Разработка урока "Дошка"
методическая разработка по технологии (7 класс) по теме

Сорулгазы:

- дошка аас-кежиктиң, кежик-чолдуң доңу деп чүүлдү уругларга билиндирери;

- дошканы канчаар баглап кылырын ѳѳредип -кѳргүзер, тайылбыр ажылын чорудуп, уругларның билиин быжыглаар;

- тыва чоннуң чаагай чаңчылынга даянып алгаш, уругларны чараш мѳзү-бүдүшке кижизидип, ѳѳредири;

- уругларның билиин хынап , сайзырадыры

Дерилгези: Дошка баглап, даарап каан тыва бѳрттер, дошка ѳѳктүг чеңи чоктар, тыва хѳйлеңнер, хендирлер, тос карак, даштар, тос чүзүн малдың чуруктары.

Аргалары: Кѳргүзүг, дилеп-тывар, тайылбырлаар, бадыткаар.

Хевири: Чаа теманың тайылбыры.

Ажыглаан технологиялар: кадыкшыл, информастыг.

 Кичээлдиң чорудуу:

I. Организастыг кезээ:

         Бо кичээлде хуулгаазын дошка хээни баглап ѳѳренир бис, уруглар. Дошканың баглап каанының ужур утказын эки хандыр билип таныжар бис.

II. Чаа теманың тайылбыры:

    Дошка деп чүл? Борбактай даарап каан пѳстен доңнап баглаан борбак хевирлиг хээ болгаш доң. Чүге дизе дошка тыва чоннуң хээзи ѳлчей удазыны-биле тѳрелдешкек. А доң деп чүге адап турар бис, дошканы доңнап тургаш баглаар. Ол чүгле тыва бѳрт чиңзези, тыва тон ѳѳгү эвес, харын барык 2000 чыл узун тѳѳгүлүг тыва чоннуң тос сан-биле холбашкан кежик-чолдуң доңу-дур.

     Дошканы тыва бѳрттер бажында каасталга хевиринде ажыглап чоруур. Шаанда тыва чон тыва тоннарынга дошка ѳѳктер даарап чорааннар. Дошка ѳѳктер тоннарга чараш эптиг, аяныг кѳстүр. Амгы үеде бистиң чонувус, шеверлеривис чеңи-чоктарга, янзы-бүрү хѳйлеңнерге, платьелерге ажыглап чоруур.

Дошканың онза талазы, ооң достактарының саны 9 (тос) болурунда, а 9 деп ыдыктыг сан-биле бистиң тыва чоннуң дараазында «тостары» холбашкан.

 1. Эң хүндүлүг, чугула эт-севиниң бирээзинге, «тос-карак» хамааржыр. Ооң дузазы-биле чажыг чажар.

2. Тос эртине:

1. доржу-алмаз,

2. базыр-платина,

3.бадмаарылга-рубин

4.шуру-топаз

5.маны-жемчуг

6.сүүзүн-гранат

7.ногаан-хаш-изумруд

8.алдын

9.мѳңгүн

3. Тос аржаан:

1. сүт                          6. чойган

2. артыш                        7. шиви

3. шаанак                       8. пѳш

4. агы                          9. кодан-хаагы

5. каңгы

4. тывалар бора аътты, сарыг сергени, калчан ак хойну, кара иртти, ак буганы, күзүнгүнү, буга ээренни, чаа тиккен ѳгнү, ивини азы тевени ыдыктаарын «тос ыдык» дээр чораан.

5. Тос дагылга:

Дээрни

Таңдыны

Отту

Суг бажын

Хам ыяш

Тел ыяш

Оваа

Буга бажы

Кѳжээ дагылгазы кирип     турар.

6. Тос чүзүн малывыс. Хой, ѳшкү, аът, сарлык, теве……

Тос – ол хүндүлүг болгаш ыдыктыг сан.

Ынчангаш уруглар дошка ѳѳктүң тѳѳгүзүн билип алдывыс ам болза кичээливистиң практиктиг кезээнче кирериниң мурнунда сула шимчээшкинден кылып, дыштаныптаалыңар.

Холдарывыс эде туткаш

Салааларны сайзырадыыл.

Аай-дедир эде хере

Аргый арак тудаалыңар.

Ѳргүн тыва чонувустуң,

Ѳлчейлиг-ле удазынын

Дошканы бис домнай аарак

Долгап оргаш үндүрээли.

1. Практиктиг кезээ:

Дошканы кылырының чуруму: 

Пѳстүң узуну 36 см, чиңгези 2 см чартык кылдыр борбактай даарап белеткеп алыр. Калбак хевирлиг материалга чараш эвес болур. Ынчангаш дошканы схеманың дузазы-биле баглаалыңар.

Улуг эргек-биле айтыр салаа  бажынга  баглап эгелээр. Хендирниң бирги ужун улуг эргек-биле айтыр салаа ортузундан эрттиргеш, айтыр салааны кежир салып эртер. Уштарын 1-2 деп кѳрүп алыр бис. Бир дугаар хендирни адаанче туткаш, 2 дугаар хендирни улуг эргекче суп алыр. Оон олурту туткаш, хендирни 8 деп санга дѳмей хевирин кѳрүп алгаш ийи дең кезекке аңгылай туткаш арткан ийи хендирни ооң ортузунче киирип алыр. Киир дырттып алганының соонда ам хендирлерниң аайы-биле эвин кѳрүп тургаш чыыр.

2. Түңнели:

Бо хүн ѳѳренген темавысты катаптап кымнар эң эки билип алган эвес бо кроссвордтуң дузазы-биле тодарадыптаалыңар, уруглар.

Доора дургаар:

1. Тос эртине ады
2. Тос аржаан ады
3. Аржаан ады

         Узун дургаар:

1.Тос дагылга.

2.Тываларның тос эртинези.

3.Тос аржаа

Онаалга

Бажыңга онаалга. Дошка хээни амыдыралга ажыглаары-биле утпас кылдыр катаптап баглап ѳѳренир