Диалектный словарь
опыты и эксперименты (9, 10, 11 класс)

Хурамхаанай аймаг

Барханай юрэнхы дунда һургуулиин һурагшадай суглуулбариһаа

Хүтэлбэрилэгшэ: Цыренова Эржэн Очиржаповна

Буряад хэлэнэй нютаг аялгын толи

Манай нютагай хэлэндэ юумэнэй нэрэнүүд морфологическа талаараа онсо хубилалтануудтай. 1 жэшээ дээрэ харагдаатай байна. Үйлэ үгын вид

1. Хээрэ (юум. н., нэрын падеж) – 1. тала, степь. Хээрэ үхэр мал бэлшэнэ. В степи пасётся скот. 2. Хээрэ, могила. Хээрэ эхэнэр хүн ошохо ёһогүй гэжэ лама хэлэбэ.

Хээрэйн (хам. п.) – Хээрэйн ногоон амтатай. Степная трава сочная.

Хээрээрээ (зб.п.өөртэ хамаадал) – Хээрээрээ ябахадаа налайнаб. В степи гулять – здоровью полезно.

Хээраан – (г.п.) Хээраан хэрэггүй юумэ асархагүй.

2. Дабуун (юум.н.) – дабһан, соль. Дабуунай амтан ехэ шэнги байна.
3. Арууһан (юум.н.) – арһан, кожа. Арууһан даха үмдэхэдэ дулаан байдаг.
4. Хотьго (юум.н.) – хутага, нож^[a]. Мүнгэн хотьго бүһэдөө зүүбэ.
5. Иһэн (юум.н.) – эһэ тортог,сажа. Гэр хуу иһэн болоо.
6. Арбаахалдайн шүлүүн (юум.н.) – абаахайн шүлһэн, паутина. Арбаахалдайн шүлүүн гэр соо дүүрэн.
7. Үрүүһэн (юум.н.) – үрэһэн,семя. Үрүүһэн болохо хартаабхаяа подвал сооһоо гаргаха саг ерэжэ байна.
8. Зумира (юум.н.) – зумбараа, суслик. Зумира урдань олон байдаг байгаа.
9. Үнүүһэн (юум.н.) – үнэһэн, зола. Үнүүһэн болотороо дүрөө.
10. Оёор (юум.н.) – шала, пол. Оёор дээрэ хибэс дэлгээтэй.
11. Дабууһан, дабуун (юум.н.) – дабһан, соль. Медицинэ дабууһанай (дабуунай) талаар бэе махабадта шэнжэлэл хэдэг. Дабууяа, дабуугаар, дабуулаад г.м.
12. Хии (юум.н.) – хохир, сухой навоз. Хии дээрэ бурууд хэбтэбэ.
13. Халхай (юум.н.) – халаахай, крапива. Халхайн шүүһээр үһэеэ угаахада туһатай.
14. Хамуур (юум.н) – шүүр, веник. Аба баниин ууралай хамуур хэбэ.
15. Хошго (юум.н) - багахан удхуур, совок. Эжы хошго асараад, шоройгоо аба гэжэ Норжомодо хэлэбэ.
16. Мангалай (юум.н) - духа, лоб. Мангалайн үндэр сэсэн хүн гэжэ тоологдодог.
17. Шэлээбэр (юум.н) - ухашалуур, кочерга. Шэлээбэр буряад айл бүхэндэ байдаг.
18. Хабшуур (юум.н) – хабшаг, щипцы. Хабшуураар галаа заһаба.
19. Сабья (юум.н) – сабхи, сапог. Буряад сабья аба оёдог.
20. Гутуун (юум.н) – гутал, обувь. Гутууяа сэбэрээр арша.
21. Үлгээсэ (юум.н) – мушхамал, верёвка для белья. Газаа үлгээсэ дээрэ хубсаһан хатана.
22. Үбүүһэн (юум.н) - үбһэ, сено. Үбүүһэнэй үе зундаа ерэдэг.
23. Нарууһан, наруун (юум. н) – нарһан, сосна. Наруун модон буряад арадай модон гэжэ тоологдоно.
24. Шэнүүһэн (юум. н) – шэнэһэн, лиственница. Шэнүүһэн манай ой соо ургана.
25. Хоторгой, хото (юум. н) – хототой, кровь, сварённая в желудке овцы. Хотойн шуһан дээр айлшадтай байгты. Хоторгойн шуһан амтатай.
26. Набшууһан, набшуун (юум. н) – набшаһан, лист. Набшуунай унаха хаһа болоходонь, уйтай болобо.
27. Бульдуруу ( юум. н) – бэһэлиг, кольцо. Алтан бульдуруу наадаяа арадай аман зохёолой бүлгэмэйхид наадаба.
28. Нилхан (юум. н) – унаган, жеребёнок. Һаяшаг гүүнэй түрэхэдэ, нилхайнь харааб.
29. Пилляал (юум. н) – нютаг, деревня Барагхан. Пилляал ошоод ерэе гэжэ хэлсэбэ.
30. Элүүһэн (юум. н) – деревня Элэсун. Элүүһэнэй хүн зон Илалтын хүшөөгэй марафондо мүнгөөр болон бусад юумээршье туһа хүргэбэ.
31. Һахаль(я) (юум. н) – деревня Сахули. Һахаль ошоод ерээб.
32. Ханааба (юум. н) – ханааб, канава. Ханаабаа табия гэжэ хэлсэбэ.
33. Һургүй (юум.н) – һургааг, жердь. Һургүй бэлдэхээр ойдо гараба.
34. Сордон (юум.н) – сурхай, щука. Фаршированна сордон бэлдэгдээд байна.
35. Хоолинтии (юум.н) – хөөлэнтии, карась. Дайнай үедэ Һараани нуур хоолинтиигоороо зоноо тэжээһэн түүхэтэй.
36. Доржоохой (юум.н) – борбилоо, воробей. Доржоохой баряад, миисгэймнай гүйбэ.
37. Зумгааһан (юум.н) – зомгооһон, щепка. Зумгааһаар галаа дэгжээдэг.
38. Хултууһан (юум.н) – холтоһон, кора. Хултууһаар элдэб юумэ хэдэг.
39. Шэлбүүн (юум.н) – шэлбэһэн, хвоя. Шэлбүү үхэр мал эдидэг.
40. Боргоодуун (юум.н) – илааһа батаганаан, мошкара. Боргоодуун хамар ама соо орохоор дүүрэн.
41. Шэнгэрүүһэн (юум.н) – борбоосгой, шишка. Шэнгэрүүһэ ой соо түүгээд ерэбэ.
42. Зүгэй (юум.н) – зүгы, пчела. Зүгэйн тоһо эндэмнай үйлэдбэрилнэ.
43. Нупа (юум.н) – һула, слабак. Нупа хүн гээшэб гэжэ хэлэбэ.
44. Хаг (юум.н) – хойтохи, удаажа, послед. Үнеэнэй хаг һайнаар гараба.
45. Хабидха (юум.н) - ооһор, путы. Хабидха үгыгөөр үнеэгээ һаажа һура.
46. Бойлторго (юум.н) – уялга, верёвка для скота. Тугалдаа бойлторго уяаб.
47. Шоргоолзон (юум.н) – шоргоолжон, муравей. Шоргоолзон гэртэ юундэ дүүрэбэ гээшэб.
48. Дибдьхэр (юум.н) –дэбдихэр, постель. Дибдьхэр дэлгээ гэжэ хэлэбэ.
49. Шулуун дабуун (фраз.) –соль – лизунец. Шулуун дабуун үхэр малда туһатай.
50. Хоншоор (юум.н) – урал ама, губы. Хоншоороо угаа гэжэ эжы хэлэбэ.
51. Сүгсэг (юум.н) – один из приборов сепаратора для молока. Сүгсэгөө һуулга гэжэ басагандаа хэлэбэ.
52. Хоргоон (юум.н) – хоргооһон, помёт. Хониной хоргоон талын ногоондо шанар һайтай.
53. Шаажанхай (юум.н) – шэл, стекло. Шаажанхай аяга худаладажа абааб.

56. Сааруун (юум.н) – саарһан, бумага. Сааруун бии гэжэ бэшээл хадаа бэшэбэ.
57. Самбаар (юум.н) – самовар. Самбаарай сай амтатай.
58. Һорьмуун (юум.н) –һорьмоһон, ресницы. Һорьмууяа шэрдээд абана.
59. Гүсэ (юум.н) – заварник. Гүсэ соо сай шуухирна, тамалагдана.
60. Нирай (юум.н) – нарай, грудной ребёнок. Нирай үхибүүндэ уһа уулгадаг.
61. Яра (юум.н) – шарха, рана, язва. Хуу яра болоод ябана.
62. Дархи (юум.н) – хуушан, старьё. Дархи хубсаһаа саашань хэ.
63. Һугалга (юум.н) – полка в шкафу. Һугалга соо олон ондоо түхэлэй юумэн бии хэбэртэй.
64. Шибхаха (үйлэ үгэ) – шабхаха, выжимать. Сок яатараа шибханаш.
65. Согдо (юум.н) – пешня. Согдоор мүльһэ нүхэлөө.
66. Уушка (юум.н) – уушха, лёгкие. Уушка хаашкаяа шанажа, пирожки хэбэ.
67. Гүзээн (юум.н) – гүзөөн, живот. Гүзээнэй үбдэхэдэ, эм ууба.
68. Үрхэр (юум.н) – үхэр, вол. Үрхэр аргалаа шэрэнэ.
69. Шэхэнэг (юум.н) –шарга, сани. Шэхэнэг соо һуу.
70. Нюдуур (юум.н) – чугунный пестик для толчения кирпичного чая. Нюдуур модоор хэбэ.
71. Хайба (юум.н) – лодка. Хайбаар гаталха мүрэн бии.
72. Шураг (юум.н) – бусы. Шураг суглуулха ажал намда бии.
73. Хэрэнсэй (юум.н) – хэрэлсы, крыльцо. Хэрэнсэй дороһоо гэнтэ нохой гараадхиба.
74. Хэзээнтьхэ (дайбар үгэ) –давно. Хэзээнтьхэ юумэй һананаш.
75. Барюубша (юум.н) – безрукавка. Барюубша оёоб.
76. Бодогоор (түлөөнэй нэрэ) – бидэ хоёр, вдвоём. Бодогоор кинодо ошохобди.
77. Араан (юум.н) – резец. Араан шүдэеэ аргална.
78. Үүдэн шүдэн (юум.н) – клык. Үүдэн шүдэн үбдэхэдөө үбшэнтэй.
79. Дубуун (юум.н) – добуун, холм. Дубуун дээрэ гараад харабаб.
80. Сябдар морин (юум.н) – игрений конь. Сябдар морин уяатай байна.
81. Дэлүүһэн (юум.н) – дэлһэн, грива. Дааганай дэлүүһэ хайшалаан ёһодо үхибүүд гүйлдэбэ.
82. Түгсүүл (юум.н) – түгсэг, пень. Түгсүүлнүүд ой соо хөөрэлдэһэн шэнгеэр үзэгдэбэ.
83. Алирууһан, алируун (юум.н) – алирһан, брусника. Алируунда ошохомнайг.
84. Өөдүүһэн, өөдүүн (юум.н) – өөдэһэн, лоскутья. Өөдүүһэн гэжэ гараа.
85. Гүлзээргэнэ (юум.н) – гүлзөөргэнэ, земляника. Гүлзээргэнээр варени шанааб.
86. Загууһан, загуун (юум.н) – загаһан, рыба. Загуунай тархи амтатай.
87. Уршиилгаха (үйлэ үгэ) – уршылгаха, морщиться. Нюураа юундэ уршиилгажа байнабши?
88. Үрөөн (тэмдэгэй нэрэ) – үрөөһэн, другой. Үрөөн үрөөн гутал үмдөөд ябажа ябаа.
89. Хопто (юум.н) – сүндүүг, сундук. Басага хүргэхэдөө, хопто суглуулдаг заншал бии.
90. Барьлаа алдахой (фразеологизм) – не потеряется в любой ситуации. Барьлаа алдахой хүн.
91. Хуу юумэй хюһажа абаха (фразеологизм) – обирать до последнего.
92. Саагуур хүн (фразеологизм) – дальновидный человек.
93. Сагаан хүн (фразеологизм) – добродушный человек.
94. Дурата дурагой (фразеологизм) – нехотя.
95. Хошоо (юум.н) – близнецы.
96. Сахюур сагаан (тэмдэгэй нэрэ) – пребелый.
97. Гондинохо (үйлэ үгэ) – гонгинохо, капризничать.
98. Хаяа (юум.н.) - хана, стена. Хаяа шэрдэхэ гэжэ эжы хэлэбэ.
99. Хаяа (үйлэ үгэ) – бросить. Бог шоройгоо хаяа.
100. Хаюулаа (үйлэ үгэ) – брошенный.
101. Хаюужуунг (үйлэ үгэ) – пусть бросит.
102. Түрххэ (үйлэ үгэ) – түрхихэ, мазать.
103. Түрххээр байнуу (үйлэ үгэ) – түрхихээр байна гү, можно ли мазать.
104. Түрхээ даа һайн байгаа (үйлэ үгэ) – түрхеэд байгаа даа һайн байгаа, хорошо бы было намазать.
105. Түрхэнхаар (үйлэ үгэ) – түрхинхаар, чем мазать.
106. Түрхээд үзэ (үйлэ үгэ) – түрхеэд үзэ, попробуй мазать.
107. Турхтэйм хамта (үйлэ үгэ) – түрхихэтэйм хамта, как намазал.
108. Түрххиимаанг (үйлэ үгэ) – түрхихэ юм гү, намажет ли.
109. Түрхөөш таа түрхүүжүүм (үйлэ үгэ) – түрхеэш хадаа түрхихэб, намажу иль не намажу.
110. Түрхаандли (үйлэ үгэ) – түрхиһэн шэнги, сделал вид.
111. Эрьхэ (юум.н.) – эрхи, чётки. Эрьхэ татахада һайн.
112. Мааня (юум.н.) - мэгзэм, молитва. Эжы мааняа уншана.
113. Нарани галтайда (фразеологизм) - пока солнце в силе.
114. Һалаа һандаагой (үйлэ үгэ) - не отставая. Һалаа һандаагой мүнгэ эринэ.
115. Бузар (тэмдэгэй нэрэ) - муухай, некрасиво. Бузар муухай ябадал хээ.
116. Юһэндүүн (юум.н.) – зүһэм, кусок. Юһэндүүн хилээмэ эдихэм.
117. Дуһаадуун (юум.н.) - дуһал, пятно. Дуһаадууяа аршаад орхи.
118. Һүршэ (юум.н.) – һүришэ, корова, способная забор перепрыгнуть и ворота сломать. Һүршэ үнеэн манда бии.
119. Һэгэй (юум.н.) - һэеы, войлок. Һэгэй улабша гуталдаа хэ.
120. Үлгэй (юум.н.) - үлгы, колыбель. Үлгэйдэ хүбүүеэ хэбтүүлээ.
121. Гуурууһан (юум.н.) - гуур, личинки. Гурууһан малай бэедэ харша.
122. Ел (юум.н.) - жэл, год. Зээ хүбүүниинь елаан үлөө. Елаан алтаа – достигнуть до возраста больше года. Ел дээрээ – на первом году жизни ходит. Елэйнь угааха – справлять именины.
123. Боохолдой – (юум.н.) шүдхэр, чёрт. Боохолдой тухай хөөрэлдөө.
124. Алга (юум.н.) - үхэр мал, скот. Алгаа һайнаар адуулдаг.
125. Аршим (юум.н.) - аршин. Аршимиинь ябаад хаяба.
126. Үмэдхүүл (юум.н.) - үмдэхүүл, подарок. Хадаг табихадаа, үмэдхүүл үмдүүлхэ ёһо бии.
127. Арьбалха (үйлэ үгэ) - арбилха, сберечь. Арьбалхаа мэдээрэй.
128. Түрхөөштань (үйлэ үгэ) - түрхеэш һаань, хорошо если намажет.
129. Нүүгаан (фразеологизм) – отодраться. Хюмһамни нүүгаан байгаа.
130. Шэнэлаан (үйлэ үгэ) - шэнэлхэ, обновить. Гэрээ шэнэлаан байна.
131. Шэбхэдхэ (үйлэ үгэ) - суургалха, запирать. Үүдээ шэбхэдхээ бү мартаарай.
132. Ямба (юум.н.)- хүндэ, почёт. Ямбаар байнаш.
133. Нираалха (үйлэ үгэ) - түрэхэ, отелиться. Үнеэн нираалха һотой.
134. Баһа (үйлэ үгэ) – доромжолхо, обижать. Багашуулые бага гэжэ бү баһа.
135. Заалдаха, зааха (үйлэ үгэ) – заргалдаха, доносить. Зааха гэжэ байдаг хүн.
136. Бүдүүгээр (дайбар үгэ) – жирно. Эрэ хүн бүдүүгээр эдеэлхэ дуратай.
137. Эшэгээлдэхэ (үйлэ үгэ) - һажааха, подражать. Бага хүбүүн эжыгээ эшэгээлдэхэ гэжэ юумэ хэнэ.
138. Дам саашаа, улам саашаа (дайбар үгэ)– ненасытно. Дам саашаа юумэ эринэ.
139. Долонгир (тэм.н.) – сэсэн, секалистый. Долонгир хүбүүн гэжэ мэдэнэб.
140. . Гулда (юум.н.) – гэшүүһэн, сучья. Гулда суглуула.
141. Халтирхай (тэм.н.)– скользкий. Халтирхай зантай хүн.
142. Тэмгэшэхэ – (үйлэ үгэ) яараха, торопиться. Шалгалта дээрэ тэмгэшэхэдэ муу.
143. Димэй, димэй – (юум.н.)эрьюу, дурак. Димэй дуугардаг байна.
144. Залуугаан (дайбар үгэ) –залууһаа, с молодости. Залуугаан нэрэеэ гамна.
145. Зайруун (юум.н.) - зайран, зайгуул, бродяга. Зайруун хүн байдаг.
146. Зубалга (юум.н.) - үхэһэн мал, падаль. Дайнай үедэ зубалга эдидэг һэмди гэжэ үбгэн баабаймни хөөрөө.
147. Хүлэрхэ (үйлэ үгэ) - халуудаха, потеть. Хүлэрхэ гэжэ шүлэ уугааб.
148. Мөөрүүн (юум.н.) – часть мяса и кости у животных. Мөөрүүн яһан хоёр илгаатай.
149. Мөөрүүн (юум.н.) – мөөрһэн, мэнгээрһэн, хрящ. Мөөрүүн хоолой соо торолдоһон шэнги.
150. Удардуун, таһардуун (юум.н.) –удархай, таһархай, рваный шов. Удардуун, таһардуун оёгдоо.
151. Боод (тэм.д.) – нираалха, стельная корова.Боод үнеэн эдеэлээ.
152. Хүлүүһэн (юум.н.) – хүлһэн, пот. Хүлүүһээрээ олдоһон дүн.
153. Сарбуу һабардаха (фраз) – сарбуу шүүрэхэ, добирать до конца. Сарбуу һабардажа байнаш.
154. Үргэшэ (тэм.д.) – хэлэ ама бүлюдэхэ дуратай, языкастый. Үргэшэ хүн ерэбэ.
155. Үүхэн (юум.н.) – өөхэн, сало. Үүхэйнь зохидоор хээрэй.
156. Үхэйгаан (тэм.д.) – сломанное дерево. Үхэйгаан модон.
157. Хабшалга (юум.н.) – одна доска забора. Нэгэшье хабшалга шаагаагүй хүн.
158. Һобой (юум.н.) –һоёо, клык. Һобой шүдөө аргална.
159. Шэбхэ (юум.н.) – навоз. Шэбхэ гаргагдаба.
160. Эрьгэ (юум.н.) – эрье хонин, валух. Эрьгэ хонёо гаргаба. Хони алаха – забить овцу.
161. Мухуу (тэм.д.) – мохоо, тупой. Мухуу хутага бү бари.
162. Мэдээжээр дайбар үгэ)– предчувствие. Мэдээжээр эдэмнай ерэбэ.
163. Бишхаан, бишаан (тэм.д.) – бишыхан, маленький. Бишаан аха ерэбэ.
164. Аймда (тэм.д.) – амида, похожий. Аймда баабай болоод ябана.
165. Ягаабар (тэм.д.) (юум.н.) -игаабари, солнечные зайчики, солнцепёк. Ягаабар гараба.
166. Шүрмүүн (юум.н.) – шүрбэһэн, сухожилия. Шүрмүү томожо һурая.
167. Үйндөө хүрөө (холбоо үгэ) – милаан. Үйндөө хүрөө гэжэ айлшад сугларба.
168. Муухайшаан (юум.н.) – кличка человека.
169. Дэбтээхэ, ебхэндэхэ, ебхэндүүлээ (үйлэ үгэ) – (үйлэ үгэ) – дэбтэхэ, пропитываться. Хубсаһа дэбтээ. Газар дэбтээ. Боошхо ебхэндээ.
170. Дэбтхээ боляан (юум. н.) – жадный человек. Эдиһээр дэбтхээ болёо.
171. Хоноожо (үйлэ үгэ) –таруулжа, дархалха, закрепить. Үүдээ хоноожо заһааб.
172. Забуур (юум.н.) – забһар, шель. Забуурхайгаар хорёогоо бү бари.
173. Эльдин (юум.н.) – 1. Үбшэн, бужуу, лишай. Буруугай эльдин аргалба.

#1057;еновал. Эльдин соо үбһэн байна.

174. Эдеэрэг (юум.н.) – эдеэрэ, гной. Үбшэнһөөнь эдеэрэг гараба.
175. Эдеэшаан (үйлэ үгэ) – питательный. Эдеэшаан бурдууг тугалда уулгаа.
176. Шүбтэр (юум.н.) – шээһэн, моча. Шүбтэрөөр анхилна.
177. Иһээхэ (үйлэ үгэ) – эһээхэ, бродить. Хилээмэ иһээхэ гэжэ байна.
178. Хуултай (тэмдэгэй нэрэ) – эдеэтэй, питательная. Хуултай үбһэ эдихэдээ үхэр мал һайн ондо ородог, далантай, арьбантай байдаг.
179. Марайжа (үйлэ үгэ) –маряажа, подкрадываться. Миисгэй марайжа байна.
180. Һүршэлхэ (юум. н.) – һүршэ үнеэн. Корова способная и ворота перепрыгнуть и сломать забор.
181. Эбилгэхэ (үйлэ үгэ) – рассасывать вымя коровы. Үнеэ эбилгэжэ һааха. Тугалдаа эбилгэнэ.
182. Нюргаа хухараан морин (фраз.) – тэмээн.
183. Хухлаад турша (үйлэ үгэ) – попробуй сломать. Һээр хухлаад турша.
184. Хухлаан бэеэрээ (үйлэ үгэ) – как сломаешь.
185. Хуухалаан (тэмдэгэй нэрэ) – паленые (ноги)
186. Хуухалуула (үйлэ үгэ) – пусть палит.
187. Хуухалуула (үйлэ үгэ) – палить. Шиира хуухалуула.
188. Эбэрхэ (үйлэ үгэ) – хүл гар хухарха, гэмтэхэ, сломать ноги. Хүл гар эбэрхэ гээшэ аймшагтай.
189. Ебэрхэ (үйлэ үгэ) – жэбэрхэ, ржавчина. Хайша ебэрээд байна.
190. Ебэраан (тэмдэгэй нэрэ) – жэбэрһэн, ржавый. Ебэраан тэмдэгтэй байна.
191. Шиихартараа (үйлэ үгэ) – нороо, промок до нитки. Шиихартараа норобо.
192. Хуруулаан талхан (юум. н.) - жареное зерно. Хуруулаан талхан амтатай.
193. Гүйгөө (үйлэ үгэ) – буха һанаха, бегать за быком. Үнеэн гүйгөө.
194. Ообордоо (үйлэ үгэ) – шэдэхэ (мяч), кинуть. Ообордоо бүмбэгэ, барилдаашан нүгөө барилдаашаниие гоёор ообордоо.
195. Нэгжэхэ (үйлэ үгэ) – бэдэрхэ, обыскать. Гэрыень нэгжэхэ гэжэ ерэбэд.
196. Абаадаад ерэдэг (үйлэ үгэ) –выполняет рейс, абаадаад ерэдэг самолёт.
197. Абаадхаан түрүүн (үйлэ үгэ) – прежде чем унести.
198. Абаадхаар үдэртэй (үйлэ үгэ) – день свадьбы.
199. Абаадуум (үйлэ үгэ) - унесу.
200. Абаадалсуум (үйлэ үгэ) - помогу унести.
201. Абаадхаа яана (үйлэ үгэ) - почему не уносит.
202. Абаадаан хойноо (үйлэ үгэ) - говорит после уноса чего-нибудь.
203. Абаадьжа ядааг (үйлэ үгэ) - трудно было унести.
204. Ерэхэ ёһотой маан (үйлэ үгэ) – должен был прийти.
205. Ерэхии мааг (үйлэ үгэ) – придёт ли.
206. Ерэхээр байгаад (үйлэ үгэ) – мог прийти.
207. Ерээштэнь, ерээгүйштэнь хамаагүй – придёт или не придёт всё равно.
208. Ерэжайгаарай (үйлэ үгэ) - приходи.
209. Ерээштаа (үйлэ үгэ) - пришёл, а толку нет.
210. Ербүүдь (үйлэ үгэ) - дошли.
211. Хэзээ ерэхиимтяа (үйлэ үгэ) – когда придём?
212. Ерхэлаарнай (үйлэ үгэ) – когда придём, тогда стол накройте.
213. Ерхүүг, болихууг (үйлэ үгэ) - прийти не прийти.
214. Ержайш, болижайш (үйлэ үгэ) - приходит иль не приходит.
215. Ерэлсүүжэм (үйлэ үгэ)- приду с тобой.
216. Ернаабтяа (үйлэ үгэ) - не беспокойся, мы придём.
217. Ерэн ошон эдеэлнэ (үйлэ үгэ) – время еды так себе.
218. Ернаабзаш (үйлэ үгэ) - придёшь наверное.
219. Дэхэхэ (үйлэ үгэ) - сосать. Тугал дэхэнэ.
220. Захидаха (үйлэ үгэ) – подсасывать к корове другого телёнка. Үншэн тугал захидаха.
221. Хулууха (үйлэ үгэ) – телёнок сосёт другую корову. Тугалнай нүгөө үнеэгээ хулуужа хүхөө.
222. Умайс гүйгөө (үйлэ үгэ) – һабяаһагүй, легкомысленный. Умайс гүйгөө гэжэ дуулдаба.
223. Өөд татаха (үйлэ үгэ) - сэбэрлэхэ, перебраться. Комнатоёо өөд татаха гэжэ эжымни хэлэбэ.
224. Биргэй (тэмдэгэй нэрэ) – бирагүй, неважно. Биргэй шанартай хубсаһан байдаг.
225. Эмдэрхэй (тэм.н) – эбдэрхэй, сломанный. Эмдэрхэй тэргэ, шарга заһагдаба.
226. Үгэльмтэй (тэмдэгэй нэрэ) – үлэтэй, питательное сено. Үгэльмтэй үбһэ эдигдээ.
227. Оёо (юум. н.) – горный перевал в Курумканском районе.
228. Шэргүүлдээ (үйлэ үгэ) – шагтагалдаха, прицепиться. Хүнэй хойноһоо хүн шэргүүлдээ. Хүрин хээрэй хойноһоо хүндэ шарга шэргүүлдээ.
229. Эрхэлаан (тэм.н) – эрхэ, капризный. Баабайдаа эрхэлаан басаган.
230. Аарса, боза (юум.н) – молочный продукт.Аарсын гашуун амтан анхилба.
231. Андялаа, забаарха (үйлэ) – показать гонор. Юундэ забаарнаш?
232. Олдохааб даа (үйлэ үгэ) – найдётся.
233. Олдохиимааг (үйлэ үгэ) – найдётся ли?
234. Олдоошонь (үйлэ үгэ) – найдётся хоть.
235. Олдуужуун (үйлэ үгэ) – пусть найдётся.
236. Олдхоор байнуу – найдётся ли?
237. Үльмэй (юум.н) – үльмы, цыпочки. Эжынгээ унтажа байхада үльмэй дээрээ ябагты.
238. Мэнүүн (юум. н.) – багтаамжа, ёмкость. Хооһон мэнүү хүндэ бусаадаггүй юм.
239. Буртаг (юум. н.) – бури, плесень. Буртагтай хилээмэн байба.
240. Буртаг (юум.н.) – течка. Үнеэн буха абаад, буртаг адхаа.
241. Шалуутай (тэмдэгэй нэрэ) – эсэһэн, усталый. Миин ябахан шалуутай байн даа.
242. Дамжуур (юум. н.) – гэшхүүр, лестница. Дамжуур табиба.
243. Хаал (юум. н.) – модон, дерево. Хаалаар бүрхөөгдөөд байна.
244. Тангайгаад (үйлэ үгэ) – тонгойгоод, наклониться. Тангайгаад бү бай.
245. Урайгаараа – урдуурааа, спереди. Урайгаараа хүниие хооһон хүнэгтэйгөөр бү гаргагты.
246. Хотироо, бэтирээ (үйлэ үгэ) – годироо, извиваться. Баргажан гол хотироод байна. Басаган эшээд, хотироо, бэтирээ.
247. Аляадаад (үйлэ үгэ) –наадаад, играть.
248. Аляаддуум хүрэнэ (үйлэ үгэ) –хочется играть
249. Аляадхаар байнаш (үйлэ үгэ) – можешь играть
250. Аляаджа ябанаш (үйлэ үгэ) - играешь
251. Аляаданхаар (үйлэ үгэ) – чем играть, лучше
252. Аляадаандля (үйлэ үгэ) - делает вид
253. Аляаджа байгаа (үйлэ үгэ) - играл
254. Аляадхаа болёо (үйлэ үгэ) - перестал играть.
255. Аляадуулаа (үйлэ үгэ) – ребёнку дали играть.
256. Аляадажа ябаан саг (үйлэ үгэ) - было время игры.
257. Мухараан даа (үйлэ үгэ) – мухаряа, скатываться. Шулуун мухаряан даа.
258. Мухарха (үйлэ үгэ)- мухариха, валяться.
259. Мухартараа (үйлэ үгэ) – мухаритараа. Пить до свинячего визга.
260. Мухаржайнхаар (үйлэ үгэ) – чем валяться.
261. Мухархаар болоо (үйлэ үгэ) – время отхода ко сну. Хүгшэн эжын мухархаар саг ерээ.
262. Нольбохо (үйлэ үгэ) – нёлбохо, плевать. Тэмээн нольбохо дуратай.
263. Хабирха (үйлэ үгэ) – носиться.
264. Хабираан (үйлэ үгэ) – непоседа.
265. Хабируу (үйлэ үгэ) – непоседливый.
266. Хабиржайнхаар (үйлэ үгэ) – чем баловаться.
267. Хамняган (юум.н) – хамниган, эвенк. Дэрээнэй хамнигад ёһо заншалаа харуулба.
268. Зойргууталха (үйлэ үгэ) – делать что – либо не так. Хүбүүн зойргуутална.
269. Зойргоороо ошаан (үйлэ үгэ) – шаловливый.
270. Зорёон, зойргуута (дайбар үгэ) – нарочно. Зойргуута муугаар хэлэнэ.
271. Өөрэйн (түлөөнэй нэрэ) – өөрын, свой. Өөрэйн газар дулаан.
272. Өөрэйм (түлөөнэй нэрэ) –өөрымни, с моего. Өөрэйм наһанда хүрөөд дуугараарай.
273. Өөр соогаанаа (түлөөнэй нэрэ) – из своих. Өөр соогаанаа шэлэебди.
274. Һөөргэтаан (үйлэ үгэ) – делает противоположное.
275. Һэхэрхэ (үйлэ үгэ) – хэхэрхэ, отрыгивать. Һэхэрхэ һанаатай байгаад бэеэ барибаб.
276. Халгаантха (үйлэ үгэ) – игра мальчишек. Халгаантха гэжэ наадаба.
277. Тоомоо тарха (үйлэ үгэ) – тоомоо тараха, баловаться. Тоомоо таржа бү бай.
278. Химууһан (юум.н) – хюмһан, ноготь. Химууяа аба гэжэ хэлэбэ.
279. Хорсоо (юум.н) – атаархал, зависть. Хорсоош гэжэ хэлэбэ.
280. Хоблоо (үйлэ үгэ) – хоб хэлээ, сплетничать. Тэрэ хүниие хоблоо.
281. Балляар (дайбар үгэ) – балай, дурно. Юундэ балляар дуугарнаш.
282. Хара эртэ(дайбар үгэ) – эртэ үглөөгүүр, рано утром. Хара эртэ бобонош?
283. Боро хираан (холбоо үгэ) –үдэшын саг, сумерки. Боро хираанаар уһанда бү ошогты.
284. Хоргоолжон (юум.нэрэ) – хоргодоон, прятки. Хоргоолжон наадая.
285. Ниргэбэ (үйлэ үгэ) – хашхарба, кричать. Ура! – гэжэ ниргэбэд.
286. Хуушараан (тэм.н.) – хуушан, старый. Хуушараан юумэ заһа.
287. Хайрладуум хүрөө (үйлэ үгэ) – хайрлааб, пожалел.
288. Хайрлхаар хүн (үйлэ) – хайрлахаар хүн, человек, который требует жалости.
289. Эмдэлбэ (үйлэ үгэ) – эмдэлбэ, ломать. Юумэ эмдэлбэ.
290. Эмдэлбэ (үйлэ үгэ) – разделывать мясо на куски. Мяхаа эмдэлбэ.

288. Налайха (үйлэ үгэ) – сэнгэлхэ, веселиться. Хүүгэд мүрысөөндэ хабаадажа налайхаа байна.

289. Ехэ неэнэй түүхэ (холбоо үгэ) – родословная коровы определённой семьи. Ехэ неэнэй түүхэ алдаагүй байха гэжэ хэлсэбэбди, юундэб гэхэдэ һүнэй үүлтэртэй ха юм.

290. Бороодуун (юум.н.) – каприз. Бороодуун шамһаа гарана гэжэ эжынь багадаа хэлэбэ. 291. Эбэштэй (тэм.н.)– үбэштэй, больно. Шарха эбэштэй байдаг.

292. Дабль даар, һаар (юум.н.) – һаари, цыпки. Дабль даар һаар гаршни болоод байна. Гар һаартаа; Газаагуур һаартраа юундэ нааданаш?

293. Бии лаан (үйлэ үгэ)– сколько есть. Саарһан бии лаан гэжэ бэшэнэ.
294. Обооргоно (үйлэ үгэ) – нэхэнэ, преследует. Үнинэй хэрэг обооргоно.
295. Нюур харха (фраз.) – сделать что – нибудь по блату.
296. Тумайн ямайн болнош (фраз.) – важничаешь
297. Нюдэ манха (фраз.) – наблюдать за кем – либо
298. Шарай адуулха (фраз.) – следить за кем -либо
299. Ада үзхэ (фраз.) – ненавидеть, презирать
300. Зэлд гэхэ, хум гэхэ – вздремнуть
301. Амяа бүтхэ (фраз.) – злиться, сердиться.
302. Голоо хүлдэхэ (фраз.) – мёрзнуть
303. Наһандаа хүрэхэ (фраз.) – скончаться спокойно без последствии. Наһандаа хүрөө гэжэ хэлсэбэ.
304. Тэһэрхээ байгаан шиихандля болнош (фраз.) – – вспылить.
305. Иргүүттэрээ гүйхэ (фраз.) – носиться сломя голову.
306. Һүнүүеэ дэгдаан (фраз.) – душа не на месте.
307. Нохойн дуун ойртоо (фраз.) – приближаться к какому – либо действию.
308. Хөөрхии, баараан – эх, бедняга
309. Ээллээ (үйлэ үгэ)– – всё обошлось хорошо.
310. Бурхаараа ябжа ериит таа (үйлэ үгэ)– – пусть вас бог бережёт.
311. Бурханиинь харахиимааб даа (үйлэ үгэ)– – бог сбережёт.
312. Бурханиинь хараа хиим (үйлэ үгэ)– – бог спас.
313. Хойтоо тоомоо таһархаа болёоб (үйлэ үгэ)– – буду примерным в следующий раз.
314. Бүдүүн борьбоо гээгээ (фраз.) – ребёнок начал ходить, кушать самостоятельно.
315. Хээлеэ алдаа (фраз.) – тощать. Үхэр мал хээлеэ алдаа.
316. Ёртогонохо (үйлэ үгэ) - коситься, показывать характер. Ямар ёртогонохо гэжэ байгшаб.
317. Ёртогонаан (үйлэ үгэ) – показываюүий характер.
318. Ехэнхинь (дайбар үгэ) – большая часть. Ехэнхинь хээб гэбэ.
319. Ехэдаандли (үйлэ үгэ) – кажется большим.
320. Ехэдүүлэнхаар (үйлэ үгэ) – чем превзойти меру.
321. Ехэдээшэнь дээрэ (үйлэ үгэ) – лучше самое большее.
322. Ехэдүүлээд (үйлэ үгэ) – преувеличивать. Ехэдүүлээд дуугардаг хүн.
323. Ехэдүүлээд (үйлэ үгэ) – преувеливать одежду. Пальто ехэдүүлжэ абаа.
324. Ёмбойлгохо (үйлэ үгэ) – жомбойлгохо, выпячивать губы.
325. Ёмбойлгообш (үйлэ үгэ) – почему выпячиваешь.
326. Ёмбойтороо (үйлэ үгэ) – почему до выпячивания сердишься.
327. Ёмбойхаанш (үйлэ үгэ) – не боюсь твоего выпячивания губ.
328. Ёмбойлгажайгаарай (үйлэ үгэ) – выпячивай всегда губы.
329. Ёмбойгаандли (үйлэ үгэ) – кажется что выпячивал.
330. Ёмбойлгаан (үйлэ үгэ) – выпяченный.
331. Ёмбойхоороо (үйлэ үгэ) – выпячиванием не пугай.
332. Ёмбойлгоод (үйлэ үгэ) – выпячив.
333. Ёмбойхиимааг (үйлэ үгэ) – выпячит ли.
334. Ёмбойгаашань (үйлэ үгэ) – лучше выпяченный.
335. Ёборгаан (юум.н.) – ёборгоһоо, от кулака. Ёборгаан айнагүй.
336. Ёлмо (юум.н.) – конёк. Гэрэй ёлмо бүтэбэ.
337. Ёлхаан түрүүн (үйлэ үгэ) – прежде чем стонать.
338. Ёлжо байгаа (үйлэ үгэ) – стонал.
339. Ёлхоор үбшэнтэй (үйлэ үгэ) – больно до стонания.
340. Ёлхоор болноб (үйлэ үгэ) – дохожу до стонания.
341. Ёлжо бү бай (үйлэ үгэ) – не стонать.
342. Ёлжайнхаар (үйлэ үгэ) – чем стонать.
343. Ёлбобшууб (үйлэ үгэ) – застонал.
344. Ёол ёолаар (үйлэ үгэ) – стонал долго.
345. Ёолхиимаабс (үйлэ үгэ) – долго будет стонать.
346. Ёолно бшуу (үйлэ үгэ) – стонет же.
347. Ёолонбрээрээ (үйлэ үгэ) – после стонов.
348. Ёолтороо (үйлэ үгэ) – кушаешь до стонания.
349. Ёолхоор байнаабз (үйлэ үгэ) – кажется, что будет стонать.
350. Ёолхии мааг (үйлэ үгэ) – стонал ли.
351. Ёолон сасуу (үйлэ үгэ) – как застонал.
352. Ёолхоороо (үйлэ үгэ) – стонами не пугай.
353. Ёолаан ёншоонаан (үйлэ үгэ) – нет хуже, чем стоны.
354. Ёолоод һалхоймш (үйлэ үгэ) – почему стонешь.
355. Ёолхоор (үйлэ үгэ) – доходишь до стонов.
356. Ёолуулаад, ёолуулаан (үйлэ үгэ) – доведи до стонов.
357. Жажалаан хойноо (үйлэ үгэ) – после жевания.
358. Жажалаашан болно (үйлэ үгэ) – делает вид, что жуёт.
359. Жажалуулхаар (үйлэ үгэ) – можно дать жевать.
360. Жажалимааг (үйлэ үгэ) –жевал ли.
361. Жажалаадьхиим (үйлэ үгэ) –кажется прожевал.
362. Жажалуулха (үйлэ үгэ) –дать прожевать.
363. Жажалаадаа (үйлэ үгэ) –хорошо было, если жевал бы.
364. Жажалаашань дээр (үйлэ үгэ) – лучше жевать.
365. Жажалдагиим (үйлэ үгэ) –так жуют.
366. Жажалхаардля (үйлэ үгэ) –кажется будет жевать.
367. Жажалааштаа (үйлэ үгэ) –прожуёт иль нет всё равно.
368. Жажалаагтеэд (үйлэ үгэ) – смог ли жевать.
369. Жажалжа байгаан байгаа (үйлэ үгэ) – он жевал, когда я видел.
370. Золголдохомнайг (үйлэ үгэ) – давай встретимся.
371. Золголдоо һаа һайн байгаа (үйлэ үгэ) – хорошо бы встретиься.
372. Золголдоорой (үйлэ үгэ) – встреться.
373. Золголдоошонь дээрэ (үйлэ үгэ) – лучше встретиься.
374. Золгохоор (үйлэ үгэ) – можно встретиться.
375. Золгуужам (үйлэ үгэ) – зайду на встречу.
376. Золголдхимааг (үйлэ үгэ) – встретятся ли.
377. Золголдхоор (үйлэ үгэ) – день встечи.
378. Золгож ерхэм (үйлэ үгэ) – схожу на свидание.
379. Золгаандля (үйлэ үгэ) – кажется, что он встретился.
380. Золголдуулаам (үйлэ үгэ) – их на встречу подвинул.
381. Золголдииш (үйлэ үгэ) – встреться.
382. Золгайш (үйлэ үгэ) – хорошо бы если пришёл на встречу.
383. Золголдоогэй байгаашань дээрэ – лучше не встретиться.
384. Золголтуум хүрнэгэй (үйлэ үгэ) - не хочу встретиться.
385. Золголдоод юу хиим (үйлэ үгэ) – зачем встречаться.
386. Золгхоор бэшэ (үйлэ үгэ) – не встречающийся.
387. Илгараандля (үйлэ үгэ) – кажется что отличается.
388. Илгархаан (үйлэ үгэ) – прежде чем отличаться.