коллективтиг чогаадыкчы ажыл "Чаа-чылды уткуп тур бис"
классный час (7 класс) на тему

Башкызы Монгуш Людмила Сотпаевна .            

Класс шагы . Коллективтиг чогаадыкчы ажыл.

«Чогаадыкчы талаларын сайзырат»

                         Темазы « Чаа –чылды уткуп тур бис»

Сорулгазы: чаа-чылды ангы-ангы чурттарда байырлаарынын ужур-чанчылдары биле таныштырар.,чогаадыкчы ажыл-ишке сонуургалын сайзырадыр, Логиктиг бодалдарын, кичээнгейин сайзырадыр.

                      Дерилгези:

1. Чуруктар.

2. Чаа-чыл открыткалары.

3. Оннуг саазыннар, хачы, хырба,

              Чорудуу.

1. Киирилде сос.

            Чаа – чыл бугу кижилернин байырлалы! Бугу назыннын кижилери оон каас-чаражынга, хоглуунге, эки кузээшкиннеринге ынак.

           Бурун шагда дыка хой чонга чаа-чыл чазын азы кузун эгелеп турган.

Бурунгу Оруска чаа-чыл март айда турган. Ол байырлалда частын,хуннун, чылыгнын байырлалы кылдыр эрттирип турган. Кажан 10 вектин тончузунде Оруска христиан шажынны хулээп алган соонда чаа-чылды Византий календарь езугаар кус эгезинде сентябрь 1-де уткуур апарган. 1700 чылда орус Петр1 хаан чаа-чылды европей чанчыл ёзугаар январь 1-де байырлаар кылдыр чарлык ундурген. Петр бугу москвачыларны бажыннарын хады болгаш шиви будуктары – биле каастап алырын сумелээн.

          Дунекинин 12 шак турда Петр холунга факелдиг Кызыл шолге унуп келгеш, бир дугаар ракетаны салып ундурупкен.

      300 ажыг чыл бурунгаар кижилер чаа-чыл елказын каастап алырга каржы азалар оожум аппаар деп бузуреп чораан. Соок-Ирей чаа чылдын символу болгаш кол маадыры.

       Камчатканын болгаш Чоон чуктун чурттакчылары бугу кижилерни мурнай «чаа-чыл –биле!» деп байыр чедиржир.

       Декабрь тонеринде. Узун карангы дуннер. Хун дурту кыскалаан. Ынчалза-даа кижилернин хоглуу кончуг. Эрги чыл эстафетазын чаа-чылга хулээдип турар. Кижилер кылган ажылын туннээр, эгелеп каан ажылдарын уламчылаар. Шак бо чараш байырлалда кижи бурузунге чылыг, хоглуг болзун!

      Танышпас –даа кижилер бот-боттарынга «Чаа-чыл-биле, чаа аас-кежик биле!»-деп байыр чедиржир болзун!.

2. Чаа-чылды янзы буру чурттарда канчаар байырлаарыл?

     1-ги оореникчи: Чаа-чыл мурнунда Венгрияга садыгда чангыс-даа уругларнын  урер ойнаарактары чок болур. (Дудочка, труба, рожки). Чоннун чанчылы –биле ол урер ойнаарактарнын ыыдындан бажын иштинде каржы азалар, сунезиннерни ундур сывырыптар, бажын бурузунге аас-кежикти эккээр.

   2-ги оореникчи: Шактын соолгу кагыыындан Болгарияда бугу бажыннарда чырык оже бээр.Ол дээрге чаа-чыл ошкажыышкыннарынын уези.

   3-ку оореникчи: Германияда дуне шак хап турда улуг, биче кижилер сандай, стол, кресло кырынче уне бээр.Соолгу 12 дугаар кагарга оорушкулуг хары угда шурай бээр.Ол дээрге чаа-чылче шурай бергени ол.

      4-ку оореникчи: Польшада аныяк оолдар, уруглар чыглып алгаш столга олурарынче далашпас. Ол дуне кол чуул толге. Скатерть адаанга бичии сиген салып алгаш, уруглар оон бир сыпты ушта согар. Кымга эн узун сып таваржырыл, ол чылын огленир (бир дугаарында). Бажынче кирерде шупту идиктерин уштуп алыр, оларнын бирээзи идиктерни холуп кааптар.Кымнын идии кым-биле кожа чыдарыл, ол ийи кижи келир уеде огленир. Кымнарнын идиктери эжикче чоок чыдарыл, олар бир дугаарында огленир.

     5-ки оореникчи: Судан деп чуртта чаа-чылда бот-боттарынга ногаан тоорук белекке бээр. Ола ас-кежикти эккээр, оорушку болур.

    6-гы оореникчи: Чаа-чыл Японияда эн улуг байырлал. Чаа-чыл дунезинде конга 108 катап кагар. 100, 8 деп саннар Японияда аас-кежиктин саннары. Солгу санны кагарга удуп чыдып алгаш, чаа-чылдын дан бажында хун херели-биле денге уткуур.Чаа чыл будун январь айда уламчылаар.

    7-ги оореникчи: Италияда Чаа-чыл дунезинде эрги чылдын соолгу минуталарында эрги хеп, эт-септисонгадан ундур октаптар. Бир эвес чаа-чыл дунезинде эрги чуулдерни ундур октаптар болза чаа-чылда чаа чуулду садып алыр.

     8. Финляндияда Чаа-чыл дунезинде чеснок биле мед чиир. Чаа-чыл дунезинде чигген чеснок багай чуулдерден, аарыг-аржыктан арыглаар.

     9. Бирма, Таиландыда Чаа-чылды уткууру тускай. Чурттакчы бурузу хумунда суглуг кудумчуже унуп келгеш, Чаа-чыл-биле байыр чедирген кижинин кырынче кудуптар. Кым-даа хомудавас. Изиг чурттарга байырлалды суг аян-шинчи киирер. Иван Купала хуну биле домей.

    10. Франциянын мурнуу чугунде суурларда Чаа-чыл эртенинде бир дугаар кудуктан суглаан кижи анаа байырлал столундан пирожки азы булочка арттырып каар. Оон соонда келген кижи ол пиожкини ап алгаш бодунуун арттырып каар. Шак ынчалдыр ог ээлери боттарынын хлевин кежээге чедир солчуп хундулежир.

                3. Чогаадыкчы кезээ.

Класс ийи болукке уступ алыр.

  Бирги онаалга: башкыларга, оореникчилерге байыр чедириишкини кылыр.

 (Саазынга бижип алыр, шулуктей –даа чогаадып болур).

Чижээ: Чаа-чылда оорушкуну,…     (чедиишкинни)

             Чараш-чаагай кежик-чолду … (шуптунарга).

               Уругларны ооредирде сорук-кушту… (башкыларга)

             Уян,чымчак аажы-чанны …..  (уругларга)кузеп тур бис.

Ийиги онаалга: « Школага чаа чыл байырлалы» деп чогаадыг. (бичии ) азы улаштыр чогаадып бижи.

 1. Эжим биле школага чаа-чылдаар дээш чедип келдивис. …

2. Чаа- чыл байырлалынга аргадан шиви кезип алыр дээш чорупкан бис….

Ушку онаалга. « Чедир чуру..»  чартыын кезип капкан чуруктар ийи болукке бээр. Болуктер чогаадып чуруур.

Дортку онаалга: «Хой хол чураан чурук» Самбырага чангыстап унуп тургаш соок-ирей чуруур азы оон-даа оске чаа-чылга хамаарышкан чуруктарны чогаадып чуруп болур.

Бешки онаалга. Оннуг саазыннар, хырба, хачы ажыглап чаа –чылга байыр чедириишкиннеринин открыказын кылыр.

                               4. Класс шагынын туннели.

1.Айтырыглар биле харыызын таарыштырынар.

              Санта –Клаус                Россия

               Баббо Натале                Западная Европа

                Микулаш                       Италия

                Папа Паскуале              Чехия.

                Дед Мороз                     Колумбия.

2.Вьетнамга аас-кежиктин, узун-назыннын символу болур ыяш частырга чаа-чыл болур. Ол чуу деп ыяш-тыр?.                (Персик).

3. Ижер суксун-биле атташ, чаа-чыл таварыштыр моданын тову болур хоорай.    

                                                                         (Шампань)

4. Чаа-чыл байырлалы кайы чурттан келгенил?    (Византия).

5. Эн баштайгы соок-ирейнин ады.  (Николаус).

6. Бистин соок-ирейивистин шола ады кымыл?        (Мороз Красный нос).