Урок "Нэгэ бүридэлтэ мэдүүлэл"
план-конспект урока

Сэдэб: «Нэгэ бүридэлтэ мэдүүлэл»

Хэшээлэй янза:хэшээл бэхижүүлгэ, хэшээл-тобшолол

Зорилго:

Һургалгын: Юрын нэгэ бүридэлтэ мэдүүлэл илгажа, оложо һургаха

Хүгжөөлгын: Хэлэнэй нөөсэ баяжуулха, ухаан бодолынь  хүгжөөхэ

 Хүмүүжэлгын:Эхэ хүндэ  нангинаар хандаха,хүндэлхэ гэһэн бодол түрүүлхэ

Түсэблэгдэһэн дүнгүүд:

Бэеэ гуримшуулаад ябаха шадабари: ажалайнгаа түсэб табиха, багшын үгэһэн алгоритмаар хүдэлжэ шадаха, нүхэдтэеэ хамтаа дүн гаргаха.

Харилсаха шадабари: өөрынгөө һанал бодол хэлэхэ, харилсаха, хоёр –хоероороо, хамтадаа хүдэлхэ, бусадые шагнаха, хэлэһые ойлгохо,һанамжаяа хэлэжэ,баталжа шадаха.

Оршон тойронхи шудалха шадабари:  үгүүлэл сооһоо нэгэ ба хоёр бүридэлтэ мэдүүлэлнүүдые илгаруулха, тодорхойлхо,

Өөрын хүгжэлтын дүнгүүд: хэшээлэйнгээ бүхы шатануудта эдэбхитэйгээр хабаадаха,  сэдьхэлэйнгээ байдал түрэл буряад хэлэн дээрэ хэлэжэ шадаха.

Хэрэгсэлнүүд: ажалай дэбтэр, видеофрагмент, карточканууд

Хэшээлэй ябаса: 1. Эмхидхэлэй үе

2. Сэдэб гаргалга. Зүб бэшэлгын ба зүб хэлэлгын һорилго

Хэшээлэйнгээ сэдэб  өөһэдөө тайлбарилха еһотойбди.

Цырен- Дулма Дондоковагай шүлэгһөө хэһэг уншая.

Нэн түрүүн ........  уншана. Булта анхаралтайгаар шагнанабди. Зүбөөр түргэн, удаан аялгануудые, дифтонг тодоор үгүүлэе.  

Булта уншая.

Эн…хэн дэлх... д…рэ

Эжыхэмни  эг…л hайхан. (2 бүридэлтэ)

Эжы – минии наран, (2 буридэлтэ)

Эжы – минии дэлх.... (2 бүридэлтэ)

Эжым намдаа урин, (2 бүридэлтэ)

Эжым намдаам…х… . (2 бүридэлтэ)

Ц-Д. Дондокова

Энээхэн мүрнүүд соо хэнэй дүрэ зураглагданаб? (Эхын дүрэ). Ямар мэдүүлэлнүүд байнаб, харая.

Энэ хэшээлэй сэдэб ямар бэ? Хэн хэлэхэб? Танай багсаалга.

(Эжы тухай, мэдүүлэл тухай хэлсэхэбди. Нэгэ болон Хоёр бүрэдэлтэ мэдүүлэлнүүд. Мэдүүлэлнүүд гэжэ темэ дабтахадаа, эжы тухай хөөрэлдэхэбди).

Зүб даа. Зүб элирүүлбэ гээшэт. Нэгэ, хоер бүридэлтэ мэдүүлэлнүүд . тиихэдээ эхэ гэһэн темэ улаан мүрөөр хэшээлдэмнай гараха гэжэ тон зүб тэмдэглээ гээшэт.

3. Бэхижүүлгын даабаринууд

 Эхын дүрэ  сурхуулhан, магтаhан олон дуунууд, шүлэгүүд, оньhон үгэнүүд байдаг.

  Мүнөө бидэ  Даша- Дабаа Мункуевай  «Эхэ тухай  дуун» гэһэн хохёолһоо хэһэг харая.   Яагаад  уран гоёор уншаhыень анхаралтайгаар шагная, хадуун абая булта!

Эхэ тухай дуун

Ш-ш-ш! Ааляар, ааляар, нүхэд! Юумэ бү түергыт, аяга табаг бү хангиргыт даа. Эхэ амаржа байна. Эсээ, эсээл даа, баарһан. Хүлөө богоһодо һайса аршаад, шэмээгүйгөөр орогты. Харана гүт, шалань угаалгаатай, ялайса аршаатай. Үглөөнһөө үдэшэ болотор хүл дээрээ үнгэргэдэг ха юм даа: гэр соохиёо өөдэ татаха, сэбэрлэхэ, тооһыень аршаха, уһа түлеэ... Тиигээд лэ үдэр бүхэндэ, хододоо, хэтэдээ... Эжымниш даа, алтамниш даа!

Эхэ, эхэ... юун гэһэн нангин үгэ гээшэб даа! Байгаа замби, хүнүүд, ажабайдал, сэсэгүүдэй хангал, дуун, хүгжэм ... Булта, булта эдээхэн гурбан үгэнүүд соо хамтаршаһан шэнги.

Эхэ, эхэ... һаранууд, жэлнүүд, үенүүд үнгэрхэл; хада уулашье һаа хамхархал; уһан далайшье һаа шэргэхэ, хүнүүд үхэхэл, түрэхэ; байдалнайшье, зан абаримнайшье тиихэдэ хубилхал. Теэд ши гансал хубилангүй үлэхэлши даа. Мүнөөхил нойргүй һүнинүүд, мүнөөхил һанаа үнөөн... Эжымниш даа, алтамниш даа!

       Ямар һайхан зохёол гээшэб. Тиимэ гү? Танда һайшаагдаа гү? Үшөө дахин уншая өөһэдөө.   Автор Даша –Даба Мункуев  эжыдээ ямараар хандаха гэжэ уряалнаб? (гамнаха, эжыдээ туһалха гэжэ бэшэнэ. Эхэ хүн ямар ехэ ажал хэнэб, тэрэнииень хүндэлхэ гэжэ бэшэнэ). Тон зүб! Эхэ гээшэ энэ ехэ дэлхэй дээрэ эгээл нангин  хүн. Маанадта бурхан шэнги байна.Бидэндээ ходо hанаагаа зобоно, туhална, дахуулна.  Хүн бүхэнтнай эжыгээ гамнажа, хуурыень дуулажа, hанааень заhажа ябаха байнат. Оорынгоо hайн амжалтануудаараа, абари зангаараа эжыгээ баярлуулжа байхат гэжэ найданаб!

Энэ зохёол  үргэлжэлһэн зохёол гү?  (үргэлжэлһэн зохёол).

Юун гэжэ нэрлэнэб? (Автор дуун гэжэ нэрлэнэ).

Тиинэ. Дуун. Үргэлжэлһэн зохёол шье һаа ямараар хадуугданаб? (шүлэглэмэл шэнгеэр)

Юундэ дээрэһээ энэ зохёол дуун шэнгеэр хадуугданаб? Юунһээ болоноб? (мэдүүлэлнүүдһээ)

2.Зүб даа. Ямар мэдүүлэлнүүд бэ гэжэ  алгоритм хараадаа абажа шүүмжэлэе. Хэн алгоритм һануулхаб?

1. нэрлүүлэгшэ хэлэгшэ хоёрые олохо,
2. нэрлүүлэгшэ хэлэгшэ  байна, тиимэһээ 2 бүридэлтэ
3. Үгы һаа нэрлүүлэгшэ гү, али  хэлэгшэ байна, тиимэһээ 1 бүридэлтэ болохо.

Зай, иигээд 1 бүридэлтэ гү, али 2 бүридэлтэ гү гэжэ элирүүлэе

Автор энэ зохёол соо ямар мэдүүлэлнүүдые хэрэглээд байнаб? (Ехэнхидээ 1 бүридэлтэ мэдүүлэлнүүдые хэрэглээд байна. 12-ынь -1 бүр, 5-ниинь – 2 бүридэлтэ болоно).

 Ямар тобшолол гаргахаб? Юрын нэгэ бүридэлтэ мэдүүлэл хэр зэргэ хэрэглэгдэнэб?  (Нэгэ бүридэлтэ мэдүүлэл олоор  хэрэглэгдэнэ гэжэ харанабди)

Эхын дүрэ гаргахадаа, энэ һайхан зохёол соогоо автор 1 бүридэлтэ мэдүүлэлнүүдтэ миинтэ хандаа бэшэ. 1 бэридэлтэ мэдүүлэлнүүдһээ боложо, энэ зохёол эхэдэ  магтаал шүлэг (ода матери) шэнги ухаалдигдана (воспринимается). Үргэлжэлһэн зохёол шүлэг, дуун шэнгеэр зэдэлэгдэнэ.

2. Мүнөө таанад 1 бүридэлтэ , 2 бүридэлтэ мэдүүлэлнүүдые шүүлбэри хэхэдээ, һайнаар ойлгоһоноо харуулаа гээшэт. Харин мүнөө тестовэ даабари хэжэ,  мэдэсэеэ бэхижүүлэе. .Зүб-буруу гэжэ харюусанабди. Иимэ шалгалта хайшан гээд хэдэгээ һанана гүт? (һанана). Зай, эхилэе.

1. Тодо нюуртай мэдүүлэл –нэгэ бүридэлтэ мэдүүлэл  болоно. Тиимэ гү? / тиимэ
2. Тодо бэшэ нюуртай мэдүүлэлэй нэрлүүлэгшэ тухайлагдажа болохоор гээшэ зүб гү? /зүб
3. Нэрлэһэн мэдүүлэл дэлгэрэнгы байдаггүй гээшэ зүб гү?/буруу  
4. Нюургүй мэдүүлэл соо нэрлүүлэгшэ тухайлагдадаг гээшэ зүб гү?/буруу
5. Нюургүй мэдүүлэл хүнэй сэдьхэлэй байдал, мэдэрэл тухай хэлэгдэдэг гэжэ зүб гү?/зүб
6. Ганса хэлэгшын бүридэлһөө байгуулагдаһан юрын мэдүүлэл нэгэ бүридэлтэ  гээшэ зүб гү?/буруу
7. Ганса хэлэгшын бүридэлтэй нэгэ бүридэлтэ юрын мэдүүлэлнүүд 2 бүлэг боложо,  тодо нюуртай, нюургүй гэжэ илгардаг гээшэ зүб гү / буруу

 Бэрхэнүүд гэжэ таанадаа магтанаб! Нэгэшье алдуу гаргаагүй гээшэт.

Дэлхэй дээрэ эгээл hайхан, эгээл дγтэ хүн Эхэ болоно.  Эхэ – хүн түрэлтэнэй үнэтэй хүн болоно. Эжы хадаа эгээл дүтын, хүндэтэй хүн.  Ямаршье арад хэтын хэтэдэ

4.Дүн гаргалалга Хэшээлэй дүн гаргангаа, зохёохы ажал хэнэбди. Эхэ, эжы гэһэн сэдэбээр , синквейн  зохёоходоо, энэ эрилтэнүүдые хараадаа абагты. Анхарагты    

Зүб зохёогоо гү? Мэдүүлэлнүүд зүб гү? Нэгэ бүридэлтэ мэдүүлэл болоно гү? Хоер бүридэлтэ болоно гү? Ит.д. Бэрхээр зохёогоош. Тиимэ даа, эжыдээ ходоо туһалжа ябаха хэрэгтэй. Ит.д.

Үхибүүдни, тон гоё мэдүүлэлнүүдые зохёожо, эжыдээ зорюулан зохёохы ажал - синквейнүүдые бэшэбэ гээшэт.  Бүхы ажалнуудые үндэрөөр сэгнэнэб.  Мэдүүлэлнүүдые зүбөөр, үгтэһэн эрилтээр зохёожо, 1 бүридэлтэ, 2 бүридэлтэ мэдүүлэлнүүдые тон зүбөөр хэрэглэбэ гээшэт. Тиихэдэ эхы, эхэ гэһэн темэдэ булта һанал бодолоо хэлэжэ шадаа гээшэт. Харин бэшэһэн синквейнээ эжыдээ бэлэг болгооройгты

 Үнэхөөрөөшье , хэзээшье, хэдышье сагай үнгэрөө  ћаа, эжын гар дулаахан,  үгэнь  унэтэй зандаа байхал.  Энээниие ойлгожо абаһан таанарни хойтодоо эжынэртээ тон наринаар хандажа, хүндэлжэ ябаха гэжэ үнэн зүрхэнхөө этигэнэб.  

5.Сэгнэлтэ :

 Хэшээл дээрэ ажаллаһанаа сэгнэе.    Ажалай дээрэ өөрынгөө  ажалда сэгнэлтэ табижа тушаагты.

6.Гэрэй даабари:

Гэрэй даабари зохёохы түхэлтэй. Эхын дүрэ урлалда ямараар зураглагданаб? Уран зураашад, скульпторнууд, уран зохёолшод  эхын дүрэ ямараар, яажа харуулнаб гэжэ элирүүлэнгээ, 3 бүлэг боложо ажалаа дүүргэхэт. Хэн уран зураашадые абахаб.Хэн скульптронуудыай ажал харахаб? Таанар тиихэдээ уран зохёолшодой ажал хараха болонот.

Уран зураашадай даабари:

1. Уран  зураашадай зурагуудтай танилсан, шэлэгты.
2. иллюстраци бэлдэгты.

Уран зохёолшодой даабари:

1. Хэдэн шулэгууд угтэнэ, эдэ зохёолнууд сооhоо 2-ыень шэлэжэ, эхын дурэ ямараар зураглагданхайб гэжэ шэнжэлэгты.

Скульпторнуудай даабари:

1. Нютагтатнай эхэдэ зорюулһан хүшөө табиха гэһэн конкурс эмхидхэгдэбэ. Танай зорилго хадаа хүшөө ямар байхаб гэжэ зураглан бэшэхэ (5-10 мэдүүлэл).