Очра Номтын тускар күүндий.
план-конспект урока (7 класс)

Элст балһсна Очра Номтын нертә 8-гч тойгта дундын школ

 Очра Номтын тускар күүндий.

7 класс

      Давулснь:

Окунова С.А.

Элст балһсна

Очра Номтын нертә                                                                                                                                                                        8-гч тойгта дундын школын

                                                                                   хальмг келнә багш.

Элст – 2021 җ

Кичәлин төр: Кел өргҗүллһн. Очра Номтын тускар күүндий.

Сурһулин күцл: Урднь эн төрәр медсән, соӊссан  сергәҗ авлһн.

                           Очра Номт – алдр номтын тускар медʏлəд,

                           келлһндән олзлдг, күүндлдә тогтадг чадврмуд өгх,

                           сурвр тәвҗ чаддг дасвр өгх,  тодрхаһар келдг дасхх.

Сурһмҗин күцл:Очра Номт ямаран тəвц орулсна тускар, җирһл-йовдлын, Ээлəн Овлаһас 10 бɵлг бичснə тускар,

Көгҗлтин күцл: Школын тускар, Очра Номтын тускар сурһульчнрин үгин  көрң байҗулх; күүндврт орлцдг чадвр өглһн; орчуллһна дамшлт

                            өөдлүлх; шүлгүд  чееҗәр дасдг, айлтаһар умшдг чадвр

                            өөдлүлх; бичкдүдин эрүл-менд харх, батлх.

Кичәлин дөнцл: интерактивн самбр, компьютер, зургуд, кроссворд, смайликс.

Кичәлин йовуд:

1. Җɵҗʏр: 1). Ѳдрин то

                    2). Теӊгрин бəəдл

2. Күүндән: - Ямаран бәнт?

- Йир сән. Тегәд, цуһар эрүл-менд, сән-сәәхн  бәәҗ, дән-даҗг уга бәәхмн.

 - Кентә школур ирвт?

 – Яһҗ школур ирвт?

3. Келлһнә дамшлт (түргәр келлһн). Хурцдинь түргдүләд, һурв давтулҗ келүлх.
4. Багш: - 

Эндрк кичәлдән бидн  Хальмг Таңһчд нерән туурулсн ачта номт - Очра Номтын тускар күүндхвидн. Эврәннь школын тускар чигн күүндхвидн.

- Ода болхла, эн зургар кɵдлəд, күүндлдә тогтахмн.

  - Тегәд, кʏʏкд, эн зургт тадн ю ʏзҗəнəт?

- Бидн школ ʏзҗəнəвидн.

- Эн тана школ аль биший?

- Э-э, эн мана школ.

- Эн ямаран школ?

- Эн школ хойр давхр. Эн школ ик, чолун, цаһан гер.

- Школ цаһан чолуһар тосхсн .

- Школ дотр ямаран кабинетс бəəнə?

- Школ дотр олн кабинетс бəəнə: химин, физикин, эмчин, дегтрин саӊ, хот уудг хора бəəнə.

- Школд Очра Номтын нертә музей бәәнә.

- Школд музей Боевой славы бәәнә.

- Тана классин  кабинет ямаран давхрт бәәнә?

- Мана классин кабинет хойрдгч давхрт бәәнә.

- Тана классин  кабинет ямаран тойгта?

- Мана классин кабинет хөрн хойрдгч тойгта.

- Багш: - Сəн,  школын тускар бидн негдгч классас авн кʏʏнднəвидн. Ода «Таньлдлһн» гидг тɵрəр кʏʏндлдə  келхмн.

 Күүндлдән:

 -Алло, менд! Чи кембч? Би чамла таньлдхар седләв.

      - Нанла таньлдҗ болх.  

     -   Келлч, чини нерн кемб?

      - Мини нерн - …

 -  Таньлдсндан байрлжанав. Чини школ альд бəəнə?                          

- Мини школ Элст балһснд бəəнə.

- Чини школ кедʏдгч тойгта?

- Мини школ нəəмдгч тойгта.

- Кенə нер зʏʏнə?

- Мини школ Очра Номтын нер зʏʏнə.

- Чамд школ таасгдну?

- Э-э, нанд мини школ таасгдна.  

- Сән бә, харһсндан байрлжанав.

- Менд харһий, …

Багш:                                          (Школын, Очра Номтын зург ʏзʏлх)

  - Йир сəн, тадн сəəнəр кʏʏндвт. Эн мана школ. Мана школ хойр давхр, ик, цаһан чолуһар тосхсн гер. Чик. Мана школ Очра Номтын нер зʏʏнə гивʏдн.

- Кʏʏкд, эндр бидн тодрхаһар алдр нертə номт – Очра Номтын тускар кʏʏндхвидн.

Мана Хальмг Таңһчд нертә номтнр дала, тер дунд - Очра Номт. Хулһн сарин арвнд Очра Номтын тɵрҗ һарсна 133-гч җилин ɵɵниг темдглвидн.

Очра Номт – хальмг номт, олна ʏʏлдəч, медрл тархагч. Очра Номт – хəəртə хальмгин ʏрн мɵн.

Очра Номт тод бичгəр «Хальмг букварь» бичҗ барлла. «Цаһан толһа» - гинə, эн алфавит. Терʏнəс нааран бидн хальмгуд эврə онц ʏзгʏдтə болувидн. Ѳдгə цагла школмудар «Тод бичг» дасна, тадн чигн дасхт. Тод бичгəр ʏг бичхд ʏзгʏд хоорндан нурһар залһгдна. Тод бичгиг бичхдəн деерəс дорагшан даралҗ бичнə.

5. Толин кɵдлмш:

номт- ученый                                            җаӊһрч - сказитель

зун һучн һурвн – 133                                тууҗ - история  

тархагч – просветитель                           ʏй - поколение

тʏрʏн – первый                                         бөлг – глава, часть                            

6. Ода амрад,  Кроссворд тəəллхмн. Эн ʏгмʏд орчулад, кроссвордын һол ʏг олтн.

Багш: - йир сəн, кроссвордын һол ʏг олувидн. Эн – Очра Номт.

7. Багш:  Хальмг бичәчнр  Очра Номтын тускар олн шүлгүд бичсмн. Кен шүлгүд чееҗәр  келнә?

б). Шүлгүд чееҗәр келлһн.

8. Амрлһна кем. Физминутк.

            Эзн Богд Җаӊһр хан

            Эргндкəн ширтəд хəлəнə.

            Барун талагшан хəлəһəд,

            Байн Кʏӊкəн Алтн Чееҗлə мендлнə.

            Зʏн талагшан хəлəһəд,

            Зɵргтə Арг Улан Хоӊһрла мендлнə.

            Деегшəн хəлəһəд, Деедс Бурхндан зальврна.

            Дорагшан хəлəһəд, һазр-усндан зальврна.

9. Багш:  - Ода эн кластерар көдлхмн.              (кластерар көдллһн)

- Мана школд Очра Номтын нертә музей бәәнә. Энд кесг харһлтс болна. Экскурсовод болҗ 7-гч классин сурһульч Очра Диана давулна.

-Диана:

- Очра Номт 1886 –гч җилд  төрсмн. Очра Номт Санкт-Петербургск университет тɵгсəлə. Университетск хойр дипломиг дегц авсн тʏрʏн хальмг эн билə. Дорд ʏзгин кел шинҗлдг номт болн юрист эн билə.

Очра Номт тʏрʏн болҗ хальмг кел шинҗллə, тʏрʏн лингвист- диалектолог билə. Тʏрʏн болҗ «Җаӊһр» эпосиг шинҗллə. Тʏрʏн хальмг фольклорист эн билə.  

- Багш: - «Җаӊһр» - хальмг амн урн ʏгин зɵɵр. «Җаӊһр» - хальмг баатрльг эпос. «Җаӊһриг» ʏйəс ʏйʏр җаӊһрчнр хадһлад, дуулад йовсмн. Эн нертə җаӊһрч – Ээлəн Овла.                             (ʏзʏлх)

 Очра Номт Ээлəн Овлаһас тʏрʏн болҗ арвн бɵлг бичҗ авсмн.

9. Багш: - Ода «Очра Номт» гидг ду эн классин күүкд дуулҗ өгх, соӊсхмн.

                                                                                                              (ду дууллһн)

10. Багш: - Ода девтрән секәд, эндрк то бичтн. Очра Номтын тускар бичəд авчктн.

Очра Номт.

Очра Номт – хальмг номт, олна ʏʏлдəч, медрл тархагч. Очра Номт тʏрʏн болҗ алдр җаӊһрч Ээлəн Овлаһас арвн бɵлг бичв. Мана школ Очра Номтын нер зʏʏнə. Школд Очра Номтд нерәдсн музей бәәнә.

11. Багш: -  Ода амрад наадхмн. «Һурвн альмн» - гидг наадн.

1. 1-гч ʏзг – нарн –гидг ʏгин 1-гч ə,

2-гч ʏзгнь – соньн – гидг ʏгин 2-гч ʏзг,

3-гч ʏзгнь –мини– гидг ʏгин 1-гч ʏзг,

4-гч ʏзгнь  болхла, -дегтр – гидг ʏгин 4-гч ə.

2. 1-гч ʏзг –Җаӊһрч– гидг ʏгин 1-гч ʏзг,

     2-гч ʏзгнь –аав– гидг ʏгин 2-гч ʏзг,

3-гч ʏзг –саӊ– гидг ʏгин 3-гч ʏзг,

4-гч ʏзгнь болхла, –һаһа– гидг ʏгин 1-гч ʏзг,

5-гч ʏзг –намр – гидг ʏгин сʏл ə.

3. 1-гч ʏзг –бʏркг– гидг ʏгин 2-гч ə,

      2-гч ʏзгнь – йовна– гидг ʏгин 1-гч ʏзг.

12. Багш: - кичəлин туршт бидн Очра Номтын тускар кʏʏндвидн, тегəд,

– Ода Очра Номтын тускар кен кʏʏндлдə келнə?

-…., менд.

-Чини школ кенə нер зʏʏнə?

- Мана школ Очра Номтын нер зʏʏнə.

- Чи Очра Номтын тускар соӊслч,  ю меднч?

- Э-э, би Очра Номтын тускар соӊслав, меднәв. Очра Номт – хальмг номт, олна ʏʏдəч, медрл тархагч.

- Очра Номт юуһар ончрв?

- Очра Номт җаӊһрч Ээлəн Овлаһас «Җаӊһрин» арвн бɵлг бичв.

- Менд харһий,…

- Сəн бə,….

13. Кичәлин ашлвр:

Багш:

- Кʏʏкд, эндр бидн кенə тускар кʏʏндвидн?

- Очра Номтын тускар кʏʏндвидн.

-Ямаран аш һарһҗ болх?  Кен келнә?

1. - Очра Номт – хальмг номт, олна ʏʏлдəч, медрл тархагч. Очра Номт – ик нилчəн кʏргсмн. Очра Номтын нерн хальмгин тууҗд, сойлд темдгтə орман эзлв. Очра Номт тод бичгəр «Хальмг букварь» бичв. «Цаһан толһа» - гидг  алфавит.

- Дәкәд ю келҗ болх?

2. - Мана школ Очра Номтын нер зүүнә. Мана школд Очра Номтын нертә музей бәәнә. Эн музейд олн харһлтс болна. Бидн  Очра Номтын нер мартх зɵв угавидн.

3. Очра Номтын неринь мөңкрүлхд ик оньг өггднә. Элст балһснд дегтрин саңгд Очра Номтын нер зүүлһсмн. Балһсна цутхлңгд Очра Номтд көшә (бюст) тәвгдсмн.

Багш: - Чик, Очра Номтын ʏлдəсн зɵɵр аһу ик. Тегəд бидн энʏг мартх зɵв угавидн. Очра Номт энкр Тɵрскнəннь тɵлə зɵргтəһəр ʏʏлдҗ, нутгиннь тɵлə зʏткҗ йовсмн.

Тадн, сурһульчнр, сурһулян сəəнəр сурад, Очра Номтын нертə школын нериг дуудулҗ йовтн.

14. Темдг тәвлһн. Эндр кичәлд сәәнәр көдлсн …………..«тавн» темдг тәвҗәнәв, «дөрвн» темдг…………….тәвҗәнәв.

15. Герин даалһвр.  Очра Номтын тускар медх.

Рефлексия:

Багш: - Тадна ɵмн, цагин некврəр, смайликс кевтнə. Тегəд, давулсн кичəл ямаранинь ʏнлтн. Таднд кичəл таасгдв аль угай,

Кемр кичəл таасгдсн болхла -  инəҗəх смайлик зуртн,

Кемр невчк кичəл  таасгдсн уга болхла -  һурниҗəх смайлик зуртн.

- Кичəл чилв, сəн-менд харһий!