Г.Тукай безнең күңелләрдә.
материал на тему

                                     Без синең шәкертләрең.

Максат.

1.Баларның Г.Тукай иҗаты буенча алган белемнәрен гомумиләштерү һәм  шигърият белән кызыксыну тәрбияләү.

2. Бәйләнешле сөйләм телен үстерү.

3.Шагыйрьгә карата мәхәббәт һәм ихтирам тәрбияләү.

1. Сәхнә авыл өе кебек җиһазландырылган. “Тәфтиләү” көе яңгырый. Өстәл янында бер бала дәрес карап утыра, кыз бала курчак белән уйный, әби көйгә кушылып җырлап та ала. Көй туктала кыз бала җырлый-җырлый тирбәтә башлый.

Кыз: Әлли-бәлли итәр бу,

Мәдрәсәгә китәр бу;

Тырышып сабак укыгач,

Галим булып җитәр бу.

Йокла угълым, йом күзең,

Йом-йом күзең, йолдызым;

Кичтән йокың кала да,

Егълап үтә көндезең.

Әби тыңлап тора да , кечкенә кызны килеп кочаклап ала.

Әби: И кызым, бигрәкләр матур җырлыйсың! Кайдан өйрәндең, бәбкәм?

Кыз: Әбекәем балалар бакчасында өйрәндек. Анда курчакларыбызны җырлап йоклатабыз. Беләсеңме аны кем язган? Тукай абый!

Әби: Беләм, кызым, беләм! Ә хәзер әйдә бергәләп йоклатабыз курчагыңны.( Бергәләп җырлыйлар).

Әлли-бәлли көйләрем,

Хикәятләр сөйләрем;

Сиңа теләк теләрем,

Бәхетле бул , диярем.

Гыйззәтем син, кадрем син;

Минем йөрәк бәгърем син;

Куанычым, шатлыгым

Тик син минем, синсең син!

Әби: Менә, кызым, уйнарга чыгарга да вакыт җитте. Абыең дәресләрен хәзерләп бетердеме әле?( Өстәл янына килеп) Улым, дәресләреңне хәзерләп бетердеңме әле? Бик озак утырдың.

Малай: Булды, әбекәй, булды! Шигыремне дә ятлап бетердем,(китапны ябып әбисенә бирә) карап кына бар әле, әбием, яхшы ятлаганмынмы?( сәхнә уртасына барып, матур итеп баса).

Тау башына салынгандыр безнең авыл,

Бер чишмә бар, якын безнең авылга ул;

Аулыбызның ямен cуы, тәмен беләм,

Шуңа күрә сөям җаным-тәнем белән,

Истән чыкмый монда минем күргәннәрем;

Абый белән бергәләшеп, кара җирне

Сука белән ертып-ертып сөргәннәрем.

(кыз кулларын чаба)

Кыз: Абый, абый матур сөйләдең.

Әби: Улым, беләсеңме бу шшигырьне дә Тукай абыегыз язган бит.

Малай: Беләм, беләм әбием. “Туган авыл” шигыреннән өзек ул.

Әби: Тукай абыең авылны яраткан. Авылның табигатен, тирә-яктагы матурлыкны тоя- күрә белгән.

Иртә. Дөнья җанлана

Мәшрикъ ягы аллана,

Кояш чыгып, нурлары

Төшеп җиргә ялгана.

Яктыра кала..Урамнар,

Кырлар, якын урманнар,

Таулар, багълар, бакчалар

Нурга гарык булганнар.

Шушы вакыт балалар

Мәктәп таба баралар;

Букчалары артында,

Алар гыйлем рәтендә.

Менә балакайларым ничек матур итеп язган ул.

Малай: Әбием, син дә Тукай шигырьләрен яттан беләсеңмени? Шигырен дә яттан сөйлисең!

Әби(көлеп): Беләм, улым. Аны белмәгән кеше бармыни? Бөек Тукай, шагыйрь Тукай бит ул?! Милләтебезнең йөзек кашы! Карагыз әле нинди матур көн! Рәхәтләнеп уйнап керегез.

(Шулвакыт бабай керә).Бабай: И, балакайларымның эшләре дә беткән икән. Кая җыендыгыз әле болай? Күрәм: кәефләрегез бик шәп, миңа да серен әйтмәссезме?

Малай: Минем өй эшләрем бетте.

Кыз: Мин курчагымны йоклаттым.

Әби (көлә): Ә мин сиңа кышка йон оекбашлар бәйләп куйдым.

Бабай: Кара боларны! Әмин... ә мин балаларга кышка менә дигән чана ясап куйдым.

Малай һәм кыз: Ура! Бабай, син иң шәп бабайларның берсе!(Бабайны кочаклап алалар).

Бабай: Эш беткәч уйнарга ярый дигәнме әле Тукай бабагыз?

И сабыйлар, эшләгез сез, иң мөкаддәс нәрсә - эш,

Эш агачы һәрвакытта бик юмарт китерер җимеш,- дип тә язган бит әле ул.

Малай (әбигә карап): Менә әбекәй, бабай да Тукай шигырен сөйли. Чыннан да шагыйрьне белмәгән кеше юк икән!

Әби: Тукай телебезне, татар исемен, милләтебезне югары күтәрде.Аны онытырга ярамый!

И туган тел, и матур тел, әткәм-әнкәмнең теле!

Дөньяда күп нәрсә белдем син туган тел аркылы.

Кыз. Иң элек бу тел белән әнкәм бишектә көйләгән,

Аннары төннәр буе әбкәм хикәят сөйләгән.

Малай. И туган тел! Синдә булган иң элек кылган догам:

Ярлыкагыл, дип, үзем һәм әткәм-әнкәмне, Ходам!

2. Мөслим сәнгать мәктәбенең оркестры чыгышы. Алар башкаруында “Туган тел” һәм “Пар ат” җырлары.

Беренче алып баручы. Габдулла Тукайның тууына 130 яшь тулуга багышланган  кичәбезне башларга рөхсәт итегез. Әйе, без һәр ел саен үзебезнең яраткан шагыйребез Габдулла Тукайның туган көнен үткәрергә җыелабыз. Без синең эшеңне дәвам итүче шәкертләрең. Син һәрвакыт безнең белән!

Б.а.б. Якташларың, Тукай сине укый...

Бәләкәйдән, бала чагыннан.

Күңелләрдә - синең якты җырлар,

Синең моңнар күздә чагылган.

Икенче Ничә буын сине кадерле

Бер кешесе итеп сагына.

Син остаз да, мөгаллим дә булып,

Яшисең күк туган ягыңда.

Беренче Син күрмәгән яңа буын килде

Котлап бүген туган көнеңне.

Киләчәккә барган улларыңнан

Ишетәсең “Туган телең”не. (Х.Туфан)

Беренче Кем уйлады икән – ятим бала

Якты йолдыз булып калкыр дип.

Мәңге-мәңге халык йөрәгендә,

Халык күңелендә балкыр дип.

Икенче Ул ятим дә, ул мескен дә диеп

Сөйләнелгән элек-электән.

Күз алдына аны бөек итеп

Китерергә күпләр күнеккән.

“Бәйрәм бүген” җыры башкарыла.

Беренче Гап-гади бер апрель көне һаман

Татарымның күңел түрендә.

Гадәти хәл: тукмак чаклы малай

Туа ул көн Арча җирендә.

Икенче 1886 нчы елның апрель ае. Дөньяга бөек шагыйрь тууын, бу кечкенә сабыйның шушы Кушлавыч авылын танытачагын әти-әнисе дә, халык та белми иде.

Беренче Кечкенә Габдулланың сабыйлык еллары ятимлектә, кимсетелү, кагылу-сугылуларда үткән. Сабый балага бик күп гаиләдә булырга, авылдан авылга, кулдан-кулга күчеп йөрергә туры килгән.

Икенче Ләкин Казан арты авылларының бай табигате, тәмле сулы чишмәләре бәләкәй Тукай күңелендә онытылмас эз калдыра һәм шагыйрь бу якты хатирәләрне үлемсез шигырьләре белән исбатлый.

“Җәйге таң вакыты” шигыре укыла.

Беренче Кырыс язмыш Габдулланы Зиннәтулла бабасына китереп ташлый. Ә бу чорда Идел буйларын ачлык каплап ала.

Икенче Минем дә бит телем бу дөньяга

“әттә, әннә,” – диеп ачылган.

Һәм бикләнгән шул сүз сабый килеш

Күбәләктәй күңелләремдә.

Мин гаеплемени гомерләрнең

Шулай иртә сүрелгәненә.

Мин гаеплемени назланырга

Җитмәгәнгә миңа чиратлар.

Икенче Асрамага бала бирәм,

Йә, кайсыгыз ала?

Шомлы тавыш ишетелде

Печән базарында.

Кайберәүләр читләп үтте,

Кемдер кызганды.

Арадан бер мәрхәмәтле

Аны күтәреп алды. (Р.Арсланов)

Беренче Бу мәрхәмәтле кешеләр – Мөхәммәтвәли абзый белән Газизә апа була.  Ә аннан соң кечкенә Апушны Кырлайдан Сәгъди исемле абзый асрамага алып китә. Бу авылны ул соңыннан “дөньяга күзем ачылган урын” дип атый.

Икенче Шагыйрьнең иҗатында бу авыл мөһим урын алып тора.

Үксез тормыш читкә каккан чакта

Иркәләде сине киң Кырлай

Моңлы Кырлай урманнары ничек

Синең шигъриятең шулай бит.

Беренче Җаек – Г.Тукайның журналист һәм шагыйрь буларак ныгыган урыны. Аның беренче әсәрләре “Фикер” газетасында һәм “ Әлгасрел-җәдит” журналында басыла.

Икенче 1903-1904 нче елларда күпмедер вакыт Җаек мәктәпләренең берсендә хәлфәләре юк чакта, Тукай шәкертләргә дәрес бирә. Татар телен һәм әдәбиятын укытуга Тукай күп көч куя.

Беренче 1907 нче ел. Тукай Казанга килә. Ул Казанда яшәгән елларында шигырьләр, поэмалар, әкиятләр яза.

Икенче Г.Тукай белем алуны – яңа көн башлану белән тиңли. “Укымак – дөреснең ялганны, яктының караңгыны, турының кәкрене, сафлыкның бозыклыкны җиңүләренә иң үткән, иң кирәкле коралдыр”- дигән Тукай.

Беренче Халык җәүһәрләренә, аларның тарихи әһәмиятенә, беренчеләрдән булып Тукай игътибар иткән. Ул 1910 нчы елда халык арасында җырлана торган җырлардан һәм бәетләрдән төзелгән “Халык моңнары” дигән җыентык бастыра.

Икенче “Мин кечкенәдән үк җырчы идем кайда ишетсәм дә җырлау тавышын салкын кан белән тыңлый алмый идем. Кечкенәдән үк күңелемә урнашкан җырлар сөймәкемнән туган телемезгә сөю туды”

Г.Тукай сүзләренә язылган “Тәфтиләү” җыры башкарыла.

Беренче 1913 нче ел... Клячкин больницасы

Көтмәгәндә кайгы салды бу көн фәләк

Әй, сөйкемле яшь шагыйрькәй

Син югалдың иртәрәк.

Икенче Үлмәдең син: чөнки бу көн һәр татар күңелендә син,

Бетмәдең син: һәр кеше сүзендә син, телендә син...

Һичвакытта чыкмас истән монда калган эшләрең

Һәрвакыт сөелеп укылыр һәр “күңел җимешләрең”. (М.Укмасый)

Әскать Хәеркәевнең “Тукайга” дигән шигыре укыла.

Беренче Без –Тукай оныклары.

Юк, онытмас халкым, Тукай сине

Укып үсә сине һәр буын.

Яланаяк, кәләпүшле Апуш,

Син мәңгелек булып

күңелләрдә балкыйсың.

Икенче Тукай – ул безнең горурлыгыбыз. Без синең иҗат мирасыңны, рухи яктылыгыңны дәвам итүчеләр.

Урам ташларыннан эзләмәгез

Тукай баскан утлы эзләрне.

Йөрәкләрдән аны сез эзләгез -

Йөрәкләрдә Тукай эзләре ,

Күңелләдә Тукай сүзләре.

Газинур Моратның “Шагыйрьгә” дигән шигыре тәкъдим ителә.

Беренче Йөрәгендә халык моңы аның,

Мәңге үлми торган саф моңнар,

Ул саф моңнар еллар һәм чорларның

Кайнар җаны аша саркылган.

Икенче Ятимлеге аның – язмыштандыр,

Бөеклеге аның халыктан.

Тукай үзе халкын үксезлектән

Йолып алыр өчен калыккан.

Беренче Җаны барның җирдә җыры булыр,

Бәйрәмнәре булыр мәңгегә.

Без бәхетле, без шагыйрьле халык,

Тукайлы халык гомергә.

Икенче Тар булмаган күңел, газап чигеп,

Җирсезлектән иңрәп торса да,

Саклап калган халкым Тукайларны,

Асрамага алып булса да.

“Җир йокысы” дигән җыр башкарыла. (Г.Тукай сүзләре, Х.Әхмәдиев музыкасы).

Беренче Тукай исән. Җыры күңелләрдә,

Яшәсәк тә үзен күрмичә.

Тукай килә моңлы сазын уйнап,

Шагыйрьләргә тынгы бирмичә. ( Ә.Маликов “Тукай моңы”)

Икенче Тынмый сазың, моңлы сазың,

Кем тыя алсын аны!

Син яшәрсең, мең яшәрсең,

Син шагыйрьләр солтаны. ( М.Ногман “Тынмый моңлы сазың”)