Автору Л.С.Кара-оол Кызыл -2013ч.деп ном-биле ооредир.
ПЛАННАТТЫНГАН ТҮННЕЛДЕР
Предметтиг тʏңнелдер:
Дыннаары (аудирование). Чечен чогаалдын янзы-буру жанрларын дыннап тургаш, шингээдири. Дыннаан чогаалынын кол утказын билири, кол болуушкуннарны айтып билири, болуушкуннун сайзырап келгенин дес-дараалаштырары; чогаалдын кол утказы; дыннаан дыннаани чогаалында логиктиг харылзааларны тургузары, дыннаан чогаалынга хамаарыштыр сеткил-сагыш хайныышкынныг бодалды илередири.
Номчууру. Хемчээл болгаш жанрынын аайы-биле таарымчалыг чогаалдарны медерелдиг номчууру. Номчулганын сорулгазын угаап билири. Номчуурунун аргазы: будун состеп номчуур. Шын номчууру: чогаал номчулгазынын негелделерин сагывышаан, танывазы созуглелди чазыг чок номчууру. Номчуурунун дургени: созуглелдин утказын медерелдиг, илдик чок номчуур темпини уругга тургузары. Номчуурунун дургенин чоорту улгаттырары. Сорулгазын барымдаалап, номчуурунун хевирин шилиири: ыыткыр азы иштинде номчууру. Аянныг номчулга: созуглелдин утказынга дууштур орфоэпиянын болгаш интонациянын негелделерин сагып, аянныг номчууру. Эге школага аянныг номчулгага алган билиглери кол ниити болгаш ортумак долу школаларга чечен чогаалды чедиишкинниг шингээдип алырынга улуг ужур-дузалаг.
«Чугаалаары» болгаш «бижиири» деп кезектер аас болгаш бижимел чугаазын сайзырадырынга дузалаар.
Чугаалаары (аас чугаанын культуразы). Монолог-аас-биле чугаа илередиринин хевири. Чугаанын хевирлери: тоожуушкун, тодарадып чугаалааары, угаап бодаары. Монологта чугаанын уран чечен аргаларын ажыглаары (синоним, антонимнер, деннелне, эпитет). Улуг эвес монолог чугааны тургузары: чогаал дугайында бодунун бодалы (маадырлары, болуушкуннар); план аайы-биле созуглелди аас-биле чугаалаары; угаап бодаан болгаш тодараткан элементилерни ажыглап, тоожаан аянныг аас-биле чогаадыг тургузары. Орус болгаш торээн чогаалында маадырларны деннээри (портреди, ажыл-херектери).
Шулук чогаалынын уран номчулгазы (шээжи-биле номчулга).
Диалог чугаа, оон онзагайлары. Чугаалажып турар кижинин чугаазын дыннап база унелеп билири. Оске бодалды узе кирбейн дыннааш, бузуренчиг болгаш барымдаалыг харыыны бээри. Оске культуранын толээлекчизи-биле чугаалажып тургаш, чугаа этикединин домей болгаш ылгалдыг чуулдерин сагып, чугаалажып билири. Чогаалды сайгарып турда, диалогка киржири. Дыннаан (номчаан) чуулунге бодунун хамаарылгазын илередири: бодалын созуглелди ажыглап тургаш, бадыткаары. Айтырыг салып билири, номчаан чуулунун утказынга хамаарыштыр айтырыгларга харыылап билири. Созуглелди кезектерге чарып, план тургузары. Созуглелди эдерти чугаалаары: кыска, долу, шилилгелиг.
Бижиири (бижимел чугаанын культуразы). Бижимел чугаанын негелделери. Бижимел чугаанын утказынын айыткан темага дуушкээ. Чогаалга хамаарыштыр берген айтырыглар аайы-биле кыска бижимел чугаа тургузары. Чоорту эдертиглер, кыска чогаадыглар (хостуг, тема аайы-биле, чурук-биле; тоожуушкун, тодарадып билири, угаап бодаар) бижиири.
Ооредилге болгаш эртем-нептергей созуглелдер-биле ажыл. Ооредилге болгаш эртем-нептергей созуглелдер дугайында ниити билиг. Торээн дылынга ооредилге болгаш эртем-нептергей созуглелдерни шингээдип алыры. Ооредилге болгаш эртем-нептергей созуглелдерни ниити (информация) алырынын ундезини деп билип алыры. Ооредилге болгаш эртем-нептергей созуглелдернин кол утказын, дылынын уран-чечен аргаларын илередири. Созуглелди уткалыг кезектерге чарып, кезек бурузунун темазын тодараткаш, ат бээри. Созуглелде кол состерни ангылаары, созуглелди катап тургузар адылдын планын тургузары. Тыва далдын состери, сос каттыжыышкынныры болгаш домактарнын орус дылче очулдуруп билири.
Чечен чогаалдын созуглелдери-биле ажыл.
Чечен чогаалдын созуглелин оске хевирлеринден ылгап билири. Созуглелдин ады-биле дугжуп турарын тодарадып билири. Аянныг номчуурунун бугу аргаларын ажыглап, чечен чогаалдын созуглелинин утказын эдерти чугаалаары (допчу, кыска, шилилгелиг). Чечен чогаалдын созуглелинин жанрын, кол утказын, сюжедин, композициязынын элементилерин тодарадыры. Созуглелди уткалыг кезектерге чарып, темазын тодараткаш, кол состери болгаш овур-хевирлерин тодарадыры. Созуглелдин планын ат домактары, айтырыг
домактары азы тодаргай хевирлиг тургускаш, кезек бурузунге ат берип билири.Маадырларнын характеристиказын кылган ажыл-херектеринге, оске маадырларнын чугаазы азы авторнун характеристиказынга даяннып, тургузуп билири, оларнын мозу-будуш талазы-биле шынарларын тодарадып билири. Маадарларнын кылган херектеринин чылдагааннарын унелеп билири болгаш бодунун хамаарылгазын илередири. Персонажтын характеристиказын тургузарда, портрет, интерьернин ужур-утказы. Маадырларнын ажыл-херектерин чугаалап турар чуулдури-биле деннээри. Персонажтын чугаазы база авторнун созу. Созуглелде уран-чечен аргаларны тодарадып билири (уран овур-хевир, эпитет, денгелге, метафора, гипербола), оларнын кандыг сорулгалыг ажыглаттынганын тодарадыры. Бойдус чурумалы, оон чечен чугаанын созуглелин орус чогаалдын созуглели-биле деннеп, оларнын домей база ылгалдыг чуулдерин, дылынын уран аргаларын деннээри. Созуглелге таарыштыр чураан чуруктарга чугаа тургузары.
Чечен чогаалдын билиглери.
Чечен чогаалдын улегерлерин номчуп, сайгарып турда, таваржы берген литературлуг билиглерни оореникчилерге тайылбырлаары.
Проза болгаш шулук чогаалы, оларны ылгап билири. Башкынын удуртулгазы-биле созуглелден дарааазында литературлуг билиглерни тып билири: уран овур-хевир, жанр (аас чогаалдын биче хевирлери, улустун тоолу, авторлуг тоол, басня, чечен чугаа, тоожу, шулук). Сюжет, тема, чогаалдын тургузуу (композиция), кол утказы, кол бодалы, маадыр (персонаж), портрет, бойдус чурумалы, интерьер, синоним, антонимнер, эпитет, деннелге, гипербола, диригжидилге, ритм, рифма, очулга.
Библиографтыг культура.
Сумелээн данзыдан херек номун шилип алыры. Номнун авторун, каасталгазын кылган чурукчузун айтып, допчузу база номнун утказынын дугайында кыска тайылбырын (аннотация) тып билири. Номда чуруктарны чогаалдын тодаргай эпизоду-биле холбап билири.
Метапредметтиг тʏңнелдер.
-бодунун моон сонгаар сайзыраарынга база оске эртемнерни чедиишкинниг шингээдип алырынга номчулганын ужур-дузазын медереп билген турар болгаш узуктел чок номчулга долгандыр турар хурээлелди, делегейни база бодун билип алырынга чугула арга деп чуулду шингээдип алган турар ужурлуг;
-чечен чогаалды буруну-биле унелеп хулээвишаан, номчаан чуулунге хамаарыштыр сеткил-сагыш хайныышкынныг харыыны берип, бодунун бодалын илередип, чугаалажып турар кижизинин бодалын хундулеп билир кылдыр ооренген турар;
Россиянын оске чоннарынын тоогулуг байлаа база бугу кижи торелгетеннин улегерлери-биле, ол ышкаш тыва-орус классиктиг уруглар чогаалдарынын чогаалдары-биле таныжар аргалыг болур. Чогаалдарнын дузазы-биле «Эки», «багай», «чоптуг чорук», «шынчы чорук», «Харыысалга», «алыс кузел», «човаачал», «дузааргак», «кээргээчел» деп этиктиг билиглерни угаап, сагыш-сеткил база мозу-будуш талазы-биле унелелдери хевирлеттинген турар ужурлуг;
Амыдыралынга торел, ог-буле, кожа-хелбээ база эп-найыралдыг харылзааларнын чугулазын билип эгелээр болгаш «найырал», «бот-боттарын билчири», «бот-боттарынга дузалажыры», «хундулел», «ынакшыл», «торелзирек» болурунун дугайында билиглерни угаап бодаар аргалыг болур. Ол ышкаш бодунун уе чергези база улуг кижилер-биле харылзаа тударынын негелделери болгаш аргалары-биле таныжып, бодунун болгаш чогаалдын маадырларынын ажыл-херектерин деннеп коор билглери хевирлеттинер;
Чечен чогаалды уран чуулдун онзагай хевири деп шингээдип, ону уран чуулдун оске хевирлери-биле деннеп ооренип алган турар;
-Ооредилге база эртем-нептергей литература-биле ажылдаар эге билиглерни алыр болгаш практиктигажылынга херек медээни тып болгаш ажыглап билир кылдыр оорени алган турар
КАЛЕНДАРЬ-ТЕМАТИКТИГ ПЛАННААШКЫН
Неделяда- 2 шак
Чылда- 68 шак
Программаның кезээниң ады | № | Шагы | Кичээлдиң темазы | Оореникчилернин билип алыр ужурлуг чуулдеринин характеристиказы
| Кичээл дин хевири | Уези |
| Эскериг кичээл. | |||||||||||||
Предметке хамаарыштыр | Бот-тускайлан онзагайлары | ||||||||||||||||||||
план | факт | ||||||||||||||||||||
I-ги улдун 16 шак | |||||||||||||||||||||
Экии, литературлуг номчулга! 2 шак. | 1 | 1 | Моорей « Угаанныглар, сагынгырлар | Ооредилге ному-биле ажылдап билири. Чурук-биле ажылдап билири.Тускай демдег лелдерни билири, ажыглап билири. Словарь-биле ажылдап билири. Шулук чогаалдарын номчуп билири, ун аянын таарыштырары. Эге рифма дугайында билигни алыры. Рифманын хевирлери: кожаланчак, аралашкак , кажааланчак. Строфа, куплет деп билиглери ылгап билири | Шүлүктүң утказын дамчыштыр тыва чоннуң биче сеткилдиг, дузааргак, чончу ёзу-чаңчылдарын билиндирер. Тɵрээн Тывазын делегейге алдаржыдып чоруур, тыва чоннуң оолдар, кыстарының чижээнге уругларны тɵлептиг аажы-чаңга кижизидер. Чогаалчылар дугайында билип алыры. Чогаалдарны деннеп , анализтээри. | Кичээл -аян-чорук | |||||||||||||||
2 | 1 | Е. Танова « Тыва черге йорээл» | Тайылбыр кичээл | ||||||||||||||||||
Улустун аас чогаалынын биче хевирлери.-4ш | 3 | 1 | Тывызыктар. | Тывызыктар дугайында билигни алыры. тывызыктарнын янзы-буру хевирлери. | Улустуң аас чогаалының биче хевирлери-биле таныштырар; оларның тургузуун сайгарып кɵɵр. Амыдыралга тɵлептиг кижи бооп хевирлеттинеринге, ажыл-агыйга чайчыгып ɵɵрениринге оюннарның ужур-дузазын, салдарлыын билиндирер. Оске чроннарнын тывызыктары-биле тыва улустун тывызыктарын домейлеп анализтээри. Библиотека деп состун утказы-биле таныжылга. | Тайылбыр кичээл |
| ||||||||||||||
4 | 1 | Улегер домактар | Улегер домактарнын тургузуун ооренири. оон кол утказын тайылбырлап анализтээри. оске чоннарнын улегер домактары-биле деннээри. | Улегер домактын утказынга даянып харылзаалыг чугааны тургузуп билири.
| Тайылбыр кичээл |
| |||||||||||||||
5 | 1 | Оюн удээн чугаалар | Оюн удээн чугаалар тургузуун ооренири. оон кол утказын тайылбырлап анализтээри. Оске чоннарнын оюн удээн чугаалары -биле деннээри. | Оюн кичээл | |||||||||||||||||
6 | 1 | Узун тыныш | Узун тыныш дугайында билиг. оон кол утказын тайылбырлап анализтээри. оске чоннарнын оон кол утказын тайылбырлап анализтээри. Оске чоннарнын узун тыныш хевирлиг оюннары-биле деннээри. | Тайылбыр кичээл | |||||||||||||||||
Ооренип оорен-4ш. | 7 | 1 | С. Сурун-оол « Аккырмаа-биле ийи» | Диригжидилге аргазынын дугайында билиг. чогаалдан диригжиткен чурумалдарны тывары, оларны анализтеп туннел ундурери | Школачы кижиниң хуузунда ажылынга – ɵɵредилгезинге кызымак, харыысалгалыг, сонуургалдыг болур чоруун оттуруп, билиг чедип алырының үндезинин билиндирер.
ϴɵреникчи кижиниң эт-херекселдеринге хумагалыг, бодунуң болгаш хɵй-ниитиниң ɵнчүзүнге камналгалыг болурунга кижизидер. | Сайгарылга кичээл | |||||||||||||||
8 | 1 | Н Носов « Бодалга бодааным», | Чечен чугаа дугайында билиг. Чечен чугааны аянныг номчуур,оон темазын тодарадыр оларнын иштинден деннелгелерни, диригжидилгени тодарадып тывар. | Тайылбыр кичээл | |||||||||||||||||
9 | 1 | Е Танова «Ийи 2» | Оюн кичээл | ||||||||||||||||||
10 | 1 | Ч. Ондар « Эдилелдин ээзинде» | Шулуктерни аянныг номчууру, оларнын аяннажылгазын тодарадыры, шээжилээри | ||||||||||||||||||
Чылдын уелери Тодуг-догаа кузумейни | 11 | 1 | О Сагаан-оол « Куску аргага» | Бойдус чурумалы( пейзаж) дугайында билиг. Созуглелди аянныг медерелдиг номчууру, оон кол утказын тайылбырлаары. Чурукка даянып чогаадыгны бижиири | Чылдый аңгы-аңгы үелериниң иштинден күскү бойдустуң чурумалын чогаалдардан ханы билип ап, боттарының хайгааралдары-биле холбап билиринге чаңчыктырар; ыяштарның, оът-сигенниң, бүгү-ле дириг амытаннарның чайгы турганындан ылгалын эскерип билири. | Катаптаашкын кичээл | |||||||||||||||
12 | 1 | Э. Кечил-оол « Кайгамчыктыг картошкам» | Шулукту аянныг номчуур, оларнын иштинден деннелгелерни, кандыг хевирнин аяннажлгазы-дыр тодарадып тывар. Картошкадан делгелге | Шүлүктүң утказынга дүүштүр уругларның ногаа аймаанга үнелелин деткиир; картошка болгаш ɵске-даа нога аймаан ɵстүрүп, ооң эки дүжүдүн алыр дизе, ажылгыр болур чорукка чаңчыгарын сагындырар. | Сайгарылга кичээл | ||||||||||||||||
13 | 1 | Ч. Ондар « Кыштын тыныжы» | Шулукту аянныг номчуур, Оларнын иштинден деннелгелерни, кандыг хевирнин аяннажылгазы-дыр тодарадып тывар. Эпитет дугайында билиг. | Аянныг,медерелдиг номчууру ,ава дугайында улегер домактар. Орай күстүң демдектерин, бойдустуң ɵскерлиишкиннериниң онзагай чүүлдерин шиңгээдип алыр. | Таныштырылга кичээл | ||||||||||||||||
Эки кылган ажыл элеп читпес алдар | 14 | 1 | Ю. Кунзегеш « Шартылыы биле кымыскаяк»» басня | Басня дугайында билиг. Басняны аянныг номчуур, оларнын иштинден деннелгелерни, кандыг хевирнин аяннажлгазы-дыр тодарадып тывар. Кыска чогаадыг бижиир | Кижиниң амыдыралынга күш-ажылдың ужур-дузазын билиндирип, күш-ажылды хүндүлээр, ажыл кылырынга чүткүлдүг болурунга кижизидер. Хɵй-ниитиниң ажыл-херээнге киржип, ажыл кылып ɵɵрениринге, ажылга харыысалгалыг болурунга чаңчыктырып, «чалгааның мурнунда – кочу» деп чүвени билиндирер. Баш бурунгаар дыннадыгларга белеткел Сценажыткан коргузугну кууседири | Таныштырылга кичээли | |||||||||||||||
15 | 1 | Ю Кунзегеш « Ажыл» | Шулукту аянныг номчуур, оларнын иштинден деннелгелерни, кандыг хевирнин аяннажлгазы-дыр тодарадып тывар. Мергежилдер дугайында дыннадыглар. | Тайылбыр кичээл | |||||||||||||||||
16 | 1 | О Сувакпит «Арзылан-биле пар» | Басняны аянныг номчуур, оларнын иштинден деннелгелерни, кандыг хевирнин аяннажлгазы-дыр тодарадып тывар. | Оюн кичээл | |||||||||||||||||
II-ги улдун 15 шак | |||||||||||||||||||||
17 | 1 | О. Сувакпит « Салалааларым» | Шулукту аянныг номчуур, оларнын иштинден деннелгелерни, кандыг хевирнин аяннажлгазы-дыр тодарадып тывар. | Сайгарылга кичээл | |||||||||||||||||
18 | 1 | Хыналда ажыл | Ооренип эрткен чуулдерин билирин хынаар. бот ажылдап билири | Тест –биле ажыл | Хыналда кичээл | ||||||||||||||||
Хоктуг ужуралдар, солун болуушкуннар | 19 | 1 | К-Э. Кудажы « Мыйыт» | Чечен чугааны аянныг номчуур,оон темазын тодарадыр оларнын иштинден деннелгелерни, диригжидилгени тодарадып тывар. Оске кижинин арнындан чогаалды чугаалап билири . | Амыдыралда болуп турар хɵктүг ужуралдарга, солун болуушкуннарга үндезилээш, уругларны тɵрээн черинге ынакшылды, ооң кайгамчык каас-чаражынга чоргааралын оттурар. Бойдус чурумалын шээжи-биле ооренир Айтырыларга харыы. Чогаалдан удурланышкак болгаш чоок уткалыг состерни тывары. Бойдустуң хайгаарап, ооң онзагай чараш демдектерин эскерип билиринге, ону сеткил-сагыштың хайныышкыны-биле шиңгээдип алырынга чаңчыктырар. Тɵрээн чериниң каас-чараш, бай-байлак бойдузунга уругларның чоргааралын оттуруп, аңаа хумагалыг болурун болгаш дириг амытаннарга сагыш човаачал, кээргээчел биче сеткилин кижизидер. | Тайылбыр кичээли | |||||||||||||||
20 | 1 | С. Сурун-оол « Ууттунмас тоорук» | Сайгарылга кичээл | ||||||||||||||||||
Бойдустун чажыттары | 21 | 1 | М Пришвин « Алдын шынаа» | Тайылбыр кичээл | |||||||||||||||||
22 | 1 | С. Комбу « Чогум чул ол,уруглар?» | Шулукту аянныг номчуур, оларнын иштинден деннелгелерни, кандыг хевирнин аяннажлгазы-дыр тодарадып тывар. | Шээжилээр Айтырыгларга харыылар Тоол члгаадыры Эскериглер айтырып бижиир | Тайылбыр кичээл | ||||||||||||||||
23 | 1 | С. Сурун-оол « Хек» | Созуглелдин утказынга дууштур унаянын сагып номчууру, созуглелди кезектергечарары, план ёзугаар чугаалаары. . | Түңнел кичээл | |||||||||||||||||
24 | 1 | Г. Скребицскийнии –биле « Кушкаштарнын медээзи» | Созуглелдин утказынга дууштур унаянын сагып номчууру, созуглелди кезектергечарары, план ёзугаар чугаалаары. . Шулукту аянныг номчуур, оларнын иштинден деннелгелерни, кандыг хевирнин аяннажлгазы-дыр тодарадып тывар. Очулдурукчу дугайында билиг | Кыштың онзагай демдектерин, ооң болуушкуннарын шиңгээдип ап, кыш дугайында бижиттинген уран-чечен бодалдарны сактып алырын билиндирер. Кышкы бойдустуң чурумалынга ɵɵреникчилерниң эстетиктиг хамаарылгазын кижизидер
| Тайылбыр | ||||||||||||||||
кичээл | |||||||||||||||||||||
Чылдын уелери Аккыр харлыг кыжым | 25 | 1 | Б. Ховенмей «Кыш» | Сайгарылга кичээл | |||||||||||||||||
26 | 1 | М Кенин-Лопсан « Кыштын шулукчузу» | Сайгарылга кичээл | ||||||||||||||||||
27 | 1 | А. Пушкин « Кыш» | Чаа тема | ||||||||||||||||||
28 | 1 | М. Кенин –Лопсан « Харжыгаш» | Риториктиг айтырыг дугайында билиг . | Тайылбыр кичээл | |||||||||||||||||
29 | 1 | Л. Толстой «Ак кодан» Класстан дашкаар номчулга | Созуглелдин утказынга дууштур унаянын сагып номчууру, созуглелди кезектергечарары, план ёзугаар чугаалаары. . | Тайылбыр кичээл | |||||||||||||||||
30 | 1 | Л. Чадамба « Соок-Ирей» | Шулукту аянныг номчуур, оларнын иштинден деннелгелерни, кандыг хевирнин аяннажлгазы-дыр тодарадып тывар | Сайгарылга кичээл Урок-экскурсия | |||||||||||||||||
31 | 1 | Хыналда ажыл | Ооренип эрткен чуулдерин билирин хынаар. бот ажылдап билири | Холушкак хевирнин хыналда ажылы | Хыналда ажыл | ||||||||||||||||
III-ку улдун 20 шак | |||||||||||||||||||||
32 | 1 | Частырыгла-биле ажыл. Бистин суурувуста кыш деп чуруктар делгелгези | Фотоаппарат-биле тыртырган «Суурувуста кыш» деп чуруктар делгелгези | Бот чогаадыкчы ажыл. | Конкурс кичээл | ||||||||||||||||
Бойдуска хумагалыг болуулу | 33 | 1 | М Кенин-Лопсан « Оскус ангыр» | Созуглелдин утказынга дууштур унаянын сагып номчууру, Чогаал маадыры – оон дугайында билиг. « Куштарнын оннуктери болуул» деп белен план-биле кыска чогаадыгны бижиири | Бойдус деп чүл дээрзин билиндирбишаан, кижи – тɵрээн бойдузунуң ээзи, ооң камгалакчызы болур; ооң каас-чаражынга, бай-байлаанга сагыш-сеткили ɵɵрүп, аңаа хумагалыг болур күзелдерни уругларга шиңгээттирер. Бойдусту камгалап, камнаар, ону кайы хамаан чокка тɵтчеглеп болбас ужурну сагыыр чорукка тыва кижиниң сүзүглелиниң кижизидилгеге ужур-дузазын чогаал дамчыштыр билиндирер.
| Сайгарылга кичээл | |||||||||||||||
34 | 1 | Ч. Кара-Куске « Хурээлелди камгаланар!» | Шулукту аянныг номчуур, оларнын иштинден деннелгелерни, кандыг хевирнин аяннажлгазы-дыр тодарадып тывар Плакат дугайында билиг. Шулуктун утказынга плакат чурууру, чуруктар делгелгези | Чаа тема | |||||||||||||||||
35 | 1 | О. Сувакпит « Эмнеп алган» | Шулукту аянныг номчуур, оларнын иштинден деннелгелерни, кандыг хевирнин аяннажлгазы-дыр тодарадып тывар, диригжидилге аргазын канчаар ажыглаанын тодарадыр | Сайгарылга кичээл | |||||||||||||||||
Авторлуг тоолдар | 36 | 1 | С Пюрбю « Сагынгыр куске» | Тоолду аянныг номчууру авторнун дугайында билири, тоолдун маадырларын тодарадып тывары, тоолдун кол утказын дамчыдып билири. Тоолдарны деннеп анализтээри | Авторлуг тоолдар дугайында билигни бээр. Аразында эп-найыралдыг болурунга, бот-боттарын хүндүлежип чаңчыгарынга уругларны кижизидер. «Бодун боду билинмес, морзук калчанын билинмес» деп үлегер домактың утказын билиндирер. Багай аажы-чаңга ɵɵренмейн, чараш үлегер-чижекке бот-кижизидилгениң хевирлеттинери. Аныяк салгалды тɵлептиг мɵзү-шынарга кижизидери. Чогаадыг унелелди белен план-биле бижиири Маадырларнын эки багай талаларынга харалзаалыг чугаа тургузары
| Чаа тема Сайгарылга кичээл | |||||||||||||||
37 | 1 | С.Маршак « Угаанныг Кускежик» | Сайгарылга кичээл | ||||||||||||||||||
38 | 1 | С.Пюрбю « Кажар диин» | Тоолду аянныг номчууру авторнун дугайында билири, тоолдун маадырларын тодарадып тывары, тоолдун кол утказын дамчыдып билири. Тоолду анализтээри, оон маадырларынын эки багай талаларын тып билири | Сайгарылга кичээл | |||||||||||||||||
39 | 1 | С.Люрбю « Оптуг Чыккылаа» | Тоолду аянныг номчууру, тоолдун маадырларын тодарадып тывары, тоолдун кол утказын дамчыдып билири. Тоолду анализтээри, оон маадырларынын эки багай талаларын тып билири | Сайгарылга кичээл | |||||||||||||||||
40 | 1 | Т Кызыл-оол « Бодаган» | Тоолду аянныг номчууру, тоолдун маадырларын тодарадып тывары, тоолдун кол утказын дамчыдып билири. Рольдап номчууру. | Сайгарылга кичээл | |||||||||||||||||
41 | 1 | Т Кызыл-оол « Багай чанчыл» | Тоолду аянныг номчууру, тоолдун маадырларын тодарадып тывары, тоолдун кол утказын дамчыдып билири. Тоолга план тургузуп ону эдерти чугаалаары. | Сайгарылга кичээл | |||||||||||||||||
Торээн чурттум камгалак чылары | 42 43 | 1 1 | Э Кечил-оол « Шолалатканым» А. Барто « Ийи алышкы» | Созуглелдин утказынга дууштур унаянын сагып номчууру, созуглелди кезектергечарары, план ёзугаар чугаалаары. . Шулукту аянныг номчуур, оларнын иштинден деннелгелерни, кандыг хевирнин аяннажылгазы-дыр тодарадып тывар, | Чогаалдарның уткаларын дамчыштыр Тɵрээн чуртун кымдан камгалап турарын болгаш дайын хүннеринде бистиң Шериивистиң маадырлыг чоруун, оларның чүү дээш демисежип чораанын билиндирер.
| Сайгарылга кичээл | |||||||||||||||
Сайгарылга кичээл | |||||||||||||||||||||
44 | 1 | Бистин проективис « Ачаларывыс акыларывыс –Ада чурттун камгалакчылары» | Проектиге материалдарны чыып хана солунну, чалагаларны, шулуктер, ырылар тып оларны ырлап шулуктеп ооренир, ачаларынга коргузуглуг класс шагын эрттирери. | Проектилерни белеткээри. Чурт камгалакчыларынга тураскааткан шүлүктер, ырлар, чуруктар тып, белеткээр. Ачаларынга, акыларынга байыр чедирер. | Делгелге-концерт кичээл | ||||||||||||||||
Улус аразында ие караа чымчак | 45 | 1 | Б Ховенмей « Ием холу» | Шулукту аянныг номчуур, оларнын иштинден деннелгелерни, кандыг хевирнин аяннажылгазы-дыр тодарадып тывар | Ие кижиниң ишчи-шевер, буян-ачылыг, чылыг-чымчак холунуң, ажы-тɵлүнге сагыш човаашкынының, ачы-дузазының дугайында билиндирип, иелерге хүндүткелди кижизидер. Авазы-биле уругларының аразында быжыг найыралды, авазынга тɵлүнүң чоргааралын, аваның тɵлү дээш сагыш човаашкынын үнелеп, ооң чижээнге уругларны кижизидер Утказын чугаалаар, ава дугайында улегер домактар бижиир | Сайгарылга кичээл | |||||||||||||||
46 | 1 | С. Тока « Ававыс чокта» | Созуглелдин утказынга дууштур унаянын сагып номчууру, созуглелди кезектергечарары, план ёзугаар чугаалаары. . | Сайгарылга кичээл | |||||||||||||||||
47 | 1 | Э. Кечил-оол « Ава созун дыннаваска» | Шулукту аянныг номчуур, оларнын иштинден деннелгелерни, кандыг хевирнин аяннажылгазы-дыр тодарадып тывар | Ава дугайында дорт одуруглуг шулук чогаадыр | Сайгарылга кичээл | ||||||||||||||||
48 | 1 | Чогаадыг « Ава» | Ооренип эрткен чогаалдарынга даянып тургаш ава дугайында чогаадыг бижиир | Бойдуста частың баштайгы демдектерин эскерип билирин болгаш аянныг номчуп, час дугайында одуругларны утка ударениезин барымдаалап, шын илередирин чедип алыр. Хову-шɵлге ажылдар-биле тараны амгы үениң сайзыраңгай техниказы-биле канчаар тарыырын таныштырар.
| Хыналда кичээл | ||||||||||||||||
Чылдын уелери Хоглуг чазым | 49 | 1 | О Саган-оол « Онза уе» | Созуглелдин утказынга дууштур унаянын сагып номчууру, созуглелдин утказын айтырыгларга даянып тургаш эдерти чугаалаары. . Чогаадыкчы ажыл бердинген созуглелге тааржыр состерни киир бижээш, тондурер | Сайгарылга кичээл | ||||||||||||||||
50 | 1 | Л.Чадамбаныы-биле « Часкы тарылга» | Созуглелдин утказынга дууштур унаянын сагып номчууру, созуглелдин утказын айтырыгларга даянып тургаш эдерти чугаалаары. . | Сайгарылга кичээл | |||||||||||||||||
51 | 1 | Хыналда ажыл | Ооренип эрткен чуулдерин билип алганын хынаар | Тест-биле ажыл | Хыналда кичээл | ||||||||||||||||
IV-ку улдун 17 шак | |||||||||||||||||||||
Улустун аас чогаалы Тоолдар | 52 | 1 | « Чыраа кулун» тыва улустун тоолу | Тоолдарнын хевирлери. Тоолду аянныг медерелдиг номчуур, рольдарга чарып номчуур, оон кол утказын тодарадып билири | Тоолдарның мɵзүлүг болгаш мɵзү чок маадырларының аажы-чаңнарын тодарадыр. Тоолдарда тайбың дээш, эки чуртталга дээш, шынчы чорук дээш күзелдер сиңникенин билиндирер. Тоолдун утказынга улегер домак тыпкаш ону эдерти чугаалаар | Сайгарылга кичээл | |||||||||||||||
53 | 1 | « Хам бору-биле шинчээчи бору» | Диригжидилге дугайында билиг Тоолду аянныг номчууру, тоолдун маадырларын тодарадып тывары, тоолдун кол утказын дамчыдып билири. Тоолду эдерти чугаалаары. Тоолду эде чогаадыры | Сайгарылга кичээл | |||||||||||||||||
54 | 1 | « Хараган бажында дук» | Тоолду аянныг номчууру, тоолдун маадырларын тодарадып тывары, тоолдун кол утказын дамчыдып билири. Тоолду эдерти чугаалаары. Анаа тоолдар дугайында билиг | Сайгарылга кичээл | |||||||||||||||||
Бистин бичи оннуктеривис Тоогу болгаш тоолчургу чугаалар | 55 56 57 | 1 1 1 | К Ондар «Шаашкак» С Комбу « Сайдаяк» О Саган-оол « Оол биле кушкаш», « Элик оглу» «Дуза дилээн адыг», Дагаа чуге дан бажында алгырар апарганыл? | Чурумал дугайында билиг. Шулукту аянныг номчуур, оларнын иштинден деннелгелерни, кандыг хевирнин аяннажылгазы-дыр тодарадып тывар. Бызаа чурааш, оон хевирин бердинген план езугаар бижиир Сайдаяк деп шулукту шээжилээр Созуглелдер ,Тоолчургу чугааларнын утказынга дууштур ун аянын сагып номчууру, деннээри, созуглелдернин утказын айтырыгларга даянып тургаш эдерти чугаалаары. . Бир тоолчургу чугаа тыпкаш чугаалаар | Бойдусту камгалап, камнаар, ону кайы хамаан чокка тɵтчеглеп болбас, дириг амытаннарга камгалаар, кадагалаар чорукка болгаш оларны, кээргеп, дуза чедириксээр хɵɵннүг болурунга кижизидер.
| Чаа тема Сайгарылга кичээл | |||||||||||||||
Сайгарылга кичээл | |||||||||||||||||||||
Тɵɵгү болгаш тоолчургу чугааларда бижип кɵргүскен хуулгаазын күштерни, оларның үүлгедиглерин, овур-хевирин болгаш дириг амытаннарның тыптып келгенин, оларның бот-боттарындан ылгалын азы бот-боттарынга дɵмейлежип турар онзагай чүүлдерин билиндирер. Тɵɵгү болгаш тоолчургу чугааларга уругларның сонуургалын оттурар.Театржыттынган коргузугден ойнаарактар дузазы-биле коргузер | Оюн кичээл | ||||||||||||||||||||
58 | 1 | «Дээлдиген уну» | Сайгарылга кичээл | ||||||||||||||||||
Ойнаксанчыг оюннарым | 59 | 1 | Ч. Кара-куске « Чылгылаар мен», « Чунгу» | Чогаалдарны номчуур , оларнын кол узел-бодалын илередир, айтырыгларга харыылап эдерти чугаалаар | Амыдыралга тɵлептиг кижи бооп хевирлеттинеринге, ажыл-агыйга чаңчыгып ɵɵрениринге оюннарның ужур-дузазын, салдарлыын билиндирер. | Сайгарылга кичээл | |||||||||||||||
60 | 1 | А Шоюн «Таныжылга» | Созуглелдер утказынга дууштур унаянын сагып номчууру, деннээри созуглелдернин утказын айтырыгларга даянып тургаш эдерти чугаалаары. «Эжим-биле ынак оюнувус» деп чогаадыгны бижиир | ||||||||||||||||||
Кижи болуру чажындан | 61 | 1 | С. Сурун-оол «Шериг-оолдун олчазы» | Созуглелдер утказынга дууштур унаянын сагып номчууру, деннээри созуглелдернин утказын айтырыгларга даянып тургаш эдерти чугаалаары. .Созулелдерден деннелгелерни тып билири. План езугаар эдерти чугаалаары | Багай аажы-чаңга ɵɵренмейн, чараш үлегер-чижекке бот-кижизидилгениң хевирлеттинери. Аныяк салгалды тɵлептиг мɵзү-шынарга кижизидери. | Сайгарылга кичээл | |||||||||||||||
62 | 1 | Ч Кара-Куске « Алышкылар» | Сайгарылга кичээл | ||||||||||||||||||
63 | 1 | « Чаан болгаш Моська» « Ошку биле бору» | Басня чечен чугаа хевирлиг база бооп болур деп билиг. Басняларны медерелдиг номчуур, оларнын кол бодалын тодарадыр, оон ооредиглиг бодалдарын илередир | Басняларга чурук чурааш улегер домактар тып бижиир | Сайгарылга кичээл | ||||||||||||||||
Оске чоннарнын асс чогаалы | 64 | 1 | «Ыят чок крокодил» кхмер улустун толу» «Ийи элчиген» кыргыз улустун тоолу | Тоолдарны аянныг номчууру, тоолдарнын маадырларын тодарадып тывары, тоолдарнын кол утказын дамчыдып билири. Тоолдарны эдерти чугаалаары. Тыва улустун тоолдарындан ылгалы деннеп коор | ϴске национал чоннарның аас чогаалы-биле таныштырар. «Чаг берген кижи-биле чаргы үндүрер» деп үлегер домактың утказын билиндирер. Ийиги тоолда Элчигеннин кузели буде бээр кылдыр эде чогаадыр. «Чарын эъдин чааскаан чивес» деп үлегер домактың утказын дамчыштыр эш-ɵɵрүнден, чоок кижилеринден чүнү-даа харамнанмас, үргүчү бот-боттарныга дузалажып чоруур чорукка кижизидер. | Сайгарылга кичээл | |||||||||||||||
Чонум чаагай чанчылдары | 65 | 1 | К-Э Кудажы « Танды кежии» М Кенин –Лопсан Мунгашталган балыктар | Созуглелдер утказынга дууштур унаянын сагып номчууру, деннээри созуглелдернин утказын айтырыгларга даянып тургаш эдерти чугаалаары. .Созулелдерден деннелгелерни тып билири | Кижи бойдустуң ээзи болганда, ол ооң камгалакчызы болур; ооң каас-чаражынга, бай-байлаанга сагыш-сеткили ɵɵрүп, аңаа хумагалыг болур күзелдерни уругларга шиңгээттирер. «Кижи биле бойдус тудуш» деп бодалды билиндирер.Созуглелдернин утказынга чурук чурур Шээжилээр ыраажылар моорейи эрттирер | Сайгарылга кичээл | |||||||||||||||
66 | 1 | Е Танова « Артыш» | Шулукту аянныг номчуур, оларнын иштинден деннелгелерни, кандыг хевирнин аяннажылгазы-дыр тодарадып тывар | Сайгарылга кичээл | |||||||||||||||||
Чылдын уелери | 67 | 1 | Л. Чадамба «Каас уе», С Сурун-оол « Чодураа» | Шулукту аянныг номчуур, оларнын иштинден деннелгелерни, кандыг хевирнин аяннажылгазы-дыр тодарадып тывар | Шүлүктерниң утказын барымдаалап, чай келгенин, ооң каас-чараш бойдузун магадап, аңаа камналгалыг болурунга уругларны кижизидер; чайгы ажыл-ишке үлүүн киирип, ада-иезинге дузалажыксаар күзелдиг болурунге белеткээр. | Сайгарылга кичээл | |||||||||||||||
68 | 1 | С Сарыг-оол «Чайлагга». Бистин проективис мээн ынак чогаалчым | Созуглелдин утказынга дууштур ун аянын сагып номчууру, созуглелдин утказын айтырыгларга даянып тургаш эдерти чугаалаары. . | Баш бурунгаар берип каан даалга езугаар проектилерин делгеп,коргузуп камгалаар | Сайгарылга кичээл | ||||||||||||||||
Предварительный просмотр:
УЛУСЧУ УЖУРЛАР 3 класс
ТАЙЫЛБЫР БИЖИК
Бо программаны 1-4 класстарга шенелделиг өөредилге – номчулга ному «Улусчу ужурларга» даянып тургускан.
Улусчу педагогика амгы национал школаның өөредилге-кижизидилгелиг ажыл-чорудулгазының кол үндезинин тургузуп, ниити өөредилге системаларында чаа угланыышкын, тускай быжыг турушту ээлеп турар. Чоннуң чаагай чаңчылдары, сагылга ёзулалдары, ужурлары улусчу педагогиканың кол өзээн тургуспушаан, өзүп орар салгалдың кижизидилгезиниң депшилгелиг аргаларын байлакшыдып турар.
Улусчу педагогиканың идеялары, байлак дуржулгазы болгаш аргалары өг-бүле кижидилгезинде, ада-иелер ортузунда тарап нептерээн.
Улусчу педагогика дээргн ог-беленин торел-болук улустун болгаш чоннун уруглар кижизидилгезинин дуржулгазы, а этнопедагогика ону шинчилээр эртем.Оон кол сорулгазы-улусчу педагогиканын ужур-утказын,аргаларын шинчилээри, оон депшилгелиг аргаларын ооредилге-кижизидилге ажылынга таарыштыр ажыглаары.
Проблемазы: ог-бүле,торел-доргул харылзаалары,ундезин ажыл-агый,торээн чер-чурт дугайында айтырыглар,этикет,бойдус ужурлары,кижинин тура-соруу,сагыш-сеткили,оске чоннарнын культуразы.Бойдуска тыва кижинин хамаарылгазы,тыва кижинин унуш озумелге хамаарылгазы, дириг амытаннарга,куштарга хамаарылгазы,чоннун эскериглерин шын сагып, хайгааралга алынга кижизидер.
Сорулгазы:
-ада-огбелеривистин,чоннун депшилгелиг дуржулгазын уругларга шингээттирери.
-амгы болгаш келир уенин салгалынын будуштуг мозузун хевирлээри.
--уругларны ужур сагыыр толептиг кижилер кылдыр кижизидери.
--уругларнын чогааадыкчы шинээн сайзырадыры
--уругларнын аналитиктиг болгаш кара угааан-биле бодаар шынарларын сайзырадыры.
Курстун ажылчын программазын Г.Д. Сундуйнун «Улусчу ужурлар» 3-4 класстарга ооредилге номунга таарыштыр 1 чылда тургускан.Неделяда 1 шак,Чылда 34 шак
Программаның тургузуу:
- Бойдус чаяалгазы;
- Тыва кижинин унуш-озумелге хамаарылгазы;
- Чуглуг куштар;
- Танды кежии;
- Чыл,ай,хонук саналгазы;
- Ак-кок хемнин кижилери
- Бойдус магадылалы
Өөреникчилерниң шиңгээдип алыр билиглеринге, мергежилдеринге болгаш чаңчылдарынга кол негелделер.
3-ку классты доозуп турар өөреникчилерниң билип алыр ужурлуг чүүлдери:
--Бойдуска тыва кижинин хамаарылгазын ,чер ужурларын, аржаан ужурларын билири.
--Тыва кижинин унуш-озумелге хамаарылгазы:ыяш ужурларын,Ыдык ыяштарга чалбарыгларны,Тыванын чем унуштерин билири.
--Дириг амытаннарга,куштарга хамаарылгазын билири.
--Чыл,ай, хонук саналгазын билири.
--Сугнун кижиге ажык-дузазын,камнаарын билири.
--Чоннун эскериглерин шын сагып,хайгааралга алырн билири.
3 класска «Улусчу ужурлар» деп эртемниң
материал-техниктиг хандырылгазы
Ук эртемни өөредип турда, албан турар ужурлуг чуулдер:
- Чогаалдарның сөзуглелдериниң экземплярлары четче санныг турар ужурлуг.
- Эге школаның библиотеказының фондузунга албан турар ужурлуг документилер болгаш номнар:
- «Улусчу ужурлар» деп эртемге хамаарышкан нормативтиг документилер;
- авторлуг программалар;
- Тыва Республиканын өөредилге болгаш эртем яамызының сумелээн өөредилге номнары болгаш оларның даңзызы;
- өөреникчилер-биле ажылдап тургаш, ажыглаар янзы-буру карточкалар;
- дузалал литература (справочниктер, словарьлар, энциклопедиялар дээш оон-даа өске).
Амгы уениң негелдези-биле турар ужурлуг чуулдер:
- өөредилге-техниктиг херекселдер;
- мультимедийлиг компьютер;
- проектор
Улусчу ужурлар. 3класс (34 шак ) неделяда 1 шак
№ | Шагы | Тема | Сорулгазы | УУД өөредилгениң тускайлаң кылдыныглары болгаш баш бурунгаар планнаан түңнелдери ( предметтиг, метапредметтиг (оске эртемнер-биле холбаазы),бот-хууда билиглери) | Эрттирер хүнү | |||||||
план | факт | |||||||||||
Кижи болгаш бойдус чаялгазы. | ||||||||||||
1 | 1 | Бойдуска тыва кижиниң онзагай хамаарылгазы. «Итпиктин ыры» сөзу Ч.Кара-Күскении, аялгазы С.Базыр-оолдуу. | Тыва кижи бойдус-биле тудуш, ол кижини тынгарар, чемгерер ,хепкерер деп чувени билиндирери. Ырны чүгле дыңнаар эвес, а ону медереп, чүнүң дугайында бижээнин өөреникчилерге чедирер | Бойдуска хамаарышкан ужурларны улустун аас чогаалындан билип алыры. Ырыны аянныг, бедик көдурлүүшкүннүг ырлаары. | ||||||||
2 | 1 | Чер ужурлары. Чуваш улустун тоолу «Алдын доозун» | Черге тыва кижи кончуг камныг,ону кайы-хамаанчок кергетпес чораан деп ооредир. | Черге хамаарышкан улусчу ужурларны билип алыры.Номчаан тоолунун утказын ханы билип, медерелдиг номчуп билири. | ||||||||
3 | 1 | Аржаан ужурлары. | Аржаан тыва кижиге ыдыктыг, сүр-күчүлүг, кижи секпереп,аарыын эмнедип алыр чүүл дээрзин билиндирер. | Аржаанга кандыг ужурлар сагыырын билири.Бодунун бодалын чугаалап, амыдырал-биле холбаары. | ||||||||
4 | 1 | Тоожудан үзүндү «Танды –Уула» | Танды-Уула Тывада онзагай черлернин бирээзи деп билиндирер. | Номчаан чүүлүнүн утказын ханы билип, медерелдиг номчуп билири. | ||||||||
5 | 1 | К.Дасык «Төрээн суурум онзагай черлери» А.Конгар «Кызыл-Мажалык», «Ак-Довурак» | Бодунун төрээн черинге ынак кылдыр кижизидер. | Номчаан чүүлүнүң утказын ханы билип, медерелдиг номчуп билири. Бодунуң төрээн черин чугаалап, эштериниң чугаазын дыннап амыдырал-биле холбаары.Шүлүктү аянныг номчууру | ||||||||
6 | 1 | Ыры «Хөндергейим» Сөзу:М Дугаржап, аялгазы:А Лаптан | Ырының сөзун өөредир.Ырыны ырладыр.Торээн черинге ынак болурун кижизидер. | Ырыны аянныг. көдүрлүүшкүннүг ырлап билири. | ||||||||
7 | 1 | Тываның каас-чаражы. С.Бүрбээ «Бедик даглыг мээн чуртум» | Тываның географтыг талаларын,кандыг онзагай черлерин барын билип алыр. | Шүлүктү аянныг номчуп, ооң утказын дамчыдып билири. Номчаан чуулунуң утказын ханы билип, медерелдиг номчуп билири. | ||||||||
8 | 1 | Бойдус халаптары. | Бойдуста кандыг халаптар барын,оон канчаар чайлаарын өөредир | Бойдус халавының болу бээр ужуру болгаш уржуу чул дээрзин ханы билири. | ||||||||
Тыва кижиниң үнүш-өзүмелге хамаарылгазы. | ||||||||||||
9 | 1 | Онза ырлыг ураанхайлар (тоолчургу чугаа) | Хөөмей,сыгыт,каргыраа элдеп кайгамчыг чоннуң ырызы деп билиндирер | Номчаан чүүлүнүң утказын ханы билип, медерелдиг номчуп билири.Тоолчургу чугааны эдерти чугаалап билири. | ||||||||
10 | 1 | Ыяш ужурлары.Ыдык ыяштар.Тел ыяшка чалбарыг.Бай ыяшка чалбарыг.Хам дытка чалбарыг. | Ыяш-дириг өзумел,Ыдык ыяш деп чүл дээрзин билиндирер.Ыдык ыяштарның хевирлерин болгаш ужурларын билип алырынга өөредир. | Ыдык ыяштарның хевирлерин болгаш ужурларын билири. Ыдык ыяштарга чалбарыгны аянныг номчуп ,чугаалап билири. | ||||||||
11-12 | 2 | Тараа. (тоолчургу чугаа) Салгын кыйгырары.Тываның чем үнүштери. | Тарааның тывага тыптып келгениниң дугайында тоолчургу чугааны номчууру.Тыва Республиканың девискээринде чеже хире чем үнүштер өзүп турарын өөредир | Номчаан чүүлүнүн утказын ханы билип, медерелдиг номчуп билири.Тоолчургу чугааны эдерти чугаалап билири. Эм унуштерниң шынарларын шингээдип алыры. | ||||||||
13 | 1 | “Чыжырганам чараш” СозуЧ.Кара-Куске,аялгазы:Д Шактар | Чыжырганада кандыг шынарлар барын өөредир.Ырыны ырладыр. | Утказын билип алыры.Ырыны аянныг көдүрлүүшкүннүг ырлап билири. | ||||||||
Чүглүг куштар | ||||||||||||
14 | 1 | Куштар дугайында. Ыры «Айлан-кужум» | Чериниң аайы-биле куштар аңгы бөлуктерге чарлып турарын өөредир.Куштарның медээлерин билип алыр. | Номчаан чүүлүнүң утказын ханы билип, медерелдиг номчуп билири.Куштарны камгалаарын билири. Ырыны аянныг, көдүрлүүшкүннүг ырлап билири. | ||||||||
15 | 1 | Куштар –медээчилер. Ыры “Бора-Хөкпеш”Созу:Э Кечил-оол, аялгазы:С.Бюрбээ | Куштарның медээлерин билип алыр.Ырыны ырладыр | Номчаан чүүлүнүң утказын ханы билип, медерелдиг номчуп билири.Куштарны камгалаарын билири. Ырыны аянныг көдурлуушкуннуг ырлап билири | ||||||||
16 | 1 | Ыдык сурлуг куштар.Камгалалдыг куштар. | Кандыг куштарны ыдык сурлуг дээрзин база Кызыл дептер деп чул деп чувени билиндирер. | Номчаан чүүлүнүң утказын ханы билип, медерелдиг номчуп билири.Камгалалдыг куштарны танып аттарын шээжилээ-биле билири. | ||||||||
17-18 | 2 | Дуруяалар-эжеш куштар.Ыры “Эглип келир куштарым” Куу куш (тоолчургу чугаа) | Дуруяалар чуге эжеш куштар дээрзин номчуп билиндирер. Ырыны ырладып өөредир. | Сөзүглелге хамаарышкан амыдыралдан болуушкуннарны аңгылап, чижек кылдыр бээри.Ырыны ырлап билири.Утказын билип алыр. | ||||||||
Танды кежии | ||||||||||||
19 | 1 | Тываның ан-мени. Ыры «Койгунак» | Тывада кандыг аңнар барын база оларның кижилерге ажык-дузазы. Ырыны ырлап өөредир. | Номчаан чүүлүнүң утказын ханы билип, медерелдиг номчуп билири. Ырыны ырлап билири.Утказын билип алыры. | ||||||||
20 | 1 | Анчы кижиниң сагыыр ужурлары. Ыры «Диинчигеш» | Аңчы кижиниң сагыыр ужурларын билиндирер. Ырыны ырлап ооредир | Номчаан чүүлүнүң утказын ханы билип, медерелдиг номчуп билири. Ырыны ырлап билири.Утказын билип алыр. | ||||||||
21 | 1 | Анчынын чалбарыы.Таңды Ээзинин чагыы. | Чалбарыгны аянныг номчуп билирин чедип алыр.Тоолчургу чугааны номчуп утказын билип алыр. | Номчаан чүүлүнүң утказын ханы билип, медерелдиг номчуп билири.Утказын эдерти чугаалаары. | ||||||||
22 | 1 | Джуна Давиташвили «Жил охотник» | Шүлүктү аянныг номчуп билирин чедип алыр. | Шүлүктү аянныг,бедик көдүрлүүшкүннүг номчууру. | ||||||||
Чыл, ай ,хонук саналгазы. | ||||||||||||
23 | 1 | Чыл календары. | Тыва чоннуң чыл календарын таныштырар. | Бодунуң өг-бүлезиниң кежигүннериниң төрүттүнген чылдарының аттарын тодарадып билири. | ||||||||
24 | 1 | Ай санаашкыны. | Ай санаашкыны дорт болуктен тургустунган деп чувени билиндирер. | Шагаа деп состуң утказын билири. | ||||||||
25 | 1 | Хүн дугайында. | Хүн-бойдустуң чаялгазы.Хүнге тыва улустуң хамаарылгазы ыдыктыг деп чүүлду билиндирер. | Номчаан чүүлүнүң утказын ханы билип, медерелдиг номчуп билири.Утказын эдерти чугаалаары. | ||||||||
26 | 1 | Хүн дуртунун санаашкыны. | Тыва улустун хун дуртун санаары бир ангы.Хун дуртун алды бөлукке хуваарын өөредир. | Хүн дуртунуң бөлүктерин билири.Хүн дуртунуң бөлүктеринге дүүштүр амгы үени илередип билири. | ||||||||
Ак-көк хемнин кижилери. | ||||||||||||
27 | 1 | Суг-амыдыралдың судалы. | Сугнуң ажык-дузазы.Сугну тывалар шаандан тура унелеп,ыдыкшыдып келгенин билиндирер. | Номчаан чүүлүнүң утказын ханы билип, медерелдиг номчуп билири. Бодунун торээн черинде кара сугларны камнап,камгалап билири. | ||||||||
28 | 1 | Ыры «Арыкчыгаш» Сөзу: Э.Кечил-оол,аялгазы:С.Базыр-оол | Ырыны ырлап өөредир | Ырыны ырлап билири.Утказын билип алыр | ||||||||
29 | 1 | Тоолчургу чугаалар “Сут-Хөл”, “Тере-Хөл” | Тоолчургу чугааларны шын медерелдиг номчулгазын чедип алыр. | Тоолчургу чугааларда аянныг номчуп,утказын дамчыдып билири. | ||||||||
30 | 1 | Тоолчургу чугаа “Бии-Хем” | Бии-Хемни Чуге канчап ынчаар адай бергени.Тоолчургу чугааны шын медерелдиг номчулгазын чедип алыр | Тоолчургу чугааны аянныг номчуп,утказын дамчыдып билири | ||||||||
31 | 1 | Чаашкын чагдырары. (Кыйгы) | Тывалар чаашкын чагдырарда кандыг кыйгы салырын билип алыр. | Кыйгыны аянныг, тода ,ыыткыр номчуп билири. Утказын билип алыры. | ||||||||
Бойдус магадылалы. | ||||||||||||
32 | 1 | Чоннун эскериглери. | Чоннун кандыг эскериглери барын билиндирер. | Номчаан чуулунун утказын ханы билип, медерелдиг номчуп билири.Чоннун эскериглерин амыдыралга ажыглап өөренири. | ||||||||
33 | 1 | Бойдус камгалалы. | Бойдусту камгалаары-кижи бүрүзүнүң хамааты хүлээлгези деп чүүлдү ооредир. | Номчаан чүүлүнүн утказын ханы билип, медерелдиг номчуп билири.Бойдусту камгалаарын амыдыралга ажыглап билири. | ||||||||
34 | 1 | Ыры “Дуруяа” Сөзу Ш.Суван,аялгазы В.Тока Туңнел кичээл | Ырынын сөзун өөредир. Ырыны ырлап өөредир | Ырыны ырлап билири.Утказын билип алыр. | ||||||||
АЖЫГЛААН ЛИТЕРАТУРА
- Тыва Республиканың ниити өөредилгезиниң куруне стандартының национал-девискээр кезээ. Национально-региональный компонент государственного стандарта общего образования Республики Тыва. - Кызыл: Тув. кн. изд-во, 2006. - С. 38-43.
- Федеральный государственный образовательный стандарт начального общего образования / М-во образования и науки Рос. Федерации. - М.: Просвещение, 2010. - 31 с. - (Стандарты второго поколения).
.
По теме: методические разработки, презентации и конспекты
Рабочая программа развивающего курса "Эрудит" по внеурочной деятельности для 2 класса
Данная рабочая программа развивающего курса "Эрудит" будет интересна для учителей начальных классов, работающих по ФГОС НОО во внеурочной деятельности. Она расчитала на 37 часов. Программа направ...
Рабочие программы по предметам и по внеурочной деятельности.
Рабочая программа по русскому языку( УМК "Перспективная начальная школа")Рабочая программа по математике (УМК "Перспективная начальная школа")Рабочая программа по литературному чтению (УМК "Перспектив...
Положение о адаптированной рабочей программе учебного предмета, модуля, курса внеурочной деятельности муниципального общеобразовательного учреждения МОУ Кременкульская СОШ
Настоящее положение о рабочей программе учебного предмета, модуля, курса муниципального общеобразовательного учреждения Кременкульской средней общеобразовательной школы (далее – Положение ...
Рабочая программа по предмету (учебному курсу) изобразительная деятельность, 1 класс.
АННОТАЦИЯРабочая программа по учебному предмету «ИЗОБРАЗИТЕЛЬНАЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ» образовательной области «Искусство» составлена в соответствии с учебным планом ГКОУ «...
Рабочая программа по предмету (учебному курсу) изобразительная деятельность, 2 класс.
АННОТАЦИЯРабочая программа по учебному предмету «ИЗОБРАЗИТЕЛЬНАЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ» образовательной области «Искусство» составлена в соответствии с учебным планом ГКОУ «...
Доклад на тему: «Структура программ учебных предметов и курсов внеурочной деятельности»
Доклад на тему: «Структура программ учебных предметов и курсов внеурочной деятельности»...
Рабочая программа учебного предмета (урочная и внеурочная деятельность): структура, требования к оформлению. (Выступление на семинаре 20.02.2018)
Рабочая программа учебного предмета (урочная и внеурочная деятельность): структура, требования к оформлению...