внеклассное мероприятие
методическая разработка (5 класс) по теме

Баданова А. А

Лингвистикалык маргаан ( Алтай тилдин кунине, Л. Кокышевтин 80 jажына учурлап)

Класста эмес откурер занятие

Класс: 5

Амаду: алтай тилдин  ле литературанын учурын, байлыгын билерине, тилин суурине, jилбиркеп уренерине, орус тилди тен – тай уренерине,  Л. В. Кокышевтин ады, творчествозы керегинде эземин ургулjикке алып апарарына таскадары

Керекту материал: ИКТ- jепсел, ватманда состор, Л. В. Кокышевтин сур – jуругы, топшуур, балдардын иштери

Одор аайы:

1. Тозомол ой

- Jакшылар, кару менин уренчиктерим! Бугунги кун – тегинду эмес. Бугун бистин торол тилистин  алтай тилдин байрамы. Орус та тил, алтай да тил, казак та тил – ол кемнин де торол тили. Эненин судиле, тазыл – тамырысла тудуш энчи. Доскодо улу орус ла алтай бичиичилердин тил керегинде состорин кычырып ийектер.

«Торол тил, сос – ол бистин байлыгыс»

Б. Укачин

«Величайшее богатство народа – его язык»

М. Шолохов

- Бу состордо кандый бирлик учур салынган, jартап беригер. ( Тил – ол албатынын байлыгы, оны бис ондобой jадыс, оны чеберлеер керек)

II. Алтай тил керегинде куучын откурери

Уредучи: Алтай тил деп уксагар, кандый санаалар эбелет? Ол не тил? ( jери, Тороли, эне- ада, культура, урок)

Уредучи: Элден озо алтай тил экинчи тергеелик (государстволык) тил болот. Ол керегинде Айсуна биске куучындап берер.

Айсуна: белетеген jетирузин куучындайт)

Уредучи: Менин тилим уйан да эмес,

                   Менин тилим улу да эмес,

                    Менин тилим макты суубес,

                     Оско тилдерге куйунип билбес.

Л. Кокышев

- Тилиске учурлап, орус тилди тооп, казак тилле наjылажып, бугун лингвистикалык маргаан откурип jадыс. Кем тилин, алтай литератураны, орус та тилди jакшы билер корорис. Учында эн артыгын талдап алдарыс.

III. Лингвистикалык маргаан

1 тартыш –« Викторина»

Тил керегинде сурактар берилер, орус та , алтай да тил керегинде. Кем коп чын каруу берер

1. Ээчий – деечий турган таныктар – ол….  (танмалык/ алфавит)
2. Табыштарды уренип турган билим – ол …..(фонетика)
3. Тил деп состо канча учур, кандый учуралдарда? (тил – билим, тил – орган)
4. Баштапкы класстын бичиги?   (таныктос / букварь)
5. Эки кижинин куучыны – ол …..(диалог)

II тартыш – «Албатынын ойгор сози»

Уредучи: Мен слерге кеп состин баштапкы болугин айдарым, слер экинчи болугин айдарыгар. Кеп состор алтайлап, орустап та болор.

Иштенкейдин колы ус,     …………………………..(иштенбестин тили ус)

Без труда,……………………………………………(не вытащишь и рыбку из пруда)

Jакшынын jолы чындык, ……………………..( jаманнын jолы тыртык)

Не имей сто рублей, ………………………………..( а имей сто друзей)

Оско кижиге оро каспа, ……………………………( бойын ого тужерин)

Не рой другому яму,………………………………….( сам в неё попадешь)

Уредучи: Бу кеп состордо нени кайкап кордигер, уктыгар? (Эки де тилде кеп состордин учуры тунейи бар болтыр.)

III тартыш – «Алтай аттар»

- Кандый jараш алтай аттар jок дейзигер, бирузи бирузинен артык. Эмди ойноп ийектер. Ойыннын аайы: А таныктан башталган кыс баланын алтай аттарын айдыгар, кем токтоп калар, ол ойыннан чыгар. ( Айсулу, Айтана, Айас, Айтана, Ай – Чечек, Ай – Санаа, Айсуна, Айана, Айкине, Ак – Ай, Алтынай, Аржана)

- Суреен jакшы. Эмди Э таныктан башталган уул баланын адын айдыгар, кем токтоор, ойыннан чыгар. (Эзен, Эрмен, Эркеш, Эркене, Элес, Элим, Экене, Эркетен, Эзлик, Эзил, Эпчил, Эркемен, Эмил)

IV тартыш- «Литературный тартыш»

Уредучи: Бис кычырган чумдемелдердин узугин угуп, кайдан алынган,  авторы кем адап берер керек.

1.            « Тордо турган торт кайын

Коруп ийзен,  акайым

Тобогомди торт шанкыдан

Буулап койды, акайым.» ( «Сынару», бытовой чорчок)

    2.    «Угы jаман дебезин деп, уулдарымды иштедип jурум,

Уурчы jаман болбозын деп, уулдарымды уредип jурум»

( «Сыгырган ла jалку Бака» М. В. Чевалков, басня)

3.«Кызыл торко арчуулду Келин – Чечектин Jалбрак  деп jажуун кызы энезине jапшынып, шымыранды: Эне мен коркып jадым.»

( «Jылдыс сунелу чечектер» К. Ч. Толосов, куучын)

4. «Мерген, томон эки карганак бар. Сен олорго чай – тус апарып бер»

( «Энезинин jайлузында» А. Я. Ередеев)

5. « Сен Африкада чыккан болзон. А сен Америкада.. А сен меннен эки миллион километрде ыраак болзон..»

( «Байкал ла Саксабай» )

V тартыш – «Эн артык синквейн»

Уредучи: Тилиске мак состор сыйлайлы. Тилисти мактап синквейн тургузып ийигер.                                            Тил

                                            Кандый?______,________, ________

                                       Нени эдет?______,_________, ________

                            Эрмек______ , _______ ,_________ , ________

                                                            Синоним _______

Темдектезе:                                         Тил

                                                Торол, алтай, улу

                                       Уредет, кодурет, оморкодот

                                            Кижи тилин суур керек.

                                                                 Энчи

IV. Л. В. Кокышев керегинде сос

Уредучи: Бис ончобыс билерис быjыл тилин тын сууген улу бичиичиге Л. В. Кокышевке 80 jаш толуп jат. Поэдистин алтай тил керегинде чике айткан ургулjик состори качан да ундылбас.

(- уренчиктер «Алтай тилиме» деп улгерди эске кычырадылар: Элина, Мызылдай, Диана, Эжер, Шуну, Темирлан, Ай – Судур)

( - Тамерлан топшуурла араай алтай куу ойнойт)

V. Иштин турултазы

Уредучи: Маргааныс учына jетти. Эн ле тилин суучи, торолчи, алтайчы болуп бисте бугун слер ончогорды чоттоп jадыс. Суреен jакшы билгирлер коргустигер.  (уренчиктерге быйанду самаралар ла сыйлар табыштырылат.

Уредучи: Бала – барканын бажы – слер,

                   Бар неменин ады – слер.

                  Алтай jонымнын ийдези – слер,

                  Алтай jеримнин jузи – слер!

- Кижинин культуразы – элден озо ол тилин билери болор. Онын учун, тилистин озори слердин колыгарда, оны jеектебей, билип, чеберлеп уренигер!

- Быйан, jакшы болзын!