Тукай-безнең күңелләрдә.
методическая разработка (5 класс) по теме

    Магнитафон тасмасында”  Туган тел ”көе яңгырый.

  Укытучы . Габдулла Тукай - өлкәннәрнең дә,балаларның да иң яраткан шагыйрьләреннән берсе иде . Без бүгенге иртәдә аның шигырьләрен яттан сөйләрбез , аның  сүзләренә иҗат ителгән җырлар җырларбыз,әкиятләрен,мәсәлләрен укырбыз.

  Г.Тукай 1886 елның 26 апрелендә Казан губернасының Кушлавыч авылында туа. Бик яшьли ятим кала. Аның балачагы төрле кешеләр кулында үтә.Ул сәләтле , тырыш була:мәдрәсәдә уку белән генә чикләнми , рус башлангыч мәктәбендә дә укый , рус , иран , төрек , гарәп телләрен өйрәнә.

   Г.Тукай-  И.Крылов , А.Пушкин , М.Лермонтов , Н.Некрасов һ.б. рус шагыйрьләренең әсәрләрен татар теленә тәрҗемә итә.Бөек шагыйрьнең бай иҗаты ватан – ананы , аның табигатен чын күңелдән ярату , халыклар дуслыгы , көчле патриотизм рухы белән сугарылган . Г.Тукай туган телгә олы ихтирам белән караган , аның гүзәллегенә дан җырлаган .

   Укучы. Тукай! Нинди бөек исем . Ул – безнең йөрәкләрдә. Бу исем , йолдыз кебек , нур чәчеп тора.

   “Туган тел” җыры башкарыла.

    Укытучы. Г.Тукай балалар өчен шигырьләр,җырлар, әкиятләр  , табышмаклар яза. Ул үзенең әсәрендә яшь буынны тырышып эшләргә , акыллы , белемле булырга өнди.

    Укучы.  Тынма , эшлә , и сабый!

                     Иртә торгач та язарга , дәрсең укырга тотын.

                     Күр , ничек эшли кояш; иртә тора , таң аттыра,

                     Көнозын күктә йөзә һәм көн буенча яктыра.

     Укытучы.  Белем алу – хезмәт ул . Белем алу – зур тырышлык , күп көч сорый. Шуңа күрә шагыйрь: “ Эш беткәч , уйнарга ярый “ , - ди.

     Укучы.   Бик матур бер җәйге көн:

                       Өстәл янында бер сабый

                       Ян тәрәзә каршында

                       Иртәнге дәрсен карый.

      Укучы.  Аны тышка уйнарга кояш , сандугач , алмагач чакыра , ә ул аларга:

                       “ Тукта , сабыр ит , уйнамыйм , ди

                          Уйнасам , дәрсем кала ,

                          Көн озын ич , ул уенның

                          Мин һаман вакытын табам ,

                          Чыкмамын тышка , уенга ,

                          Булмыйча дәрсем тәмам “ , - ди.

      Укытучы.  Тырыш , көчле ихтыярлы , эшчән бала , дәресен әзерләп бетергәч кенә , бакчага чыга.

      Укучы.    Я , кем чакырды? Әйдә , кем уйный? Тәмам иттем хәзер мин дәрсем .

      Укучы.   Шунда аңар  бик матурлап ,

                       Елмаеп көлде кояш ,

                       Шунда аңар кып – кызыл ,

                       Зур алма бирде алмагач ;

                       Шунда  аңар , шатланып ,

                       Сайрап җибәрде сандугач ,

                       Шунда аңар баш иделәр  

                       Бакчада һәрбер агач .

     Укытучы. Г.Тукай үзенең “ Кызыклы шәкерт “ шигырендә хезмәткә бәхет чишмәсе , яшәү шатлыгы , ди . Армый – талмый эшләргә , кече яшьтән үк хезмәткә өйрәнә башларга чакыра .

     Укучы . Ах , юләр маэмай ! Тырыш яшьләй ,

                     Зурайгач җайсыз ул ,

                     Картаеп каткач буыннар ,

                     Эш белү уңайсыз ул !

     Укытучы . Сөекле шагыйребез  Г.Тукай табигатьне ярата , туган якның басу- урманнары , елгалары , авыл һәм шәһәрләре аңа якын һәм кадерле. Ул күп кенә шигырьләрендә хайваннарны , кошларны яратырга өнди , аларны читлекләрдә тотмаска , азат итәргә куша.

     Укучы . Курыкмагыз , кошлар , күреп сез

                      Яныгызда мин барын ,

                      Мин тимәм сезгә , фәкать ,

                      Сайравыгызны тыңлармын .

                       Бик  тынычлап сайрагыз сез ,

                       Мин тимим , сезгә тимим

                       Әллә иркендә торуның  кадерен

                       Белмимме мин?!

                       Курыкмагыз , яхшы беләм ,

                       Мин һич тә сезне ауламам ,

                      Сайрагыз , тыңлап торырмын ,

                      Тын да алмам , шауламам

   Укытучы. Шагыйрь  табигать серләрен аңларга ярдәм итә торган шигырьләр дә яза .

                  Кырга ак кардан

                  Юрган ябылган ,

                  Җир язга чаклы .

                  Йокыга талган .

                  Җир йоклый тыныч ,

                  Күреп тәмле төш ,

                  Уяныр әле ,  

                  Тукта , үтсен кыш .

 (залдагылар табышмакларның җавапларын әйтәләр )

  Укучы.  Ашлыклар үсте ,

                  Башаклар пеште ,

                  Кояш пешерә ,

                Тиргә төшерә

                Халык ашыга .

                Китә басуга .

                Урагын ура,-

                 Бу кайчак була?

Укучы . Һәр җир карланган ,

                 Сулар бозланган ,

                Уйный җил , буран  

                Бу кайчак , туган ?

Укытучы. Без Г.Тукай шигырьләрен сәхнә әсәрләре итеп тә уйныйбыз.(2 укучы “ Бала белән күбәләк “ шигырен сәхнәләштерәләр)

Укытучы. Г.Тукай балаларга багышлап бик кызыклы , мавыктыргыч хикәяләр , мәсәлләр дә язган .( “Әтәч илә күке “ , “Аккош , чуртан , кысла “ әсәрләре)

 Укытучы. Г.Тукай әсәрләре җир йөзендә  яшәүче бик күп милләт халыклары теленә тәрҗемә ителгән . Тугандаш республикаларда яшәүчеләр Тукай шигырьләрен үз телләрендә укыйлар .

Укучы . Г. Тукай турында татар , рус  , тугандаш халыклар һәм чит ил әдипләре шигъри әсәрләр иҗат иткәннәр , күренекле каләм осталары тирән мәгънәле фикерләр әйткәннәр .

 Укучы . Иң матур моңлы җырларын

                 Халыкка бирде Тукай .

                 Җырлары белән мәңгегә

                 Йөрәккә керде Тукай .

                              (Ә.Ерикәй)

 Укучы . Тукай яшәр , яшәр халык белән

                 Бергә хезмәт итеп , җырлашып .

                 Россиянең бөек семьясында

                  Көч , гадәт һәм бәхет алмашып!

                               (М.Садри)

 Укучы . Юк , үлмәдең , гакыллы ир , мәшһүр Тукай !

                 Тавышың яши кабатланып һәр буында ,

                  Халкың кебек бөек , матур җырларыңдай ,

                  Даһилыгың яңгырап барыр гасырларга .

                                 (Д.Жерманетто италия  язучысы )

Әдәби иртә З.Яруллинның “ Тукай маршы “ музыкасы белән тәмамлана.