Чаа чылды уткуулунар!
методическая разработка на тему

(чаа  чылды  уткуурунун  сценарийи)

        Эрттирер хевири: чаа чылдың оюн-тоглаалыг «ак-көк отчугажы»

        Сорулгазы: чаа чылдың байырланчыг байдалы дамчыштыр делегейниң чурттарының культураларының онзагайын болгаш катаптаттынмазын уругларга көргүзер.

        Дерилгези: кылагар сылдыстар, харжыгаштар, шарлар. Тускай шивижигеш бар. Ында приз-белектер бар – яблоколар, конфеталар, пряниктер, мандариннер, бичии сувенирлер. Уруглар кайы-бир мөөрейге тиилээш, боттары ол призтерни шилип алыр.

Чорудуу:

1-ги башкарыкчы: Экии, эргим эштер! Бис силерни бөгүнгү байырлалга келгенниңерге өөрүп тур бис!

2-ги башкарыкчы: Даштын кыш – эң-не кыска хүннерниң болгаш эң-не узун дүнелерниң үези. Ынчалза-даа бис шупту чылдың бо үезинге ынак бис. Чүге дизе чүгле кыжын Чаа чыл келир, ооң-биле кады аас-кежиктиң, идегелдиң өөрүнчүг сеткилдиң-хөөнү биске келир!

1-ги башкарыкчы: Чүгле Чаа чыл уткаан хүнде уттундурбас ужуралдар, ужуражылгалар болур, эң-не дээди күзелдер боттаныр, кайгамчык хуулгаазыннар келир. Силер бир эвес чаа чылдың хуулгаазын карнавалывыска киржир болзуңарза, боттарыңар бо бүгүнү көрүп болур силер.

2-ги башкарыкчы: Бөгүнгү байырлалывысче солун аалчыларны чалап, сонуурганчыг мөөрейлерни, хөглүг ыры-шоорлуг, танцы-самныг «сюрпризтерни» белеткээн бис.  Ынчангаш кым-даа чалгааравас дээрзинге идегедивис!

1-ги башкарыкчы: Оон ыңай бисте бөгүн делегейниң янзы-бүрү чурттарынче аян чорук кылып, оларның Чаа чылды канчаар уткуп турарын билип алыр арга бар. Бо бүгүнү бистиң карнавалывысче даштыкыдан чалаткан аалчыларывыс көргүзерлер.

2-ги башкарыкчы:

Чаштар! Шупту чыскаалыңар

Чаа чылды уткуулуңар.

Чажыттарга – өөрүвүске

Чаагай шагны күзээлиңер

1-ги башкарыкчы:

Эжишкилер! Чыскаалыңар!

Эрги чылды үдээлиңер.

Эшке-өөрге – кымнарга-даа

Экини-ле күзээлиңер.

2-ги башкарыкчы:

Ынчангаштың дөгеревис

Ырлажыылам, танцылаалам.

Каастап алган шививисти

Катап-катап долгаанылам.

1-ги башкарыкчы:

Холувустан туттунчупкаш,

Хокпаңнадыр шуражыылам.

Чеңивистен четтичипкеш,

Чергелештир маңнажыылам.

2-ги башкарыкчы:

Эрги чылды эки чылды

Эжиивистен үдээлиңер!

Чаа чылды  - чаагай чылды

Чадавыстан уткуулуңар!

 1-ги башкарыкчы: Билир сен бе, чаа чылдың дүнезин Индияга  дүн ортузунда эвес, а хүн үнүп олурда  уткуур чүве-дир. Бо хүн алгыжар-кыржыры хоруглуг. Чаа чылды канчаар эгелээр сен, бүгү чыл ындыг боор дижир. Эртен эртежик тургаш, бодун аайлап, эде-хере тырттынар. Хүндүс ча адарынга маргылдаалар болур, агаар чыланнарын дээрже үндүр салыр. Ылаңгыя хөй чонну кудумчуларга чыып, солун көргүзүглери-биле алдарлыг чоннуң театрының көргүзүглери онзагай болгулаар. Ам силерниң мурнуңарда алдарлыг индий маг, илбичи, фокусник, хуулгаазын Раджа!

        (Узун плащтыг, холунда үттүг кара хааржактыг маг кирип кээр. Кирип келгеш, мөгеер, көрүкчүлер-биле мендилежир. Оюн ойнаар күзелдиг кижини чалаар.

        Маг: Мен силерни чөөн чүктүн хуулгаазын, тоолчургу дүнезин көөрү-биле чалап тур мен! Ону көөр дизе бир караан базып аар, бо үтче бир кара-биле көөр. Кайгамчык хуулгаазын эгелээн…

        Киржикчи хааржакче көрүп турар арада дыка дүрген плажын ооң бажынче кааптар. Ол ында чүнү-даа көрбээн.

        Маг: Че, чүнү көрдүң? (киржикчи чүнү-даа көрбээн)

        Маг (хорадаксап): Кайы, канчап чүнү-даа көрбедиң? Сен ында дүмбей караңгыны көргениң ол-дур. Ол дээрге-ле чөөн чүктүн хуулгаазын, тоолчургу дүнези-дир! Ам сен силерге фокустан көргүзүп бээйн.

«Хуулгаазын чоос»

        Маг бир киржикчини беш дөмей чоостардан бирээни шилип алырын чугаалаар. Оон холунга киржикчи бичии тудар. Стол кырынга чоосту салгаш, өске чоостар-биле холуй салгаш, маг демги тудуп турган чоосту шын тып каар. (Холга тудуп турган чоос өскелерден чылыг болур)

        Маг: Кичээнгейиңер дээш четтирдим! Шивижиктен призиңерни ап алыңар. Бистиң индий улустуң театры силер байырлажып, чаа чылда аас-кежиктиг болуруңарны күзеп тур!

(ыры ырлай бээрге, башкарыкчылар кирип кээр)

1-ги башкарыкчы: Солун болду бе, Индиядан келген аалчывыс? Ам сюрприз.

2-ги башкарыкчы: Чаа-ла дамчыдыпты. Биске ам база бир даштыкы аалчы келген-дир.

        Япон аялга ырлай бээр, кимонолуг уруг кирип келир.

        Японка (мөгейбишаан): Экии, эргим эштер! Мен силерге Чаа чыл-биле  байыр чедирер дээш Япониядан моорлап келдим. Бистиң чуртувуста Чаа чылдың бүдүүзүнде үнүп олурар чылдың чуруу бар открыткалар бот-боттарынга белек кылдыр бээр. (хой чуруктуг открытканы бир уругга бээр). Өрелиг кижилер өрелерин шуптузун төлээр. 100 болгаш 8 деп саннар японнарга ыдыктыг саннар болур. Чаа чылдың дүшкенин хүрээлерде 108 катап коңгаларның какканындан билип аар бис. 108 дугаар коңганың какканы япон кижи бүрүзүнге бир харны немээр. Ынчангаш Японияда чаа чыл дээрге чүгле байырлал эвес, а ниити шупту улустуң төрүттүнген хүнү болур. А Японияда бичии уруглар чаа чылдың дүнезинде чурук чуруур. Кандыг-бир күзеп турар чүүлүн чурааш, ол чураан чуруун сыртыының адаанга суп алгаш удуй бээрге, күзели бүде бээр деп чугаа база бар. Ам бис база чуруп көрээлиңерем.

        Оюн. 1 минут дургузунда дуглаглыг карактары-биле бажың чуруур. Тиилээн (эки чураан кижи) шивижиктен призин ап алыр.

        Японка: мөөрейге киришкениңер дээш четтирдим, чаа чылда каткы-хөглүг, өөрүшкү-маңнайлыг болуруңарны күзедим.

        1-ги башкарыкчы: Уруглар, чаа-ла школаның электроннуг почтазынга чага келген-дир. Ынчалза-даа мен чүнүң-даа утказын билип чадап кагдым. Чагаа элдептиг үжүктер-биле бижиттинген чүве-дир.

        2-ги башкарыкчы: Каям, көрүп көөйн. Аа, билдине берди, бо дээрге араб үжүктер-дир. Чогум мында чүнү бижип каан чүвел? Бистиң аалчыларывыстың аразында араб дыл билир кижилер бар ирги бе? Чүгле оларның дузазы-биле чагааны номчуп шыдаар бис.

        Араб аялга ырлай бээрге, бир оол, ийи уруг Марокко идик-хептиг үнүп кээр.

        Оол: Марокконуң чурттакчыларындан изиг байыр, эштер! Бис силерге чаа чыл уткуштур эки өөренир, чедиишкинниг болуруңарны, кадык шыырак болуруңарны күзээн чагаа чоргузупкан бис. Бистиң чуртувуста ачазы чаа чылда уругларынга эң-не чараш, каас, угулзалап каастаан идик-хепти бээр. Мен силерге ындыг ышкаш чүүл кылырынче ийи оолду чалап тур мен. Мээн дузалакчы уругларымның идик-хевин каастаар силер. (каастаар чүүлдерни көрүкчүлерден, залдан чыып алыр. Оон карактарын шарып карга, субап тургаш, каастаарлаар. Эң эки каастаан кижи шивижиктен призин ап алыр)

        1-ги башкарыкчы: Бистиң аалчыларывыска болгаш киржикчилеривиске четтирдивис. Бистиң делегейниң чурттарынче аян чоруувус уламчылап турар. биске Шотландиядан аалчы келген-дир. Уткуп алыылыңар!

(шотданд юбкалыг – килтилиг оол үнүп келир.)

         Шотландец: Чаа чыл-биле, эштер! Чаа чыл – бистиң эң-не ынак, манаарывыс байырлал. Чаа чылга каш хонук бурунгаар кудумчуларже хөгжүмчүлер, ыраажылар үнүп келгеш, улустуң ырларын ырлажырлар. Чаа чылдың дүнезинде өг-бүлениң кежигүннери шупту камин (от, печка) кыдыынга чыглып алгаш, отче көөр. От эрги чылдың багай чүүлдерин өрттедип чип турарын көрүп турары ол. Оон күзел бодап алырлар. Кажан шак 12 шак чедип, соп эгелээрге, ачазы бажыының эжиин чыртайтыр ажыдып каар. Ол үеде бажыңдан эрги чыл чоруп, чаа чыл кирип кээр. Санта-Клаус бистиң Соок-Ирейивис бажың бүрүзүнче келгеш, уруглар-биле чаштынчып ойнаар. Ынчангаш ам силер-биле оюндан ойнаптаалыңар.

        Оюн. Карактарын дуглап каан болур. олуруп алган сандайындан турар. шотландецтиң командазының аайы-биле кылыр: 4 базым бурунгаар, 4 – оң талазынче, 4 солагай талазынче, д.о.ө., сандайга дедир келир болгаш олуруп аар. Тиилекчи шивижиктен призин ап аар.

        Шотландец: База катап Чаа чыл-биле! Келир чылда кажан-даа шын эвес базымнар кылбазыңарны күзедим!

        Башкарыкчы: Бистиң аян чоруувустуң төнчү бистиң чуртувус Россия болур. Шаандан тура бистиң чуртувуска Чаа чылда Соок-Ирейни болгаш Харжыгашты манаар турган. Олар чокта чаа чыл болбас.

Коңгулуурлар даажы дыңналыр.

Башкарыкчы: Ой, дыңнаңарам! Ол кым ында кел чыдары ол? Харжыгаш уруун эдерткен, үш ак аъттарын мунган

Санта Клаус, Соок  ирей дээр

 Солун аттыг  ачавысты

 Омак –сергек  уткуп  алгаш,

 Ойнап хоглеп  алыылынар ( шупту кыйгырар)

- Соок-Ирей, Харжыгаш!

        Башкарыкчы: Соок-Ирей ачавысты  өрү  дөрже  чалап  алыыл!

 Соок-Ирей:   Экии, уругларым! Харжыгаш уруум-биле чаныңардан эрттип чыткаш, силерниң хөглүг үннериңерни дыңнап кааш, чаа чылдың хуулгаазын карнавалынче моорлап келдим!

                     Кылаң чажым    мөңгүн  хыраа  болу  берген

                         Кыштың  ажыг  соогун  безин  херексевейн,

                         Солун  хөглүг  байырлалды  эрттирер  дээш,

                         Соңгу  чүктен  чалаттырып  чедип  келдим.

             Ыры –шоорга  хөөн  алзып,

             Кара аът чылын  үдеп,

             Хой  чылды  уткувушаан,

             Ылап  шынныг  хөглеп  алыыл.

Уруглар, силерниң шуптуңарның күзелдериңер бар болгай. Ам күзелдериңерни бодап алыңар. Мен даянгыыжым-биле черге дыңзыг соктаптарымга, Чаа Хой чылында ол күзелдериңер бүде бээр. 1-2-3! (Даянгыыжы-биле соктаар)

Харжыгаш: Чаа чылды канчаар уткуур сен, бүдүн чылды ынчаар эрттирер сен дээр болгай. Ынчангаш шупту чаа чыл эки, өөрүнчүг, хөглүг болзун дээш

                    Чангыс  катап  будун  чылда  аалдап  келир  

                     Чаа  чылдын  байырлалы  онзагай-ла

                     Чалыы,чассыг  үеңерде чаа  чыл  уткуп

                     Чараш  ногаан  шивижикти  долганыңар,

                      Ырлажыңар, танцылаңар!

        Шупту шивини долгандыр хороводтаар. «Чидиг ине бүрүлерлиг», «В лесу родилась елочка» дээн ырыларны ырлажырлар.

        Соок-Ирей: Бүдүн чылда эки өөренген, корум-чурумнуг уруглар араңарда барын билир мен. Чигир-чимис белээмден ыры-шүлүк бараалгаткан оолдарга, уругларга бээр-дир мен.

Уруглар Соок-Ирейге шүлүктеп, ырлап бээр.

        Соок-Ирей: Эр-хейлер! Чаа чыл ам хөглүг, эки болур-дур. Ырлап, танцылап ойнадывыс, уругларым. Ынчалза-даа мени өске черлерде база манап турар. Харжыгажым уруум-биле аъттаныптар-дыр бис. Чаа чылда эки өөренириңерни күзедим! Келир чылын ужурашкыже менди-чаагай!

Башкарыкчылар: Ам бистиң база байырлажыр өйүвүс келди. Чаа чыл-биле база катап!