Контрольно - измерительные материалы основного государственного экзамена по РОДНОМУ (ТАТАРСКОМУ) ЯЗЫКУ для русскоязычных обучающихся с русским языком обучения (код 83)
материал для подготовки к егэ (гиа, 9 класс)

Контрольно - измерительные материалы

основного государственного экзамена

по РОДНОМУ (ТАТАРСКОМУ) ЯЗЫКУ

для русскоязычных обучающихся

с русским языком обучения (код 83)

Инструкция по выполнению работы

    Экзаменационная работа по государственному (родному) языку состоит из четырёх разделов, включающих в себя 35 заданий.

  На выполнение заданий  экзаменационной работы отводится 2 часа (120 минут).

    В разделе 1 (задания по аудированию) предлагается прослушать несколько текстов и выполнить 11 заданий на понимание прослушанных текстов. Рекомендуемое время на выполнение заданий данного раздела – 30 минут.

    Раздел 2 (задания по чтению) содержит 8 заданий на понимание прочитанных текстов. Рекомендуемое время на выполнение заданий раздела – 30 минут.

    Раздел 3 (задания по грамматике и лексике) состоит из 15 заданий. Рекомендуемое время на выполнение заданий раздела – 30 минут.

    Ответы к заданиям 5 и 12 записываются в виде последовательности цифр. Эту последовательность цифр запишите в поле ответа в тексте работы, а затем перенесите в бланк ответов № 1.

    Ответы к заданиям 1–4 и 13–19 записываются в виде одной цифры, которая соответствует номеру правильного ответа. Эту цифру запишите в поле ответа в тексте работы, а затем перенесите в бланк ответов № 1.

    Ответы к заданиям 6–11 записываются в виде одного слова, а к заданиям 20–34 – в виде одного или нескольких слов. Ответ запишите в поле ответа в тексте работы, а затем перенесите в бланк ответов № 1.

    В разделе 4 (задание по письму) дано 1 задание, предлагающее написать электронное письмо. Задание выполняется на бланке ответов № 2. Рекомендуемое время на выполнение задания – 30 минут.

    Все бланки заполняются яркими чёрными чернилами. Допускается использование гелевой или капиллярной ручки.

    При выполнении заданий можно пользоваться черновиком. Записи в черновике, а также в тексте контрольных измерительных материалов не учитываются при оценивании работы.

    Баллы, полученные Вами за выполненные задания, суммируются. Постарайтесь выполнить как можно больше заданий и набрать наибольшее количество баллов.

    После завершения работы проверьте, чтобы ответ на каждое задание в бланках ответов № 1 и № 2 был записан под правильным номером.

Желаем успеха!

Бабайга хәзер ничә яшь?    

җитмеш тугыз яшь

җитмеш биш яшь

сиксән биш яшь

25 нче август - нинди көн?

әсирлеккә төшкән көн

батырлар көне

җәлилчеләр көне

Хатын-кызлар күн букчага нәрсәләр салып йөрткәннәр?

кулъяулык, тарак, көзге, кечкенә кайчы, амулет

чакматашлар

кулъяулык, сәгать

 Малай авылда кем булып эшләгән?

комбайнчы

комбайнчы ярдәмчесе

тракторчы

Бу катлаулы

көлке

мөһим

кызык

җиңел

күңелсез

Запишите в таблицу выбранные цифры под соответствующими буквами.

Раздел 2 (задания по чтению)

Татарстан кайсы өлкәләрдәге казанышлары белән дөньяда танылу алды?

Татарстанда нәрсәләр җитештерелә?

Татарстанның иң зур музее ничәнче елда ачылган?

Татарстан аша нинди зур елгалар ага?

Татарстанның Дәүләт флагындагы төсләр нәрсәне белдерә?

Бүгенге көндә Татарстанның төп китапханәсе ничек атала?

Татарстан урманнарында нинди агачлар үсә?

А. Татарстан Идел буенда урнашкан. Аның мәйданы - 68 мең кв.км. Татарстанда 100 дән артык милләт вәкиле яши. Татарстан Республикасы составында 43 район, 19 шәһәр һәм 3000 гә якын авыл исәпләнә. Иң зур шәһәрләр - Казан, Яр Чаллы, Түбән Кама, Бөгелмә, Чистай, Алабуга һәм башкалар. Татарстан аша 4 зур елга ага: Идел, Кама, Нократ, Агыйдел.

Ә. Татарстанның табигате матур, бай, серле һәм төрле. Калын зур урманнар да, тигез далалар да бар анда. Урманнарда төрле агачлар үсә, шуңа күрә катнаш урманнар да, ылыслы урманнар да шактый. Алар арасында төз наратлар, нык имәннәр, зифа каеннар, нәфис юкәләр, өрәңге, чыршы, карагай агачлары да бар. Куе агачлар арасында, куаклыкларда зур мөгезле пошилар, аюлар, бурсыклар, бүреләрне очратасың.

Б. Бүгенге көндә Татарстан башка республикалар, чит илләр белән турыдан-туры килешүләр төзи, тыгыз һәм ышанычлы мөнәсәбәтләр урнаштыра, башка республикаларда, өлкәләрдә һәм чит илләрдә вәкиллекләрен ача.

     Хәзерге вакытта Татарстан - үзенең сәяси, икътисади, фәнни, мәдәни казанышлары белән дөньяда танылу алган республика.

В. Татарстанның төп китапханәсе 1991 нче елда Милли китапханә статусын алды. Бүгенге көндә Милли китапханә дөньяда татар китабын, республика тормышына караган әдәбиятны туплау, саклау һәм тарату белән шөгыльләнә. Аның хәзинәсендә 3 миллионнан артык китап һәм документлар саклана. 14 меңнән артык кулъязма һәм сирәк очрый торган басма китаплар - китапханәнең байлыгы.

Г. Татарстан җире зур тарихка ия. Аның бай тарихы музейларда чагыла. Республикабызның иң зур музее - Татарстанның Берләштерелгән Дәүләт музее. Ул 1895 нче елның 5 нче апрелендә ачылган. Андагы экспонатларның төп өлешен туган якны өйрәнүче, күренекле археолог һәм тарихчы Андрей Федорович Лихачевның шәхси тупланмасы тәшкил итә.

Д. Татарстанның Дәүләт флагы өч өлештән тора: өске өлеше - яшел, аскы өлеше - кызыл, ә уртада тар гына ак тасма сузылган. Һәр төснең үз мәгънәсе бар. Кызыл төс - кояш, ут төсе. Яшел төс - туган җиребезнең һәм табигатебезнең матурлыгы төсе, яшәү билгесе. Ак төс - намус, тынычлык-иминлек билгесе. Татарстанның Дәүләт флагы 1991 нче елда кабул ителде. Аның авторы - халык рәссамы Тавил Хаҗиәхмәтов.

Запишите в таблицу выбранные цифры под соответствующими буквами.

Китап йорты.

Милли китапханә Казандагы иң матур йортларның берсендә урнашкан. Аның яныннан битараф кына узып китеп булмый. Бу бинаны XIX гасыр башында фабрикант Ушков салдырган, соңыннан ул китап йортына әверелгән.

 Бу нисбәттән әтиле-уллы Второвлар турында кызыклы истәлекләр сөйлиләр. Заманының шактый зыялы кешесе Иван Алексеевич Второв гомере буе китап җыйган. Аның китапханәсендә төрле телләрдәге китаплар, журналлар тупланган... Байлык, мирас булып, улы Николай Ивановичка күчкән. Николай Второв - Казанда җәмәгать китапханәсе ачылуга зур өлеш керткән кеше. Петербургка күчеп киткәндә, ул әтисе китапханәсен шәһәр идарәсенә бүләк иткән. Шулай итеп, 1865 нче елның гыйнварында Казанда китапханә ачылган.

 Арыслан, аҗдаһа, төрле кош сурәтләре белән бизәлгән стеналар, борынгы баскычлар... Уңда да, сулда да, каршыда да - ишекләр, каталоглар, киштәләр. Ишекләрнең берсе - борынгы кулъязмалар, икенчесе сирәк китаплар бүлегенә алып керә. Калганнары татар китаплары, туган якны өйрәнүгә багышланган басмалар бүлегенә чакыра.

 Дөнья әдәбияты, сәнгать бүлеге, фәнни әдәбият, техник әдәбият, библиография, фәнни-методик әдәбият бүлекләре... Газета-журналлар өчен аерым бүлмәләр... Бу йорт 3 миллионнан артык китапны сыйдыра.

  Белеп торыгыз: биредә беркайчан да “китап юк” димиләр. Үзеңдә юк икән, компьютер аша университет китапханәсеннән, бөтен Татарстаннан эзлиләр. Анда да булмаса, Россия Дәүләт китапханәсенә яки Санкт-Петербургның Үзәк китапханәсенә мөрәҗәгать итәләр. Юк икән, чит ил китапханәләренә чыгалар. Америкага, Төркиягә, Германиягә, Финляндиягә... Милли китапханәдә халыкара китап алмашу бүлеге дә бар. Татарстан Милли китапханәсе дөньядагы 83 илнең китапханәләре белән килешүләр төзегән. Иң тыгыз элемтәләр Америкадагы Конгресс китапханәсе белән урнаштырылган.

Милли китапханә бинасын фабрикант Ушков салдырган.

текстка туры килә                        2) текстка туры килми                 3) текстта әйтелми

Җавап:

Иван Алексеевич Второв Казанда туган.

текстка туры килә                        2) текстка туры килми                 3) текстта әйтелми

Җавап:

Милли китапханәдә 3 миллионнан артык китап бар.

текстка туры килә                        2) текстка туры килми                 3) текстта әйтелми

Җавап:

Фабрикант Ушков гомере буе китап җыйган.

текстка туры килә                        2) текстка туры килми                 3) текстта әйтелми

Җавап:

Сез сораган китап биредә булмаса, башка китапханәләргә мөрәҗәгать итәләр.

текстка туры килә                        2) текстка туры килми                 3) текстта әйтелми

Җавап:

Милли китапханәдә китап укучылар конференциясе еш була.

текстка туры килә                        2) текстка туры килми                 3) текстта әйтелми

Җавап:

Милли китапханә Америкадагы Конгресс белән тыгыз бәйләнештә тора.

текстка туры килә                        2) текстка туры килми                 3) текстта әйтелми

Җавап:

Раздел 3 (задания по грамматике и лексике)

Татар халык... китап бизәү сәнгате әдәбият белән үрелеп үскән.

Китап тышлыгы ясау, аны бизәү, матур язу - каллиграфия сәнгате камиллек... барган.

XII -XVI гасырларда эшлә...алтын һәм көмеш китап тышлыкларының бизәкләрен төрле сурәтләр, язулар хасил иткән.

XVIII-XIX гасырларда китап бизәү зур сәнгать булып исәпләнү... . 

Шунысы кызык: китап тышлыгы өчен күн, агач, тукыма, бизәкле кәгазь кебек материаллар гына түгел, ә бәлки читтән - Урта Азия, Төркия һәм башка яклардан кайтарту... экзотик материаллар да файдаланылган.

Китап күчер..., китап бизә... махсус остаханәләрдә генә түгел, халык арасында да нык таралган була.

Шуңа күрә татар китап... тагын бер үзенчәлеге шунда: кечкенә дәфтәр-китапчыклар булган мөмкинлекләрдән чыгып бизәлгән.

Төрле төстәге кара белән язу да, күчереп язылган текстны төрле яктан сызыклар белән уратып алу да куллану... .

Күчереп язу.. кеше төрле искәрмәләр дә өстәп барган.

Мәсәлән,китапны күчерү ничә көн дәвам итү....

Гомумән, кулъязма дәфтәр-китаплар күчереп язу... үзенчәлекле бер көндәлеге булган.

Татар китап... бизәлешенә Көнчыгыш мәдәнияте зур йогынты ясаган.

XIX гасыр ахыры... китапны кулдан күчерү кими .

Китапларның тышлыкларын кулдан бизә... туктаталар.

Аларны бүген... китап басу һәм бизәү сәнгате алыштыра.

Раздел 4 (задание по письму)

Сез Яр Чаллы шәһәрендә яшәүче дустыгыз Айгөлдән электрон почта аша хат алдыгыз.

Сорауларга җавап языгыз. Текстыгыз 60-70 сүздән ким булмасын.

Приложение 1

Тексты для аудирования

Сейчас Вы будете выполнять задания по аудированию. Тексты прозвучат два раза. После каждого прослушивания текстов у Вас будет время для выполнения и проверки заданий. Все паузы включены в аудиозапись. Остановка и повторное воспроизведение аудиозаписи не предусмотрены.

Задания 1–4

1 нче текст

Бабама 75 яшь. Ул сугышта булган. Хәтта Германиягә кадәр барып җиткән. Ул күпне күргән, ул күп бәлаләләргә очраган...

   Бервакыт, атакага барганда, ул яраланган. Аягына пуля тигән. Аны бер шәфкать туташы сугыш кырыннан алып чыккан, ярасын бәйләгән, аннары ул бабайны медсанбатта дәвалаган. Бабай аның исемен яхшы хәтерли: Вера Самойлова. Ул күп сугышчыларны үлемнән коткарган.

2 нче текст

1944 нче елның 25 нче августында унбер татар улының - Гайнан Курмаш, Фуад Сәйфелмөлеков, Абдулла Алиш, Фуад Булатов, Муса Җәлил, Гариф Шабай, Әхмәт Симаев, Зиннәт Хәсәнов, Абдулла Баттал, Әхәт Атнашев һәм Галләнур Бохараевларның фашистлар суды карары белән гомерләре өзелде. Алар әсирлектә, яшерен оешма төзеп, фашистларга каршы көрәш алып бардылар. Оешманың эше ачылгач та, алар баш имичә, үлем җәзасын батырларча каршы алдылар.

Бу каһарманнарның исемнәре һәм тормыш юллары бүгенге һәм киләчәк буыннар өчен ныклык символы булып тора.

25 нче август - җәлилчеләр көне.

3 нче текст

Казан ханлыгы чорында татарларның сәхтиян күн эшкәртү осталыклары тагын да үсә.

Ука белән чигелгән күн букча бай татар кызының милли киеменә өстәмә бизәк булган. Анда хатын-кызның иң кирәкле вак-төяк әйберләре: кулъяулык, тарак, көзге, кечкенә кайчы, амулет булган. Мондый букча татар кызының ука белән чигелгән бәрхет калфагына, чигүле камзулына төстәш булган.

Татар ир-атлары да киң путага беркетелгән күн букча йөрткән. Анда чакматашлар салганнар.

4 нче текст

-Егетләр, мин быел авылга кайттым. Әбиләргә.

- Озак тордыңмы?

- Ике ай.

- О-о-о! Нишләдең анда ике ай буе?

- Безнең абый  - комбайнчы. Мин аның ярдәмчесе булып эшләдем.

- Эшли алдыңмы соң?

- Ник эшләмәскә? Эшләдем!

- Акча да бирделәрме?

- Әйе! Әни дә, әти дә авылда эшләвемне бик хупладылар.

- Киләсе елга да барырсыңмы?

- Чакырсалар, барам.

Задание 5

Алып баручы. Хәерле көн. Бүген безгә биш кеше кыска интервью бирделәр. Алар өй эшен хәзерләү буенча үзләренең фикерләрен белдерделәр. Бу фикерләр белән сезне дә таныштырасыбыз килә.

Спикер А Мин өй эшен эшләргә яратмыйм. Шулай да өй эшен эшләү мөһим икәнлеген аңлыйм. Өй эшләрен мин үзем эшлим, әти-әнием миңа булышмыйлар. Әгәр мин өй эшен эшләмәсәм, кабатламасам, мәктәптә үтелгән материал тиз онытыла. Шуңа бирелгән өй эшен җиренә җиткереп һәм вакытында үтәргә тырышам.

Спикер Ә Дөресен әйткәндә, мин өй эшләрен күрә алмыйм. Гадәттә укытучылар безгә дәресләрдә эшләнми торган бик күп мәгънәсез биремнәр бирәләр. Безгә аларны үтәү кызык түгел. Биремнәрнең күбесе бертөрле һәм ялыктыргыч. Укучыларның аны эшләргә теләмәве гаҗәп түгел. Без буш вакытыбызда файдалы эшләр белән шөгыльләнергә тиеш. Мәсәлән, спорт белән шөгыльләнү.

Спикер Б Әгәр сез миннән өй эшләре турында сорасагыз, мин аларны һәрвакыт эшлим, әмма алар минем өчен бик үк җиңел түгел. Дәресләрдә укытучыларны тыңлаганда  мин барысын да аңлыйм. Әмма, өйдә өй эшен эшли башлагач, минем материалны аңламаганлыгым ачыклана. Шуңа күрә миңа теманы дәреслектән яңадан укырга туры килә.  Дөресен әйткәндә, бу миңа кыенлык тудыра.

Спикер В Безнең укытучыларыбыз  безгә беркайчан да күңелсез һәм катлаулы биремнәр бирмиләр. Биремнәр һәрвакыт иҗади һәм мавыктыргыч. Кайвакыт безгә проект язарга яки презентация төзергә; карта яки плакатлар ясарга, урамда сораштыру үткәрергә яки интервью алырга туры килә. Әйтергә кирәк, бу биремнәрне үтәү бик күңелле, шуңа күрә дә миңа өй эшләре ошый.

Спикер Г Миңа өй эшен үтәү беркайчан да проблемалар тудырмый. Кайбер сыйныфташларым өй эше катлаулы, диләр, тик бу бары дәрес вакытында укытучыларны игътибар белән тыңламаганга гына шулай тоела. Мин һәрвакыт мәктәптә тырышып эшлим, шуңа күрә өйгә кайткач, биремнәр чыннан да бик гади булып тоела,  мин аларны бик тиз эшлим. Дәрес вакытында укытучыны игътибар белән тыңласагыз, өй эше җиңел эшләнә.

Задания 6-11

- Сәлам, Алия! Сезнең сыйныфка яңа кыз килгән икән. Ул ниндирәк?

- Сәлам, Катя! Әйе, ул яшь, озын буйлы, аның чәчләре кара, озын. Ул бик матур һәм сылу.

- Матур кыз, дисең алайса?

- Әйе, бик матур кыз. Ул әле аралашучан да.

- Исеме ничек?

- Айгөл.

- Ә синең белән кичә нинди егет иде?

- Нинди егет?!

- Ул синнән бераз озынрак һәм олырак күренә.

- Аңламыйм, кем турында сорыйсың? Сакал-мыеклымы?

- Әйе.

- Ә-ә-ә, ул минем туганнан-туган абыем - Илдар.

Приложение 2

Система оценивания выполнения

экзаменационной работы по государственному (татарскому) языку

Правильное выполнение каждого из заданий 1–4, 6–11, 13–34 оценивается 1 баллом. Задание считается выполненным верно, если ответ записан в той форме, которая указана в инструкции по выполнению задания, и полностью совпадает с эталоном ответа. Если ответ неверный, ответ содержит орфографическую ошибку или ответ отсутствует, он считается неверным.

Правильное выполнение задания 5 оценивается 5 баллами, правильное выполнение задания 12 оценивается 6 баллами. Задание считается выполненным верно, если ответ записан в той форме, которая указана в инструкции по выполнению задания, каждый элемент ответа присутствует в ответе и стоит на своём месте. За каждое неверное указание элемента на соответствующей позиции ответа балл за ответ уменьшается на 1. Если количество символов в ответе больше требуемого, выставляется 0 баллов вне

зависимости от того, были ли указаны все необходимые символы.

Критерии оценивания выполнения задания 35* «Электронное письмо»

(максимум 10 баллов)