Технологическая карта урока (этапа открытия нового знания) по родному языку с использованием интерактивного оборудования.
план-конспект урока (5 класс)

Укытучы. Учитель

Нәбиуллина Әлфия Илдар кызы

Набиуллина Альфия Илдаровна

Дәрес. Дәрес төре. Тип урока

Татар теле. Яңа теманы үзләштерү дәресе

Татарский язык. Урок освоения новых знаний

Сыйныф. Класс

5 сыйныф

5 класс

Дәрес темасы. Тема урока

Синонимнар. Татар телендә алынмалар исәбенә синонимнарның барлыкка килүе

Синонимы. Происхождение синонимов в татарском языке за счет заимствований

Максат. Цель

Синонимнар һәм аларның телдә алынмалар исәбенә барлыкка килүе турында аңлату.

Дать понятие о синонимах и об их происхождении в языке за счет заимствованных слов.

Бурычлар. Задачи

1) татар телендә гомумтөрки, гарәп, фарсы һ.б. чыгышлы синонимнарның булуы турында аңлатырга;

2) синонимик мәгънәле сүзләр исәбенә укучыларның тел байлыгын арттырырга;

3) тирә-ягыңдагы кешеләрнең хәтерендә  яхшы гамәлләрең белән сакланып калу өчен изгелекле эшләр кылу теләге тәрбияләү.

1) показать, что в словарном составе татарского языка имеются синонимы общетюркского, арабского, персидского и индо-европейского происхождений;

2) обогатить словарный запас обучающихся синонимами, развивать навыки использования синонимов в речи;

3) воспитывать стремление творить добрые дела для того, чтобы оставить в памяти окружающих о себе хорошие воспоминания.

Төп төшенчәләр, аңлатмалар. Основные понятия, определения

Синонимнар, охшаш яки бердәй мәгънәле сүзләр, этимология,  сүзнең килеп чыгышы алынма сүз

Синонимы, одинаковые или близкие по значению слова, этимология слова, заимствования

Ресурслар. Ресурсы

Татар теленең электрон сүзлекләре: этимологик сүзлектән

Техник чаралар: компьютер, экран, проектр, интерактив такта. Power Point та презентация.

Электронные словари татарского языка: https://suzlek.antat.ru/indexR.php 

Техническая средства: компьютер, экран, проектр, интерактивная доска. Презентация в Power Point.

Көтелгән нәтиҗәләр/ Планируемые результаты

Шәхескә кагылышлы: укучы үз гамәлләренә карата җаваплы;

Метапредмет:

А) танып белү УУГ: телләрне чагыштыра, анализлый, логик фикер йөртә, кирәкле мәгълүматны сүзлекләрдән таба;

Б) регулятив УУГ: яшьтәшләре һәм укытучы белән уку эшчәнлеген оештыра, үзлектән эшли;

В) коммуникатив УУГ: үз фикерен төгәл һәм тулы итеп әйтеп бирә;

Предмет: синонимик мәгънәле сүзләрне таный, аларның килеп чыгышын билгели, сөйләмдә куллана белә.

Личностные: обучающийся отвечает за свои поступки, ответственный за свои деяния;

Метапредметные:

А) познавательные УУД: обучающийся сравнивает, анализирует значение, звучание слов на разных языках, логически размышляет, находит неоходимую информацию в словарях.

Б) регулятивные УУД: организовывает учебную деятельность совместно со сверстниками и с учителем, работает самостоятельно;

В) коммуникативные УУД: точно и полно излагает свое мнение;

Предметные: определяет синонимы, их происхождение (этимологию), умеет использовать в речи.

Дәрес этаплары

Этапы урока

Укытучы эшчәнлеге

Деятельность учителя

Укучы эшчәнлеге

Деятельность обучающихся

Слайдлар, күрсәтмәлелекләр

Наглядность

Формалаштырырга тиешле УУГ

Формируемые УУД

I. Теманы билгеләү, белемнәрне актуальләштерү, уку мәсьәләсен кую

  / Актуализация знаний, определение темы урока, целеполагание

Балалар, дәреснең темасын билгеләр өчен, безгә җөмләләрне тәрҗемә итәргә кирәк. Рәсемнәргә карыйбыз һәм бирелгән сүзләрдән җөмләләр төзибез. Игътибар итегез, җөмләләрнең русча варианты бирелгән.

Җөмләнең сүзләре аерым бирелгән. Шуларны дөрес итеп куеп, җөмлә төзергә.

Для того чтобы, определить тему урока и поставить цель, надо перевести предложения.

Дети, посмотрите на рисунки, переведите предложения, данные слова вам помогут.

Слова предложений даны отдельно. Правильно составить предложение

Җөмләләрне тәрҗемә итәләр.

Сүзләрдән җөмлә төзиләр

 Интерактив тактада эшлиләр

Смотрят на рисунки, переводят предложения

Работают на интерактивной доске: составляют предложения из данных слов

Спортсмены – смелые люди.

Главный герой в рассказе “Алмачуар” – Закир.

М. Джалиль – Герой Советского Союза.

Коммуникатив УУГ: әңгәмәдәш белән аралашу калыбын төзү; әңгәмәдәшнең аралашу холкы белән идарә итү.

Регулятив

Контроль, телдән җавап бирү  күнекмәләрен үстерү.

Әлеге җөмләләрдә астына сызылганнары нинди сүзләр дип уйлыйсыз?

Әйе, охшаш сүзләр. Алар ничек атала?

Телдә ни өчен һәм ничек бер үк мәгънәле сүзләр барлыкка килә икән? Дәрестә әлеге сорауга җавап табарга тиешбез.

Как вы думаете, какие слова подчеркнуты в этих предложениях?

Да, похожие или близкие по смыслу слова. Как Они называются? Да, верно,  “синонимами".

Почему ңе в языке существуют слова с одинаковым значением?

Как вы думаете, какова цель сегодняшнего урока?

Спортсменнар – батыр кешеләр.

Закир – “Алмачуар” хикәясендә төп каһарман.

Муса Җәлил – Советлар Союзы Герое.

Батыр, каһарман, герой – охшаш сүзләр.

Батыр, каһарман, герой – похоие по значению слова.

Узнать: как появляются в языке одинаковые по значению слова?

Батыр, каһарман, герой – охшаш мәгънәле сүзләр.

Синонимнар

Телдә синонимнар ничек барлыкка килә?

Танып белү УУГ: проблеманы хәл итү өчен, мөмкинлекләрдән чыгып, максатны куя белә

II. Уку мәсьәләсен чишү. Открытие новых знаний.

Укучылар, тел, сүзләр турында мәгълүматны каян алабыз?

Әйе, татар теленең бөтен сүзлекләре тупланган электрон фондка мөрәҗәгать итеп, этимологик сүзлектән әлеге сүзләр турында карыйк.  Этимологик сүзлек сүзләрнең нинди телдән, ничек барлыкка килүен күрсәтә.

Сүзләрнең килеп чыгышына игътиабар итегез. Димәк, бу синоним сүзләр ничек барлыкка килгән?

Откуда берем информацию о словах?

Обращаемся к электронному фонду словарей татарского языка по ссылке. Находим этимологический словарь, где указывается происхождение слова.

Обратите внимание на справку. Теперь можете ответить: почему в языке существуют слова с одинаковым или близким значением?

Сүзлекләрдән.

Из словарей.

Бу сүзләр төрле телләрдән барлыкка килгәннәр.

Среди синонимов есть заимствования. Слова, взятые из другого языка.

В языке синонимы появляются за счет заимствований

БАТЫР – гом.төрки батыр, матыр, баатыр, баатур һ.б. < бор. төрки baγatur, baγatır “храбрец, герой; богатырь” КАҺАРМАН – фар. қаһрамāн, қаһремāн «хөкемдар; җиңүче, каһарман», «герой (произведения); герой (вообще)»

ГЕРОЙ  – рус < француз < бор. грек: батырлык күрсәткән, батырлыгы белән танылган кеше. 

Танып белү УУГ: уку мәсьәләсен чишүдә логик фикерләү, кагыйдә

нигезендә төп билгеләрне аерып ала белү.

Биремнәрне аңлап бәяли белүенә ирешү, үз фикереңне тулы һәм төгәл итеп әйтә белү.

III. Яңа белемнәрне ныгыту. Закрепление, включение в систему знаний.

Муса Җәлил турында  нәрсәләр беләсез? Әйе, ул Ленин премиясе лауреаты, Казанда аның исемендәге опера һәм балет театры, фатирында музей бар. Муса Җәлил тарафыннан әйтелгән шундый сүзләр бар.

Что вы знаете о Мусе Джалиле?

Он единственный поэт – герой Советского Союза и лауреат Ленинской премии.

У Мусы Джалиля есть такие слова...

Балалар, әлеге текстта синонимнар бармы икән?

Бу сүзләрнең дә килеп чыгышын карыйк.

В тексте есть ли синонимы? Посмотрите их происхождение по словарю.

Ул шагыйрь.

 “Мин үлемнән курыкмыйм. Бу – буш сүз түгел. Үлем турында башка берәр сүз килеп төшә икән, болай фикер йөртәсең: үлемнән соң да яшәү бар бит әле, халык хәтерендә, халык исендә яши торган тормыш бар”

Хәтерендә, исендә – синонимнар.

Ис – гомумтөрки сүз: эс, äс, «сознание, память,          чувство»

Хәтер –  гарәп сүзе: х̣āт̣р < х̣т̣р «сак булу; истә тоту – память; самосознание» 

Ядкәр – фарсы сүзе: йāд «память (кого-чего), вещь в память; в памяти» + кäр(д) «искә алу, йад итү»: яд/ ятлау/ яттан

Танып белү УУГ: уку мәсьәләсен чишүдә логик фикерләү, кагыйдә

нигезендә төп билгеләрне аерып ала белү.

Коммуникатив УУГ: биремнәрне аңлап бәяли белүенә ирешү,

үз фикереңне тулы һәм төгәл итеп әйтә белү.

IV.Рефлексия

Укучылар, рәхмәт. Дәрестә яхшы катнаштыгыз. Ә хәзер белемнәрегезне тикшереп карагыз. Сезнең алда таблица. Дөрес җавапны кирәкле шакмакка нокта куеп билгеләргә кирәк. Нокталар куеп беткәч, нокталарны тоташтырыгыз.

Спасибо, ребята за активную работу на уроке. А теперь проверьте свои знания.  Ответы на вопросы из теста фиксируйте в таблице, ответ отмечайте точкой в соответствующей клетке таблицы. Затем соедините эти точки.

Что получилось? Если получилась цифра “5”, значит все верно. Если не получилась, найдите правильный ответ, исправьте.

Тест сораулары:

1)  Бүген дәрестә нинди сүзләр өйрәндек?

а) омонимнар

ә) антонимнар

б) синонимнар

в) паронимнар

2) Нинди сүзләр синонимнар дип атала?

а) охшаш мәгънәле сүзләр

ә) каршы мәгънәле сүзләр

б) башка телдән алынган сүзләр

в) исемнәрне белдерүче сүзләр

3) Батыр сүзенең синонимнары:

а) каһарман

ә) хикәя  

б) спортсмен

в) герой

4) Синоним сүзләр булган  рәтләрне күрсәтегез.

а) начар, яман, әшәке, яхшы

ә) кызу, салкын, эссе

б) спортсмен, герой, хикәя

в) хәтер, ядкәр, ис (истәлек), зиһен

5) Кем ул Муса Җәлил?

а) шагыйрь

ә) герой

б) спортсмен

в) “Алмачуар” хикәясенең авторы

Танып белү (эшчәнлеккә рефлексия)

Регулятив (эшчәнлек процессына контроль һәм бәяләмә)

Шәхси (үзбилгеләнү (самоопределение) һәм үзбәя; уку эшчәнлегендәге уңышлар һәм уңышсызлыкларның сәбәбен аңлау)

Коммуникатив (үз фикереңне тулы һәм төгәл әйтә белү)

V. Йомгаклау. Обобщение.

Укучылар, дәрес башында куелган сорауга ничек җавап бирәсез инде? Бу сорауга җавап таптыкмы?

Ребята, как ответите на вопрос, который был поставлен в начале урока? Мы на него ответили?

 Димәк, телдә синонимнар башка телдән сүзләр алу нәтиҗәсендә барлыкка килә.

Следовательно, синонимы в языке образуются на основе слов, заимствованных из других языков

Алган белемнәрне гомумиләштерү