Сахалыы диктант 2 кылаас.
учебно-методический материал (3 класс)

2 кылаас.

Диктант.

Чыычаах түбүгэ.

Сайын чыычаах түбүгэ үгүс. Уйа туттар. Уйатыгар биэс-алта сымыыты баттыыр. Ађа чыычаах ас булар. Ођолоругар сымнађас ас наада. Онтон иккиэн аһаталлар.     (22) (Е.Макаров)

• Иккис этии тылларын суьуехтээн.
• Бутэьик этиигэ хоьуласпыт бутэй дор5ооннору аннынан тарт.

ҮҺҮС КЫЛААС.

Өлгөм отон.

        Биирдэ биһиги отоннуу бардыбыт. Мин туос ыађас ыллым. Оттон быраатым Петя бидон ылла. Сирин билэр буолан, отонноох сиргэ быһа тиийдибит.

        Быйыл отон өлгөмнүк үүммүт. Биһиги хомуйан бардыбыт. Биирдэ үргээтэххэ ытыһың туолар. Олус минньигэстэр. Иһиппитин толорон дьиэбитигэр бардыбыт. (37)

• Хоһуласпыт бүтэй дорђооннору булан бэлиэтээң.

Күһүн.

       Көмүс күһүн тиийэн кэлбит. Сарсыарда туман көтөр. Күнүс сайыңңылыы ичигэс. От-мас сэбирдэђэ саһарбыт. Тураахтар сођуруу бараары бэлэмнэнэллэр. Ођолорун көтүтэ үөрэтэллэр. Мустан үөрүнэн көтөллөр.

       Күһүн – кэрэ кэм. Айылђа барахсан араас өңүнэн оонньуур. (32)

• Уһун аһађас дорђоонноох тыллары аннынан тардан бэлиэтээң.

Ођолор быыһаатылар.

         Коля уонна Ваня куйаас күн сөтүөлээтилэр. Арай эмискэ тураах айманна. Көрбүттэрэ элиэ тураах ођотун кытаахтаабыт. Уолаттар элиэни тааһынан тамнаатылар. Элиэ ыксаата. Тураах ођотун ыһыктан кэбистэ. Онтуката ууга түстэ. Уолаттар тураах ођотун ууттан таһаардылар. Күн уотугар кууртулар. (36) (Е.Макаровтан)

• Бүтэһик этии тылларын ырытың. Дифтоннары уонна аһађас дорђооннору булан бэлиэтээң.

Модьугу.

         Модьугу диэн тыңырахтаах көтөр түүн бултуур. Күнүс саһар идэлээх. Кини күнүс көрбөт.

       Биирдэ мин тыа сађатынан баран истим. Ытым улахан арбах иһигэр туох эрэ баарын биллэ. Үрэ-үрэ арбах анныгар киирэн барда. Арай күтүр улахан модьугу ойон тађыста. Олус уолуйбут модьугу чугас турар харыйа диэки көппүтэ. (46)

• Икки хоһулаһыылаах тылы булан уһулуң уонна оннук биир тылла бэйэђититтэн суруйуң.

Эһэ.

          Сайын этэ. Арай биир киэһэ тэлгэһэђэ сүөһүлэри батыһан эһэ киирэн кэлбитэ. Тыа кырдьађаһа дьон олорор сиригэр киирэрэ дьулаан этэ. Биһиги таһырдьа сырсан тахсыбыппыт. Көрбүппүт, уңуох-тирии буола дьүдьэйбит. Харађын уота өһөн хаалбыт. Нэктэл буолбут түүлээх. Кырдьађас эһэ хотон аттыгар кэлэн, төбөтө саллайан олороро. Эһэни сайыны быһа аһатан илдьэ сылдьыбыппыт. (50) (Е.Макаров)

• Рдь - сэргэстэспит тылларын булуң.

Куођас.

         Атырдьах ыйын саңатыгар Коля уонна Миша икки ођолоох куођаһы көрбүттэрэ. Ођолорун умсарга үөрэтэ сылдьара. Сарсыныгар тиийбиттэрэ бу күөлгэ пионерскай лаађыр ођолоро кэлбиттэр. Оонньуу-көр бөђөнү түһэрбиттэр. Куођас ол ођолортон мэһэйдэппит. Биир ођотун көхсүгэр сүгэн үөһэ көтө сылдьара. Биир ођотун хайыы - үйэђэ күрэппит. Ханна тиэрдибитэ биллибэт. (45) (Е.Макаров)

• Рдь уонна лдь, лг сэргэстэһиитин булан бэлиэтээң, биир тылы сүһүөхтээң.

Бурдук.

          Сайылыктан чугас сођус саһарчы буспут бурдуктаах бааһына тыалга бигэтэн долгуннурар. Күммүт үөһэ ойон, буолакка дьон-сэргэ уонна техника тођуоруйар. Комбайннар үлэлээн тиңийэллэр. Самосвал массыынађа комбайн бункерыттан көмүс туорах курулуу кутуллар. Самосвал туолла да элеватор диэки куугуната турар.

Сахабыт сиригэр Амма уонна Өлүөхүмэ өң хочолоругар, бааһыналарыгар сэлиэһинэй үүнэр. (50)

• Дуоскађа суруйуу: Комбайннар, бункерыттан, элеватор.
• Бурдуктаах, күммүт диэн тыллар олохторун, сыһыарыыларын бэлиэтээң.

Хатың.

          Үрдүк томторго сођотох хатың үүммүтэ. Күһүңңү тыал хатың сэбирдэхтэрин турута сынньара.

Оскуола ођолоро ол хатың аттыгар мастары олордорго быһаарбыттара. Кинилэр үөтү, тэтиңи, харыйаны, бэһи олордубуттара.

Саас мастар бары көђөрбүттэрэ. Аны хатың сођотох буолбатах, аттыгар дођоттордоох.

Хойут мастар улаатыахтара. Дьоннор сынньаныахтара. Суугунас лабааларыгар олорон чыычаахтар ыллыахтара. (50)

• Үөтү, тэтиңи, харыйаны, бэһи диэн тыллар олохторун, сыһыарыыларын бэлиэтээң.

Эһэ туһунан.

        Саха сиригэр киэңник тарђанан хара уонна хагдаң эһэлэр үөскүүллэр.

Хагдаң эһэлэр кугас, кытархай саһархайдыңы эбэтэр хап-хара өңнөөх буолаллар. Кинилэр сайын үксүн үрэхтэр сүнньүлэрин кэрийэллэр. Сискэ, хара тыађа отон бустађына тахсаллар. Күһүнүгэр кыстыыр сирдэрин тастарыгар өрүстэр, үрэхтэр, үрүйэлэр үрдүлэригэр уонна эргэ куруңңа киирэллэр.

Үчүгэйдик уойбут эһэлэр кыһын алта аңар ый утуйаллар. (51) (А.Пахомовтан)

• Бэлиэтэммит тыллары быһаара-быһаара суруйуң.

Бастакы булт.

         Мин үһүс кылааска үөрэнэ сылдьан солоңдону бултаан турабын. Ол маннык буолбута.

Күһүн, хаар түспүтүн кэннэ, ыппын кытта ойуурга сырыттыбыт. Арай ытым сыгынах аннын үр да үр буолла. Мин сүүрэн тиийэн сыгынах аннын маһынан анньыалаатым. Онуоха кыра сырдык кыһыл өңнөөх кыыл ойон тахсан тиит диэки сүүрдэ. Биһиги эккирэттибит. (49) (Бэлэм буолтан)

• Биэс аат тылла талан суруйуң, ыйытыыларын суруйуң.

Тураах ођото.

          Cуол кытыытыгар туох эрэ хара ыстаңалыы сылдьара. Көрбүппүт, кып-кыракый тураах ођото олорор. Кыната тостубут. Туора соһо сылдьар.

Тутан ылан дьиэбитигэр илдьэ бардыбыт. Тураахпыт ођотун Федя диэн ааттаабыппыт. Араас үөннэринэн аһаппыппыт. Кэнникинэн тураахпыт дьиэтийбитэ. Кыната да оспута.

Федя ордук Мурзилка диэн куоскабыт ођотун кытта дођордоспута. Кинилэр биир иһиттэн аһыыллара. (50) (Бэлэм буолтан)

• Чопчу предметтэри көрдөрөр үс аат тылла булан устуң. Ыйытыыта туруоруң.

Кистэлэң.

           Билигин Алдан куорат турар сиригэр түң тайђа этэ. Орто-салаа өрүскэ түһэр кыракый үрэххэ ханнык сир баайа баарын эвенк булчуттара эрэ билэллэрэ.

         Аптаах илиинэн ыһыллыбыт курдук, үрүйэ устун көмүс тарђанан сытара. Эвенкилэр ити көмүстээх үрүйэни баайдартан, тойоттортон өр сылларга кистээн сылдьыбыттара. Кинилэр, үрүйэ кистэлэңэ арылыннађына, булчуттарга алдьархай үөскүө дии саныыллара. (50)

• Бэлиэтэммит тыллары быһаара-быһаара суруйуң.

Өлүөнэђэ.

         Сарсыарда. Күн саңардыы сырайан эрэр. Бөлүүн этиңнээх ардах тођо суккуйан ааспыт. От – мас ибили сытыйбыта сүрдээх. Хаамтахха күөх оттон уу тохтор.

Угуттаан дэбилийбит Өлүөнэ доллоһуйа устар. Кини кэтиит-кэтит иэнигэр күөх халлаан күлүгүн көрүнэр. Үрдүк модьођо сыыртан хараңаччылар өрүс диэки көтөн сылбырыйаллар. Элбэхтэрэ бэрт буолан биир кэм ытылла олороллор. Көстүбэт куруһубаны салгыңңа ойуулуурга дылылар. (54) (В.Сыромятников)

• Айылђа көстүүлэрин көрдөрөр аат тыллары булан бэлиэтээң.

Кырса.

          Кырса муус маңан түүлээх. Уһун хойуу түүтэ тымныыттан харыстыыр. Кырса туундарађа үөскүүр.

        Түргэн атахтаах. Сэргэх, чэрэңнэс кулгаахтаах. Саспыты булан көрөр кырађы харахтаах. Олус сытымсах муруннаах.

        Сайын тоң буору тобулу хаһар. Үрдүк томторго хороон оңостор. Окко ођолорун улаатыннарар. Үүтүнэн уонна балыгынан аһатар. Кырса кутуйађы тутан сиир. Күһүн түүтэ ситтэђинэ бултууллар. (49) (Н.Пестряков)

Күөлгэ.

          Түөлбэ диэн кыра күөлтэн хайа да көтөр арахсыбат. Атын улахан да5аны күөллэргэ аанньа түспэттэр. Бу күөл аһылыктаах, этэђэлээх. Онон кустар күөл уута туох аһылыктаађын билэллэр эбит. Ити хайдах билэллэрий?

        Айылђа кыыллара, көтөрдөрө айылђаны аһары билэллэр. Сылгы чыычаађа сыл аайы биир сиргэ сымыыттыыр. Тураахтар уйаларын хаһан да сүтэрбэттэр.

         Айылђа барахсан олус да дьикти! (52) (Е.Макаров)

• Биир уонна элбэх ахсааңңа турар үстүү аат тылла булан уһулуң. Анал ааты булан бэлиэтээң.

Албын саһыл.

           Өрдөөђүтэ саһыл уонна бөрө дођордоспуттар. Саһыл дьиэ көрөр, бөрө бултаан ађалар. Саһыл бөрөнү кытта бииргэ хороон хастарга быһаарыммыттар.

           Бөрө үөрэ санаабыт.  Кини урут аһыыр аһа, иттэр дьиэтэ суох олорбута. Ол иһин быста хоргуйара, ырдьаччы тоңоро. Онон бэрт улгумнук, ону ааһан саһыл өйүн хайђаан, сөбүлэспитэ.

          Бөрө түүн аайы бултуур. Күнүс да сынньаммат. Саһыл сорудађынан ампаар оңорор. (55) (И.Сосинтан)

• Аат тылларга үс холобурда булуң.

Дьикти түүн.

           Айаал ийэтин кытта ађата оттуур сиригэр барыста. Хомунан барыыларыгар боруңуй буолла. Хойуу тыа устун ыллык суолунан хаамсан истилэр. Аны көбүс-көнө былыргы солооһун кэллэ. Тулатыгар анаан олордубут курдук намчы хахыйахтар үүммүттэр. Аны ый чађылыйан тађыста. Ый сырдыгыттан күөх түүн эбии дьикти кистэлэңэ арылынна. Мастар уу-чумпуга бигэннилэр. Эчи кэрэтин, күһүңңү түүн! (51)

• Дађааһын ааттары булан бэлиэтээң.

Халтархай табаарыс.

          Кымырдађас хатыңңа ыттыбыт. Буортулаах үөнү туппут. Эмискэ күүстээх тыал түспүт. Кинини салгыңңа ытыйан таһаарбыт. Үрэх уңуор бырахпыт. Кымырдађас тула көрүммүт, букатын билбэт сирэ эбит. Хойуу от быыһыгар мунан хаалбыт. Үрэххэ киирбит. Көрбүтэ уңуор дьиэтэ турар эбит. Таһааран биэр диэн чохуттан көрдөспүт. Чохута үөс диэки уста турбут. Чоху көхсө килэркэй, халтархай. (52)

• Да5ааһын ааттары ситимнэһэр аат тылларын кытта холбуу бэлиэтээң.

Таммахтар.

           Саргылаах саас сандааран кэллэ. Күммүт уота сылыйан, араас дьэрэкээн өңнөөх сардаңаларынан күлүмнүү оонньоото. Күн уота ириэрэн, от-мас, кырыыса хаара таммах буолан түстэ.

Сандал саас аан бастаан бу таммахтар түһүүлэриттэн сађаланар. Күн уота күүскэ сылыйдађына өрүһүспүттүү түргэнник тобугуруу түһэллэр. Онтон күн уота саппађырда да, аргыый ађай, наһаа бытааннык, сүрэђэлдьээбиттии таммалыыр. (50)

• Бастакы этиини сүһүөхтээн суруйуң.
• Бастакы этиигэ дађааһын ааты ситимнэһэр тылын кытта бэлиэтээң.

Күөх зона.

        Куула тыа аннынан үрэх ааһар. Кытыытын тулалыы ып-ыраас сиргэ талахтар үүммүттэр. Кинилэр намчы лабаалара биир тэң куудара буолан мөлбөһөн тураллар.

         Талахтар кэтэх өттүлэригэр күлүк сир баар. Онно көпсөркөй хара буорга моонньођон, дөлүһүөн, хаптађас уктара олордуллубуттара. Сэбирдэхтэр быыстарыгар хаптађас хойуу отонноро кытаран-нађаран көстөллөр.

Бу барыта ођолор олордубут уктара. (49) (Е.Макаровтан)

• Дађааһын ааттары быһаарар аат тылларын кытта булан ыйытыыларда туруоруң.

Лабаађа олорбут чыычаах.

          Ойуур иһигэр киирэбин. Күөх солко мутукчанан лаглайа симэммит титириктэр тураллар. Бу кэмңэ ойуур барахсан киһини бэйэтигэр тардар курдук.

      Ол истэхпинэ, иннибэр сип-синньигэс лабаађа чыычаах түстэ. Күрүң өңнөөх. Кылгас моойдоох. Харахтара хара ођуруо курдуктар.

     Чыычаах барахсан… Түүтэ-өңө ырааһын! Хамсыыр буолбатах, тырымныыр. Таммах курдук ып-ыраас харахтара үөрүү уотунан чађылыһаллар. (50) (А.Сыромятникова)

• Аат тыллары булан ыйытыыта туруоруң.

Күһүн кэлиитэ.

      Түүн аайы хаһыңныыр. Хаар хаһың нарын-намчы хатың мастары хаарыйда. Онтон сайылык сађатынаађы тииттэр көп лабааларын солотуу кыраасканан сотон ааста.

Күн күнүһүн бэрт сылаастык сырайбахтыыр. Чуумпуга көрдөххө сыһыы үрдүнэн оођуй ођус күөх илимин утађа салгыңңа көтөр. Тула ып-ыраас, дьэп-дьэңкир, чэбдик. (42) (И.Сыромятниковтан)

• Маарыннаһар суолталаах хас да дађааһынна суруйуң.

Тайђа.

           Тайђаны илэ харађынан көрөр үчүгэй дађаны! Онођос курдук көнө тиит мастар халлааңңа харбаһаллар. Хараңа күөх харыйалар тыаһа-ууһа суох иһийэн тураллар. Үрүң көмүс өңнөөх тирэх мастар, айгыр-силик хатыңнар киэмсийэ киэркэйэллэр. Тэтиң мас сэбирдэхтэрэ тэлибирии оонньууллар. Өрүстэр биэрэктэрин намыын-намчы үөттэр киэргэтэллэр. Тайђађа отон арааһа үүнэр. (46)

• Элбэх ахсааңңа турар туохтуурдары булан сыһыарыыларын бэлиэтээң.

Күн көлүйэ.

         Көлүччэ мэндээркэй иэнигэр эрэһэ долгуннар дьэрэлиһэ сүүрэллэр. Кытыытыгар кылыкынас от бөђө үүммүт. Тыатын сађатыгар сиэдэрэй үөттэр лаглаһан үүммүттэр. Бу кыракый көлүччэ бэрт минньигэс балыктаах эбит.

         Былыр сут дьыл дьоннор хоргуйан өлө сыспыттар. Күн аайы көлүйэлэригэр киирэн куйуурдуур эбиттэр. Көлүйэ барахсан сааһы быһа балыгынан аһаппыт. Бар дьону өлүүттэн быыһаабыт. Ол иһин кинини Күн  көлүйэ диэбиттэр. (54) (И.Сосинтан)

• Сүүрэллэр, үүммүттэр диэн туохтуурдарга ыйытыыта туруоруң.

Кыһын.

         Биһиги айаннаан иһэбит. Табалар сындыыстанан иһэллэр. Тымныыга тыыналлара ыраахтан бургучуйан көстөр. Кыһын тымныыта да сүрдээх. Айанныыр суолбут уһун, ыраах, олус сылаалаах. Күүстээх тыал уун-утары сирэйбитигэр үрэр. Үөһэ көрдөххө түгэђэ биллибэт боруңуй халлаан. Арай ыраах сулустар чађылыһаллар.

Быйыл кыһын биһиги элбэх тииңи, саһылы бултаатыбыт. (44)

• Бастакы этиини сүһүөххэ араарың.
• Чопчу предмети көрдөрөр үс тылла булан суруйуң.

Уу.

       Уу айылђађа улахан туһалаах. Уу баар сиригэр үүнээйи арааһа үүнэр. Хамсыыр харамай элбэхтик үөскүүр. Уу суох сиригэр буортан туох да үүммэт. Биир да кыыл үөскээбэт.

       Айылђа уута күөллэргэ, өрүстэргэ, муораларга мунньустар. Уулаах сирдэргэ дьон олохсуйар. Муора уута доруобуйађа туһалаах.

        Ууну киһи иһэригэр уонна суунарыгар, сири нүөлсүтэригэр туһанар. Ууну харыстаан туһаныахха. (50)

• Биир да кыыл үөскээбэт диэн этии тылларын сүһүөххэ араарың.
• Айылђа көстүүлэрин көрдөрөр аат тылларда суруйуң.

Күөрэгэй-хорсун чыычаах.

           Талах быыһыгар кыракый чыычаах хамсаабакка олорор. Тоңмут быһыылаах. Эмискэ чыычаах тыалы утары өрө көтөн тађыста. Намчы кынатынан салгыңңа уйдаран турда. Үөһэттэн дьикти ырыа дьурулаата. Тыал ол ырыаттан тохтуурга дылы буолла. Сотору хас да күөрэгэй өрө көтөн тађыстылар. Хаарынан бүрүллүбүт сыһыы көмүс дорђооннорунан туолла. Күн сылаас сардаңаларыттан хаар ууллан барда. Сардаңалаах сааһы уруйдуур тойук кутулла турда. (55)

• Бастакы этиини ырытың. Туһааны, кэпсиирэни, ойођос чилиэннэри булан бэлиэтээң.

                                                             Туундара күһүнэ.

          Туундарађа күһүн эрдэ кэлэр. Халлаан сотору тымныйар. Табалар аны күлүмэнтэн, тигээйиттэн куттамматтар. Эбэңкилэр табаларын кытта тыалаах сиргэ көһөллөр. Түүн ахсын хаһың түһэр. Муус халыңаан иһэр. Күһүнү кыһын солбуйар. (28)

Ыраас таммахтар.

     Тыал ойуур көтөђөтүн тэбиир. Халлаан улам тымныйан, былытыран барар. Сотору-сотору ардыыр. Лабаалартан, харах уутун курдук, ыраас таммахтар тохтоллор. Ону мин мастар тымныыттан тоңон ытаһаллар дии саныыбын. Испэр мастары олус аһынабын.(31)  

• Ыраас таммахтар тохтоллор диэңңэ ханнык тыл предмет аатын, ханнык тыл предмет бэлиэтин, ханнык тыл предмет тугу гынарын көрдөрөллөрүй?

Маңнайгы хаар.

             Маңнайгы хаар түстэ. Салгын сөрүүдүйбүт. Сир үрдэ мап-маңан буолбут, сымнађас хаарынан сабыллыбыт. Дьиэлэр сарайдара, мастар маңхайбыттар, хаарынан бүрүллүбүттэр. Эмискэ күн чађылыйа тыкта. Салгын эмиэ ырааһырда.(26)  

Кыһын.

         Айаннаан иһэбит. Табалар биир кэмник сиэлэн иһэллэр. Тыыннара бургучуйар. Барар суолбут уһун. Тымныыта сүрдээх. Күүстээх тыал уун-утары үрэр. Үөһэ көрдөххө, түгэђэ биллибэт боруңуй халлаан. Арай сулустар чађылыңнаһаллар.(28)

• Кэнники этии тылларын сүһүөхтээң. Сүһүөхтэр араастарын бэлиэтээң.

Чыычаах ођото.

        Мотя сибэккилии сырытта. От быыһыттан чыычаах көтөн тађыста. Көрбүтэ чыычаах ођолоро сыталлар. Айахтарын аталлар. Ас көрдүүллэр быһыылаах. Мотя аһына санаата. Сарсыныгар иэдьэгэй бытархайын илдьэн, уйа кытыытыгар уурда. Чыычаах ођолорун иэдьэгэйинэн аһатар буолла.(32)

Саңа күөл.

         Бу ыраах Саха сирин кураайы алааһа. Урут манна хамыйах да уу суођа үһү. Билигин хайдах курдук байђал баар буолбутуй! Бу күөлү биһиги колхозпут үрэђи быһан оңорбута. Онтон бэттэх манна бөдөң бөһүөлэк олохсуйбут. Былыр манан биирдэ эмэ сылдьыбыт атын оройуон дьоно билигин кэлэн соһуйаллар.(43) (С.Омоллоонтон.)

Чубуку.

          Хайа тэллэђэр чубуку ођотун бэдэр туппут. Кырдьађас чубуку таас хайа төбөтүгэр туран үөрүн маныыр. Кини бэдэр түөкүн ньылбыйан кэлбитин өйдөөн көрбөккө хаалбыт. Онтон алдьархай тахсыбытын кэннэ, дьэ билэр. Кини үрдүк сиртэн бэдэр диэки ыстанан кэбиһэр. Сытыы муоһунан сиэлийэ охсон түһэрэр. Сиэхсит бэдэр буутун соспутунан талахха сыылар.(46)

Балыксыт кэпсээнэ.

            Остоолбо хайа Лена өрүс сүнньүгэр баар. Сайын аайы ити хайађа үс араас кыыл баар буолар. Үөһэ очуос таас тумсугар мохсођол төрүүр. Хайа быарыгар кыракый сүүрээн аттыгар хаас сымыыттыыр. Оттон аллара хайа дьапталђа таастарын быыһыгар куобах үөскүүр. Мохсо5ол, хаас уонна куобах манна эйэлээхтик олороллор.(42) (Н. Якутскайтан.)

Сардаңа.

           Күн сардаңата куула тыа үрдүн көмүс дуйунан бүрүйдэ. Чочумча буолаат, үөһэ халыйан тађыста. Онтон сардаңа тыалга үрдэрэр чараас былыттарга охсулунна. Күһүңңү курус халлааны сэргэхситэ сырдатан турбахтаата. Онтон оргууй киирэн, ньимис гынан хаалла.(32)  

Сэдэх түбэлтэ.

           Тракторист фермађа кэбиһиилээх оту состорон ађалбыт. Сүөһү аһатааччы от үрдүн хаардыы сылдьыбыт. Кырыалаах көңдөй сир баарын дьиибэргээн, маһынан анньыалаабыт. Арай, көңдөй түгэђэр ырдьыгыныыр саңа иһиллибит. Эһэтин билэн киһи саалаах дьону ыңыран ађалбыт. Эрэйэ суохтук эһэни бултаабыттар.

Эһэ, кэбиһиилээх окко кыстыырга соруммут эбит. Трактор тыаһыгар да, айан нэксиэтигэр да уһуктубатах. Дьэ,кытаанахтык утуйар ођонньор эбит.(54)

• Бэлиэтэммит тыллары сүһүөхтэргэ араарың. Сүһүөхтэр араастарын бэлиэтээң.

Кыһын.

             Кыһын обургу сытыы тыалынан кыскыйданан кэллэ. Мастар кэрэ симэхтэриттэн матан санньыһан тураллар. Ол да буоллар кыһын айылђа көстүүтэ олус кэрэ. Саймаарыйар сүүрүктээх кэрэ Лена мууһунан бүрүллэн ньимийэн сытар. Күн көмүс кыырпахтара ыраас мууска ыһыллыбыттар. Ол араастаан тырымнаан, күлүмнээн көстөр.(39)

• Икки бастакы этии тутаах чилиэннэрин бэлиэтээң.

Оскуола учаастага.

            Мухтуйа оскуолата Лена өрүс үрдүгэр турар. Оскуолађа учаастак тэриллибитэ. Үөрэнээччилэр учууталларын кытта буор таспыттара, дьаамалары хаспыттара. Тыаттан араас мастары түөрэн ађалан олордубуттара. Кинилэргэ төрөппүттэр эмиэ көмөлөспүттэрэ. Сайын учаастактарын ођолор бэйэлэрэ көрөллөр. Манна араас сиэмэлэри тылыннаран үүннэрэллэр. Сођурууңу үүнээйилэр эмиэ бааллар. (40)

• Элбэх ахсаан сыһыарыыларын булан бэлиэтээң.

Тайах.

          Тайах сэргэх кыыл. Кини сорођор сарсыарда күңңэ туора туран сыламныыр. Арай ол кэмңэ тыалы утары балаччы чугаһатыан сөп. Уонна күнүскү ыам сађана ынах курдук сытан эрэн утуйар. Ол бириэмэђэ киниэхэ олох куттала суох киириэххэ сөп. Оттон биллэђинэ, кинини туох тутуох бэйэлээх буолуой? (42) (М.Черосов суруйуутунан.)

Эһэ итирэрэ.

             Эһэ саас арђађыттан тахсаат, кымырдађас оргулун булар. Үрэйэн баран, тылын таһааран кымырдађас оргулугар анньар. Онно сүүрэн тахсар кымырдађастары бэрт минньигэстик ньэлбэнэн иһэр. Күнү күннүктээн оннук аһаан муңнанар. Ол кэнниттэн иэђэңнии-иэђэңнии, киңинэйэ олорор буолар. Ону булчуттар эһэ кымырдађаска итирэр дииллэр.(40) (М.Черосов суруйуутунан.)

Айылђа барахсан.

           Айылђаны ким таптаабата баарай? Мин эмиэ айылђаны таптыыбын. Кини өссө ордук тупсан, чэлгийэн иһиэн бађарабын. Сайылыгым чугаһыгар кыра ођоруот сирэ баар. Быйыл саас онно дьэдьэн ыспытым. Онтум син тахсан эрэр. Киниттэн мин үүнүүнү эһиил ылыам. Советскай дьон айылђаны байытарга, киниттэн өссө ордук туһаны ыларга кыһаналлар. Оскуолам миигин эмиэ итинник тыыңңа иитэр.(51) («Бэлэм буолтан»).

Тыал туохтан үөскүүрэ.

              Күн уота салгыны сылытар. Сылыйбыт салгын, син сылаас буруо үөһэ тахсарын курдук, чэпчээн үөһэ тахсар. Үөһэ тахсыбыт салгын оннугар ойођоһунаађы сөрүүн салгын кэлэн киирэр. Күн салгыны сылытара тохтообот. Онон сылыйбыт салгын үөһэ тахсара эмиэ тохтообот. Үөһэ тахсыбыт салгын оннугар ойођоһунаађы салгын кэлэн киирэр. Онон салгын уу курдук сүүрүгүрэн барар. Тыал ол курдук үөскүүр. (53)

Көмүс күһүн.

               Көмүс күһүн кэллэ. Хатыңнар ыыс-арађас өңнөммүттэр. Арай харыйалар эрэ, күһүн кэлбитин билбэтэх курдук, күп-күөх тураллар. Көтөр-сүүрэр кыстыгын оңостон түбүгүрдэ. Күн аайы үөр көтөрдөр субуһаллар. (27)         

• Бастакы уонна иккис этиилэри этии чилиэннэринэн уонна саңа чаастарынан ырытың.