технологическая карта. Л.Б.Чадамба "Кыжын"
методическая разработка по чтению (4 класс)

Кичээл

Литературлуг номчулга.

Класс

4

Кичээлдин хевири

 Чаа тема тайылбыры.

Темазы

Л.Чадамба. Кыжын.

Кичээлдиң сорулгалары

1. Өөреникчилерге Л.Чадамба – бистин чангыс чер чуртуувус дээрзин билиндирер; шулукту аянныг, медерелдиг номчудуп өөредир; номчаан чогаалының утказын чогаадыкчы ажыл-биле илередип билирин чедип алыр.

2.Уругларның дыл-домаан, кругозорун сайзырадыр, сөс курлавырын байыдар.

3. Бойдуска болгаш оон дириг амытаннарынга хумагалыг болгаш кээргээчел сеткилдиг  болурун кижизидер.

Планнаттынган түңнелдери

Предметтиг туннелдер.

Ооредилгенин бот-тускайлан бугу талалыг кылдыныглары: чогаалдын хевирлерин ылгап билири, шулук чогаалы чул деп чувени билири;

Ооредилгенин башкарылгалыг бугу талалыг кылдыныглары: ооредилгенин сорулгаларын салып билиринге, оларны кууседиринин аргаларын тып билиринге, бодунун ажыл-чорудулгазынын туннелин унелеп билиринге ооренири;

Ооредилгенин угаап –шингээдир бугу талалыг кылдыныглары: шулуктун аяннажылгазын одуруглар шемчээлин, стофаны тодарадып билири, шулуктун сос домаан чеченчиткен деннелгелерни тып билири, номчаан шулуунун утказынга хамаарыштыр чогаадыкчы ажылды «Синквейни» тургузары;

Ооредилгенин зарылзаа чоргузар бугу талалыг кылдыныглары: башкы, эш-оору-биле харылзаа тудуп, чугаалажып билири, инициатива, идея ундуруп шыдаары, бодалын чиге, дорт илередири, оске кижиге унелел бээри.

Метапредметтиг туннелдер

Бодунун бодалын шынзыдып, чижектерге бадыткап, оскелернин медээзин дыннап, хулээп билири;

Бодундан бичии назылыг кижилер, эш-оору, улуг кижилер-биле аразында чоптуг диалог чорудуп билири;

Ажылды кууседирде, ниити сорулгаларны салып, оларны шиитпирлээр аргаларны тып билиринге чанчыгары;

Бодунун болгаш эжини ажылын шын унелеп, кады ажылдажылганы чорудуп билири.

Ооредилгени шын организастаары

Өөредириниң аргалары

Номчулга болгаш бижилге дамчыштыр сайгарыкчы угаан-бодалды сайзырадыр технологияның (ТРКМЧП) аргалары: «Инсерт», «Синквейн»; көргузуг; кезектеп тывар арга; чогаадыкчы ажыл.

Өөредириниң хевирлери

Индивидуалдыг, эжеш ажыл, класс-биле ажыл.

Өске эртемнер-биле харылзаазы

Хурээлел, тыва дыл, орус дыл.

Кичээлдиң дерилгези

Компьютер, экран, проектор, карта.

Кичээлдиң этаптары

Башкының ажыл-чорудулгазы

Өөреникчилерниң

ажыл-чорудулгазы

Удур-дедир харылзажырының хевирлери

Бүгү талалыг өөредилге

ажыл-чорудулгазы

I.Организастыг кезээ

(Слайд1)

Экии, бистин школавыс!

Экии, чырык клазывыс!

Хоглуг конга бистерни

Клазывыста чыгды.

Баштай бир холун чада тудар, оон соонда бирээзин. Холдарын ору часкааш, оожум бадырар.

II. Мотивация.

(сорулга салыры, теманы тывары)

1.Кичээлдин темазын тодарадыры.

(слайд2)

-Чурукта ылдын кайы уезин коргускен-дир?

- Чуге ынча деп бодап тур силер?

- Кыштын демдектерин адаптынарам.

- Кыш дугайында кандыг чогаалдар билир силер?

- Бо кичээлде чуну ооренир, чуну кылыр –дыр бис?

- кыш

(уругларнын харыылары)

Класс-биле ажыл

кичээлдиң темазын тодарадыры; кичээлге ажылдаарының сорулгаларын салыры.

бодунуң бодалын илередип, шынзыдары.

Оске кижиниң харыызын дыннап, сайгарары; чугааже шын киржири; бот-боттарын дыңнап билири.

ІІІ. Билиглерни шилилгелиг тургузар кезээ.

- Кайы чогаалчынын когаалы-биле таныжарывысты дараазында оюндан билип алыр бис.

- Эр-хейлер! Бо хун кичээлде Л.Чадамбанын «Кыжын» деп чогаалы-биле таныжар бис.

- Тожу балык-байлан-биле дыка бай оран. Бо чуу деп балыгыл? Оон оске кандыг балыктар билир силер?Л.Б.Чадамба 1918 чылдын март 18-те Тожунун Хон-Шол деп черге торуттунген.

Чогаалдын хевирин тодарадыры.

- Бөгун номчуур чогаалывыстын адын шупту деңге аянныг номчуптаалыңар.

- Чогаалды чүге ынчаар адааныл, боданыр силер.

Оюн «Балыктаашкын»

Шалада 2 балык бар. Оларнын мага-бодунда демир кнопалар чыпшыртынган. 2 оол чангыстап келгеш, магниттиг сыырткыыш-биле ол балыктарны тудар. Балыктарнын артында бижиттингенин номчуур.

Экранда бижээн чогаалдың адын деңге номчуурлар.

Класс-биле ажыл

ІV. Чаа билиглернин баштайгы шингээдип алыышкыны.

Словарьлыг ажыл (номда бижиттинген состер)

Онгаар-дескээр – ында-мында; ортээл – станция.

Башкынын аянныг номчулгазы. Ном, ар.57. (Слайд4)

(Шүлүкту экранда бижип көргускен.)

- Бо чогаалдың кандыг хевири-дир?

- Чүге шүлүк чогаалы деп бодап тур силер? Шынзыдып көруңерем.

Таныштырылгалыг номчулга «Инсерт»

Башкының аянныг номчулгазын номдан эдерти көруп, кичээнгейлиг дыңнавышаан, чогаалдың кандыг хевири болурун, боттарының даап бодаашкынын илередип чугаалаарлар.

- Шүлүк чогаалы.

Шүлүк чогаалы дээрзинге шынзыдылга харыыны бээрлер.

- Шүлүк дээрге одуругларның хемчээли дең болгаш эге үжүктери аяннажып чоруур улуг эвес чогаал. Бо шүлүкте одуругларның хемчээли дең –  8-8 слогтуг, кожаланчак аяннажылгалыг, 4 строфадан тургустунган.

Класс-биле ажыл

бар билиглерин сайзырадыры; боттарының билиинге даянып алгаш, башкының айтырыгларынга шынзылгалыг харыыларны бээри; аас чугаазын, дыл-домаан, кругозорун сайзырадыры, сөс курлавырын байыдары; номда сөзуглелге болгаш бодунун билиинге даянып алгаш, чогаалдың утказын тайылбырлаан чогаадыкчы ажылды кууседири.

өске кижиниң харыызын дыннап билири; бөлукке уе-чергелери-биле кады ажыл-чорудулганы, уезинде чугааже шын киржири, бөлукке бодунуң киржилгезиниң харысаалгазын билири; бодунуң бодалын илередип, шынзыдып билири.

өске кижиниң харыызын дыңнап билири; чугааже шын киржири.

ном-биле ажылдап билири

Демдеглеп номчууру «Инсерт».

Номнуң 57 дугаар арнында Л.Чадамбаның «Кыжын» деп шүлүүн номчудар.

Шүлүктун база шүлүкте сөстерниң утказын билип турарын тодарадыры-биле дараазында арганы ажыглаар – «Инсерт»: «v» – билир турдум,  «+» - чаа чүүл, «-» – өскээр бодап турдум, «?» – билбес мен, айтырар.

3. Словарьлыг ажыл

Өөреникчилерниң амыдырал дуржулгазынга даянып алгаш, утказы билдинмес болган сөстерни тайылбырлаар.

4.  «Доктаап номчууру»

Номчууру эки өөреникчилерге строфа аайы-биле номчудар.

 Бир строфаны номчуткаш, доктаашкынны кылдыртыр, класстың шупту өөреникчилеринге утказынга хамаарыштыр айтырыг домактары тургустурар.

5.  Айтырыглар салыр.

- кышкы бойдустун кандыг демдектерин чуруп коргускен-дир?

-уруглар кышкы уеге чуге ынагыл?

- чогаалчы кышкы бойдустун чурумалын коргузери-биле кандыг уран-чечен аргаларны ажыглаан-дыр?

Кижизидилгелиг түңнел.

- Уруглар, арга-арыывыс биске чуну берип турарыл?

Шүлүктү сымыранып номчувушаан,  одуругларга азы сөстерге «v», «+»,

«-», «?» деп демдектерни демдеглээр.  

Боттарының амыдырал дуржулгазынга даянып алгаш, чамдык сөстерниң утказын тайылбырлаарын оралдажырлар.

Айтырыг домактары тургузар. Чижээ:

- Арга, хову, хемнер чуну эжинген?

- Орук, шолду чуу шыпкан?

Айтырыгларга харыылаарлар.

Шулуктун одуругларындан диригжидилге болгаш деннелге аргаларын тыпкаш номчуурлар.

Карактарга гимнастика.

1. «Тогерик». Оореникчилер караанын дузазы-биле агаарга тогерик чуруур. Баштай он, оон соонда солагай чартыынче.
2. «Квадрат». Агааарга караанын дузазы-биле шын дорт булунчук чуруур.
3. «Думчук-биле чуруур». Кыш деп состу агаарга думчуунун дузазы-биле бижиир.
4. «Ору-куду, он-солагай талазы». Карактарын ору-куду, он-солгай талаларынче корундурер. Оон соонда карактарын шийип алгаш дыштандырар.

VІ. Баштайгы быжыглаашкын

«Синквейн» тургузары

- Ам эжинер-биле «Кыш» деп сөске синквейнден тургузуп көрээлиңер.

«Синквейнни» тургузар чурумун сагындырар:

1-ги одуруг – теманы чаңгыс сөс-биле адаар (чуве ады).

2-ги одуруг – теманы ийи сөс-биле тодарадып бижиири (демдек аттары).

3-ку одуруг – теманы көргускен чувениң кылдыныын көргускен сөстер (кылыг сөстери).

4-ку одуруг – темага хамаарылгазын көргускен дорт сөстен тургустунган домак.

5-ки одуруг – теманың алыс ужур-утказын катаптаан синоним сөс.

Шүлүктен баштай дииңни тодарадып көргускен кандыг? деп айтырыгга харыылаттынар сөстерни, ооң соонда дииңниң кылдыныг көргускен канчаар? деп айтырыгга харыылаттынар сөстерни тыптырар. (Сөстерни башкы самбырага бижиир)

Темага хамаарылгазын көргускен домактар тургустурар азы домактарны чогаалдан тыптырар.

Соонда туннээр, демдектер салыр.

Чижек «Синквейн».

Кыш.

Соок, харлыг.

Шывар, удудар, донурар.

Кыш – чылдын хоглуг уези.

Чурукчу.

Эжеш ажыл

Эжи-биле кады ажыл-чорудулганы кылыры, харысаалгазын билири; бөлукке чугааны шын чорудуп билири,

санал-бодалдарын солчуру, өске кижиниң харыызын дыңнап билири.

өөредилгелиг сорулгаларны шиитпирлээри-биле эргежок чугула сөстер, домактарны тодарадып билири.

ном-биле ажылдап билири;чаа теманы шингээдип алганын баш бурунгаар айтыры.

эртем-билигниң кижиге чулула херегин билири.

VІІ. Онаалга

Ийи онаалганын кайы-бирээзин куусет:

1. Шулукту кичээнгейлиг номчааш, оон утказынга чурук чуруп эккээр.
2. Шулукту шээжилээр.

Дневнигинге шилип алган онаалгазын бижип алыр

Класс-биле ажыл

VІІІ. Бот-унелел.

-чуну оорендивис?

- Чогаалчынын адын адаптынар.

- Каяа торуттунген болду?

-Л.Чадамбанын оске кандыг чогаалдарын билир силер, аданар

Силернин парталарынарда харжыгаштар чаапкан ышкажыл, уруглар. Кичээл силерге солун болган болза, харжыгаштарынар ору кодуруптунер.

Чалгааранчыг, солун эвес болган болза, кодурбес.

Уругларнын харыылары.

Шугумчулелдиг боданып билири, оскенин бодалын, туружун унелээри.