Кластан тыш сара “ Был донъяға беҙ килгәнбеҙ икән, юҡҡа түгел, юҡҡа түгелдер!..”
материал на тему

“ Был донъяға беҙ килгәнбеҙ икән,

юҡҡа түгел, юҡҡа түгелдер!..”

(Н.Нәжми ижады буйынса әҙәби- музыкаль   кисә)

                                                                                         Ғайсарова Рәшиҙә

Факил 7ы6ы, баш7орт

                                                                                                      теле 32м 262би2те

                                                                                   у7ытыусы3ы

   Маҡсат. Назар Нәжмиҙең тормош юлы һәм ижады менән танышыу; шағир ижадына ҡыҙыҡһыныу уятыу, тыуған илгә һөйөү хисе тәрбиәләү.

   Назар Нәжми һүҙ. Рим Хәсәнов көй яҙған “Юҡҡа түгел, юҡҡа түгелдер…” йыры яңғырай. Экранда Н. Нәжмиҙең портреты. Алып барыусылар һәм уҡыусылар сыға.

   1-се алып барыусы. Ҡыш аҙағында һирәк була торған матур иртәләрҙең береһе. Ер өҫтөндә талғын ел ҡарҙарҙы уйната, ҡояш та яҡтыраҡ балҡый төҫлө.

   2-се алып барыусы. Дүртөйлө районы Миңеште ауылында Нәжметдин ағай һәм уның ҡатыны ;әлимә апайҙың йортонда иң шатлыҡлы көндәрҙең береһе…

   1-се алып барыусы. Күптән түгел был яҡты донъяға тағын бер сабый ауаз һалды. Оҙаҡ та үтмәҫтән уны  Хәбиб-Назар тип исемләнеләр. Был 1918 йылдың 5 февраль көнө ине.

                   1-се уҡыусы.   Тәүге һулыш, тәүге илау,

Әсәйемдең күкрәк һөтө,

Тәпәш бер өй, һалам түбә,

Усаҡ уты, зәңгәр төтөн –

Атай йорто, атай йорто.

Тәүге аҙым, тәүге юлдар,

Әсәйемдең ҡараштары…

Бар донъяны иңләр-буйлар

Күңелемдең ҡанаттары –

Атай йорто, атай йорто.

   2-се алып барыусы. ;аиләлә күптән көтөлгән шатлыҡ урынлашты. Был бәхетле минуттарҙың бер ҡайсан да сиге булмаҫ кеүек ине. Яҙмыш боролоштарын белеп булһа икән.

    1-се алып барыусы. Тормош ғаиләгә берһенән-берһе ауыр һынауҙар яуҙыра. Шуларҙың береһе – ауылға ябырылған аслыҡ … Тик хәсрәттең әсеһе алда булған икән. Сабыйға ике йәш тигәндә уның атаһы донъя ҡуя.

                              2-се уҡыусы.  Атай тиҙәр…

Шул ҡәҙерле һүҙҙе

 Әйтә алманым мин

                                алдыңда.

Бигрәк сабый бала

                                                   булғанмын шул

Мине ташлап киткән

                                          сағыңда.

3-сө уҡыусы.   …Мираҫ итеп нимә ҡалдырҙың һуң?

Бар мөлкәтең ҡалған –

                                                  бар донъяң!..

№0ргән ерең ҡалған,

                                                   ағас йортоң,

Ағас һуҡаң, тырмаң,

                                                   ат-арбаң…

Бөтөнләй үк һүнеп юҡ

                                              булырға

Осҡон түгел йәне

                                           кешенең…

Мин – Нәжметдин улы:

                                           тимәк, атай,

?алған миндә һинең

                                       исемең.

     2-се алып барыусы. Ата3ы буласа7 ша4ир4а хазиналар мира9 итм232 л2, г1з2л А4и6елле Ми8ештене бирг2н. Шунан да бай, затлы б1л2к- мира9ты8 булыуы м0мкинме 3у8?!

                       4-се у7ыусы.     №2р 3у7ма4ы8 3ине8,

№2р боролма8,

№2р м0й0ш08 таныш,

тыу4ан ер!                                                                                                                                                                             Я8ы тормош –                                                                                                  Я8ы7арашы8да

Тупра4ы8а та4ын

ба9ам мин.

     1-се алып барыусы. Ми8ештене8  ожмах7а ти8 ила3и т2би42те бала са7тан у7 Назар6ы8 хист2рен уята, й2нен2 ил3ам 0р2, 41мерлекк2 х2терен2 3е82.

     2-се алып барыусы.  Шу8а ла  ша4ир6ы8 бик к1п ши4ыр6ары тыу4ан ауылы, г1з2л А4и6ел буйы т2би42тен2 3о7ланып я6ыл4ан.

                        5-се у7ыусы.      Тыу4ан ерем,3инд2 бар3ы ла бар:                                                                                   

                          ?ыр6ары8 бар, л2кин ки8 т1гел;                                            

                            Тау6ары8 бар - улар бейек т1гел,                                                  

                      К1кк2 аш7андар4а ти8 т1гел.                                                

                     6-сы у7ыусы.          А4и6елд2 а7 томан,

Ат кешн2й болондар6а.

Ат э6л2п й0р0г2н э662рем

?ал4ан шул урындар6а,

                                                  Ысы7лы болондар6а.

                             Йыр  «Киске А4и6ел»  З. Исм24илев к0й0.

           1-се алып барыусы. Ете йыллы7 м2кт2пте тамамла4ас, Назар )ф0г2 кил2. Бында ул 0с йыл металлургия рабфагында у7ый, унан 3у8 педагогия институты студенты булып кит2.Шул  йылдар6а  т21ге ши4ыр6арын ижад ит2 башлай 6а инде.

          2-се алып барыусы. Беренсе а6ымдарын бер а6 а73абыра7 атла3а ла,ул  262би2тебе6г2 0м0тл0, са4ыу талант эй23е килг2нен х2б2р итте.

          7-се   у7ыусы.     Й1нле  292р я6ыу -        

        Кил2с2гем.

        №е6 к0л0р3еге6, б2лки,

                                бел2м мин,

        «62би2тт2 т2п2й ба9ыр4а ла

                                           Я8ы 4ына 0йр2неп

                            кил2м мин.        

           1-се алып барыусы. Н.Нәжми беренсе 292р62рен2н 1к 16 у7ыусы3ын тапты, 262би2т 30й01сел2р уны8 я8ы ши4ыр6арын к0т2 башланы. Й2ш ша4ир6ы8 кил2с2генең ая6 булыуында шик ю7 ине улар6а. »мм2…

         8-се  у7ыусы.     Й2шлек, й2шлек…Т21ге  ижад юлым,                    

        Ши4ри быуын  2ле  неп- неск2.

        №у4ыш сы7ты мине8   ке1ект2р6е            

        !лтерерг2 – ша4ир итм29к2.

       2-се алып барыусы. №у4ыш… Был  3166е  ишете1г2 0м0тт2р6е т0т0н 7аплай, ил3ам нуры 31рел2. Гитлерсылар6ы8 яуызлы4ына Н.Н2жми Баш7ортостан радио3ы аша «Фашизм ул осор к0л булып» ши4ыры мен2н яуап бир2. №2м б0т0нл2й тынып 7ала.

         1-се алып барыусы. ?2л2мен мылты77а алмаштырып, педагогия институтыны8 3-с0 курсынан фронт7а кит2 ша4ир. Д1рт йыл буйы ши4ыр я6ыр4а 7улы тартмай  уны8.

       2-се алып барыусы.  Фронтта  х2лд2р арыулан4ас, Гитлер6ы8 д0м0г01ен2 шик 7алма4ас, е8е1 0м0т0 мен2н д2ртл2неп Н2жми ши4ри2тк2 7айта. Был

ва7ытта ижад  ителг2н 32р бер 292ренд2 – б0тм29 д2рт, рухи ны7лы7,Тыу4ан илг2 е8е1 алып 7айтыу4а я7ты ышаныс.  

       9-сы у7ыусы.     Бе6 барабы6. №алдат юлы сик3е6.

        Ям4ыр ни ул 3у4ыш м2ленд2!

        Яу3ын 2й62! Й0р2к кен2 тип3ен,

                                      « к1лд2гем кибер т2немд2.

«Батыр6ар йыры» Н.Н2жми  31662ре,  З.Исм24илов  к0й0.

      1-се алып барыусы.  Е8е1. Тыныслы7. Был 7262р 7ан 7ойоштан 3у8 тыуар та8дар6ы8 я7ты, б2хетле буласа4ына шик ю7.  К1кр2генд2 II д2р2ж2 Ватан 3у4ышы, ?ы6ыл Йондо6 ордендары, к1п ми6алдар бал7ытып 1946 йылда Н.Н2жми тыу4ан Баш7ортостанына 2йл2неп 7айта.

         2 -се  алып   барыусы.   ?айтыу мен2н ярты юлда 060лг2н у7ыуын дауам ит2 32м 1947 йылда Баш7орт педагогия институтыны8 тел 32м 262би2т факултетын тамамлап та сы4а. Назар Н2жми6е т2162 «Совет Баш7ортостаны» г2зите, 3у8ыра7 «»62би Баш7ортостан» журналы м0х2ри2тт2ренд2 7олас й2йеп 7аршы алалар.

1-се алып барыусы. №у4ыш быуып тор4ан хист2р е8е1 килг2с, ташып- ур4ылып, ши4ыр6ар4а 21ерел2 башлай. Назар Н2жми6е8 тыныс тормош йылы3ынан, 30й01 сафлы4ынан, хе6м2тк2 х0рм2тт2н 32м а6  4ына 3а4ыштан 1релг2н 292р62ре матбу4ат битт2рен2 ген2 3ыймай. 1950 йылда ша4ир6ы8 «Тамсылар»  тип исемл2нг2н беренсе йыйынты4ы донъя к1р2.

        10-сы у7ыусы.   К18еле8де8 сафлы4ымы  2лл2

        К1662ре8д2 шулай яналар.

        К16 нур6ары8 мине8 й0р2гем2

        ?айнар тамсы булып тамалар.

        К16 нур6ары8 3ине8 – й2шлегемде8

        ?абатланма9 я7ты та8дары.

         №и82 бул3ын мине8 хист2ремде8                                      

        Й2шлек ке1ек матур, 7айнары.

     2 -се алып   барыусы.  Н.Н2жми6е8 262би йыйынты4ы китап 30й01сел2р6е шатландыр6ы, 2 ;айнан «мири, С2лих Кулибай ише 1ткер т2н7итсел2р й2ш ша4ир4а ихлас фатихаларын бир6ел2р.

1-се алып   барыусы.  50 нсе йылдар башында , Н2жми тормошонда та4ын да бер к18елле ва7и4а булды. Талантлы 26ипк2 Баш7орт академия драма театрын ет2кл216е ышанып тапшыралар. Ул драматург булараҡ та танылыу яулай. “Хуш, Хәйрүш”, “Саҡрылмаған ҡунаҡ”, “Егет егетлеген итә”, “Гармунсы дуҫ”, “Ҡыңғыраулы дуға” пьесалары бөгөн дә театр хазинаһының күркәм ынйылары булып тора.

2-се алып   барыусы.  Шағир үҙе әйткәнсә, кеше ғүмере – “бер күҙ асып-йомған ара ғына”. Ул ошо ғүмер эсендә шиғриәтебеҙҙе ун биштән артыҡ поэмаһы менән байыта, ҡырҡҡа яҡын шиғри йыйынтыҡ сығарып өлгөрә, бынамын тигән драмалар ижад итә, башҡорт йыр сәнғәтенә лә үҙ өлөшөн индерә.

1-се алып   барыусы.  "Назар" ғәрәп телендә "уй, ҡараш, иғтибар", "Нәжми" — "йондоҙ" тигәнде аңлата. Шағирҙың исеме есеменә бик тә тап килә тип уйлайым мин, сөнки Назар ағай халҡын уйлап, бар ҡарашын уға төбәп, иғтибарлы булып, йондоҙ булып балҡыны.

Маҡтаныу юҡ — ғүмер буйы

Мин хеҙмәт юлы үттем.

 Еремә һәм милләтемә.

 Халҡыма хеҙмәт иттем.

2-се алып   барыусы.  Рәсәйҙең  М.Горький, Башҡортостандың С. Юлаев, Татарстандың Ғ.Туҡай исемендәге дәүләт премияларына, Башҡортостандың халыҡ шағиры исеменә лайыҡ булған  Н.Нәжми 1999 йылдың 6 сентябрендә беҙҙең аранан китте. Был донъяға юҡҡа түгел, ә уны йәмләп йәшәргә тыуған шағирҙың үлемһеҙ әҫәрҙәре, бай ижады, һүнмәҫ йондоҙ булып, халыҡ күңелендә бик оҙаҡ балҡыясаҡ.